Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
  |
| Yəhudilik fəlsəfəsi Dini mətnlər Müqqədəs şəhərlər Dini şəxsiyyətlər Musəvilik həyat tərzi Məktəblər Dini rollar Dini tikililər Etnik bölünmələr Musəvi məzhəbləri Dini obyektlər Digər dinlərlə əlaqələr |
Tanax (ibrani dilində תנַ"ךְ) – yəhudilərin Müqəddəs Yazılar toplusu. Bu Kitab xristianlar tərəfindən Əhdi-Ətiq adlandırılır və Bibliyanın birinci hissəsini təşkil edir.
Tanax üç hissədən ibarətdir: Tövrat (תּוֹרָה Tora), Peyğəmbərlər (נְבִיאִים Nəviim) və Yazılar (כְּתוּבִים Kətuvim). Əslində, "TaNaX" sözü bu bölmələrin adlarının ilk hərflərinin qısaldılmış şəklidir.
Xristianlara görə, Əhdi-Ətiq 39 əsərdən ibarətdir. Yəhudilər isə Tanaxın 24 kitabdan ibarət olduğunu deyirlər. Buna səbəb, yəhudilər bəzi əsərləri birləşdirmələridir. Nəticədə 39 deyil, 24 əsər alınır. Katoliklər, yəhudilər, pravoslavlar və protestantlar tərəfindən "qeyri-kanonik" sayılan 11 əsəri əlavə olaraq kanon kimi qəbul edirlər.
Tanaxın bölmələri
Tanaxın ilk bölməsi olan Tövratda (תּוֹרָה Tora) kainatın və ilk insanın yaradılışından, Adəm peyğəmbərdən (ə), Habil və Qabildən, Nuh tufanından, Yusifin (ə) həyatından, Musanın (ə) fironla mübarizəsindən və onun yəhudiləri Misirdən çıxarmasından, yəhudilərin Allahla əhd bağlamaqlarından, haramlardan, halallardan və digər bir çox məsələlərdən bəhs olunur.
Tanaxın ikinci bölməsi olan Peyğəmbərlər (נְבִיאִים Nəviim) 10 kitabdan ibarətdir. Nəviim də, öz növbəsində, İlk peyğəmbərlər, Son peyğəmbərlər və Kiçik peyğmbərlər olmaq üzrə, üç hissəyə bölünür. İlk peyğəmbərlər fəslinə 6 kitab daxildir: Yeşua, Hakimlər (ibranicə Şoftim), I və II Şamuel (Şmuel), I və II Krallar (Melaxim). Bu kitablarda Musanın (ə) vəfat etməsindən sonra yəhudilərin Allah tərəfindən vəd edilmiş torpaqlarda məskunlaşmaları, İsrail krallığının yaranması, yəhudilərin bütpərəst xalqlarla mübarizəsi, Müqəddəs Məbədin tikintisi və onun məhv olması haqda danışılır.
Nəviimin ikinci fəsli olan Son Peyğəmbərlər fəslinə Yeşaya (ibranicə Yeşayahu), Yeremya (İrmiyahu) və Yezekel (Yexezkel) kitabları daxildir. Bu bölmədə yer alan kitablarda peyğəmbərlərin bütpərəstliklə mübarizə aparmalarından, Təkallahlığı yaymaq uğrunda çəkdikləri əziyyətlərdən, onların xalqa etdikləri nəsihətlərdən bəhs edilir.
Nəviimin Kiçik peyğəmbərlər fəsli 12 kitabdan (Hoşea, Yoel, Amos, Ovadya, Yona, Mixa, Naxum, Xavakum, Tsfaniya, Xaqay, Zexarya, Malaxi) ibarət olsa də, yəhudi ənənəsinə görə, onlar bir kitab sayılırlar. Kiçik peyğəmbərlər bölməsində də son peyğəmbərlərin həyat yollarından, din uğrunda mübarizələrindən danışılır.
Tanaxın son bölməsi olan Yazılar (כְּתוּבִים Kətuvim) yəhudilərə görə, doqquz, xristianlara görə isə on üç kitabdan ibarətdir. Bu fikir ayrılığına səbəb, yəhudi din ənənəsində Kətuvim bölümündəki Ezra (Üzeyir) və Nehemya, həmçinin I və II Salnamə (ibranicə Divrey ha-yamim) əsərlərinin bir kitab sayılmasıdır. Ümumiyyətlə, Kətuvimə bu əsərlər daxildir: Təhillim (Zəbur), Mişley (Süleymanın Məsəlləri), İyov (Əyyub), Şir haşirim (Nəğmələr Nəğməsi), Rut, Eyxa (Mərsiyə), Kohelet (Vaiz), Ester, Daniel, Ezra, Nehemya, I və II Salnamələr.
Kətuvim istər məzmun, istərsə də tərkib cəhətdən çox zəngin və rəngarəngdir. Bu bölmədə Davuda (ə) aid məzmurlar (Zəbur Kitabı), Süleyman peyğəmbərin (ə) kəlamları, İsrail krallığının dağılmasına həsr olunmuş Yeremyanın Mərsiyəsi yer almışdır. Bundan başqa, burada Əyyubun (ə) ibrətamiz həyatı, onun Allahın iradəsinə təslim olması haqda bəhs edilir, Müqəddəs Məbədin babillilər tərəfindən dağıdılmasından, yəhudilərin Babilistana sürgün edilməsindən və əsarətdən azad olmalarından danışılır. Həmçinin, Kətuvimin Daniel kitabında insanın ölümdən sonra dirilməsi, Allah qarşısında hesab verməsi, ümumiyyətlə axirət həyatı təsvir olunur.
Kətuvimdəki Kohelet (Vaiz) kitabını xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Bu kitabın filosoflar, ədəbiyyatçılar və psixoloqlar arasında çox populyar olduğunu desək, yanılmarıq. Xüsusən dünyanın fani olduğunu göstərmək üçün fəlsəfi-ideoloji cərəyanlar bu kitabdan sitat gətirməyi xoşlayırlar. Həqiqətən də, Vaiz Kitabında bədbinliyin izlərinə rast gəlmək mümkündür. Bu kitabda həyatın zövqləri bir-bir qeyd edilərək, onların boş şey olduğu bildirilir. Yalnız Allah qorxusunun və Onun əmrlərinə tabe olmağın mənasız şey olmadığı ifadə edilir.
Tanaxda yer alan kitabların yazılma tarixi fərqlidir və alimlər arasında mübahisə doğurur. Məsələn, yəhudilər və xristianlar Tanaxı müqəddəs hesab edir və belə qənaətdədirlər ki, onun bütün kitabları Müqəddəs Ruhdan (Ruax Ha-Qodeş) ilhamlanmış insanlar yazıblar. Tarixçilər və tədqiqatçıların çoxu bu fikirlə razı olmasa da, həqiqət odur ki, tarixi nəzərdən Tanaxın böyük əhəmiyyəti var. Bu Müqəddəs Kitabda yəhudi xalqının İkinci Məbəd dövrünə qədərki tarixi haqda danışılır və son dövrlər aşkarlanan arxeoloji tapıntılar onun həqiqiliyini təsdiq edir.
Tarixçilərin Tanaxa marağı günü-gündən artır. Onlar bu kitabda deyilənlərə əfsanə kimi yanaşmır, tarixi hadisə və həqiqət kimi qəbul edirlər. Bütün bunlar isə onu göstərir ki, Müqəddəs Kitab bundan sonra da aktuallığını qoruyacaqdır.
Mənbə
- Anar Əlizadə "Tanax"
- Еврейская электронная энциклопедия. "Танах", "Библия. История создания и характеристика отдельных книг Библии". https://eleven.co.il/article/14033; https://eleven.co.il/article/15446
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yehudilik Yehudilik felsefesi Secilmislik Alaha Kabbala TaleKasrut Dini metnler Tevrat Tora Tanah Talmud Zoqar Sidur Midras Muqqedes seherler Quds Safed Hebron Tiberia Rosasana Yom Kippur Pesah Dini sexsiyyetler Avraham Mose Dvora David Rif Yosef Karo Musevilik heyat terzi Nida Mektebler Dini rollar Kabar Dini tikililer Sinaqoq Ibraniceler Aramiceler Arapcalar Diger Cermen Yesivis Roman Hind Iran Diger Diger Kartveli Dravid Etnik bolunmeler Afrika Asya Buxara Avropa Askenaz SefaradQafqaz Dag yehudileri Gurcustan yehudileri KaraylarOrta Dogu Mizrahi Musevi mezhebleri Yehudilik Dini obyektler Tefilin Mezuza Menora Diger dinlerle elaqeler Tanax ibrani dilinde תנ ך yehudilerin Muqeddes Yazilar toplusu Bu Kitab xristianlar terefinden Ehdi Etiq adlandirilir ve Bibliyanin birinci hissesini teskil edir Tanax uc hisseden ibaretdir Tovrat ת ו ר ה Tora Peygemberler נ ב יא ים Neviim ve Yazilar כ תו ב ים Ketuvim Eslinde TaNaX sozu bu bolmelerin adlarinin ilk herflerinin qisaldilmis seklidir Xristianlara gore Ehdi Etiq 39 eserden ibaretdir Yehudiler ise Tanaxin 24 kitabdan ibaret oldugunu deyirler Buna sebeb yehudiler bezi eserleri birlesdirmeleridir Neticede 39 deyil 24 eser alinir Katolikler yehudiler pravoslavlar ve protestantlar terefinden qeyri kanonik sayilan 11 eseri elave olaraq kanon kimi qebul edirler Tanaxin bolmeleriTanaxin ilk bolmesi olan Tovratda ת ו ר ה Tora kainatin ve ilk insanin yaradilisindan Adem peygemberden e Habil ve Qabilden Nuh tufanindan Yusifin e heyatindan Musanin e fironla mubarizesinden ve onun yehudileri Misirden cixarmasindan yehudilerin Allahla ehd baglamaqlarindan haramlardan halallardan ve diger bir cox meselelerden behs olunur Tanaxin ikinci bolmesi olan Peygemberler נ ב יא ים Neviim 10 kitabdan ibaretdir Neviim de oz novbesinde Ilk peygemberler Son peygemberler ve Kicik peygmberler olmaq uzre uc hisseye bolunur Ilk peygemberler fesline 6 kitab daxildir Yesua Hakimler ibranice Softim I ve II Samuel Smuel I ve II Krallar Melaxim Bu kitablarda Musanin e vefat etmesinden sonra yehudilerin Allah terefinden ved edilmis torpaqlarda meskunlasmalari Israil kralliginin yaranmasi yehudilerin butperest xalqlarla mubarizesi Muqeddes Mebedin tikintisi ve onun mehv olmasi haqda danisilir Neviimin ikinci fesli olan Son Peygemberler fesline Yesaya ibranice Yesayahu Yeremya Irmiyahu ve Yezekel Yexezkel kitablari daxildir Bu bolmede yer alan kitablarda peygemberlerin butperestlikle mubarize aparmalarindan Tekallahligi yaymaq ugrunda cekdikleri eziyyetlerden onlarin xalqa etdikleri nesihetlerden behs edilir Neviimin Kicik peygemberler fesli 12 kitabdan Hosea Yoel Amos Ovadya Yona Mixa Naxum Xavakum Tsfaniya Xaqay Zexarya Malaxi ibaret olsa de yehudi enenesine gore onlar bir kitab sayilirlar Kicik peygemberler bolmesinde de son peygemberlerin heyat yollarindan din ugrunda mubarizelerinden danisilir Tanaxin son bolmesi olan Yazilar כ תו ב ים Ketuvim yehudilere gore doqquz xristianlara gore ise on uc kitabdan ibaretdir Bu fikir ayriligina sebeb yehudi din enenesinde Ketuvim bolumundeki Ezra Uzeyir ve Nehemya hemcinin I ve II Salname ibranice Divrey ha yamim eserlerinin bir kitab sayilmasidir Umumiyyetle Ketuvime bu eserler daxildir Tehillim Zebur Misley Suleymanin Meselleri Iyov Eyyub Sir hasirim Negmeler Negmesi Rut Eyxa Mersiye Kohelet Vaiz Ester Daniel Ezra Nehemya I ve II Salnameler Ketuvim ister mezmun isterse de terkib cehetden cox zengin ve rengarengdir Bu bolmede Davuda e aid mezmurlar Zebur Kitabi Suleyman peygemberin e kelamlari Israil kralliginin dagilmasina hesr olunmus Yeremyanin Mersiyesi yer almisdir Bundan basqa burada Eyyubun e ibretamiz heyati onun Allahin iradesine teslim olmasi haqda behs edilir Muqeddes Mebedin babilliler terefinden dagidilmasindan yehudilerin Babilistana surgun edilmesinden ve esaretden azad olmalarindan danisilir Hemcinin Ketuvimin Daniel kitabinda insanin olumden sonra dirilmesi Allah qarsisinda hesab vermesi umumiyyetle axiret heyati tesvir olunur Ketuvimdeki Kohelet Vaiz kitabini xususile qeyd etmek lazimdir Bu kitabin filosoflar edebiyyatcilar ve psixoloqlar arasinda cox populyar oldugunu desek yanilmariq Xususen dunyanin fani oldugunu gostermek ucun felsefi ideoloji cereyanlar bu kitabdan sitat getirmeyi xoslayirlar Heqiqeten de Vaiz Kitabinda bedbinliyin izlerine rast gelmek mumkundur Bu kitabda heyatin zovqleri bir bir qeyd edilerek onlarin bos sey oldugu bildirilir Yalniz Allah qorxusunun ve Onun emrlerine tabe olmagin menasiz sey olmadigi ifade edilir Tanaxda yer alan kitablarin yazilma tarixi ferqlidir ve alimler arasinda mubahise dogurur Meselen yehudiler ve xristianlar Tanaxi muqeddes hesab edir ve bele qenaetdedirler ki onun butun kitablari Muqeddes Ruhdan Ruax Ha Qodes ilhamlanmis insanlar yaziblar Tarixciler ve tedqiqatcilarin coxu bu fikirle razi olmasa da heqiqet odur ki tarixi nezerden Tanaxin boyuk ehemiyyeti var Bu Muqeddes Kitabda yehudi xalqinin Ikinci Mebed dovrune qederki tarixi haqda danisilir ve son dovrler askarlanan arxeoloji tapintilar onun heqiqiliyini tesdiq edir Tarixcilerin Tanaxa maragi gunu gunden artir Onlar bu kitabda deyilenlere efsane kimi yanasmir tarixi hadise ve heqiqet kimi qebul edirler Butun bunlar ise onu gosterir ki Muqeddes Kitab bundan sonra da aktualligini qoruyacaqdir MenbeAnar Elizade Tanax Evrejskaya elektronnaya enciklopediya Tanah Bibliya Istoriya sozdaniya i harakteristika otdelnyh knig Biblii https eleven co il article 14033 https eleven co il article 15446