Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Sokoto xilafəti (ərəb. دولة الخلافة في بلاد السودان) həmçinin Sokoto sultanlığı — 1800-cü illərin əvvəllərində Hausa şəhər dövlətlərinə qarşı Fulani cihadı nəticəsində sufi Osman dan Fodio tərəfindən qurulan Qərbi Afrikada Afrika teokratik İslam dövləti. Xilafət indiki Nigerin cənubunda, Nigeriyanın şimalında və Kamerunun şimal-qərbində yerləşirdi. 1837-ci ilə qədər Sokoto əhalisi 10-20 milyon nəfərə qədər artaraq onu Qərbi Afrikanın ən sıx məskunlaşdığı əyalətə çevirdi. 1903-cü ildə ingilislər, fransızlar və almanlar dövləti zəbt etdikdən və torpaqlarını müstəmləkələri arasında böldükdən sonra Sokoto dövləti süqut etdi.
| Xilafət | |||
| Sokoto xilafəti | |||
|---|---|---|---|
| ərəb. دولة الخلافة في بلاد السودان | |||
| |||
 | |||
| | |||
| Paytaxt | Qudu (1804), Sokoto (1804–1850, 1851–1902), Birnin-Konni (1850), Burmi (1903) | ||
| Ən böyük şəhər | Qudu, Sokoto, Birnin-Konni, Burmi | ||
| Rəsmi dilləri | hausa, fula, ərəb | ||
| Din | İslam | ||
| Ərazisi | 2 200 000 км² | ||
| Əhalisi | 20 milyon | ||
| İdarəetmə forması | monarxiya | ||
| xəlifə, sultan, əmirəlmöminin | |||
| • 1803-1837 | Osman dan Fodio (birinci) | ||
| • 1903-1904 | I Mühəmməd Attahiru | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Xilafət 1802-ci ildə Hausa hökmdarı Yunfanın Osman dan Fodioya sui-qəsd cəhdindən sonra yarandı. Təqiblərdən xilas olmaq üçün Osman və tərəfdarları 1804-cü ilin fevralında Qudaya getdi. Osmanın tərəfdarları Əmirəl-möminin (Əmirəl-möminin) kimi ona beyət etdilər. 1808-ci ilə qədər Sokoto xilafəti Hausa torpaqları və bir neçə ona bitişik dövlətlər üzərində nəzarəti ələ keçirdi. Altıncı xəlifə Əhmədu Rufainin dövründə dövlət Qərbi Afrikanın əhəmiyyətli bir ərazisini əhatə edərək maksimum həddə çatdı. 1903-cü ildə on ikinci və sonuncu xəlifə Əttahiru ingilis əsgərləri tərəfindən öldürüldü, bu da xilafətin sonunu gətirdi.
Sokoto hökmdarı xəlifə, sultan və ya əmirəlmöminin, naibləri isə əmir adlanırdı. Tarixçi Con İliffe görə, Sokoto müstəmləkəçilikdən əvvəlki Qərbi Afrikada ən inkişaf etmiş dövlət idi. Xilafət Sokoto sultanı Əmir əl-Möminin hökmdarlığını tanıyan əmirliklərin sərbəst konfederasiyası formasında idi.
Sokoto şəriət qanunları ilə idarə olunurdu. Müxtəlif hesablamalara görə, Fulani cihadı zamanı 1 milyondan 2,5 milyona qədər qeyri-müsəlman qul əsir götürülmüşdü. Qullar ağır işlərdə (kənd təsərrüfatı) işləyirdi və qeyri-müsəlmanların çox hissəsinə zorla İslam qəbul etdirilmişdi.. 1900-cü ilə qədər Sokotoda "ən azı 1 milyon və bəlkə də 2,5 milyona qədər qul" var idi. Bu o zamanlar sayca ABŞ-ın qul sahibi olan cənubundan sonra ikinci (1860-cı ildə ABŞ-ın cənub ştatlarında dörd milyon qul var idi) göstərici idi.
İngilislər xəlifənin siyasi hakimiyyətini ləğv etsələr də, Sultan titulu qorunub saxlanıldı və bu günə qədər Nigeriya müsəlmanları üçün mühüm dini mövqe olaraq qalır. Osmanın cihadı Qərbi Afrikanın digər bölgələrində və indiki Nigeriyadan çox-çox kənarda Saheldə bir sıra əlaqəli cihadlar üçün ilham rolunu oynadı və indi müasir Seneqal, Mali və Kot-d'İvuar, Çad, Mərkəzi Afrika Respublikası və Sudanı əhatə edən bölgələrdə İslam dövlətlərinin qurulmasına gətirib çıxardı.
Sokoto Xilafətinin irsi və Osman dan Fodionun təlimləri müasir Nigeriya və Qərbi Afrika da daxil olmaqla, bölgənin tarixinə silinməz təsir göstərmişdir. Sokoto dövrü Qərbi Afrikanın ən məşhur yazıçılarından bəzilərini, o cümlədən üç böyük islahatçı lider Usman, Abdullahi və Bellonun yetişməsində önəmli rol oynayıb. Onlar məntiq, təfsir, riyaziyyat, dövlət idarəçiliyi, fiqh, astronomiya, qrammatika, tibb və s. kimi müxtəlif mövzularda üç yüzdən çox kitab yazmışdır. O dövrün digər məşhur alimləri Şeyx Dan Tafa və Nana Əsmau idi. Bu alimlərin hamısı hələ də Qərbi Afrikada, bəziləri isə hətta Yaxın Şərqdə geniş şəkildə öyrənilir.
Tarixi
İstinadlar
- Last, M. The Sokoto Caliphate. [New York] Humanities Press. 2021.
- Overy, Richard, redaktorThe Times Complete History of the World (ingilis) (9th). London: Times Books. 2015. səh. 265. ISBN .
- "Халифат Сокото. Статья в БРЭ". 2023-02-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-01.
- Lofkrantz, Jennifer. "Intellectual Discourse in the Sokoto Caliphate: The Triumvirate's Opinions on the Issue of Ransoming, ca. 1810". The International Journal of African Historical Studies. 45 (3). 2012: 385–401. JSTOR 24393055.
- McKay, Hill, Buckler, Ebrey, Beck, Crowston, Weisner-Hanks. A History of World Societies. 8th edition. Volume C - From 1775 to the Present. 2009 by Bedford/St. Martin's. ISBN . "The most important of these revivalist states, the enormous Sokoto caliphate, illustrates the general pattern. It was founded by Usuman dan Fodio (1754-1817), an inspiring Muslim teacher who first won zealous followers among both the Fulani herders and Hausa peasants in the Muslim state of Gobir in the northern Sudan." p. 736.
- Falola, Toyin. Historical Dictionary of Nigeria. Lanham, Md: Scarecrow Press. 2009.
- "Usman dan Fodio: Sokoto Caliphate founder – DW – 02/24/2020". dw.com (ingilis).
- Falola, Toyin. Historical Dictionary of Nigeria. Lanham, Md: Scarecrow Press. 2009.
- Iliffe, John. Africans: The History of a Continent (ingilis). Cambridge University Press. 25 August 1995. ISBN .
- , redaktorUsman dan Fodio and the Sokoto Caliphate // Nigeria: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress. 1991. İstifadə tarixi: 2 September 2015.
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;History_of_World_Societies-755adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Last, Murray. The Sokoto Caliphate // The Oxford World History of Empire (ingilis). 3 March 2021. 1082–1110. doi:10.1093/oso/9780197532768.003.0040. ISBN .
- Sitat səhvi: Yanlış
<ref>teqi;Lovejoy1978adlı istinad üçün mətn göstərilməyib - Buba, Malami. "The legacies of the Sokoto Caliphate in contemporary Nigeria". History Compass (ingilis). 16 (8). 2018: e12482. doi:10.1111/hic3.12482.
- "Interview: Why every Nigerian should be proud of the Sokoto Caliphate — Prof Murray Last". www.premiumtimesng.com. İstifadə tarixi: 2023-07-12.
- John O. Hunwick, Razaq Abubakre. Arabic Literature of Africa: The writings of Central Sudanic Africa. Vol. 2. 1995. 220.
Ədəbiyyat
- Comolli, Virginia. Boko Haram: Nigeria's Islamist Insurgency. en:London: en:Oxford University Press. ISBN .
Xarici keçidlər
- Сокото халифат (султанат)-->
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu sehifede is davam etmekdedir Mudaxile etmeye telesmeyin Eger komek etmek isteyirsinizse ya da sehife yarimciq qalibsa sehifeni yaradan istifadeci ile elaqe qura bilersiniz Sehifenin tarixcesinde sehife uzerinde islemis istifadecilerin adlarini gore bilersiniz Redaktelerinizi menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Bu meqale sonuncu defe 2 saniye evvel En Merker muzakire tohfeler terefinden redakte olunub Yenile Sokoto xilafeti ereb دولة الخلافة في بلاد السودان hemcinin Sokoto sultanligi 1800 cu illerin evvellerinde Hausa seher dovletlerine qarsi Fulani cihadi neticesinde sufi Osman dan Fodio terefinden qurulan Qerbi Afrikada Afrika teokratik Islam dovleti Xilafet indiki Nigerin cenubunda Nigeriyanin simalinda ve Kamerunun simal qerbinde yerlesirdi 1837 ci ile qeder Sokoto ehalisi 10 20 milyon nefere qeder artaraq onu Qerbi Afrikanin en six meskunlasdigi eyalete cevirdi 1903 cu ilde ingilisler fransizlar ve almanlar dovleti zebt etdikden ve torpaqlarini mustemlekeleri arasinda boldukden sonra Sokoto dovleti suqut etdi XilafetSokoto xilafetiereb دولة الخلافة في بلاد السودان Bayraq 1804 1903Paytaxt Qudu 1804 Sokoto 1804 1850 1851 1902 Birnin Konni 1850 Burmi 1903 En boyuk seher Qudu Sokoto Birnin Konni BurmiResmi dilleri hausa fula erebDin IslamErazisi 2 200 000 km Ehalisi 20 milyonIdareetme formasi monarxiyaxelife sultan emirelmominin 1803 1837 Osman dan Fodio birinci 1903 1904 I Muhemmed Attahiru Vikianbarda elaqeli mediafayllar Xilafet 1802 ci ilde Hausa hokmdari Yunfanin Osman dan Fodioya sui qesd cehdinden sonra yarandi Teqiblerden xilas olmaq ucun Osman ve terefdarlari 1804 cu ilin fevralinda Qudaya getdi Osmanin terefdarlari Emirel mominin Emirel mominin kimi ona beyet etdiler 1808 ci ile qeder Sokoto xilafeti Hausa torpaqlari ve bir nece ona bitisik dovletler uzerinde nezareti ele kecirdi Altinci xelife Ehmedu Rufainin dovrunde dovlet Qerbi Afrikanin ehemiyyetli bir erazisini ehate ederek maksimum hedde catdi 1903 cu ilde on ikinci ve sonuncu xelife Ettahiru ingilis esgerleri terefinden olduruldu bu da xilafetin sonunu getirdi Sokoto hokmdari xelife sultan ve ya emirelmominin naibleri ise emir adlanirdi Tarixci Con Iliffe gore Sokoto mustemlekecilikden evvelki Qerbi Afrikada en inkisaf etmis dovlet idi Xilafet Sokoto sultani Emir el Mominin hokmdarligini taniyan emirliklerin serbest konfederasiyasi formasinda idi Sokoto seriet qanunlari ile idare olunurdu Muxtelif hesablamalara gore Fulani cihadi zamani 1 milyondan 2 5 milyona qeder qeyri muselman qul esir goturulmusdu Qullar agir islerde kend teserrufati isleyirdi ve qeyri muselmanlarin cox hissesine zorla Islam qebul etdirilmisdi 1900 cu ile qeder Sokotoda en azi 1 milyon ve belke de 2 5 milyona qeder qul var idi Bu o zamanlar sayca ABS in qul sahibi olan cenubundan sonra ikinci 1860 ci ilde ABS in cenub statlarinda dord milyon qul var idi gosterici idi Ingilisler xelifenin siyasi hakimiyyetini legv etseler de Sultan titulu qorunub saxlanildi ve bu gune qeder Nigeriya muselmanlari ucun muhum dini movqe olaraq qalir Osmanin cihadi Qerbi Afrikanin diger bolgelerinde ve indiki Nigeriyadan cox cox kenarda Sahelde bir sira elaqeli cihadlar ucun ilham rolunu oynadi ve indi muasir Seneqal Mali ve Kot d Ivuar Cad Merkezi Afrika Respublikasi ve Sudani ehate eden bolgelerde Islam dovletlerinin qurulmasina getirib cixardi Sokoto Xilafetinin irsi ve Osman dan Fodionun telimleri muasir Nigeriya ve Qerbi Afrika da daxil olmaqla bolgenin tarixine silinmez tesir gostermisdir Sokoto dovru Qerbi Afrikanin en meshur yazicilarindan bezilerini o cumleden uc boyuk islahatci lider Usman Abdullahi ve Bellonun yetismesinde onemli rol oynayib Onlar mentiq tefsir riyaziyyat dovlet idareciliyi fiqh astronomiya qrammatika tibb ve s kimi muxtelif movzularda uc yuzden cox kitab yazmisdir O dovrun diger meshur alimleri Seyx Dan Tafa ve Nana Esmau idi Bu alimlerin hamisi hele de Qerbi Afrikada bezileri ise hetta Yaxin Serqde genis sekilde oyrenilir TarixiIstinadlarLast M The Sokoto Caliphate New York Humanities Press 2021 Overy Richard redaktorThe Times Complete History of the World ingilis 9th London Times Books 2015 seh 265 ISBN 978 0 00 795956 3 Halifat Sokoto Statya v BRE 2023 02 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 05 01 Lofkrantz Jennifer Intellectual Discourse in the Sokoto Caliphate The Triumvirate s Opinions on the Issue of Ransoming ca 1810 The International Journal of African Historical Studies 45 3 2012 385 401 JSTOR 24393055 McKay Hill Buckler Ebrey Beck Crowston Weisner Hanks A History of World Societies 8th edition Volume C From 1775 to the Present 2009 by Bedford St Martin s ISBN 978 0 312 68298 9 The most important of these revivalist states the enormous Sokoto caliphate illustrates the general pattern It was founded by Usuman dan Fodio 1754 1817 an inspiring Muslim teacher who first won zealous followers among both the Fulani herders and Hausa peasants in the Muslim state of Gobir in the northern Sudan p 736 Falola Toyin Historical Dictionary of Nigeria Lanham Md Scarecrow Press 2009 Usman dan Fodio Sokoto Caliphate founder DW 02 24 2020 dw com ingilis Falola Toyin Historical Dictionary of Nigeria Lanham Md Scarecrow Press 2009 Iliffe John Africans The History of a Continent ingilis Cambridge University Press 25 August 1995 ISBN 978 0 521 48422 0 redaktorUsman dan Fodio and the Sokoto Caliphate Nigeria A Country Study Washington GPO for the Library of Congress 1991 Istifade tarixi 2 September 2015 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi History of World Societies 755 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Last Murray The Sokoto Caliphate The Oxford World History of Empire ingilis 3 March 2021 1082 1110 doi 10 1093 oso 9780197532768 003 0040 ISBN 978 0 19 753276 8 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi Lovejoy1978 adli istinad ucun metn gosterilmeyib Buba Malami The legacies of the Sokoto Caliphate in contemporary Nigeria History Compass ingilis 16 8 2018 e12482 doi 10 1111 hic3 12482 Interview Why every Nigerian should be proud of the Sokoto Caliphate Prof Murray Last www premiumtimesng com Istifade tarixi 2023 07 12 John O Hunwick Razaq Abubakre Arabic Literature of Africa The writings of Central Sudanic Africa Vol 2 1995 220 EdebiyyatComolli Virginia Boko Haram Nigeria s Islamist Insurgency en London en Oxford University Press ISBN 9781849044912 Xarici kecidlerSokoto halifat sultanat gt