Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sayan dağları (rus. Саянские горы) — Cənubi Sibirdə iki dağ sisteminin ortaq adı: Qərbi Sayan və Şərqi Sayan. Silsilələr Krasnoyarsk diyarı, İrkutsk vilayəti, Xakasiya, Tuva, Buryatiya respublikaları, eləcə də qonşu Monqolustanın şimal bölgələrini əhatə edir. Bu Sovet İttifaqı tərəfindən 1944-cü ildən bəri qorunan və təcrid olunmuş bir ərazidir.
| Sayan dağları | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 3491 m |
| Hündür nöqtəsi | Munku-Sardık |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Xüsusiyyətləri
Qərbi Sayan əsasən dağlıq hövzələrlə ayrılan yastı və uclu silsilələrdən, Şərqi Sayan isə buzlaqları daşıyan tipik orta dağ silsilələrindən ibarətdir. Çayları Yenisey hövzəsinə aiddir. Yamaclarda dağ tayqasından dağ tundrasına keçir. Sayan silsilələri arasında müxtəlif ölçülü və dərinlikdə olan onlarla vadi vardır. Ən məşhuru arxeoloji məkanları ilə tanınan Minusinsk vadisidir.
Coğrafiyası və ekologiyası
Rusiya-Monqolustan sərhəd xəttindəki dağ silsilələridir. Tuvanın şimalını, Buryatiyanın qərbini və Krasnoyarsk və İrkutskun cənubunu təşkil edir. Sayan dağları şimalda təxminən qabarıq bir qövs əmələ gətirir və qərbdə Altay dağlarından şərqdə Baykal gölünə qədər uzanır. Cənubda, Khamar-Daban adlanan Transbaygal dağ xətti qovuşur. Bu hissələr fərqli geoloji tarixə malikdir və mərkəzdə bir araya gəlir. Şərq dağ silsiləsi daha yüksəkdir və Mönk Sarıdağ zirvəsi 3492 metrə çatır. Altay-Sayan dağ sistemi təkcə coğrafi baxımdan əhəmiyyətli bir bölgə deyil, həm də ekoloji və bioloji baxımdan dünya xəzinəsidir. İqlim və relyef formalarının müxtəlifliyini göstərən bu bölgə meşə, dağ meşəsi, meşə-çöl, çöl, səhra-çöl, şirin su nəmli torpaqlar kimi bir çox bitki mühitindən ibarətdir və coğrafi olaraq Sibir tayqası ilə Mərkəzi çölləri ayırır. Dünyanın ən az toxunulmamış ekoloji bölgələrindən biri olan sayma dağlarında şam, qarğıdalı və küknar ağaclarından ibarət istifadə edilməmiş bir meşə var, bölgənin yüzdə 39-u bitki mənşəli zəngin bir hissə təşkil edir. Dünyadakı ən böyük 10 çaydan ikisinə həyat verən Altay-Sayan dağ silsiləsidir: Ob və Yenisey çayları. Drenaj hövzəsi təxminən 5.5 milyon km olan iki böyük çay üst-üstə düşən bir bölgədədir. Bu çayların əsas mənbəyi həcmi 49 km ^ 3 olan daimi buzlaqlardır. Bölgə yalnız çaylarla deyil, göllərlə də zəngindir, çünki 27 mindən çox müxtəlif ölçülü gölü var. 3500-ə qədər yosun və damarlı bitkilərin olması bölgənin iqlim tolerantlığı haqqında bir fikir verə bilər. Flora ilə zəngin olan bölgə eyni zamanda 680 onurğalı heyvana ev sahibliyi edir. Bu ekoloji bölgədə 77 balıq, 143 məməli, 425 quş və 25 sürünən növü yaşayır və bunlardan 39-u endemikdir.
Qərbi Sayan
650 km uzunluğunda olan Qərbi Sayan cənub-qərbdən Altay ilə həmsərhəddir. Əsas silsiləsi Suayrıcı Sayan silsiləsidir. Silsilənin maksimal hündürlüyü 3121 m olan Qızıl-Tayqa dağıdır Qərbi Sayanın silsilələri dik yamaclar, parçalanmış relyefi ilə xarakterizə olunur. Qərbdəki yüksəkliklər 2500–3000 m-dən çox deyil, şərqdə 2000 m-ə enir.
Şərqi Sayan
Qısası olaraq Yenisey çayının sahillərindən Baykal gölü ərafına qədər uzanır. Qərbi Sayan dağları ilə birlikdə Sayan dağlarının əmələ gətirirlər. Sibir Platformasının cənub-qərbində yerləşir. Mərkəzi və cənub-şərq hissədə Yüksək dağlıq massivlər vardır: Böyük Sayan, Tunkin, Kitoy, Botoqol və s.
Şərqi Sayan dağlarının daxilində sönmüş Kropotkina vulkanı ətrafı ərazilərdə vulkanık suxurlar geniş yayılmışdır. Şərq hissədə çox illik buzlar hakim olduğundan relyefə belə öz təsirini göstərmişdir. Şərqi sayan dağlarından axan çayların böyük əksəriyyəti kanyon, astana və şəlalə əmələ gətirir.
Fauna
Heyvanlar aləmi bitki aləmi qədər zəngindir. Çox sayda heyvan yolları var.
Tayqa və dağlarda ayı, canavar, vaşaq, maral, sığın, müşk maralı, sincab, dovşan görə bilərsiniz. Quşlardan əlvan ağacdələn, turac, kəklik, adi bonazi tetrasının səsləri tez-tez eşidilir. Çaylarda Sibir xariusu, lenok, çox sayda kimi balıqlara rastlamaq mümkündür. var. Qan soran ikiqanadlıların tipik nümayəndələri — ağcaqanadlar, qansoran hünülər, nəm milçəkləri. Qansoranlar dağlıq ərazilərdə az olsalarda çay vadilərində olduqca çoxdur.
Turizm
Tayqa lanşaftı, dağ mənzərəsi, şəlalələr, göllər və demək olar ki, toxunulmamış canlı təbiət, turist marşrutlarının nisbi sadəliyi aktiv istirahət edənləri Sayansa cəlb edir. Sayan dağlarında iki misilsiz vəhşi təbiət qoruğu var: Qərbi Sayan-Şuşenski qoruğu və Şərqi Sayanda Stolbı Dövlət Təbiət Qoruğu.
İstinadlar
- "Sayan Mountains". 2012-07-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-12-25.
- . Geographic Bureau - Siberia and Pacific. 2015-11-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-10-26.
- "Arxivlənmiş surət". 2015-09-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-21.
Mənbə
- Саянская ландшафтная область в книге: Н. А. Гвоздецкий, Н. И. Михайлов. Физическая география СССР. — М., 1978.
- Dağ enskilopediyası Sayanlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sayan Sayan daglari rus Sayanskie gory Cenubi Sibirde iki dag sisteminin ortaq adi Qerbi Sayan ve Serqi Sayan Silsileler Krasnoyarsk diyari Irkutsk vilayeti Xakasiya Tuva Buryatiya respublikalari elece de qonsu Monqolustanin simal bolgelerini ehate edir Bu Sovet Ittifaqi terefinden 1944 cu ilden beri qorunan ve tecrid olunmus bir erazidir Sayan daglariUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 3491 mHundur noqtesi Munku SardikYerlesmesi53 15 07 sm e 94 58 28 s u Olke RusiyaSayan daglari Vikianbarda elaqeli mediafayllarXususiyyetleriQerbi Sayan esasen dagliq hovzelerle ayrilan yasti ve uclu silsilelerden Serqi Sayan ise buzlaqlari dasiyan tipik orta dag silsilelerinden ibaretdir Caylari Yenisey hovzesine aiddir Yamaclarda dag tayqasindan dag tundrasina kecir Sayan silsileleri arasinda muxtelif olculu ve derinlikde olan onlarla vadi vardir En meshuru arxeoloji mekanlari ile taninan Minusinsk vadisidir Cografiyasi ve ekologiyasiRusiya Monqolustan serhed xettindeki dag silsileleridir Tuvanin simalini Buryatiyanin qerbini ve Krasnoyarsk ve Irkutskun cenubunu teskil edir Sayan daglari simalda texminen qabariq bir qovs emele getirir ve qerbde Altay daglarindan serqde Baykal golune qeder uzanir Cenubda Khamar Daban adlanan Transbaygal dag xetti qovusur Bu hisseler ferqli geoloji tarixe malikdir ve merkezde bir araya gelir Serq dag silsilesi daha yuksekdir ve Monk Saridag zirvesi 3492 metre catir Altay Sayan dag sistemi tekce cografi baximdan ehemiyyetli bir bolge deyil hem de ekoloji ve bioloji baximdan dunya xezinesidir Iqlim ve relyef formalarinin muxtelifliyini gosteren bu bolge mese dag mesesi mese col col sehra col sirin su nemli torpaqlar kimi bir cox bitki muhitinden ibaretdir ve cografi olaraq Sibir tayqasi ile Merkezi colleri ayirir Dunyanin en az toxunulmamis ekoloji bolgelerinden biri olan sayma daglarinda sam qargidali ve kuknar agaclarindan ibaret istifade edilmemis bir mese var bolgenin yuzde 39 u bitki menseli zengin bir hisse teskil edir Dunyadaki en boyuk 10 caydan ikisine heyat veren Altay Sayan dag silsilesidir Ob ve Yenisey caylari Drenaj hovzesi texminen 5 5 milyon km olan iki boyuk cay ust uste dusen bir bolgededir Bu caylarin esas menbeyi hecmi 49 km 3 olan daimi buzlaqlardir Bolge yalniz caylarla deyil gollerle de zengindir cunki 27 minden cox muxtelif olculu golu var 3500 e qeder yosun ve damarli bitkilerin olmasi bolgenin iqlim tolerantligi haqqinda bir fikir vere biler Flora ile zengin olan bolge eyni zamanda 680 onurgali heyvana ev sahibliyi edir Bu ekoloji bolgede 77 baliq 143 memeli 425 qus ve 25 surunen novu yasayir ve bunlardan 39 u endemikdir Qerbi SayanQerbi Sayan Erqaki silsilesi 650 km uzunlugunda olan Qerbi Sayan cenub qerbden Altay ile hemserheddir Esas silsilesi Suayrici Sayan silsilesidir Silsilenin maksimal hundurluyu 3121 m olan Qizil Tayqa dagidir Qerbi Sayanin silsileleri dik yamaclar parcalanmis relyefi ile xarakterize olunur Qerbdeki yukseklikler 2500 3000 m den cox deyil serqde 2000 m e enir Serqi SayanQisasi olaraq Yenisey cayinin sahillerinden Baykal golu erafina qeder uzanir Qerbi Sayan daglari ile birlikde Sayan daglarinin emele getirirler Sibir Platformasinin cenub qerbinde yerlesir Merkezi ve cenub serq hissede Yuksek dagliq massivler vardir Boyuk Sayan Tunkin Kitoy Botoqol ve s Serqi Sayan daglarinin daxilinde sonmus Kropotkina vulkani etrafi erazilerde vulkanik suxurlar genis yayilmisdir Serq hissede cox illik buzlar hakim oldugundan relyefe bele oz tesirini gostermisdir Serqi sayan daglarindan axan caylarin boyuk ekseriyyeti kanyon astana ve selale emele getirir FaunaHeyvanlar alemi bitki alemi qeder zengindir Cox sayda heyvan yollari var Tayqa ve daglarda ayi canavar vasaq maral sigin musk marali sincab dovsan gore bilersiniz Quslardan elvan agacdelen turac keklik adi bonazi tetrasinin sesleri tez tez esidilir Caylarda Sibir xariusu lenok cox sayda kimi baliqlara rastlamaq mumkundur var Qan soran ikiqanadlilarin tipik numayendeleri agcaqanadlar qansoran hunuler nem milcekleri Qansoranlar dagliq erazilerde az olsalarda cay vadilerinde olduqca coxdur TurizmTayqa lansafti dag menzeresi selaleler goller ve demek olar ki toxunulmamis canli tebiet turist marsrutlarinin nisbi sadeliyi aktiv istirahet edenleri Sayansa celb edir Sayan daglarinda iki misilsiz vehsi tebiet qorugu var Qerbi Sayan Susenski qorugu ve Serqi Sayanda Stolbi Dovlet Tebiet Qorugu Istinadlar Sayan Mountains 2012 07 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2006 12 25 Geographic Bureau Siberia and Pacific 2015 11 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2006 10 26 Arxivlenmis suret 2015 09 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 21 MenbeSayanskaya landshaftnaya oblast v knige N A Gvozdeckij N I Mihajlov Fizicheskaya geografiya SSSR M 1978 Dag enskilopediyasi Sayanlar