Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rəşid xan Zabit oğlu Qaplanov və ya Kaplanov (az-əbcəd. رشید خان ظابط اوغلو قاپلانوو; 1883 və ya 1885, Terek vilayəti – 10 dekabr 1937 və ya 1937, Kommunarka poliqonu[d], Moskva vilayəti) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin əvvəlcə maarif və dini etiqad, sonra isə maliyyə naziri, Dağlılar Respublikasının daxili işlər naziri, sədri, üzvü,Şimali Qafqaz və Dağıstan Dağlıları İttifaqı Mərkəzi Komitəsinin sədr müavini, daha sonra isə sədri, Müvəqqəti Terek-Dağıstan hökumətinin başçısı və xarici əlaqələr komissarı.
| Rəşid xan Qaplanov | |
|---|---|
 | |
| 24 dekabr 1919 – 15 aprel 1920 | |
| Əvvəlki | Əliağa Həsənov |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv edilib |
| 14 mart 1919 – 22 dekabr 1919 | |
| Hökumət | I Yusifbəyli hökuməti |
| Əvvəlki | Nəsib bəy Yusifbəyli |
| Sonrakı | Həmid bəy Şahtaxtinski |
  | |
| 26 mart 1919 – 23 may 1919 | |
| 17 dekabr 1918 – 23 mart 1919 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| |
| 20 yanvar 1919 – 23 may 1919 | |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu. |
Müvəqqəti Terek-Dağıstan hökumətinin başçısı | |
| 1 dekabr 1917 – 17 mart 1918 | |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis olundu. |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu. |
Müvəqqəti Terek-Dağıstan hökumətinin xarici əlaqələr komissarı | |
| 1 dekabr 1917 – 17 mart 1918 | |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis olundu. |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu. |
| 1 dekabr 1917 – 17 mart 1918 | |
| Əvvəlki | Tapa Çermoyev |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu. |
| 20 sentyabr 1917 – 1 dekabr 1917 | |
| 1 may 1917 – 20 sentyabr 1917 | |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis olundu. |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1883 və ya 1885 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 10 dekabr 1937 və ya 1937 |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri |
|
| Partiya |
|
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | vəkil, siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həm Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, həm Dağlılar Respublikası rəhbərliyində iştirak etmiş üç siyasətçidən biridir. Repressiya qurbanı olmuş, dəfələrlə həbs edilmiş, 1937-ci ildə öldürülmüşdür.
Həyatı
Rəşid xan Qaplanov 1883-cü ildə qumuq Qaplanovlar ailəsində, Ağsay kəndində doğulmuşdur. İlk təhsilini Yaxsay mədrəsəsində almışdır. Daha sonra Vladiqafqaz real məktəbini bitirmişdir. Ali təhsilini Sorbon Universitetində alan Rəşid xan, 1910-cu ildə Sorbon Universitetinin hüquq fakültəsindən məzun olmuşdur.
Daha sonra Parisdə olarkən tanış olduğu Gənc türklər hərəkatının üzvləri tərəfindən İstanbul Universitetinə dəvət olunmuş, 1913-cü ilədək orada dərs demişdir. İstanbulda Mülkiyyə məktəbində dövlət hüququndan, Siyasi Elmlər məktəbində isə konstitusiya hüququndan dərs demiş, Ədliyyə Nəzarətində qanunvericilik islahatları komissiyasında çalışmışdır. Bu müddət ərzində dəfələrlə təxəllüslərlə Osmanlı dövlətinin ilk rusdilli qəzeti olan "Stambulskie novosti" ("Стамбульские новости") və "Tanin" ("Танин") qəzetlərində yazıları dərc olunmuşdur. Triumvirat üzvləri ilə və Ənvər, Tələt, Camal paşalarla əlaqələri mövcud olmuşdur.
1913-cü ildə atasının təkidi ilə Vladiqafqaza qayıtmış, 1914–1917-ci illərdə şəhər dairə məhkəməsində andlı müvəkkil müavini vəzifəsində çalışmışdır. Vəhşi diviziyanın Şimali Qafqazı işğal etməsindən sonra Bakıya köçmüşdür.
Repressiya
Aprel işğalından sonra, 11 may 1920-ci ildə Rəşid xan Qaplanov Bakıda həbs olunmuş, lakin Orconokidze, Nərimanov və Qorxmazovun xahişi ilə sərbəst buraxılmışdır. 28 iyun 1920 tarixində sabiq Bakı polismeystri Quda Qudiyev ilə birlikdə tutulmuş, əvvəlcə Vladiqafqaza göndərilmişdir. Rəşid xan Qaplanov 1921-ci ildə də Buynaksda bolşeviklər tərəfindən həbs olunmuşdur. Ondan Qafqazı tərk etmək tələb edilmişdir . Bundan sonra o, Moskvada yaşamağa məcbur oldu. O, Moskvadakı Şərq Xalqları Universitetində "Osmanlı imperiyası tarixi"ndən dərs demişdir. 1923-cü ildə "Türkiyə tarixi üzrə mühazirələr" kitabını çap etdirmişdir.
1930-cu ildə Rəşid xan Qaplanov yenidən həbs edilsə də, bir müddət sonra azadlığa çıxmışdı. Rəşid xan bir müddət Ümumittifaq Yeni Əlifba Komitəsində sədr müavini olan Cəlaləddin Qorxmazovun yanında hüquq məsləhətçisi olaraq da çalışmışdır.
Rəşid xan Qaplanov sonuncu dəfə 1937-ci ilin oktyabrın 8-də Moskvada həbs edilmişdir. Həmin vaxt o, Özbəkt Ticarət Müvəkkilliyinin Moskvadakı daimi nümayəndəliyində hüquq məsləhətçisi işləyirdi, eyni zamanda, Özbəkistan nümayəndəliyində vəkil kimi özəl fəaliyyət göstərirdi.
Ölümü
Böyük təmizliyin bir parçası olaraq 8 oktyabr 1937-ci ildə həbs olunmuşdur. Əvvəlcə Lefortovo, sonra Butırka həbsxanalarında saxlanıldı. 1937-ci il dekabrın 10-da RSFSR Cinayət Məcəlləsinin 58–1a, 8 və 11-ci maddələri (əks-inqilabi hərəkatda və antisovet millətçi terror təşkilatında fəal iştirakagörə) ilə təqsirli bilindi. 7 dekabr tarixində Stalin, Molotov və Andrey Jdanova "görə" barəsində ölüm hökmü təyin olunmuşdur. SSRİ Ali Məhkəməsi Hərbi Kollegiyası 10 dekabr tarixində Qaplanova ölüm hökmü verdi. Elə həmin gün Qaplanov güllələnmişdir. Ölüm hökmü icra olunduqdan cəsədi Moskva vilayətinin Kommunarka qəsəbəsində, adsız kollektiv məzarlıqda dəfn olunmuşdur.
1991-ci ilin 29 aprelində əməllərində heç bir cinayət tərkibi olmadığına görə SSRİ Prokurorluğu Rəşid Qaplanova bəraət verdi.
Siyasi fəaliyyəti
Şimali Qafqaz dövrü
Rusiyada Fevral inqilabından sonra Şimali Qafqazda gedən siyasi proseslərdə fəal iştirak etmişdir. 1 may 1917 tarixində Birinci Dağlı Qurultayında qumuq, noqay və türkmən (Stavropol quberniyası) xalqları adından Rəyasət Heyətinə Rəşid xan Qaplanov seçilmişdir. Qurultayda təşkilati suallarla bağlı Rəşid xan Qaplanov çıxış etmişdir. 5 may 1917-ci il tarixində qurultay knyaz Rəşid xan Qaplanovun yaradılması ilə bağlı hesabatını və onun təqdim etdiyi İttifaqın təşkili layihəsini təsdiqlədi.
20 sentyabr 1917-ci ildə Vladiqafqazda keçiriln İkinci Dağlı Qurultayında səsvermə nəticəsində Rəşid xan Qaplanov Mərkəzi Komitə üzvü və sədr müavini seçildi. O həmçinin ittifaqın konstitusiyasını tərtib etmək üçün təşkil olunan 7 nəfərlik komissiyanın da üzvü olmuşdur. qurultayda Dağlı muxtariyyətini elan etdi. Muxtariyyətin Mərkəzi Komitəsinə rəhbərlik edən Tapa Çermoyev 1 dekabr tarixində istefa verdi. Əvəzinə rəhbərlik Rəşid xan Qaplanova həvalə olunmuşdur.
12 noyabr 1917-ci ildə Rəşid xan Qaplanov ittifaq daxilində yaradılan idarəetmə komissiyasına üzv seçildi.
1 dekabr 1917-ci il tarixində Şimali Qafqaz və Dağıstan Dağlı Xalqları İttifaqı Mərkəzi Komitəsi, Terek Kazakları Hərbi hökuməti, Terek Şəhərləri İttifaqı və Dağıstan oblastı vahid ad altında birləşərək müvəqqəti Terek-Dağıstan hökumətini təşkil etdilər. 2 dekabr 1917-ci ildə hökumətin sədri seçilən Rəşid xan Qaplanov həm də xarici əlaqələr üzrə komissar vəzifəsinə təyin olundu. 17 mart 1918-ci il tarixində Terek Sovet Respublikasının qurulması nəticəsində bu hökumət dağılmışdır. Dağlı milli qüvvələrinin liderləri Zaqafqaziya Seymi ilə birləşmək, bütün Qafqazın təmsil olunduğu hakimiyyət yaradılmasına nail olmaq məqsədilə Tiflisə toplaşdılar. Zaqafqaziya Seymində azərbaycanlı nümayəndələr tərəfindən müdafiə olunan bu təşəbbüs onun gürcü-erməni çoxluğu tərəfindən rədd edildi, lakin azərbaycanlı ictimai xadimlərin təkidi ilə Trabzona sülh konfransına göndərilən nümayəndə heyətinin tərkibinə dağlı nümayəndələri də daxil edildi. Trabzonda dağlı nümayəndələri Şimali Qafqazla Cənubi Qafqazın vahid dövlətdə birləşməsini təklif etdilər, lakin buna razılıq verilmədi. Trabzonda uğur qazana bilməyən dağlı nümayəndələri İstanbula gedərək, Osmanlı hökuməti ilə birbaşa təmasa girdilər. Batum sülh konfransı ərəfəsində hərbi nazir Ənvər paşa ilə görüşüb, ondan yardım istədilər.
11 may 1918-ci il tarixindən sabiq rəhbərləri Şimali Qafqaz Dağlılar Respublikasının müstəqilliyini elan etdilər və Şimali Qafqaz Dağlı Xalqları İttifaqı Respublikasının (Dağlı Respublikası) yaradılması haqqında İstiqlal bəyannaməsini qəbul etdilər. Osmanlı dövlətinə və onun müttəfiqlərinə bu haqda rəsmi nota verildi.
24 may 1918-ci il tarixində Şimali Qafqaz Dağlılar Respublikasının Tapa Çermoyevin rəhbərliyində ilk hökuməti elan olundu. Gəncədə qurulan hökumət əvvəl Dərbəndə, sonra Teymurxan-Şuraya köçdü. 15 dekabr 1918-ci ildə Dağlılar Respublikasının parlamentinin qurulması qərara alındı. Bununla mövcud hökumət istefa verdi. 17 dekabr 1918-ci ildə rəhbərliyində yeni koalisyon hökumət quruldu və Rəşid xan Qaplanov bu hökumətdə daxili işlər naziri vəzifəsinə təyin olundu.
20 yanvar 1919-cu il tarixində 27 nəfərdən ibarət parlament — İttifaq Şurası yaradıldı. Parlament həmçinin Dağlı Parlamenti də adlanmışdır. İttifaqın keçmiş Mərkəzi Komitə üzvləri birbaşa parlament üzvü seçildilər. Rəşid xan Qaplanov da parlament üzvü seçildi.
Denikin ordusunun Çeçenistanın böyük hissəsini işğal etməsi Dağlı Respublikasında hökumət böhran yaratdı. Pşemaxo Kotsevin və hərbi nazir N. Tarkovskinin passivliyini tənqid edən hökumət üzvləri Rəşid xan Qaplanov, V. Cabagiyev və Nurməmməd bəy Şahsuvarov istefa verərək, yeni hökumət qurulmasını istədilər. 23 mart tarixində Pşemaxo Kotsevin hökuməti istefa verdi. Parlament hökumətin təşkilini yenə həvlə etdi. Yeni hökumət 26 mart 1919-cu ildə parlamentə təqdim olundu və təsdiqləndi. Rəşid xan Kaplanov bu hökumətdə nazir postu tutmadı.
26 mart 1919-cu il tarixində Dağlı Parlamentinin iclasında Rəyasət Heyətinə yeni seçkilər keçirildi və Rəşid xan Kaplanov parlament sədri seçildi. Denikin ordusu ilə mübarizə şəraitində Dağlı Parlamentinin sədri olan Qaplanov bolşeviklərlə sıx əlaqə saxlayırdı. Buna görə denikinçilər onu "alovlu bolşevik" adlandırırdı.
Mayın 12-də başçılıq etdiyi ikinci hökumət istefa verdi. Dağlı Parlamenti və sədr Rəşid xan Qaplanov yeni hökumətin təşkilini general Mikayıl Xəlilova tapşırdı. Lakin bu, mümkün olmadı. 23 may 1919-cu il tarixində parlamentin son iclası keçirildi və parlamentin fəaliyyətinə sona çatdı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrü
I Yusifbəyli hökuməti
Rəşid xan Qaplanov 1919-cu ilin əvvəllərində Bakıya köçmüşdür. O, Əhrar Partiyasının nümayəndəsi olaraq 14 mart 1919-cu il tarixində I Yusifbəyli hökumətində maarif və dini etiqad naziri vəzifəsinə təyin olunmuşdur. Onun rəhbərliyi ilə Bakıda və Azərbaycanın bir çox şəhərində yeni məktəblər fəaliyyətə başlamışdır. Bakı Dövlət Universitetinin açılmasında Qaplanov da yaxından iştirak etmiş, eyni zamanda, burada "Osmanlı ədəbiyyatı tarixi"ndən dərs demişdir. O, universitetin filologiya və tibb fakültəsinin açılması üçün 5 milyon manat yatırım edilməsinə dəstək vermişdir. 1919-cu ildə nazir Qaplanov 100 tələbənin xaricdə təhsil alması layihəsinin təşkilində iştirak etmişdir. Qaplanov həmçinin gələcəkdə Latın qrafikalı əlifbaya keçid edilməsini təklif edəcək Ümumi Təhsildə İslahatlar üzrə Dövlət Komissiyasının yaradılmasına başçılıq etmişdir.
II Yusifbəyli hökuməti
I Yusifbəyli hökumətinin istefası 22 dekabr 1919-cu ildə qəbul olunduqdan sonra 24 dekabr 1919-cu ildə qurulan II Yusifbəyli hökumətində Rəşid xan Qaplanov maliyyə naziri təyin olunmuşdur. O, dövriyyəyə buraxılan pulların qiymətdən düşməməsi və devalyuasiyaya uğramaması üçün səy göstərmişdir. 1920-ci il fevralın əvvəllində Bakı bonlarının Zaqafqaziya pulları ilə dəyişdirilməsini dayandırmaq barədə qərar vermişdi. Qərara əsasən, "500 manat" dəyərində olan kağız pul əlli beş seriya ilə dövriyyəyə buraxılmışdı. Pulun üzərində baş nazir Nəsib bəy Yusifbəylinin və maliyyə naziri Rəşid xan Qaplanovun imzaları vardı. Aprel işğalından bir həftə əvvəl Rəşid xan Qaplanov Batuma ixrac edilən neft və neft məhsulları üçün rüsumların yalnız Azərbaycan pulu ilə ödənilməsi haqqında sərəncam vermişdi. 15 aprel 1920-ci il tarixində Əhrar fraksiyası rəhbəri Aslan bəy Qardaşov Əhrarın koalisiyadan ayrıldığını və nümayəndəsinin geri çağırdığını elan etdi.
Partiya fəaliyyəti
Rəşid xan Qaplanov uzun müddət bitərəf siyasətçi olaraq fəaliyyət göstərsə də, Bakıya köçdükdən sonra Əhrar Partiyası sıralarına qatılmışdır.
Ailəsi
- Atası knyaz Zabit xan Qaplan-Hacı oğlu Qaplanov (1838–1914) — Dağıstanın tanınmış mülkədarı.
- Anası knyaqina Aybala Özdeaciyeva.
- Kiçik qardaşı İbrahim (İbray) xan Qaplanov (1887–1948) — 1918-ci ildə Dağlılar Respublikasının Qumuq Süvari Alayının komandiri, ağqvardiyaçı olmuş, işğaldan sonra Amerika Birləşmiş Ştatlarına mühacirət etmiş və orada da vəfat etmişdir.
- Bacısı Nəcabət (1886–1979) — knyaz Fyodor Bekoviç-Çerkasski ilə evlənmişdir. Almaniyaya mühacirət etmişdir. Monmoronsidə vəfat etmişdir.
- Xanımı Olqa Efimovna (Elka Xaimovna) Arşon-Qaplanov — 1886-cı ildə Dauqavpils şəhərində anadan olmuş, 1964-cü ildə Moskvada vəfat etmişdir.
- Oğlu Murad Qaplanov (1915–1980) — texniki elmlər doktoru, professor, Molniya-1 peykindəki kosmik rabitə rölesinin baş dizayneri, iki dəfə SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı, Liliana Rambax ilə evlənmişdir.
- Nəvəsi Rəşid Qaplanov — tarixçi, etnoqraf. 2009-cu ildə vəfat edib.
- Qızı Fatma Okuneva (1911–1992) — İstanbulda anadan olmuşdur. İlk evliliyi Almaniyada qanunsuz yaşayan Yuri Mazel ilə olmuşdur. İkinci evliliyi isə işçi -mühəndis İzrail Simxoviç Okunev ilə olmuşdur. Həyat yoldaşları repressiya qurbanları olmuşdurlar.
- Oğlu Murad Qaplanov (1915–1980) — texniki elmlər doktoru, professor, Molniya-1 peykindəki kosmik rabitə rölesinin baş dizayneri, iki dəfə SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı, Liliana Rambax ilə evlənmişdir.
Mənbə
İstinadlar
- Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период (1917-1991) (rus.). СПб: Петербургское Востоковедение, 2013. 496 с. — (Социальная история отечественной науки о Востоке)
- Yaqublu, 2018. səh. 352
- Əhmədov, 2014. səh. 329-340
- Гулиев В. "Министр, при котором открылся университет" (газета) (rus). Зеркало. 11.12.2010. 2011-03-03 tarixində . (Yoxlanılıb 21 dekabr 2011)
- Əli Şamil. "AXC naziri Rəşid xan Qaplanov" (rus). modern.az. 22.05.2018. 01.08.2021 tarixində .
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-17.
- Zöhrə Fərəcova. "Gecikmiş bəraət" (az.). 01.08.2021 tarixində .
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Rəşid xan Qaplanov" (rus). gazavat.ru. 2011-11-28. 01.08.2021 tarixində .
- "Ölümlər siyahısı" (rus). list.memo.ru. 01.08.2021 tarixində .
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-01-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- Mahmudov, 2005. səh. 386
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- Manşet. ""Cümhuriyyətin kəşfiyyat orqanlarında Mircəfər Bağırov, Lavrenti Beriya kimi şəxslər də xidmət edib"" (az.). Youtube.com. 02.04.2016. 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-09-12.
- Vəkilov, 1998. səh. 31
- "AN UNSUCCESSFUL ATTEMPT TO OPEN LAW FACULTY IN 1919". 2011-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-11-29.
- [Azerbaijani ministers of education]. 2012-04-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-29.
- Рашидхан Капланов в составе правительства Азербайджана (фотография) 2012-01-22 at the Wayback Machine (Yoxlanılıb 21 dekabr 2011)
- . 2012-04-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-29.
- "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920). Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). II kitab" (PDF). 2018-02-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Мазель Юрий Александрович". 2021-07-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
- "Галина Окунева "Семья Каплановых"". 2019-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-01.
Ədəbiyyat
- Oqtay Əsədov, Rafael Cəbrayılov. Azərbaycan Respublikasının Parlamenti (PDF). Bakı. 2008.
- Nəsiman Yaqublu. Cümhuriyyət qurucuları (PDF). Bakı: “NURLAR” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi. 2018. səh. 504.
- Hüseyn Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2014.
- R.A.Vəkilov. ИСТОРИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ (PDF). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1998.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920), Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). I kitab (PDF). Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİ YANINDA BAŞ ARXİV İDARƏSİ. 1998. səh. 976.
- (PDF). Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİ YANINDA BAŞ ARXİV İDARƏSİ. 1998. səh. 992.
- Əliyev M. Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti — 1918–1920. Bakı. 1990.
- Məmmədzadə N. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin iqtisadi kursunun formalaşdırılmasında siyasi partiyaların rolu. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tarixinin aktual problemləri" beynəlxalq elmi sessiyasının materialları. Bakı. 28 aprel 2003.
- Altay Göyüşov. (PDF). Bakı. 2000. səh. 352.
- Şimali Qafqaz Dağlı Xalqları İttifaqı Respublikası // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 386. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Resid xan Zabit oglu Qaplanov ve ya Kaplanov az ebced رشید خان ظابط اوغلو قاپلانوو 1883 ve ya 1885 Terek vilayeti 10 dekabr 1937 ve ya 1937 Kommunarka poliqonu d Moskva vilayeti Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin evvelce maarif ve dini etiqad sonra ise maliyye naziri Daglilar Respublikasinin daxili isler naziri sedri uzvu Simali Qafqaz ve Dagistan Daglilari Ittifaqi Merkezi Komitesinin sedr muavini daha sonra ise sedri Muveqqeti Terek Dagistan hokumetinin bascisi ve xarici elaqeler komissari Resid xan QaplanovAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin maliyye naziri24 dekabr 1919 15 aprel 1920EvvelkiEliaga HesenovSonrakiVezife legv edilibAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin maarif ve dini etiqad naziri14 mart 1919 22 dekabr 1919HokumetI Yusifbeyli hokumetiEvvelkiNesib bey YusifbeyliSonrakiHemid bey Sahtaxtinskisedri26 mart 1919 23 may 1919Daglilar Respublikasinin daxili isler naziri17 dekabr 1918 23 mart 1919EvvelkiSonrakiuzvu20 yanvar 1919 23 may 1919SonrakiVezife legv olundu Muveqqeti Terek Dagistan hokumetinin bascisi1 dekabr 1917 17 mart 1918EvvelkiVezife tesis olundu SonrakiVezife legv olundu Muveqqeti Terek Dagistan hokumetinin xarici elaqeler komissari1 dekabr 1917 17 mart 1918EvvelkiVezife tesis olundu SonrakiVezife legv olundu Simali Qafqaz ve Dagistan Daglilari Ittifaqi Merkezi Komitesinin sedri1 dekabr 1917 17 mart 1918EvvelkiTapa CermoyevSonrakiVezife legv olundu Simali Qafqaz ve Dagistan Daglilari Ittifaqi Merkezi Komitesinin sedr muavini20 sentyabr 1917 1 dekabr 1917Simali Qafqaz ve Dagistan Daglilari Ittifaqi Merkezi Komitesinin uzvu1 may 1917 20 sentyabr 1917EvvelkiVezife tesis olundu Sexsi melumatlarDogum tarixi 1883 ve ya 1885Dogum yeri Terek vilayeti Rusiya imperiyasiVefat tarixi 10 dekabr 1937 1937 12 10 ve ya 1937Vefat yeri Kommunarka poliqonu d Lenin rayonu d Moskva vilayeti RSFSR SSRIDefn yeri Kommunarka poliqonu d Partiya biteref 1919 Ehrar Partiyasi 1919 1920 Tehsili Paris UniversitetiFealiyyeti vekil siyasetci Vikianbarda elaqeli mediafayllar Hem Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti hem Daglilar Respublikasi rehberliyinde istirak etmis uc siyasetciden biridir Repressiya qurbani olmus defelerle hebs edilmis 1937 ci ilde oldurulmusdur HeyatiResid xan Qaplanov Vladiqafqaz realni mektebinde oxuyarken Resid xan Qaplanov 1883 cu ilde qumuq Qaplanovlar ailesinde Agsay kendinde dogulmusdur Ilk tehsilini Yaxsay medresesinde almisdir Daha sonra Vladiqafqaz real mektebini bitirmisdir Ali tehsilini Sorbon Universitetinde alan Resid xan 1910 cu ilde Sorbon Universitetinin huquq fakultesinden mezun olmusdur Daha sonra Parisde olarken tanis oldugu Genc turkler herekatinin uzvleri terefinden Istanbul Universitetine devet olunmus 1913 cu iledek orada ders demisdir Istanbulda Mulkiyye mektebinde dovlet huququndan Siyasi Elmler mektebinde ise konstitusiya huququndan ders demis Edliyye Nezaretinde qanunvericilik islahatlari komissiyasinda calismisdir Bu muddet erzinde defelerle texelluslerle Osmanli dovletinin ilk rusdilli qezeti olan Stambulskie novosti Stambulskie novosti ve Tanin Tanin qezetlerinde yazilari derc olunmusdur Triumvirat uzvleri ile ve Enver Telet Camal pasalarla elaqeleri movcud olmusdur 1913 cu ilde atasinin tekidi ile Vladiqafqaza qayitmis 1914 1917 ci illerde seher daire mehkemesinde andli muvekkil muavini vezifesinde calismisdir Vehsi diviziyanin Simali Qafqazi isgal etmesinden sonra Bakiya kocmusdur Repressiya Resid xan haqqinda xeber Aprel isgalindan sonra 11 may 1920 ci ilde Resid xan Qaplanov Bakida hebs olunmus lakin Orconokidze Nerimanov ve Qorxmazovun xahisi ile serbest buraxilmisdir 28 iyun 1920 tarixinde sabiq Baki polismeystri Quda Qudiyev ile birlikde tutulmus evvelce Vladiqafqaza gonderilmisdir Resid xan Qaplanov 1921 ci ilde de Buynaksda bolsevikler terefinden hebs olunmusdur Ondan Qafqazi terk etmek teleb edilmisdir Bundan sonra o Moskvada yasamaga mecbur oldu O Moskvadaki Serq Xalqlari Universitetinde Osmanli imperiyasi tarixi nden ders demisdir 1923 cu ilde Turkiye tarixi uzre muhazireler kitabini cap etdirmisdir 1930 cu ilde Resid xan Qaplanov yeniden hebs edilse de bir muddet sonra azadliga cixmisdi Resid xan bir muddet Umumittifaq Yeni Elifba Komitesinde sedr muavini olan Celaleddin Qorxmazovun yaninda huquq meslehetcisi olaraq da calismisdir Resid xan Qaplanov sonuncu defe 1937 ci ilin oktyabrin 8 de Moskvada hebs edilmisdir Hemin vaxt o Ozbekt Ticaret Muvekkilliyinin Moskvadaki daimi numayendeliyinde huquq meslehetcisi isleyirdi eyni zamanda Ozbekistan numayendeliyinde vekil kimi ozel fealiyyet gosterirdi Olumu Boyuk temizliyin bir parcasi olaraq 8 oktyabr 1937 ci ilde hebs olunmusdur Evvelce Lefortovo sonra Butirka hebsxanalarinda saxlanildi 1937 ci il dekabrin 10 da RSFSR Cinayet Mecellesinin 58 1a 8 ve 11 ci maddeleri eks inqilabi herekatda ve antisovet milletci terror teskilatinda feal istirakagore ile teqsirli bilindi 7 dekabr tarixinde Stalin Molotov ve Andrey Jdanova gore baresinde olum hokmu teyin olunmusdur SSRI Ali Mehkemesi Herbi Kollegiyasi 10 dekabr tarixinde Qaplanova olum hokmu verdi Ele hemin gun Qaplanov gullelenmisdir Olum hokmu icra olunduqdan cesedi Moskva vilayetinin Kommunarka qesebesinde adsiz kollektiv mezarliqda defn olunmusdur 1991 ci ilin 29 aprelinde emellerinde hec bir cinayet terkibi olmadigina gore SSRI Prokurorlugu Resid Qaplanova beraet verdi Siyasi fealiyyetiSimali Qafqaz dovru Rusiyada Fevral inqilabindan sonra Simali Qafqazda geden siyasi proseslerde feal istirak etmisdir 1 may 1917 tarixinde Birinci Dagli Qurultayinda qumuq noqay ve turkmen Stavropol quberniyasi xalqlari adindan Reyaset Heyetine Resid xan Qaplanov secilmisdir Qurultayda teskilati suallarla bagli Resid xan Qaplanov cixis etmisdir 5 may 1917 ci il tarixinde qurultay knyaz Resid xan Qaplanovun yaradilmasi ile bagli hesabatini ve onun teqdim etdiyi Ittifaqin teskili layihesini tesdiqledi 20 sentyabr 1917 ci ilde Vladiqafqazda keciriln Ikinci Dagli Qurultayinda sesverme neticesinde Resid xan Qaplanov Merkezi Komite uzvu ve sedr muavini secildi O hemcinin ittifaqin konstitusiyasini tertib etmek ucun teskil olunan 7 neferlik komissiyanin da uzvu olmusdur qurultayda Dagli muxtariyyetini elan etdi Muxtariyyetin Merkezi Komitesine rehberlik eden Tapa Cermoyev 1 dekabr tarixinde istefa verdi Evezine rehberlik Resid xan Qaplanova hevale olunmusdur 12 noyabr 1917 ci ilde Resid xan Qaplanov ittifaq daxilinde yaradilan idareetme komissiyasina uzv secildi 1 dekabr 1917 ci il tarixinde Simali Qafqaz ve Dagistan Dagli Xalqlari Ittifaqi Merkezi Komitesi Terek Kazaklari Herbi hokumeti Terek Seherleri Ittifaqi ve Dagistan oblasti vahid ad altinda birleserek muveqqeti Terek Dagistan hokumetini teskil etdiler 2 dekabr 1917 ci ilde hokumetin sedri secilen Resid xan Qaplanov hem de xarici elaqeler uzre komissar vezifesine teyin olundu 17 mart 1918 ci il tarixinde Terek Sovet Respublikasinin qurulmasi neticesinde bu hokumet dagilmisdir Dagli milli quvvelerinin liderleri Zaqafqaziya Seymi ile birlesmek butun Qafqazin temsil olundugu hakimiyyet yaradilmasina nail olmaq meqsedile Tiflise toplasdilar Zaqafqaziya Seyminde azerbaycanli numayendeler terefinden mudafie olunan bu tesebbus onun gurcu ermeni coxlugu terefinden redd edildi lakin azerbaycanli ictimai xadimlerin tekidi ile Trabzona sulh konfransina gonderilen numayende heyetinin terkibine dagli numayendeleri de daxil edildi Trabzonda dagli numayendeleri Simali Qafqazla Cenubi Qafqazin vahid dovletde birlesmesini teklif etdiler lakin buna raziliq verilmedi Trabzonda ugur qazana bilmeyen dagli numayendeleri Istanbula gederek Osmanli hokumeti ile birbasa temasa girdiler Batum sulh konfransi erefesinde herbi nazir Enver pasa ile gorusub ondan yardim istediler 11 may 1918 ci il tarixinden sabiq rehberleri Simali Qafqaz Daglilar Respublikasinin musteqilliyini elan etdiler ve Simali Qafqaz Dagli Xalqlari Ittifaqi Respublikasinin Dagli Respublikasi yaradilmasi haqqinda Istiqlal beyannamesini qebul etdiler Osmanli dovletine ve onun muttefiqlerine bu haqda resmi nota verildi 24 may 1918 ci il tarixinde Simali Qafqaz Daglilar Respublikasinin Tapa Cermoyevin rehberliyinde ilk hokumeti elan olundu Gencede qurulan hokumet evvel Derbende sonra Teymurxan Suraya kocdu 15 dekabr 1918 ci ilde Daglilar Respublikasinin parlamentinin qurulmasi qerara alindi Bununla movcud hokumet istefa verdi 17 dekabr 1918 ci ilde rehberliyinde yeni koalisyon hokumet quruldu ve Resid xan Qaplanov bu hokumetde daxili isler naziri vezifesine teyin olundu 20 yanvar 1919 cu il tarixinde 27 neferden ibaret parlament Ittifaq Surasi yaradildi Parlament hemcinin Dagli Parlamenti de adlanmisdir Ittifaqin kecmis Merkezi Komite uzvleri birbasa parlament uzvu secildiler Resid xan Qaplanov da parlament uzvu secildi Denikin ordusunun Cecenistanin boyuk hissesini isgal etmesi Dagli Respublikasinda hokumet bohran yaratdi Psemaxo Kotsevin ve herbi nazir N Tarkovskinin passivliyini tenqid eden hokumet uzvleri Resid xan Qaplanov V Cabagiyev ve Nurmemmed bey Sahsuvarov istefa vererek yeni hokumet qurulmasini istediler 23 mart tarixinde Psemaxo Kotsevin hokumeti istefa verdi Parlament hokumetin teskilini yene hevle etdi Yeni hokumet 26 mart 1919 cu ilde parlamente teqdim olundu ve tesdiqlendi Resid xan Kaplanov bu hokumetde nazir postu tutmadi 26 mart 1919 cu il tarixinde Dagli Parlamentinin iclasinda Reyaset Heyetine yeni seckiler kecirildi ve Resid xan Kaplanov parlament sedri secildi Denikin ordusu ile mubarize seraitinde Dagli Parlamentinin sedri olan Qaplanov bolseviklerle six elaqe saxlayirdi Buna gore denikinciler onu alovlu bolsevik adlandirirdi Mayin 12 de basciliq etdiyi ikinci hokumet istefa verdi Dagli Parlamenti ve sedr Resid xan Qaplanov yeni hokumetin teskilini general Mikayil Xelilova tapsirdi Lakin bu mumkun olmadi 23 may 1919 cu il tarixinde parlamentin son iclasi kecirildi ve parlamentin fealiyyetine sona catdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovru I Yusifbeyli hokumeti I Yusifbeyli hokumetinin uzvleri Arxa sirada soldan 2 ci Resid xan Qaplanov Resid xan Qaplanov 1919 cu ilin evvellerinde Bakiya kocmusdur O Ehrar Partiyasinin numayendesi olaraq 14 mart 1919 cu il tarixinde I Yusifbeyli hokumetinde maarif ve dini etiqad naziri vezifesine teyin olunmusdur Onun rehberliyi ile Bakida ve Azerbaycanin bir cox seherinde yeni mektebler fealiyyete baslamisdir Baki Dovlet Universitetinin acilmasinda Qaplanov da yaxindan istirak etmis eyni zamanda burada Osmanli edebiyyati tarixi nden ders demisdir O universitetin filologiya ve tibb fakultesinin acilmasi ucun 5 milyon manat yatirim edilmesine destek vermisdir 1919 cu ilde nazir Qaplanov 100 telebenin xaricde tehsil almasi layihesinin teskilinde istirak etmisdir Qaplanov hemcinin gelecekde Latin qrafikali elifbaya kecid edilmesini teklif edecek Umumi Tehsilde Islahatlar uzre Dovlet Komissiyasinin yaradilmasina basciliq etmisdir II Yusifbeyli hokumeti I Yusifbeyli hokumetinin istefasi 22 dekabr 1919 cu ilde qebul olunduqdan sonra 24 dekabr 1919 cu ilde qurulan II Yusifbeyli hokumetinde Resid xan Qaplanov maliyye naziri teyin olunmusdur O dovriyyeye buraxilan pullarin qiymetden dusmemesi ve devalyuasiyaya ugramamasi ucun sey gostermisdir 1920 ci il fevralin evvellinde Baki bonlarinin Zaqafqaziya pullari ile deyisdirilmesini dayandirmaq barede qerar vermisdi Qerara esasen 500 manat deyerinde olan kagiz pul elli bes seriya ile dovriyyeye buraxilmisdi Pulun uzerinde bas nazir Nesib bey Yusifbeylinin ve maliyye naziri Resid xan Qaplanovun imzalari vardi Aprel isgalindan bir hefte evvel Resid xan Qaplanov Batuma ixrac edilen neft ve neft mehsullari ucun rusumlarin yalniz Azerbaycan pulu ile odenilmesi haqqinda serencam vermisdi 15 aprel 1920 ci il tarixinde Ehrar fraksiyasi rehberi Aslan bey Qardasov Ehrarin koalisiyadan ayrildigini ve numayendesinin geri cagirdigini elan etdi Partiya fealiyyeti Resid xan Qaplanov uzun muddet biteref siyasetci olaraq fealiyyet gosterse de Bakiya kocdukden sonra Ehrar Partiyasi siralarina qatilmisdir AilesiResid xan Qaplanov atasi Zabit xan Qaplanov bacisi Necabet xanimAtasi knyaz Zabit xan Qaplan Haci oglu Qaplanov 1838 1914 Dagistanin taninmis mulkedari Anasi knyaqina Aybala Ozdeaciyeva Kicik qardasi Ibrahim Ibray xan Qaplanov 1887 1948 1918 ci ilde Daglilar Respublikasinin Qumuq Suvari Alayinin komandiri agqvardiyaci olmus isgaldan sonra Amerika Birlesmis Statlarina muhaciret etmis ve orada da vefat etmisdir Bacisi Necabet 1886 1979 knyaz Fyodor Bekovic Cerkasski ile evlenmisdir Almaniyaya muhaciret etmisdir Monmoronside vefat etmisdir Xanimi Olqa Efimovna Elka Xaimovna Arson Qaplanov 1886 ci ilde Dauqavpils seherinde anadan olmus 1964 cu ilde Moskvada vefat etmisdir Oglu Murad Qaplanov 1915 1980 texniki elmler doktoru professor Molniya 1 peykindeki kosmik rabite rolesinin bas dizayneri iki defe SSRI Dovlet Mukafati laureati Liliana Rambax ile evlenmisdir Nevesi Resid Qaplanov tarixci etnoqraf 2009 cu ilde vefat edib Qizi Fatma Okuneva 1911 1992 Istanbulda anadan olmusdur Ilk evliliyi Almaniyada qanunsuz yasayan Yuri Mazel ile olmusdur Ikinci evliliyi ise isci muhendis Izrail Simxovic Okunev ile olmusdur Heyat yoldaslari repressiya qurbanlari olmusdurlar MenbeIstinadlar Lyudi i sudby Biobibliograficheskij slovar vostokovedov zhertv politicheskogo terrora v sovetskij period 1917 1991 rus SPb Peterburgskoe Vostokovedenie 2013 496 s Socialnaya istoriya otechestvennoj nauki o Vostoke ISBN 978 5 85803 225 0 Yaqublu 2018 seh 352 Ehmedov 2014 seh 329 340 Guliev V Ministr pri kotorom otkrylsya universitet gazeta rus Zerkalo 11 12 2010 2011 03 03 tarixinde Yoxlanilib 21 dekabr 2011 Eli Samil AXC naziri Resid xan Qaplanov rus modern az 22 05 2018 01 08 2021 tarixinde Arxivlenmis suret 2021 05 11 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 17 Zohre Ferecova Gecikmis beraet az 01 08 2021 tarixinde Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Resid xan Qaplanov rus gazavat ru 2011 11 28 01 08 2021 tarixinde Olumler siyahisi rus list memo ru 01 08 2021 tarixinde Arxivlenmis suret 2021 07 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 01 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 07 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Mahmudov 2005 seh 386 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Arxivlenmis suret 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Manset Cumhuriyyetin kesfiyyat orqanlarinda Mircefer Bagirov Lavrenti Beriya kimi sexsler de xidmet edib az Youtube com 02 04 2016 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2016 09 12 Vekilov 1998 seh 31 AN UNSUCCESSFUL ATTEMPT TO OPEN LAW FACULTY IN 1919 2011 07 07 tarixinde Istifade tarixi 2011 11 29 Azerbaijani ministers of education 2012 04 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 29 Rashidhan Kaplanov v sostave pravitelstva Azerbajdzhana fotografiya 2012 01 22 at the Wayback Machine Yoxlanilib 21 dekabr 2011 2012 04 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 29 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament Stenoqrafik hesabatlar II kitab PDF 2018 02 20 tarixinde PDF Istifade tarixi 2021 08 01 Mazel Yurij Aleksandrovich 2021 07 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Galina Okuneva Semya Kaplanovyh 2019 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 01 Edebiyyat Oqtay Esedov Rafael Cebrayilov Azerbaycan Respublikasinin Parlamenti PDF Baki 2008 Nesiman Yaqublu Cumhuriyyet quruculari PDF Baki NURLAR Nesriyyat Poliqrafiya Merkezi 2018 seh 504 Huseyn Ehmedov Azerbaycan mekteb ve pedaqoji fikir tarixi Baki Elm ve tehsil nesriyyati 2014 R A Vekilov ISTORIYa VOZNIKNOVENIYa AZERBAJDZhANSKOJ RESPUBLIKI PDF Baki Elm nesriyyati 1998 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament Stenoqrafik hesabatlar I kitab PDF Baki Azerbaycan nesriyyati AZERBAYCAN RESPUBLIKASI NAZIRLER KABINETINI YANINDA BAS ARXIV IDARESI 1998 seh 976 PDF Baki Azerbaycan nesriyyati AZERBAYCAN RESPUBLIKASI NAZIRLER KABINETINI YANINDA BAS ARXIV IDARESI 1998 seh 992 Eliyev M Azerbaycan Demokratik Respublikasi Azerbaycan hokumeti 1918 1920 Baki 1990 Memmedzade N Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin iqtisadi kursunun formalasdirilmasinda siyasi partiyalarin rolu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti tarixinin aktual problemleri beynelxalq elmi sessiyasinin materiallari Baki 28 aprel 2003 Altay Goyusov PDF Baki 2000 seh 352 Simali Qafqaz Dagli Xalqlari Ittifaqi Respublikasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider 2005 seh 386 ISBN 9952 417 44 4