Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Tələt Paşa (1 sentyabr 1874, Qırcaəli, Osmanlı imperiyası – 15 mart 1921, Berlin) — V Mehmed Rəşad və VI Mehmed Vahidəddinin səltənətlərində 1 il 8 ay 5 gün sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamı. İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin üzvü
| Tələt Paşa | |
|---|---|
| osman. مُحمَّد طلعت پاشا | |
 | |
| 3 fevral 1917 – 8 oktyabr 1918 (ləqəbi: Əli Sai) | |
| Əvvəlki | Səid Həlim Paşa |
| Sonrakı | Əhməd İzzət Paşa |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 sentyabr 1874 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 15 mart 1921(46 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Dini | islam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İlk illəri
1 sentyabr 1874-cü ildə Ədirnə vilayətində dünyaya gəlmişdir. Atası Qırcaəli tabeliyindəki Çəpəlcə kəndindən Qazı Əhməd Vasif Əfəndi, anası isə vaxtilə Kayseridən köç etmiş türk-pomak soylu Hürmüz xanım idi. İlk təhsilini Kırklarelində aldıqdan sonra Ədirnə hərb məktəbinə daxil oldu. Atasının vəfatının ardından yaranan maddi sıxıntılar səbəbilə Ədirnə Poçt və Teleqraf idarəsində işləməyə başlayır və 1891-ci ildə buranın anbar təsərrüfat müdiri olur. Bu müddət ərzində bir yandan Alliance İsraelite Universelle adlı yəhudi məktəbində türk dili dərsləri verir, digər yandan isə xüsusi bir müəllimdən fransız və yunan dillərini öyrənirdi.
Bu illərdə bacısının yoldaşı İsmayıl Yürükoğlu vasitəsilə jöntürk fəlsəfəsi ilə tanış olmuş, ideyanın təşkilatlanmasında iştirak etmişdir. Bolqarıstan türklərindən olan və sonralar "Şərq" adlı müxalif qəzetində redaktor çalışan İsmayıl Yürükoğlu, o illərdə Əhməd Zəki bəylə birlikdə İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin Ruse şəhərindəki mərkəzində çalışırdı. Sonralar Tələt bəy kiçik bürokrat və zabitlər tərəfindən Ədirnədə yaradılan müxalif təşkilata daxil oldu. Ancaq hökumət bu siyasi təşkilatın fəaliyyətinə göz yummadı və təşkilat üzvləri 1896-cı ildə həbs olundular. Həbs olunan şəxslər arasında olan Tələt bəy məhkəmə qərarına görə 3 il həbsə məhkum edildi və dövlət məmurluğu ləğv edilərək Ədirnə həbsxanasına göndərildi (1897). Ancaq jöntürklərlə aparılan müzakirələrin sonunda Tələt bəy və həbs olunan digərləri 1898-ci ilin fevralında azadlığa buraxıldı. Ədirnədə qalmağına icazə verilməyərək Salonikiyə sürgün edilən Tələt bəy, təşkilatın buradakı şöbəsinin bağlanması və jöntürk müxalifliyinin zəifləməsi ilə bir müddət siyasi fəaliyyətdən uzaqlaşdı.
1899-cu ildə Saloniki vilayəti Poçt və Telqraf idarəsində katib, 1903-cü ildə isə baş katib oldu və 21 noyabr 1907-ci ildə vəzifədən alınana qədər bu vəzifədə qaldı. 1903-cü ildə mason təşkilatına qatıldı və təşkilatdakı digər müxaliflərlə gələcəkdəki təşkilatlanma barədə müzakirələr apardı. Ancaq bəzi mənbələrdə onun Bəktaşi təriqətindən olduğu və bu 2 qurumdan yalnız siyasi fəaliyyəti və maraqları üçün istifadə etdiyi qeyd olunur.
Siyasi fəaliyyəti
1901-ci ildən sonra siyasi fəaliyyətinə şimali Bolqarıstandakı Lom şəhərində davam edən İsmayıl Yürükoğlu vasitəsilə Əhməd Rza bəylə danışıqlar apardı. Ancaq jöntürk cərəyanı olduqca böyük zərbələr almışdı və siyasi təşkilatlanma mümkünsüz görünürdü. 1903-cü ildə Manastırda baş verən ayaqlanma isə bütün Makedoniyada olduğu kimi Salonikidəki jöntürkləri də həyəcanlandırdı. Həmin ilin avqustunda Mustafa Rahmi bəy, Camal bəy, Mehmed Cavid bəy və Hacı Adil bəydən ibarət bir heyət Tələt bəyin rəhbərliyi ilə İngiltərə səfirliyinə gedərək siyasi təşkilatlanma fəaliyyətlərinə dəstək tələb etdi. Ancaq ingilislər yalnız mənəvi dəstək verə biləcəklərini bildirdilər. Əhməd Rza bəydən gələn xəbərlərə görə təşkilatın Paris şöbəsi də Salonikidəki müxaliflərə dəstək verə bilmirdi. Uzun müddət davam edən gizli iclaslar və müzakirələrin sonunda müxaliflər 1906-cı ilin iyulunda yeni bir təşkilatın yaradılmasına qərar verdilər və Tələt bəy, İsmayıl Canpolad bəy və Mithat Şükrü bəydən ibarət bir heyət, 7 sentyabr 1906-cı ildə digər müxaliflərə Hilal adlı bir cəmiyyətin qurulması barədə məlumat bildirdi. 18 sentyabr 1906-cı ildə keçirilən ilk iclasda cəmiyyətin adı Osmanlı Hürriyət Cəmiyyəti olaraq dəyişdirildi. Təşkilat qısa zamanda bölgədəki bütün müxalifləri öz ətrafında topladı. Bunların əksəriyyəti isə kiçik rütbəli zabitlər idi.
Ölkədəki milli müxalif qüvvələri ayaqlandırmaq istəyən Paris mərkəzli İttihad və Tərəqqi cəmiyyəti isə yeni yaranan bu təşkilatla əlaqə qurdu və 27 sentyabr 1907-ci ildə 2 cəmiyyət birləşdi. Bu qərara görə Hilal təşkilatı cəmiyyətin tərkibində xüsusi bir komitə olaraq fəaliyyətə başladı. Tələt bəy isə bu komitənin katibi qismində, bir yandan imperiyanın qərb vilayətləri ilə və buradakı müxaliflərlə əlaqəni təmin edir, digər yandan isə İstanbuldakı komitə rəhbərləri ilə fəaliyyət planı hazırlayırdı. Ləqəb olaraq Sai adını alaraq cəmiyyət daxilində sürətlə yüksəlməyə başladı.
İkinci məşrutiyyət illəri
Tələt bəy 1908-ci il inqilabında və ikinci məşrutiyyətin qəbul edilməsində önəmli rol oynadı və inqilabın ardından cəmiyyətin idarə heyətinə daxil olaraq İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin dövlət idarəsində hakim olduğu 1908–1918-ci illərdə mühüm siyasi fiqurlardan biri oldu. 1908-ci il seçkilərində Ədirnə millət vəkili olaraq Məclis-i Məbusana daxil oldu və birinci rəis vəkilliyinə gətirildi. 1909-cu ildə İngiltərəyə göndərilən parlament heyətinə rəhbərlik etdi. 8 avqust 1909-cu ildə Daxili işlər naziri seçildi. 11 fevral 1911-ci ildə bu vəzifəsindən istehfa versə də, 4 fevral 1912-ci ildə Poçt və Telqraf naziri olaraq hökumət kabinetində yer aldı. Mehmed Səid Paşa hökumətinin 16 iyul 1912-ci ildə istehfası ilə bu vəzifəsi başa çatdı və bir müddət cəmiyyətin daxili idarəsi ilə məşğul oldu. Ardından könüllü olaraq Birinci Balkan müharibəsinə qatıldı ancaq apardığı müxalif propaqanda səbəb göstərilərək İstanbula göndərildi. 23 yanvar 1913-cü ildə baş verən Bab-ı Ali basqının həm təşkilatçılarından, həm də iştirakçılarından biri oldu. İkinci Balkan müharibəsi əsnasında Ədirnənin geri alınması üçün hərbi hərəkat qərarının verilməsində önəmli rol oynadı və ardından Bolqarıstan təmsilçiləri ilə sülh müzakirəsi aparan heyətə rəhbərlik etdi. Mahmud Şövkət Paşa sui-qəsdinin ardından qurulan Səid Həlim Paşa hökumətində yenidən Daxili işlər naziri oldu (12 iyun 1913). Bu tarixdən etibarən İttihadçıların dövlət idarəsini tamamilə ələ keçirməsindən qaynaqlanaraq Tələt bəy dövlət idarəsindəki 3 şəxsdən biri oldu. Bu müddətdə istər daxili, istərsə də xarici siyasətdə önəmli rol oynadı. Birinci Dünya müharibəsinə qatılma müzakirələrində iştirak etmiş, bu müzakirələrdə müharibənin lehinə fikir bildirdi. Köç qanunu olaraq tanınan 27 may 1915 tarixli qanunun çıxarılmasında və tədbiqində cəmiyyətin lider üzvü və ölkənin daxili işlər naziri olaraq yaxından iştirak etdi.
Sədarət dövrü
Tələt bəyin həm cəmiyyətin daxilində, həm də dövlət idarəsində nüfuzunun artması müharibə əleyhdarı olan sədrəzəm Səid Həlim Paşanın fəaliyyətini çətinləşdirirdi. Sədrəzəmin İttihadçılarla münasibətlərinin pisləşməsinin ardından 1917-ci ilin yanvar ayında Tələt bəyin sədarətə gətirilməsi fikri irəli sürüldü. Nəhayət, 3 fevral 1917-ci ildə Səid Həlim Paşanın səhhətini səbəb göstərərək istehfa etməsinin ardından Tələt bəy, Daxili və xarici işlər nazirliyi vəzifəsini saxlayaraq vəzirlik rütbəsi ilə sədarətə gətirildi. Beləliklə, Tələt Paşa Osmanlı tarixində sədarətə gətirilən ilk millət vəkili oldu. 1918-ci ilin yanvar-fevral aylarında bolşeviklərlə aparılan Brest-Litovski sülh müzakirələrini Osmanlı heyətinin birinci nümayəndəsi olaraq idarə etdi ancaq bir heç bir nəticə əldə edə bilmədi və İstanbula qayıtdı. Sultan Rəşadın vəfatının ardından protokol ənənəsi olaraq hökumət kabineti istehfa verdi. Ancaq taxta çıxan yeni padşah Sultan Vahidəddin tərəfindən 8 iyul 1918-ci ildə yenidən sədarətə gətirildi. Ancaq ABŞ prezidenti Vudro Vilsonun vasitəçiliyi ilə Osmanlı dövlətinin yeni sülh müzakirələrinə başlaması Tələt Paşa hökumətinin fəaliyyətini çətinləşdirirdi. Nəticədə 8 oktyabrda Tələt Paşa sədrəzəmlikdən istehfa etdi və oktyabr ayında Əhməd İzzət Paşanın yeni hökumət kabineti qurmasıyla vəzifəsi tamamilə sona çatdı. İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin, təşkilatın ləğvinə qərar verdiyi 1 noyabr 1918 tarixli son iclasına rəhbərlik edən Tələt Paşa, o gecə Ənvər və Camal Paşa kimi cəmiyyətin digər önəmli üzvləri ilə birlikdə alman döyüş gəmisinə minərək Sevastopola qaçdı və ardından Berlinə mühacirət etdi.
Son illəri
Bu tarixdən etibarən Tələt Paşa İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin ölkə xaricində yenidən başlatdığı fəaliyyətinin idarəsində Əli Sai ləqəbi ilə vəzifə alaraq bolşeviklər və qalib dövlətlərlə əlaqələr qurdu. Bu illər ərzində bir neçə dəfə Mustafa Kamal Paşa ilə də yazışmalar apardı. Kürəkən Fərid Paşa hökuməti tərəfindən hərb divanına verilən Tələt Paşanın vəzirlik rütbəsi hələ məhkəmə işi başlamadan ləğv edildi (12 mart 1919).Tələt Paşa 15 mart 1921-ci ildə Berlində Daşnaksütun partiyasının təşkil etdiyi Nemezis əməliyyatı çərçivəsində Soqomon Teyliryan adlı erməni terrorçusu tərəfindən qətlə yetirildi. Ələ keçirilən cinayətkar əqli xəstə olması bəhanə göstərilərək məhkəmə tərəfindən sərbəst buraxıldı (3 iyun 1921). Tələt Paşanın uzun müddət Berlin müsəlman məzarlığında qalan cənazəsi isə 22 il sonra İstanbula gətirilərək Hürriyət abidəsi yaxınlığında dəfn edildi (25 fevral 1943).
İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin idarə heyətinə daxil olan Tələt Paşanın ölümündən sonra nəşr olunan xatirələrindən başqa yazılı heç bir əsəri yoxdur. Hayriyə adlı xanımla evli olsa da, bu evlilikdən övladı olmamışdır.
Mənbə
- "Lebensgeschichte Talaat Bey", Ernst Jackh Papers, s. 3–6;
- "Yakın Tarihin Üç Büyük Adamı: Tələt, Cemal, Enver Paşalar", Ziya Şakir, İstanbul 1943, s. 5–8, 79;
- "Tələt Paşa", Hüseyn Cahid Yalçın, İstanbul 1943;
- "Son Sadrıazamlar", İbnülemin, s. 1933–1935, 1945;
- "Ermenilerce Tələt Paşaya Atfedilen Telgrafların Gerçek Yüzü", Şinasi Orel, Ankara 1983;
- "Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902–1908", M. Şükrü Hanioğlu, New York 2001;
- "Tələt Paşa Davası (2–3 Haziran 1921): Bilinmeyen Belgeler/Yorumlar", Tessa Hofmann, İstanbul 2003;
- "Mehmed Tələt Paşa, 1874–1921: Siyasi Hayatı ve İcraatı", Hasan Babacan, Ankara 2005;
- "Der Mythos eines Völkermordes", Cem Özgönül, Köln 2006;
- "The Remains of Tələt: A Dialectic between Republic and Empire", R. W. Olson, s. 46–56;
- "İttihatçı Paşalar Nasıl Yurtdışına Çıkarıldı ?", Mete Soytürk, İstanbul 2005, s. 46–52.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Mehmed Talat Pascha // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Deutsche Nationalbibliothek Record #124813798 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Telet Pasa 1 sentyabr 1874 Qircaeli Osmanli imperiyasi 15 mart 1921 Berlin V Mehmed Resad ve VI Mehmed Vahideddinin seltenetlerinde 1 il 8 ay 5 gun sedrezem olmus Osmanli dovlet adami Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin uzvuTelet Pasaosman م حم د طلعت پاشاOsmanli sedrezemi3 fevral 1917 8 oktyabr 1918 leqebi Eli Sai EvvelkiSeid Helim PasaSonrakiEhmed Izzet PasaSexsi melumatlarDogum tarixi 1 sentyabr 1874 1874 09 01 Dogum yeri Qircaeli Osmanli imperiyasiVefat tarixi 15 mart 1921 1921 03 15 46 yasinda Vefat yeri Berlin Prussiya d Veymar RespublikasiDefn yeri Azadliq abidesi Istanbul Partiya Ittihad ve TereqqiFealiyyeti siyasetciDini islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIlk illeri 1 sentyabr 1874 cu ilde Edirne vilayetinde dunyaya gelmisdir Atasi Qircaeli tabeliyindeki Cepelce kendinden Qazi Ehmed Vasif Efendi anasi ise vaxtile Kayseriden koc etmis turk pomak soylu Hurmuz xanim idi Ilk tehsilini Kirklarelinde aldiqdan sonra Edirne herb mektebine daxil oldu Atasinin vefatinin ardindan yaranan maddi sixintilar sebebile Edirne Poct ve Teleqraf idaresinde islemeye baslayir ve 1891 ci ilde buranin anbar teserrufat mudiri olur Bu muddet erzinde bir yandan Alliance Israelite Universelle adli yehudi mektebinde turk dili dersleri verir diger yandan ise xususi bir muellimden fransiz ve yunan dillerini oyrenirdi Bu illerde bacisinin yoldasi Ismayil Yurukoglu vasitesile jonturk felsefesi ile tanis olmus ideyanin teskilatlanmasinda istirak etmisdir Bolqaristan turklerinden olan ve sonralar Serq adli muxalif qezetinde redaktor calisan Ismayil Yurukoglu o illerde Ehmed Zeki beyle birlikde Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin Ruse seherindeki merkezinde calisirdi Sonralar Telet bey kicik burokrat ve zabitler terefinden Edirnede yaradilan muxalif teskilata daxil oldu Ancaq hokumet bu siyasi teskilatin fealiyyetine goz yummadi ve teskilat uzvleri 1896 ci ilde hebs olundular Hebs olunan sexsler arasinda olan Telet bey mehkeme qerarina gore 3 il hebse mehkum edildi ve dovlet memurlugu legv edilerek Edirne hebsxanasina gonderildi 1897 Ancaq jonturklerle aparilan muzakirelerin sonunda Telet bey ve hebs olunan digerleri 1898 ci ilin fevralinda azadliga buraxildi Edirnede qalmagina icaze verilmeyerek Salonikiye surgun edilen Telet bey teskilatin buradaki sobesinin baglanmasi ve jonturk muxalifliyinin zeiflemesi ile bir muddet siyasi fealiyyetden uzaqlasdi 1899 cu ilde Saloniki vilayeti Poct ve Telqraf idaresinde katib 1903 cu ilde ise bas katib oldu ve 21 noyabr 1907 ci ilde vezifeden alinana qeder bu vezifede qaldi 1903 cu ilde mason teskilatina qatildi ve teskilatdaki diger muxaliflerle gelecekdeki teskilatlanma barede muzakireler apardi Ancaq bezi menbelerde onun Bektasi teriqetinden oldugu ve bu 2 qurumdan yalniz siyasi fealiyyeti ve maraqlari ucun istifade etdiyi qeyd olunur Siyasi fealiyyeti 1901 ci ilden sonra siyasi fealiyyetine simali Bolqaristandaki Lom seherinde davam eden Ismayil Yurukoglu vasitesile Ehmed Rza beyle danisiqlar apardi Ancaq jonturk cereyani olduqca boyuk zerbeler almisdi ve siyasi teskilatlanma mumkunsuz gorunurdu 1903 cu ilde Manastirda bas veren ayaqlanma ise butun Makedoniyada oldugu kimi Salonikideki jonturkleri de heyecanlandirdi Hemin ilin avqustunda Mustafa Rahmi bey Camal bey Mehmed Cavid bey ve Haci Adil beyden ibaret bir heyet Telet beyin rehberliyi ile Ingiltere sefirliyine gederek siyasi teskilatlanma fealiyyetlerine destek teleb etdi Ancaq ingilisler yalniz menevi destek vere bileceklerini bildirdiler Ehmed Rza beyden gelen xeberlere gore teskilatin Paris sobesi de Salonikideki muxaliflere destek vere bilmirdi Uzun muddet davam eden gizli iclaslar ve muzakirelerin sonunda muxalifler 1906 ci ilin iyulunda yeni bir teskilatin yaradilmasina qerar verdiler ve Telet bey Ismayil Canpolad bey ve Mithat Sukru beyden ibaret bir heyet 7 sentyabr 1906 ci ilde diger muxaliflere Hilal adli bir cemiyyetin qurulmasi barede melumat bildirdi 18 sentyabr 1906 ci ilde kecirilen ilk iclasda cemiyyetin adi Osmanli Hurriyet Cemiyyeti olaraq deyisdirildi Teskilat qisa zamanda bolgedeki butun muxalifleri oz etrafinda topladi Bunlarin ekseriyyeti ise kicik rutbeli zabitler idi Olkedeki milli muxalif quvveleri ayaqlandirmaq isteyen Paris merkezli Ittihad ve Tereqqi cemiyyeti ise yeni yaranan bu teskilatla elaqe qurdu ve 27 sentyabr 1907 ci ilde 2 cemiyyet birlesdi Bu qerara gore Hilal teskilati cemiyyetin terkibinde xususi bir komite olaraq fealiyyete basladi Telet bey ise bu komitenin katibi qisminde bir yandan imperiyanin qerb vilayetleri ile ve buradaki muxaliflerle elaqeni temin edir diger yandan ise Istanbuldaki komite rehberleri ile fealiyyet plani hazirlayirdi Leqeb olaraq Sai adini alaraq cemiyyet daxilinde suretle yukselmeye basladi Ikinci mesrutiyyet illeri Telet Pasa ve Alman sefiri Ricard von Kuhlman Istanbul 1915 Telet bey 1908 ci il inqilabinda ve ikinci mesrutiyyetin qebul edilmesinde onemli rol oynadi ve inqilabin ardindan cemiyyetin idare heyetine daxil olaraq Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin dovlet idaresinde hakim oldugu 1908 1918 ci illerde muhum siyasi fiqurlardan biri oldu 1908 ci il seckilerinde Edirne millet vekili olaraq Meclis i Mebusana daxil oldu ve birinci reis vekilliyine getirildi 1909 cu ilde Ingiltereye gonderilen parlament heyetine rehberlik etdi 8 avqust 1909 cu ilde Daxili isler naziri secildi 11 fevral 1911 ci ilde bu vezifesinden istehfa verse de 4 fevral 1912 ci ilde Poct ve Telqraf naziri olaraq hokumet kabinetinde yer aldi Mehmed Seid Pasa hokumetinin 16 iyul 1912 ci ilde istehfasi ile bu vezifesi basa catdi ve bir muddet cemiyyetin daxili idaresi ile mesgul oldu Ardindan konullu olaraq Birinci Balkan muharibesine qatildi ancaq apardigi muxalif propaqanda sebeb gosterilerek Istanbula gonderildi 23 yanvar 1913 cu ilde bas veren Bab i Ali basqinin hem teskilatcilarindan hem de istirakcilarindan biri oldu Ikinci Balkan muharibesi esnasinda Edirnenin geri alinmasi ucun herbi herekat qerarinin verilmesinde onemli rol oynadi ve ardindan Bolqaristan temsilcileri ile sulh muzakiresi aparan heyete rehberlik etdi Mahmud Sovket Pasa sui qesdinin ardindan qurulan Seid Helim Pasa hokumetinde yeniden Daxili isler naziri oldu 12 iyun 1913 Bu tarixden etibaren Ittihadcilarin dovlet idaresini tamamile ele kecirmesinden qaynaqlanaraq Telet bey dovlet idaresindeki 3 sexsden biri oldu Bu muddetde ister daxili isterse de xarici siyasetde onemli rol oynadi Birinci Dunya muharibesine qatilma muzakirelerinde istirak etmis bu muzakirelerde muharibenin lehine fikir bildirdi Koc qanunu olaraq taninan 27 may 1915 tarixli qanunun cixarilmasinda ve tedbiqinde cemiyyetin lider uzvu ve olkenin daxili isler naziri olaraq yaxindan istirak etdi Sedaret dovru Telet beyin hem cemiyyetin daxilinde hem de dovlet idaresinde nufuzunun artmasi muharibe eleyhdari olan sedrezem Seid Helim Pasanin fealiyyetini cetinlesdirirdi Sedrezemin Ittihadcilarla munasibetlerinin pislesmesinin ardindan 1917 ci ilin yanvar ayinda Telet beyin sedarete getirilmesi fikri ireli suruldu Nehayet 3 fevral 1917 ci ilde Seid Helim Pasanin sehhetini sebeb gostererek istehfa etmesinin ardindan Telet bey Daxili ve xarici isler nazirliyi vezifesini saxlayaraq vezirlik rutbesi ile sedarete getirildi Belelikle Telet Pasa Osmanli tarixinde sedarete getirilen ilk millet vekili oldu 1918 ci ilin yanvar fevral aylarinda bolseviklerle aparilan Brest Litovski sulh muzakirelerini Osmanli heyetinin birinci numayendesi olaraq idare etdi ancaq bir hec bir netice elde ede bilmedi ve Istanbula qayitdi Sultan Resadin vefatinin ardindan protokol enenesi olaraq hokumet kabineti istehfa verdi Ancaq taxta cixan yeni padsah Sultan Vahideddin terefinden 8 iyul 1918 ci ilde yeniden sedarete getirildi Ancaq ABS prezidenti Vudro Vilsonun vasiteciliyi ile Osmanli dovletinin yeni sulh muzakirelerine baslamasi Telet Pasa hokumetinin fealiyyetini cetinlesdirirdi Neticede 8 oktyabrda Telet Pasa sedrezemlikden istehfa etdi ve oktyabr ayinda Ehmed Izzet Pasanin yeni hokumet kabineti qurmasiyla vezifesi tamamile sona catdi Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin teskilatin legvine qerar verdiyi 1 noyabr 1918 tarixli son iclasina rehberlik eden Telet Pasa o gece Enver ve Camal Pasa kimi cemiyyetin diger onemli uzvleri ile birlikde alman doyus gemisine minerek Sevastopola qacdi ve ardindan Berline muhaciret etdi Hurriyet Abidesi yaxinligindaki mezariSon illeri Enver Telet ve Camal Pasalarin olkeden qacmasi barede Ikdam qezetinin 4 oktyabr 1918 tarixli nusxesi Bu tarixden etibaren Telet Pasa Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin olke xaricinde yeniden baslatdigi fealiyyetinin idaresinde Eli Sai leqebi ile vezife alaraq bolsevikler ve qalib dovletlerle elaqeler qurdu Bu iller erzinde bir nece defe Mustafa Kamal Pasa ile de yazismalar apardi Kureken Ferid Pasa hokumeti terefinden herb divanina verilen Telet Pasanin vezirlik rutbesi hele mehkeme isi baslamadan legv edildi 12 mart 1919 Telet Pasa 15 mart 1921 ci ilde Berlinde Dasnaksutun partiyasinin teskil etdiyi Nemezis emeliyyati cercivesinde Soqomon Teyliryan adli ermeni terrorcusu terefinden qetle yetirildi Ele kecirilen cinayetkar eqli xeste olmasi behane gosterilerek mehkeme terefinden serbest buraxildi 3 iyun 1921 Telet Pasanin uzun muddet Berlin muselman mezarliginda qalan cenazesi ise 22 il sonra Istanbula getirilerek Hurriyet abidesi yaxinliginda defn edildi 25 fevral 1943 Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin idare heyetine daxil olan Telet Pasanin olumunden sonra nesr olunan xatirelerinden basqa yazili hec bir eseri yoxdur Hayriye adli xanimla evli olsa da bu evlilikden ovladi olmamisdir Menbe Lebensgeschichte Talaat Bey Ernst Jackh Papers s 3 6 Yakin Tarihin Uc Buyuk Adami Telet Cemal Enver Pasalar Ziya Sakir Istanbul 1943 s 5 8 79 Telet Pasa Huseyn Cahid Yalcin Istanbul 1943 Son Sadriazamlar Ibnulemin s 1933 1935 1945 Ermenilerce Telet Pasaya Atfedilen Telgraflarin Gercek Yuzu Sinasi Orel Ankara 1983 Preparation for a Revolution The Young Turks 1902 1908 M Sukru Hanioglu New York 2001 Telet Pasa Davasi 2 3 Haziran 1921 Bilinmeyen Belgeler Yorumlar Tessa Hofmann Istanbul 2003 Mehmed Telet Pasa 1874 1921 Siyasi Hayati ve Icraati Hasan Babacan Ankara 2005 Der Mythos eines Volkermordes Cem Ozgonul Koln 2006 The Remains of Telet A Dialectic between Republic and Empire R W Olson s 46 56 Ittihatci Pasalar Nasil Yurtdisina Cikarildi Mete Soyturk Istanbul 2005 s 46 52 IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Mehmed Talat Pascha Brockhauz Ensiklopediyasi alm Deutsche Nationalbibliothek Record 124813798 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016