Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. (mart 2024) |
Mehmed Səid Paşa (d. 1838 - ö. 1 mart 1914) — II Əbdülhəmid və V Mehmed Rəşadın səltənətlərində 8 dəfə - ümumilikdə 9 il sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamı. Osmanlı tarixinin ən çox sədarətə gətirilən paşasıdır.
| Mehmed Səid Paşa | |
|---|---|
 | |
| Əvvəlki | Əhməd Arifi paşa |
| Sonrakı | Mehmed Kadri Paşa |
| 12 sentyabr 1880 – 2 may 1882 | |
| Əvvəlki | Mehmed Kadri Paşa |
| Sonrakı | Əbdürrəhman Nurəddin Paşa |
| 12 iyul 1882 – 30 noyabr 1882 | |
| Əvvəlki | Əbdürrəhman Nurəddin Paşa |
| Sonrakı | Əhməd Vəfik paşa |
| 3 dekabr 1882 – 24 sentyabr 1885 | |
| Əvvəlki | Əhməd Vəfik paşa |
| Sonrakı | Mehmed Kamil Paşa |
| 9 iyun 1895 – 3 oktyabr 1895 | |
| Əvvəlki | Əhməd Cavad Paşa |
| Sonrakı | Mehmed Kamil Paşa |
| 13 noyabr 1901 – 15 yanvar 1903 | |
| Əvvəlki | Xəlil Rüfət Paşa (sədrəzəm) |
| Sonrakı | Mehmed Fərid Paşa |
| 22 iyul 1908 – 6 avqust 1908 | |
| Əvvəlki | Mehmed Fərid Paşa |
| Sonrakı | Mehmed Fərid Paşa |
| 30 sentyabr 1911 – 22 iyul 1912 | |
| Əvvəlki | İbrahim Haqqı Paşa |
| Sonrakı | Əhməd Muxtar Paşa |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Ərzurum, Osmanlı imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | Əyyub Sultan məscidi |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Uşağı | Əli Namiq bəy |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
1838-ci ildə Ərzurumda dünyaya gəlmişdir. Ankaralı Səbazadələr ailəsinə mənsubdur. Əsl adı Mehmed Səid olsa da, çağdaşı olan digər Mehmed Səid Paşalardn fərqləndirilməsi üçün boyunun qısa olması səbəbilə Kiçik Mehmed Paşa olaraq anılır. Atası üləmaya mənsub Həsən Əfəndinin oğlu Əli Namiq bəydir. İlk təhsilini Ərzurumda aldı və daha sonra İbrahim Paşa mədrəsəsində təhsilini davam etdirdi. Atasının ölümünün ardından (1853) ailəni saxlamaq məqsədilə Ərzurum Rabitə idarəsində çalışmağa başlamış, bu səbəblə təhsilini yarım buraxmışdır. 1856-cı ildə isə vəzifəsi dəyişdirildi və Anadolu ordusu Rabitə idarəsinə yüksəldi. 2 il sonra orduyla birlikdə İstanbula getdi və Maliyyə Nazirliyində kiçik bir vəzifəyə gətirildi. 1858-ci ilin dekabrında müxtəlif dövlət məmurluğunda xidmət etmişdir. Bu əsnada Ərzurumdakı ailəsini İstanbula gətirtmişdir. Digər yandan isə təhsilini davam etdirmiş, ərəbcə və farsca ilə yanaşı, fransızca da öyrənmişdir. Ayasofya məscidində dərs almağa başaldı. Vəzifəsi səbəbilə tez-tez xarici ölkələrə səfərə çıxdığı üçün bu təhsili 7-8 il davam etdi.
İlk rəsmi vəzifələrində Anadolu və Rumelinin müxtəlif bölgələrində xidmət etdi. Mehmed Fuad Paşanın birinci sədarətində qurulan Adalar bələdiyyəsində vəzifələndirildi. 1864-cü ildə Yanya əyalətinə göndərilmək istənsə də, istehfa verərək İstanbulda qalmışdır. 1866-cı ildə Saloniki vilayətinin rabitə rəhbəri oldu ancaq maaşının artırılmaması səbəbilə bu vəzifəsindən istehfa etdi. Məqsədi isə İstanbulda qalaraq bürokratiyanın bütün pillərlərini keçərək yüksəlmək idi. Bu səbəblə bölgələrdəki məmuriyyətlərdən həmişə imtina etdi. Onu İstanbulda saxlayan digər məsələ isə yeni-yeni inkişaf etməkdə olan Osmanlı mətbuatı idi. Bir müddət Cəridəyi Havadis qəzetində redaktor olaraq çalışır. 1864-cü ilin avqustundan etibarən bu qəzetdə imzasız məqalələr dərc etdirməyə başladı.
Mətbuatla yaxınlığı səbəbilə Mehmed Əsad Saffət Paşanın Maarif Nazirliyi illərində 1867-ci ildə Mətbəə Amirə müdürlüyünə gətirildi. Bundan sonra isə digər hökumət kabinetlərində də müxtəlif məmuriyyətlərə təyin olundu. Sədrəzəm Hüseyn Avni Paşanın istəyilə sədarət məktubçusu oldu və 1875-ci ilin oktyabrına qədər bu vəzifədə 3 sədrəzəmlə çalışdı. 3 ay fasilənin ardından sədrəzəmin qarşı çıxmasına baxmayaraq Ticarət naziri Mahmud Cəlaləddin Paşanın təklifi ilə yeni qurulan hökumət kabinetində yer aldı.
31 avqust 1876-cı ildə Sultan Əbdülhəmidin taxta çıxmasının ardından mabeyn baş katibi təyin edildi. Ancaq Mithat Paşa və tərəfdarları isə Mabeyn baş katibliyinə Ziya Paşa, Namiq Kamal və ya Sadullah Paşalardan birini gətirmək istəyirdi. Belə gərgin vəziyyətdə Mithat Paşanın istəyinə zidd olaraq bu vəzifəyə gətirilməsi nəticəsində bütün gözləri üzərində topladı. Bu səbəblə çox sayda müxalif qazanmasına baxmayaraq Sultan Əbdülhəmidin itirmək istəmədiyi yaxın adamlarından biri oldu. 8 noyabr 1876-cı ildə isə bu vəzifəsinə əlavə olaraq xas xəzinə nazirliyinə gətirildi. 1 il 4 ay 20 gün davam edən baş katiblik vəzifəsi əsnasında Osmanlı konstitusiyasının hazırlanmasında yaxından iştirak etdi. 11 yanvar 1878-ci ildə qurulan Əhməd Həmdi Paşa kabinetində daxili işlər naziri olsa da, bu hökumət kabineti yalnız 23 gün fəaliyyət göstərə bildi. Sədarətə gətirilən Əhməd Vəfik Paşa isə yalnız Səid Paşanın uzaqlaşdırılması şərtilə yeni hökumət kabinetini quracağını bildirmış, bu səbəblə 2 Osmanlı paşası arasında illərcə davam edəcək bir mübarizə başlamışdır. Əhməd Vəfik Paşanın istəyilə nazirlikdən alınan Səid Paşanı əlindən buraxmamaq üçün Sultan Əbdülhəmid onu 14 fevral 1878-ci ildə ikinci dəfə xas xəzinə nazirliyinə təyin etdi. Ancaq bu vəzifəsi də çox çəkmədi və 18 apreldə əyan məclisi rəhbərliyinə gətirildi. Çırağan hadisəsindən sonra mərkəzdən uzaqlaşdırılan dövlət məmurları sırasına daxil edildi. Belə ki, 5 iyun 1878-ci ildə Ankara valiliyinə təyin olundu. Buna qarşı çıxsa da, yalnız vəzifə yerini Bursayla dəyişə bildi. Onun mərkəzdən uzaqlaşdırılmasında sədrəzəm Əhməd Vəfik Paşanın rolu böyük oldu. Səid Paşa Bursada 6 ay qaldı. Berlin sülhünə görə, Anadoluda islahat hazırlığı ilə məşğul olan Sultan Əbdülhəmidə bir layihə hazırlayaraq göndərdi və nəticədə özünü xatırlatdı. Belə ki, paytaxta gəlməsinə icazə verildi və 28 noyabrda üçüncü dəfə xas xəzinə naziri oldu.
Sultan Əbdülhəmid, Xeyrəddin Paşanı 4 dekabr 1878-ci ildə sədarətə gətirdi və Səid Paşanın da yeni qurulacaq hökumət kabinetində Ədliyə naziri olmasını istədi. Çünki Berlin sülhündəki islahat işlərinin çoxu ədliyyə sahəsinə aid idi və Səid Paşanın hazırladığı layihəni bəyənmişdi. Belə ki, 24 dekabr 1878-ci ildə 17 maddədən ibarət olan və bu gün də qüvvədə olan Ədliyyə Təşkilatı nizamnaməsini hazırlayıb hökumətə təhvil verdi.
Səid Paşa 18 oktyabr 1879-cu ildə Əhməd Arifi Paşanın vəzifədən alınmasının ardından baş vəkil ünvanı ilə sədrəzəmliyə gətirildi. İlk sədarəti 9 iyun 1880-ci ilədək davam etdi. Bu dövrdə maliyyə sahəsində önəmli xidmətlər gördü. Vəzifədən alınmasının səbəbi isə o illərdə Sultan Əbdülhəmidin yeritdiyi mərkəzi hakimiyyət siyasətinin bir hissəsi olmuşdur. Bunun önəmli sübutu isə, vəzifədən alınmasından qısa müddət sonra sultanın ondan yeni bir layihə hazırlamasını istəməsi oldu. Çox keçmədən sədrəzəm Mehmed Kadri Paşanın yetərsizliyi səbəbilə 12 sentyabr 1880-ci ildə yenidən sədarətə gətirildi.
Səid Paşa 1 il 7 ay 20 gün davam edən ikinci sədarətində Qaradağ məsələsi, Düyun-i Ümumiyyə idarəsinin qurulması, Tütün və monopoliya idarəsinin təşkili, Rusiyaya müharibə təzminatının ödənilməsi və Tunis məsələsi kimi əsas problemlərlə məşğul oldu. Yaranan xarici müdaxilələrdən bezib sədarətdən istehfa vermək istəsə də, sultan tərəfindən qəbul edilməmişdir. Ancaq bu hadisədən 3 ay sonra 12 aprel 1881-ci ildə Misirdə baş verən iğtişaşlarda Sultan Əbdülhəmidin əmrlərini yerinə yetirmədiyi üçün vəzifədən alındı (2 may 1882). Yerinə gətirilən Əbdürrəhman Paşa bu hadisələrin qarşısını ala bilmədiyi üçün vəzifədən alındı və Səid Paşa üçüncü dəfə sədarətə gətirildi (12 iyul 1882). Bu dəfə yalnız Misir məsələsinin həlli üçün bu vəzifəyə gətirilmişdi. Belə ki, 4 ay davam edən bu vəzifəsi əsnasında Misirdə baş verən iğtişaşları bəhanə edərək bölgədə güclənən ingilislərlə mübarizə apardı. Bu əsnada Osmanlı konstitusiyasında dəyişiklik aparmaqla vəzifələndirilən komitədəki fəaliyyəti səbəbilə Sultan Əbdülhəmidlə münasibətləri pisləşdi. Bu səbəblə vəzifəsindən istehfa versə də, sultan bu istehfanı qəbul etmədi. Ancaq çox keçmədən 1 dekabr 1882-ci il gecə yarısı paşanı Ulduz sarayına çağıraraq sədarət möhürünü təslim almışdır. Onun yerinə əzəli rəqibi olan Əhməd Vəfik Paşa sədrəzəm oldu. Ancaq 48 saat sonra sultan hər iki paşanı yanına çağıraraq üzləşdirdi və Səid paşanı yenidən sədarətə gətirdi. Paşanın ən uzun sədarət dönəmi olan dördüncü sədarəti 2 il 23 gün davam etdi. Baş verən siyasi hadisələr səbəbilə hər zaman olduğu kimi 27 mart 1884-cü ildə istehfa etsə də, bu təşəbbüsü alınmadı. 1885-ci ilin sentyabrında Rumelidə baş verən ayaqlanmanı sərt şəkildə yatırmaq istəməsi nəticəsində sultanla yenidən zidd düşdü. Bu səbəblə 25 sentyabrda vəzifədən alındı və yerinə Kamil Paşa sədarətə gətirildi.
Kiçik Səid Paşa bu tarixdən etibarən 10 il boyunca dövlət məsələlərindən uzaq durdu. Bu müddət ərzində köşkündə münzəvi bir həyat yaşadı. Vəzifədən uzaq qalmasına baxmayaraq tez-tez dövlət məsələlərində onun məsləhətləri alınırdı. 1895-ci ilin ortalarında böyük dövlətlərin müdaxilələrini artırması qarşısında sədrəzəm Cavad Paşanın acizliyi səbəbilə 8 iyunda beşinci dəfə sədarətə gətirildi. Ancaq ermənilərin çıxardığı iğtişaşları qabaqcadan bilməsinə baxmayaraq qarşısını ala bilməməsi nəticəsində 1 oktyabrda vəzifədən alındı. Sədarətdən ayrıldıqdan bir ay sonra saraya dəvət edilmiş, bundan qorxduğu üçün kiçik oğluyla birlikdə 4 dekabr 1895-ci ildə ingilis səfirliyinə sığınmışdır. Bu gözlənilməyən hadisədən sonra uzun müzakirələrlə 8 dekabrda Səid Paşa təslim edildi və evinə qayıtdı. Ardından 6 il boyunca bütün dövlət vəzifələrindən uzaqlaşdırılan Səid Paşa, ona təklif edilən sədarətdən imtina etdi. Ancaq sədrəzəm Xəlil Rüfət Paşanın ölümündən sonra 18 noyabr 1901-ci ildə altıncı dəfə sədarətə gətirildi. Bu əsnada ölkə maliyyə böhranı keçirirdi. Bundan başqa Rumelidə iğtişaşlar başlamışdı. Bu vəziyyəti fürsət bilən Avropa dövlətləri Anadolu islahatları ilə yanaşı, Albaniya və Makedoniya torpaqlarında da islahat tələb etdilər. Bütün bu problemlərlə mübarizə apararkən öz hökumət kabinetindən başda sərdar Rza Paşa olmaqla ona qarşı müxalifətə başladılar. Bu halda fəaliyyətinin davam də bilməyəcəyini bildirən Səid Paşa istehfa verdi. İstehfası ilk öncə qəbul edilməsə də, məsələnin uzadılması nəticəsində 14 yanvar 1903-cü ildə vəzifədən alındı. Bundan sonrakı həyatını İstanbulda, hətta əgər mümkündürsə, daha uzaq bir əyalətdə sakit yaşamaq istəsə də, Sultan Əbdülhəmidin əmriylə İstanbulda nəzarət altında yaşamağa başladı.
İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin Rumelidə səbəb olduğu iğtişaşlar və məşrutiyyətin yenidən elan edilməsi yönündəki təzyiqlərin artması şəraitində Səid Paşa yeddinci dəfə sədarətə gətirildi (22 iyul 1908) və ikinci məşrutiyyətin ilk sədrəzəmi oldu. Ancaq İttihadçılarla müxalifətə düşdü və çox keçmədən 4 avqustda istefa verdi. Bu əsnada Əyan məclisi yenidən açıldı və Səid Paşa 19 dekabrda bu məclisin sədri seçildi. 31 mart hadisəsi əsnasında bu vəzifəsini davam etdirirdi və 30 ildir ki, xidmət etdiyi Sultan Əbdülhəmidin taxtdan endirilməsinə qərar verən məşvərət məclisinin də sədri oldu. Bu isə onun vəfasızlığı olaraq şərh edildi.
İtaliya Bab-ı Əliyə ultimatom göndərərək Trablusqərbə ordu göndərəcəyini bildirdi və bu şəraitdə sədrəzəm İbrahim Haqqı Paşa istefa verdi və yeni kabineti qurma vəzifəsi 30 sentyabr 1911-ci ildə Səid Paşaya verildi. Səid Paşa mükəmməl bir hökumət kabineti qursa da, Trablusqərb məsələsini həll edə bilmədi. Ancaq İttihadçıların bu dəfə də məclisi ləğv etmək istəməsi nəticəsində Səid Paşa 30 dekabrda istefa ərizəsini yazdı. Ancaq bir gün sonra yenidən sədarətə gətirildiyi üçün bu istefası qəbul edilmədi. İttihadçıların sərt siyasətindən bezən Səid Paşa 16 iyul 1912-ci ildə istehfa verdi və siyasi həyatı başa çatdı. 31 yanvar 1913-cü ildə dövlət şurası rəisliyinə, 12 iyun 1913-cü ildə əyan məclisi sədrliyinə gətirilsə də, önəmli bir fəaliyyəti olmamışdır. 29 fevral 1914-cü ildə vəfat etdi və Əyyub Sultan məscidindəki məzarlığa dəfn olundu.
31 mart 1909-cu ildə oğlu Əli Namiq bəylə Sultan Əbdülhəmidin qızlarından Şadiyə Sultan nişanlansa da, 2 həftə sonra Sultan Əbdülhəmid taxtdan endirilərək Salonikiyə sürgün edildi və nişan pozuldu.
Mənbə
- Özcan, Azmi, "Said Paşa (Küçük)" "Hüseyin Paşa (Ağa)",(1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.491-492
- İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Sadrazamlar, sf II.991
- Çevik, Zeki (2009), "Portrait of a period bureaucrats Abdulhamit: Sadrazam (Small) Mehmet Pasa and reforms" Journal of Turkish Studies C.4 No. 8 say. 838-865
- BA, Sicill-i Ahvâl Defteri, nr. 1/572;
- “Sadr-ı Sâbık Said Paşa’nın Dün Akşam Matbaamıza Gönderdiği Mektuptur”, Tanin, İstanbul 30 Temmuz 1324;
- Kâmil Paşa, Kâmil Paşa’nın Âyan Reisi Said Paşa’ya Cevapları, İstanbul 1328, tür.yer.;
- Mehmed Memduh [Paşa], Esvât-i Sudûr, İzmir 1328, s. 71-72, 90, 100;
- Ahmed Sâib, Abdülhamid’in Evâil-i Saltanatı, İstanbul 1927, s. 19-20;
- Tahsin Paşa, Yıldız Hatıraları ve Abdülhamid, İstanbul 1935, tür.yer.;
- İbnülemin, Son Sadrıazamlar, s. 989-1280;
- Mehmet Zeki Pakalın, Son Sadrazamlar ve Başvekiller, İstanbul 1948, V, tür.yer.;
- Ali Fuad Türkgeldi, Görüp İşittiklerim, Ankara 1949, s. 63;
- Danişmend, Kronoloji2, IV, tür.yer.;
- C. V. Findley, Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire, Princenton 1980, s. 225;
- Zekeriya Kurşun, Küçük Mehmed Said Paşa (Siyasî Hayatı, İcraatı ve Fikirleri) 1838-1914 (doktora tezi, 1991), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü;
- a.mlf., “Said Paşa’nın Kitâbet-i Resmiyye Hakkında Bazı Mülâhazaları”, Osmanlı-Türk Diplomatiği Semineri (30-31
- Mayıs 1994): Bildiriler, İstanbul 1995, s. 9-30;
- a.mlf., “Sadrazam Küçük Said Paşa’nın Askerî Bazı Fikirleri ve Rumeli Erzak Müteahhidleriyle Mücadelesi”, Askerî Tarih Bülteni, XVIII/34, Ankara 1993, s. 97-104;
- a.mlf., “Küçük Said Paşa”, Tarih ve Medeniyet, sy. 44, İstanbul 1997, s. 33-37;
- Takvîm-i Vekāyi‘, sy. 68, İstanbul 1 Cemâziyelevvel 1249;
- Rûznâme-i Cerîde-i Havâdis, sy. 23, İstanbul 14 Cemâziyelâhir 1281;
- Sabah, sy. 6811, İstanbul 14 Şâban 1326;
- Ebüzziyâ, “Said Paşa’ya Açık Mektup”, Asker, sy. 1, İstanbul 1924, s. 30-31;
- Ali Fuad, “Said ve Kâmil Paşalar”, SF, sy. 1578 (1927);
- İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Said Paşa’ya Dair Bazı Vesikalar”, TD, VIII/11-12 (1955-56), s. 105-135;
- Ercüment Kuran, “Bugünkü Türkiye’nin Kurucularından Küçük Said Paşa”, TK, V/56 (1967), s. 570-573;
- a.mlf., “Bir Türk Islahatçısı Olarak Küçük Said Paşa (1840-1914)”, Töre, sy. 91, Ankara 1978, s. 17-24;
- Soyalp Tamçelik, “Sait Paşa’nın Anayasa Taslağı Üzerine Bir Deneme”, TK, XXXIV/402 (1996), s. 610-620
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin mart 2024 Mehmed Seid Pasa d 1838 o 1 mart 1914 II Ebdulhemid ve V Mehmed Resadin seltenetlerinde 8 defe umumilikde 9 il sedrezem olmus Osmanli dovlet adami Osmanli tarixinin en cox sedarete getirilen pasasidir Mehmed Seid PasaOsmanli sedrezemiEvvelkiEhmed Arifi pasaSonrakiMehmed Kadri Pasa12 sentyabr 1880 2 may 1882EvvelkiMehmed Kadri PasaSonrakiEbdurrehman Nureddin PasaOsmanli sedrezemi12 iyul 1882 30 noyabr 1882EvvelkiEbdurrehman Nureddin PasaSonrakiEhmed Vefik pasaOsmanli sedrezemi3 dekabr 1882 24 sentyabr 1885EvvelkiEhmed Vefik pasaSonrakiMehmed Kamil PasaOsmanli sedrezemi9 iyun 1895 3 oktyabr 1895EvvelkiEhmed Cavad PasaSonrakiMehmed Kamil PasaOsmanli sedrezemi13 noyabr 1901 15 yanvar 1903EvvelkiXelil Rufet Pasa sedrezem SonrakiMehmed Ferid PasaOsmanli sedrezemi22 iyul 1908 6 avqust 1908EvvelkiMehmed Ferid PasaSonrakiMehmed Ferid PasaOsmanli sedrezemi30 sentyabr 1911 22 iyul 1912EvvelkiIbrahim Haqqi PasaSonrakiEhmed Muxtar PasaSexsi melumatlarDogum tarixi 1838Dogum yeri Erzurum Osmanli imperiyasiVefat tarixi 1 mart 1914Vefat yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiDefn yeri Eyyub Sultan mescidiFealiyyeti siyasetciUsagi Eli Namiq bey Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati1838 ci ilde Erzurumda dunyaya gelmisdir Ankarali Sebazadeler ailesine mensubdur Esl adi Mehmed Seid olsa da cagdasi olan diger Mehmed Seid Pasalardn ferqlendirilmesi ucun boyunun qisa olmasi sebebile Kicik Mehmed Pasa olaraq anilir Atasi ulemaya mensub Hesen Efendinin oglu Eli Namiq beydir Ilk tehsilini Erzurumda aldi ve daha sonra Ibrahim Pasa medresesinde tehsilini davam etdirdi Atasinin olumunun ardindan 1853 aileni saxlamaq meqsedile Erzurum Rabite idaresinde calismaga baslamis bu sebeble tehsilini yarim buraxmisdir 1856 ci ilde ise vezifesi deyisdirildi ve Anadolu ordusu Rabite idaresine yukseldi 2 il sonra orduyla birlikde Istanbula getdi ve Maliyye Nazirliyinde kicik bir vezifeye getirildi 1858 ci ilin dekabrinda muxtelif dovlet memurlugunda xidmet etmisdir Bu esnada Erzurumdaki ailesini Istanbula getirtmisdir Diger yandan ise tehsilini davam etdirmis erebce ve farsca ile yanasi fransizca da oyrenmisdir Ayasofya mescidinde ders almaga basaldi Vezifesi sebebile tez tez xarici olkelere sefere cixdigi ucun bu tehsili 7 8 il davam etdi Ilk resmi vezifelerinde Anadolu ve Rumelinin muxtelif bolgelerinde xidmet etdi Mehmed Fuad Pasanin birinci sedaretinde qurulan Adalar belediyyesinde vezifelendirildi 1864 cu ilde Yanya eyaletine gonderilmek istense de istehfa vererek Istanbulda qalmisdir 1866 ci ilde Saloniki vilayetinin rabite rehberi oldu ancaq maasinin artirilmamasi sebebile bu vezifesinden istehfa etdi Meqsedi ise Istanbulda qalaraq burokratiyanin butun pillerlerini kecerek yukselmek idi Bu sebeble bolgelerdeki memuriyyetlerden hemise imtina etdi Onu Istanbulda saxlayan diger mesele ise yeni yeni inkisaf etmekde olan Osmanli metbuati idi Bir muddet Cerideyi Havadis qezetinde redaktor olaraq calisir 1864 cu ilin avqustundan etibaren bu qezetde imzasiz meqaleler derc etdirmeye basladi Metbuatla yaxinligi sebebile Mehmed Esad Saffet Pasanin Maarif Nazirliyi illerinde 1867 ci ilde Metbee Amire mudurluyune getirildi Bundan sonra ise diger hokumet kabinetlerinde de muxtelif memuriyyetlere teyin olundu Sedrezem Huseyn Avni Pasanin isteyile sedaret mektubcusu oldu ve 1875 ci ilin oktyabrina qeder bu vezifede 3 sedrezemle calisdi 3 ay fasilenin ardindan sedrezemin qarsi cixmasina baxmayaraq Ticaret naziri Mahmud Celaleddin Pasanin teklifi ile yeni qurulan hokumet kabinetinde yer aldi 31 avqust 1876 ci ilde Sultan Ebdulhemidin taxta cixmasinin ardindan mabeyn bas katibi teyin edildi Ancaq Mithat Pasa ve terefdarlari ise Mabeyn bas katibliyine Ziya Pasa Namiq Kamal ve ya Sadullah Pasalardan birini getirmek isteyirdi Bele gergin veziyyetde Mithat Pasanin isteyine zidd olaraq bu vezifeye getirilmesi neticesinde butun gozleri uzerinde topladi Bu sebeble cox sayda muxalif qazanmasina baxmayaraq Sultan Ebdulhemidin itirmek istemediyi yaxin adamlarindan biri oldu 8 noyabr 1876 ci ilde ise bu vezifesine elave olaraq xas xezine nazirliyine getirildi 1 il 4 ay 20 gun davam eden bas katiblik vezifesi esnasinda Osmanli konstitusiyasinin hazirlanmasinda yaxindan istirak etdi 11 yanvar 1878 ci ilde qurulan Ehmed Hemdi Pasa kabinetinde daxili isler naziri olsa da bu hokumet kabineti yalniz 23 gun fealiyyet gostere bildi Sedarete getirilen Ehmed Vefik Pasa ise yalniz Seid Pasanin uzaqlasdirilmasi sertile yeni hokumet kabinetini quracagini bildirmis bu sebeble 2 Osmanli pasasi arasinda illerce davam edecek bir mubarize baslamisdir Ehmed Vefik Pasanin isteyile nazirlikden alinan Seid Pasani elinden buraxmamaq ucun Sultan Ebdulhemid onu 14 fevral 1878 ci ilde ikinci defe xas xezine nazirliyine teyin etdi Ancaq bu vezifesi de cox cekmedi ve 18 aprelde eyan meclisi rehberliyine getirildi Ciragan hadisesinden sonra merkezden uzaqlasdirilan dovlet memurlari sirasina daxil edildi Bele ki 5 iyun 1878 ci ilde Ankara valiliyine teyin olundu Buna qarsi cixsa da yalniz vezife yerini Bursayla deyise bildi Onun merkezden uzaqlasdirilmasinda sedrezem Ehmed Vefik Pasanin rolu boyuk oldu Seid Pasa Bursada 6 ay qaldi Berlin sulhune gore Anadoluda islahat hazirligi ile mesgul olan Sultan Ebdulhemide bir layihe hazirlayaraq gonderdi ve neticede ozunu xatirlatdi Bele ki paytaxta gelmesine icaze verildi ve 28 noyabrda ucuncu defe xas xezine naziri oldu Sultan Ebdulhemid Xeyreddin Pasani 4 dekabr 1878 ci ilde sedarete getirdi ve Seid Pasanin da yeni qurulacaq hokumet kabinetinde Edliye naziri olmasini istedi Cunki Berlin sulhundeki islahat islerinin coxu edliyye sahesine aid idi ve Seid Pasanin hazirladigi layiheni beyenmisdi Bele ki 24 dekabr 1878 ci ilde 17 maddeden ibaret olan ve bu gun de quvvede olan Edliyye Teskilati nizamnamesini hazirlayib hokumete tehvil verdi Seid Pasa 18 oktyabr 1879 cu ilde Ehmed Arifi Pasanin vezifeden alinmasinin ardindan bas vekil unvani ile sedrezemliye getirildi Ilk sedareti 9 iyun 1880 ci iledek davam etdi Bu dovrde maliyye sahesinde onemli xidmetler gordu Vezifeden alinmasinin sebebi ise o illerde Sultan Ebdulhemidin yeritdiyi merkezi hakimiyyet siyasetinin bir hissesi olmusdur Bunun onemli subutu ise vezifeden alinmasindan qisa muddet sonra sultanin ondan yeni bir layihe hazirlamasini istemesi oldu Cox kecmeden sedrezem Mehmed Kadri Pasanin yetersizliyi sebebile 12 sentyabr 1880 ci ilde yeniden sedarete getirildi Seid Pasa 1 il 7 ay 20 gun davam eden ikinci sedaretinde Qaradag meselesi Duyun i Umumiyye idaresinin qurulmasi Tutun ve monopoliya idaresinin teskili Rusiyaya muharibe tezminatinin odenilmesi ve Tunis meselesi kimi esas problemlerle mesgul oldu Yaranan xarici mudaxilelerden bezib sedaretden istehfa vermek istese de sultan terefinden qebul edilmemisdir Ancaq bu hadiseden 3 ay sonra 12 aprel 1881 ci ilde Misirde bas veren igtisaslarda Sultan Ebdulhemidin emrlerini yerine yetirmediyi ucun vezifeden alindi 2 may 1882 Yerine getirilen Ebdurrehman Pasa bu hadiselerin qarsisini ala bilmediyi ucun vezifeden alindi ve Seid Pasa ucuncu defe sedarete getirildi 12 iyul 1882 Bu defe yalniz Misir meselesinin helli ucun bu vezifeye getirilmisdi Bele ki 4 ay davam eden bu vezifesi esnasinda Misirde bas veren igtisaslari behane ederek bolgede guclenen ingilislerle mubarize apardi Bu esnada Osmanli konstitusiyasinda deyisiklik aparmaqla vezifelendirilen komitedeki fealiyyeti sebebile Sultan Ebdulhemidle munasibetleri pislesdi Bu sebeble vezifesinden istehfa verse de sultan bu istehfani qebul etmedi Ancaq cox kecmeden 1 dekabr 1882 ci il gece yarisi pasani Ulduz sarayina cagiraraq sedaret mohurunu teslim almisdir Onun yerine ezeli reqibi olan Ehmed Vefik Pasa sedrezem oldu Ancaq 48 saat sonra sultan her iki pasani yanina cagiraraq uzlesdirdi ve Seid pasani yeniden sedarete getirdi Pasanin en uzun sedaret donemi olan dorduncu sedareti 2 il 23 gun davam etdi Bas veren siyasi hadiseler sebebile her zaman oldugu kimi 27 mart 1884 cu ilde istehfa etse de bu tesebbusu alinmadi 1885 ci ilin sentyabrinda Rumelide bas veren ayaqlanmani sert sekilde yatirmaq istemesi neticesinde sultanla yeniden zidd dusdu Bu sebeble 25 sentyabrda vezifeden alindi ve yerine Kamil Pasa sedarete getirildi Kicik Seid Pasa bu tarixden etibaren 10 il boyunca dovlet meselelerinden uzaq durdu Bu muddet erzinde koskunde munzevi bir heyat yasadi Vezifeden uzaq qalmasina baxmayaraq tez tez dovlet meselelerinde onun meslehetleri alinirdi 1895 ci ilin ortalarinda boyuk dovletlerin mudaxilelerini artirmasi qarsisinda sedrezem Cavad Pasanin acizliyi sebebile 8 iyunda besinci defe sedarete getirildi Ancaq ermenilerin cixardigi igtisaslari qabaqcadan bilmesine baxmayaraq qarsisini ala bilmemesi neticesinde 1 oktyabrda vezifeden alindi Sedaretden ayrildiqdan bir ay sonra saraya devet edilmis bundan qorxdugu ucun kicik ogluyla birlikde 4 dekabr 1895 ci ilde ingilis sefirliyine siginmisdir Bu gozlenilmeyen hadiseden sonra uzun muzakirelerle 8 dekabrda Seid Pasa teslim edildi ve evine qayitdi Ardindan 6 il boyunca butun dovlet vezifelerinden uzaqlasdirilan Seid Pasa ona teklif edilen sedaretden imtina etdi Ancaq sedrezem Xelil Rufet Pasanin olumunden sonra 18 noyabr 1901 ci ilde altinci defe sedarete getirildi Bu esnada olke maliyye bohrani kecirirdi Bundan basqa Rumelide igtisaslar baslamisdi Bu veziyyeti furset bilen Avropa dovletleri Anadolu islahatlari ile yanasi Albaniya ve Makedoniya torpaqlarinda da islahat teleb etdiler Butun bu problemlerle mubarize apararken oz hokumet kabinetinden basda serdar Rza Pasa olmaqla ona qarsi muxalifete basladilar Bu halda fealiyyetinin davam de bilmeyeceyini bildiren Seid Pasa istehfa verdi Istehfasi ilk once qebul edilmese de meselenin uzadilmasi neticesinde 14 yanvar 1903 cu ilde vezifeden alindi Bundan sonraki heyatini Istanbulda hetta eger mumkundurse daha uzaq bir eyaletde sakit yasamaq istese de Sultan Ebdulhemidin emriyle Istanbulda nezaret altinda yasamaga basladi Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin Rumelide sebeb oldugu igtisaslar ve mesrutiyyetin yeniden elan edilmesi yonundeki tezyiqlerin artmasi seraitinde Seid Pasa yeddinci defe sedarete getirildi 22 iyul 1908 ve ikinci mesrutiyyetin ilk sedrezemi oldu Ancaq Ittihadcilarla muxalifete dusdu ve cox kecmeden 4 avqustda istefa verdi Bu esnada Eyan meclisi yeniden acildi ve Seid Pasa 19 dekabrda bu meclisin sedri secildi 31 mart hadisesi esnasinda bu vezifesini davam etdirirdi ve 30 ildir ki xidmet etdiyi Sultan Ebdulhemidin taxtdan endirilmesine qerar veren mesveret meclisinin de sedri oldu Bu ise onun vefasizligi olaraq serh edildi Italiya Bab i Eliye ultimatom gondererek Trablusqerbe ordu gondereceyini bildirdi ve bu seraitde sedrezem Ibrahim Haqqi Pasa istefa verdi ve yeni kabineti qurma vezifesi 30 sentyabr 1911 ci ilde Seid Pasaya verildi Seid Pasa mukemmel bir hokumet kabineti qursa da Trablusqerb meselesini hell ede bilmedi Ancaq Ittihadcilarin bu defe de meclisi legv etmek istemesi neticesinde Seid Pasa 30 dekabrda istefa erizesini yazdi Ancaq bir gun sonra yeniden sedarete getirildiyi ucun bu istefasi qebul edilmedi Ittihadcilarin sert siyasetinden bezen Seid Pasa 16 iyul 1912 ci ilde istehfa verdi ve siyasi heyati basa catdi 31 yanvar 1913 cu ilde dovlet surasi reisliyine 12 iyun 1913 cu ilde eyan meclisi sedrliyine getirilse de onemli bir fealiyyeti olmamisdir 29 fevral 1914 cu ilde vefat etdi ve Eyyub Sultan mescidindeki mezarliga defn olundu 31 mart 1909 cu ilde oglu Eli Namiq beyle Sultan Ebdulhemidin qizlarindan Sadiye Sultan nisanlansa da 2 hefte sonra Sultan Ebdulhemid taxtdan endirilerek Salonikiye surgun edildi ve nisan pozuldu MenbeOzcan Azmi Said Pasa Kucuk Huseyin Pasa Aga 1999 Yasamlari ve Yapitlariyla Osmanlilar Ansiklopedisi Istanbul Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik A S C 2 s 491 492 ISBN 975 08 0072 9 Ibnulemin Mahmut Kemal Inal Son Sadrazamlar sf II 991 Cevik Zeki 2009 Portrait of a period bureaucrats Abdulhamit Sadrazam Small Mehmet Pasa and reforms Journal of Turkish Studies C 4 No 8 say 838 865 BA Sicill i Ahval Defteri nr 1 572 Sadr i Sabik Said Pasa nin Dun Aksam Matbaamiza Gonderdigi Mektuptur Tanin Istanbul 30 Temmuz 1324 Kamil Pasa Kamil Pasa nin Ayan Reisi Said Pasa ya Cevaplari Istanbul 1328 tur yer Mehmed Memduh Pasa Esvat i Sudur Izmir 1328 s 71 72 90 100 Ahmed Saib Abdulhamid in Evail i Saltanati Istanbul 1927 s 19 20 Tahsin Pasa Yildiz Hatiralari ve Abdulhamid Istanbul 1935 tur yer Ibnulemin Son Sadriazamlar s 989 1280 Mehmet Zeki Pakalin Son Sadrazamlar ve Basvekiller Istanbul 1948 V tur yer Ali Fuad Turkgeldi Gorup Isittiklerim Ankara 1949 s 63 Danismend Kronoloji2 IV tur yer C V Findley Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire Princenton 1980 s 225 Zekeriya Kursun Kucuk Mehmed Said Pasa Siyasi Hayati Icraati ve Fikirleri 1838 1914 doktora tezi 1991 MU Sosyal Bilimler Enstitusu a mlf Said Pasa nin Kitabet i Resmiyye Hakkinda Bazi Mulahazalari Osmanli Turk Diplomatigi Semineri 30 31 Mayis 1994 Bildiriler Istanbul 1995 s 9 30 a mlf Sadrazam Kucuk Said Pasa nin Askeri Bazi Fikirleri ve Rumeli Erzak Muteahhidleriyle Mucadelesi Askeri Tarih Bulteni XVIII 34 Ankara 1993 s 97 104 a mlf Kucuk Said Pasa Tarih ve Medeniyet sy 44 Istanbul 1997 s 33 37 Takvim i Vekayi sy 68 Istanbul 1 Cemaziyelevvel 1249 Ruzname i Ceride i Havadis sy 23 Istanbul 14 Cemaziyelahir 1281 Sabah sy 6811 Istanbul 14 Saban 1326 Ebuzziya Said Pasa ya Acik Mektup Asker sy 1 Istanbul 1924 s 30 31 Ali Fuad Said ve Kamil Pasalar SF sy 1578 1927 Ismail Hakki Uzuncarsili Said Pasa ya Dair Bazi Vesikalar TD VIII 11 12 1955 56 s 105 135 Ercument Kuran Bugunku Turkiye nin Kurucularindan Kucuk Said Pasa TK V 56 1967 s 570 573 a mlf Bir Turk Islahatcisi Olarak Kucuk Said Pasa 1840 1914 Tore sy 91 Ankara 1978 s 17 24 Soyalp Tamcelik Sait Pasa nin Anayasa Taslagi Uzerine Bir Deneme TK XXXIV 402 1996 s 610 620Istinadlar