Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xəlil Rüfət Paşa (d. 1820 - ö. 9 noyabr 1901) — II Əbdülhəmidin səltənətində 6 il 2 gün sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamı.
| Xəlil Rüfət Paşa | |
|---|---|
 | |
| 7 noyabr 1895 – 9 noyabr 1901 | |
| Əvvəlki | Mehmed Kamil Paşa |
| Sonrakı | Mehmed Səid Paşa |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Saloniki, Osmanlı imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | İbrahim ağa |
| Dini | Sünni, İslam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
1820-ci ildə Saloniki vilayətinin Lika kəndində dünyaya gəlmişdir. Atası əslən hərbçi ailəsinə mənsub olan İbrahim ağadır. 3 yaşında ikən ailəsi Sərəz bölgəsinə təyin edildi və ilk təhsilini burada aldı. 1844-cü ildə Sərəzdə şəhər idarəsinə maaşsız olaraq işə qəbul oldu. 1851-ci ildə bu idarənin rəisi, daha sonra isə Vilayət məclisində eyni vəzifədə fəaliyyət göstərdi. 1868-ci ilədək həm Balkan yarımadasında, həm də Anadolunun fərqli bölgələrində xidmət göstərdi və divan katibliyinə qədər yüksəldi. Bu xidmət illərində Mithat Paşa ilə yaxın əlaqələr qurdu və onun təcrübələrindən yararlandı.
1868-ci ildə Varna, 1869-cu ildə Trikala, 1873-cü ildə isə Vidin sancağının idarəsinə gətirildi. 1875-ci ildə Rumeli bəylərbəyi seçilən Xəlil Rüfət Paşa 1876-cı ildə vəzir rütbəsiylə Dunay valiliyinə gətirildi. Ardından sırayla Hələb, Kosova, Saloniki valisi olaraq xidmət göstərdi. Ancaq son təyinat bölgəsi olan Salonikidə artan quldurluq fəaliyyəti səbəbilə 1880-ci ildə istehfa etdi. Həmin il Nafiyə komitəsinə üzv, 1882-ci ildə isə Sivas valisi təyin edildi. Burada bölgənin kənd təsərrüfatı, təhsil və memarlığına təkan verdi. 2 il sonra Krit valiliyinə təyin edilsə də, Sivasda qaldı. Bəzi şayələrin yayılmasının ardından 1885-ci ildə vəzifədən alınıb Aydın, 1886-cı ildə isə Bağdad valiliyinə təyin edildi. Ancaq maddi vəziyyətinin pis olmasını səbəb göstərməsinin ardından Bağdada göndərilmədi. 1887-ci ildə Monastır, 1889-cu ildə isə ikinci dəfə Aydın valisi oldu. İzmirdə önəmli miqyasda memarlıq və abadlıq işləri gördü. 1891-ci ildə Daxili işlər nazirliyinə, 1895-ci ildə isə əlavə olaraq Dövlət şurası rəisliyinə vəkil olaraq təyin olundu.
7 noyabr 1895-ci ildə vəzifədən alınan Mehmed Kamil Paşanın yerinə sədarətə gətirildi. Uzun zamandır Bab-ı Əlidə baş verənləri saraya xəbər verən Xəlil Rüfət Paşa beləcə padşah tərəfindən mükafatlandırıldı. Bundan başqa sədarətə gətirilmə səbəbi olaraq təyinatından 3 gün öncə padşaha təqdim etdiyi “Devlet-i Ebed-müddet-i Aliyye-i Osmâniyye’nin Ahvâl-i Hâzırası” adlı layihənin də rolu oldu. Bu layihədə Osmanlı torpaqlarında yaşayan erməni və bolqarların yaratdığı çətinliklərdən, ölkədəki iqtisadi böhranın dərinləşməsindən bəhs edilir və Xarici işlər nazirliyinin fəaliyyəti tənqid olunurdu.
Xəlil Rüfət Paşanın sədarətə gətirilməsi həm əhali, həm də hökumət daxilində heyrətə səbəb olmuşdu. Çünki ölkə çətin vəziyyətdə idi və o, bu çətinlikləri həll edə biləcək siyasi gücə sahib deyildi. Bu isə hakimiyyəti tamamilə əlində cəmləmək istəyən Sultan Əbdülhəmidin ürəyincə oldu. Xəlil Rüfət Paşanın sədarət illəri ermənilərin tərtiblədiyi bank basqını, Osmanlı qələbəsi ilə bitən Osmanlı-Yunan müharibəsi (1897), Makedoniya iğtişaşları, Kritin Osmanlı idarəsindən çıxması, Fransanın yeni imtiyazlar qoparması və bunun digər ölkələr tərəfindən də istifadə edilməsi kimi hadisələrlə yadda qalmışdır.
Dövlət şurası üzvü olan oğlu Cavid bəyin körpü üzərində Yanyalı Mustafa adlı bir alban milliyyətçi tərəfindən öldürülıməsi Xəlil Rüfət Paşanı dərindən sarsıtdı. Bu hadisənin ardından bir neçə dəfə istehfa vermək istəsə də, saray bu istehfaları qəbul etmədi. Ancaq xəstəliyinin artması və iş görə bilməməsi nəticəsində Ədliyyə naziri Əbdürrəhman Paşa sədarət vəkili təyin edildi. 9 noyabr 1901-ci ildə vəfat etdi və cənazəsi Əyyubsultanda yerləşən Mihrişah Sultan türbəsinin yaxınlığına dəfn edildi.
Müxtəlif Osmanlı və əcnəbi dövlət mükafatlarıyla təltif olunan Xəlil Rüfət Paşa əslində tam olaraq təhsil almamış, dövlət idarəsindəki bacarığını daha çox əyalətlərdə olan vəzifələrdə qazanmışdır. Onun əlindən tutan və himayəsinə alan isə ilk illərdə Mithat Paşa olmuş, daha sonra Sultan Əbdülhəmidin də gözünə girərək müxtəlif dövlət vəzifələrinə təyin olunmuşdur. Sivas valisi olduğu illərdə dediyi “Gedə bilmədiyin yer sənin deyil” sözünə inanaraq bölgədə yol infrastrukturunun inkişafına təkan verdi.Sultan Əbdülhəmid taxtdan endirildikdən sonra Salonikidə tutulduğu illərdə həkimi Atıf Hüseyn bəyə mükəmməl bir tək sədrəzəm gördüyünü, onun da Xəlil Rüfət Paşa olduğunu demişdir.
İstinadlar
- Lütfi F. Tuncel, Sivas Valisi Halil Rifat Paşa ve Tenbihnâmeleri, Ankara 1987;
- Mehmet Aldan, İz Bırakan Mülkî İdare Amirleri, Ankara 1990, s. 85-103;
- Mehmet Varinli, Halil Rifat Paşa, Sivas 1964;
Mənbə
- BA, Sicill-i Ahvâl Defteri, nr. 1, 88;
- Mehmed Memduh Paşa, Esvât-ı Sudûr, İzmir 1328, s. 45-47;
- Said Paşa, Hâtırât, İstanbul 1328, II, 35, 68, 75, 102;
- İbnülemin, Son Sadrıazamlar, III, 1535-1586;
- Danişmend, Kronoloji, IV, 518;
- Hayri Orhun v.dğr., Meşhur Valiler, Ankara 1969, s. 105-122;
- a.mlf., “Halil Rifat Paşa”, Türk İdare Dergisi, LXI/379, Ankara 1988, s. 185-202;
- Ali Fuad [Türkgeldi], “Halil Rifat Paşa”, SF, LXI/121-127/1595-1601 (1927), s. 226-229, 283-285, 298-301, 315-317, 328-330, 345-347, 363-365;
- Mehmet Zeki Pakalın, “Halil Rifat Paşa”, YM, sy. 82 (1940), s. 13, 18;
- Ali Birinci, “Halil Rifat Paşa’nın Tenbihnâmeleri”, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 3, Sivas 1984, s. 13-24;
- a.mlf. – A. Turan Alkan, “Halil Rifat Paşa’nın Hayatı, Eserleri, Şahsiyeti”, a.e., sy. 7 (Sivas 1986), s. 97-119.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xelil Rufet Pasa d 1820 o 9 noyabr 1901 II Ebdulhemidin seltenetinde 6 il 2 gun sedrezem olmus Osmanli dovlet adami Xelil Rufet PasaOsmanli sedrezemi7 noyabr 1895 9 noyabr 1901EvvelkiMehmed Kamil PasaSonrakiMehmed Seid PasaSexsi melumatlarDogum tarixi 1820Dogum yeri Saloniki Osmanli imperiyasiVefat tarixi 9 noyabr 1901Vefat yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiDefn yeri KonstantinopolFealiyyeti siyasetciAtasi Ibrahim agaDini Sunni Islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati1820 ci ilde Saloniki vilayetinin Lika kendinde dunyaya gelmisdir Atasi eslen herbci ailesine mensub olan Ibrahim agadir 3 yasinda iken ailesi Serez bolgesine teyin edildi ve ilk tehsilini burada aldi 1844 cu ilde Serezde seher idaresine maassiz olaraq ise qebul oldu 1851 ci ilde bu idarenin reisi daha sonra ise Vilayet meclisinde eyni vezifede fealiyyet gosterdi 1868 ci iledek hem Balkan yarimadasinda hem de Anadolunun ferqli bolgelerinde xidmet gosterdi ve divan katibliyine qeder yukseldi Bu xidmet illerinde Mithat Pasa ile yaxin elaqeler qurdu ve onun tecrubelerinden yararlandi 1868 ci ilde Varna 1869 cu ilde Trikala 1873 cu ilde ise Vidin sancaginin idaresine getirildi 1875 ci ilde Rumeli beylerbeyi secilen Xelil Rufet Pasa 1876 ci ilde vezir rutbesiyle Dunay valiliyine getirildi Ardindan sirayla Heleb Kosova Saloniki valisi olaraq xidmet gosterdi Ancaq son teyinat bolgesi olan Salonikide artan quldurluq fealiyyeti sebebile 1880 ci ilde istehfa etdi Hemin il Nafiye komitesine uzv 1882 ci ilde ise Sivas valisi teyin edildi Burada bolgenin kend teserrufati tehsil ve memarligina tekan verdi 2 il sonra Krit valiliyine teyin edilse de Sivasda qaldi Bezi sayelerin yayilmasinin ardindan 1885 ci ilde vezifeden alinib Aydin 1886 ci ilde ise Bagdad valiliyine teyin edildi Ancaq maddi veziyyetinin pis olmasini sebeb gostermesinin ardindan Bagdada gonderilmedi 1887 ci ilde Monastir 1889 cu ilde ise ikinci defe Aydin valisi oldu Izmirde onemli miqyasda memarliq ve abadliq isleri gordu 1891 ci ilde Daxili isler nazirliyine 1895 ci ilde ise elave olaraq Dovlet surasi reisliyine vekil olaraq teyin olundu 7 noyabr 1895 ci ilde vezifeden alinan Mehmed Kamil Pasanin yerine sedarete getirildi Uzun zamandir Bab i Elide bas verenleri saraya xeber veren Xelil Rufet Pasa belece padsah terefinden mukafatlandirildi Bundan basqa sedarete getirilme sebebi olaraq teyinatindan 3 gun once padsaha teqdim etdiyi Devlet i Ebed muddet i Aliyye i Osmaniyye nin Ahval i Hazirasi adli layihenin de rolu oldu Bu layihede Osmanli torpaqlarinda yasayan ermeni ve bolqarlarin yaratdigi cetinliklerden olkedeki iqtisadi bohranin derinlesmesinden behs edilir ve Xarici isler nazirliyinin fealiyyeti tenqid olunurdu Xelil Rufet Pasanin sedarete getirilmesi hem ehali hem de hokumet daxilinde heyrete sebeb olmusdu Cunki olke cetin veziyyetde idi ve o bu cetinlikleri hell ede bilecek siyasi guce sahib deyildi Bu ise hakimiyyeti tamamile elinde cemlemek isteyen Sultan Ebdulhemidin ureyince oldu Xelil Rufet Pasanin sedaret illeri ermenilerin tertiblediyi bank basqini Osmanli qelebesi ile biten Osmanli Yunan muharibesi 1897 Makedoniya igtisaslari Kritin Osmanli idaresinden cixmasi Fransanin yeni imtiyazlar qoparmasi ve bunun diger olkeler terefinden de istifade edilmesi kimi hadiselerle yadda qalmisdir Dovlet surasi uzvu olan oglu Cavid beyin korpu uzerinde Yanyali Mustafa adli bir alban milliyyetci terefinden oldurulimesi Xelil Rufet Pasani derinden sarsitdi Bu hadisenin ardindan bir nece defe istehfa vermek istese de saray bu istehfalari qebul etmedi Ancaq xesteliyinin artmasi ve is gore bilmemesi neticesinde Edliyye naziri Ebdurrehman Pasa sedaret vekili teyin edildi 9 noyabr 1901 ci ilde vefat etdi ve cenazesi Eyyubsultanda yerlesen Mihrisah Sultan turbesinin yaxinligina defn edildi Muxtelif Osmanli ve ecnebi dovlet mukafatlariyla teltif olunan Xelil Rufet Pasa eslinde tam olaraq tehsil almamis dovlet idaresindeki bacarigini daha cox eyaletlerde olan vezifelerde qazanmisdir Onun elinden tutan ve himayesine alan ise ilk illerde Mithat Pasa olmus daha sonra Sultan Ebdulhemidin de gozune girerek muxtelif dovlet vezifelerine teyin olunmusdur Sivas valisi oldugu illerde dediyi Gede bilmediyin yer senin deyil sozune inanaraq bolgede yol infrastrukturunun inkisafina tekan verdi Sultan Ebdulhemid taxtdan endirildikden sonra Salonikide tutuldugu illerde hekimi Atif Huseyn beye mukemmel bir tek sedrezem gorduyunu onun da Xelil Rufet Pasa oldugunu demisdir IstinadlarLutfi F Tuncel Sivas Valisi Halil Rifat Pasa ve Tenbihnameleri Ankara 1987 Mehmet Aldan Iz Birakan Mulki Idare Amirleri Ankara 1990 s 85 103 Mehmet Varinli Halil Rifat Pasa Sivas 1964 MenbeBA Sicill i Ahval Defteri nr 1 88 Mehmed Memduh Pasa Esvat i Sudur Izmir 1328 s 45 47 Said Pasa Hatirat Istanbul 1328 II 35 68 75 102 Ibnulemin Son Sadriazamlar III 1535 1586 Danismend Kronoloji IV 518 Hayri Orhun v dgr Meshur Valiler Ankara 1969 s 105 122 a mlf Halil Rifat Pasa Turk Idare Dergisi LXI 379 Ankara 1988 s 185 202 Ali Fuad Turkgeldi Halil Rifat Pasa SF LXI 121 127 1595 1601 1927 s 226 229 283 285 298 301 315 317 328 330 345 347 363 365 Mehmet Zeki Pakalin Halil Rifat Pasa YM sy 82 1940 s 13 18 Ali Birinci Halil Rifat Pasa nin Tenbihnameleri Sivas Cumhuriyet Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Sosyal Bilimler Dergisi sy 3 Sivas 1984 s 13 24 a mlf A Turan Alkan Halil Rifat Pasa nin Hayati Eserleri Sahsiyeti a e sy 7 Sivas 1986 s 97 119