Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xariciyyə Nazirliyi və ya Xariciyyə Nəzarəti (Türkcə: Hariciye Nezareti) — Osmanlı imperiyasının idaəretmə strukturundakı qurumlardan biri. 1836-cı ildə qurulan bu qurum müasir Xarici İşlər Nazirliyini əvəz etmişdir.
Haqqında
Xariciyyə Nəzarətinin tarixi kökləri XVII əsrdə divan-ı hümayunun önəmini itirib, dövlət idarəsinin keçməsinə qədər uzanır. Reis ül-Küttab və tabeliyindəki divan katibləri bu əsnada köçürüldülər. sədrəzəmin idarə etdiyi divanın keçirildiyi və dövlət məsələlərinin müzakirə edildiyi idarəyə çevrildi. Reis ül-Küttab artan bürokratik ehtiyaclar səbəbilə divan tabeliyindəki bəzi bölümlərin də məsuliyyətini alaraq sədrəzəmin və divan-ı hümayunun katibliyini öz üzərinə götürdü. Keçmişdən bəri əcnəbi dövlərlərlə xəbərləşmə və anlaşmların qeydiyyatını aparan Reis ül-Küttab, o əsnalarda əcnəbilər arasından seçilən divan tərcüməçiliyini də öz üzərinə almışdı. Nəticədə Reis ül-Küttab xarici əlaqələrdə önəmli dövlət məmuriyyətinə çevrildi.
Avropa dövlətlərinin XVIII əsrdə, xüsusilə də, 1774 tarixli Kiçik Qaynarca sülhündən sonra üzə çıxan hərbi və iqtisadi üstünlüyü Osmanlı dövlətində Avropa modellərinə uyğun tənzimləmələrin vacibliyini göstərdi. Sultan Səlimin 1793-cü ildən etibarən London, Paris, Vyana və Berlində səfirliklər açması bu yolda atılan önəmli addımlardan biridir. Bu dönəmdə rəisülküttab, Xariciyyə naziri vəzifələrinin böyük qismini yerinə yetirməyə başladı.
Sultan Səlimin başladığı yenilikləri davam etdirən II Mahmud xarici münasibətlər sisteminin mərkəzləşdirilməsi yönündə önəmli addımlar atdı. İlk olaraq Moreya üsyanında üsyançıları dəstəkləyən yunan əsilli divan tərcüməçilərini işdən azad edilərək müsəlman tərcüməçilər yetişdirmək üzrə tabeliyində Tərcüməçilər bölümü quruldu (1821). Əsas nəticələri 1830-cu illərdə görülməyə başlanan bu qurum, Osmanlı ordularının Misir valisi Kavalalı Mehmed Əli Paşa tərəfindən Konyada məğlub edilməsi (1832) və ruslarla bağlanan Hünkar İskələsi sülhündən sonra (1833) yenidən tənzimləndi. Tənzimat dönəmində Xariciyyə nazirliyinə və sədarətə yüksəlmək üçün istifadə edilən tərcüməçilər bölümü 1833-cü ildən etibarən önəm qazanmağa başladı. Misir məsələsindən sonra artan siyasi münasibətlərin ardından Sultan Mahmud, III Səlimdən sonra geriləyən səfirlikləri yenidən gözdən keçirdi. Mustafa Rəşid Paşanı 1834-cü ildə Parisə təyin edərək Avropa paytaxtlarında daimi səfirliklərin yenidən qurulmasına cəhd göstərdi. Ölümündən bir neçə il öncə isə rəisülküttaba Xariciyyə naziri ünvanı verib bəzi təşkilati dəyişikliklər etdi və beləcə Xariciyyə Nəzarəti və ya Nazirliyi quruldu (1836). Eyni tarixdə sədarət naibliyi də (Daxil işlər Nazirliyi) çevrildi. Ardından Maliyyə Nəzarətini təşkil edən Sultan Mahmud 1838-ci ildə sədrəzəmliyi də baş vəkilliyə çevirdi. Məqsədi mərkəzi höküməti əlində cəmləmək olan Sultan Mahmudun ölümünün ardından taxta çıxan oğlu Sultan Əbdülməcid çox gənc idi və bu səbəblə ətrafındakı bürokratların da təzyiqi ilə yaradılan yeni qurumları saxlayaraq sədarəti yenidən bərpa etdi. Rəisülküttablıqdan Xariciyyə nazirliyinə yüksələn ilk dövlət adamı isə Mehmed Akif Paşadır. Yeni nazirlik binası olaraq Vyana səfiri Rüfət bəyin köşkü təsis edilərək nazir köməkçisi olaraq bir nəfər müşavir də təyin edildi.
1846-cı ildə digər ölkələrdən gələn elçi və dövlət adamlarıyla məşğul olmaq üzrə Xariciyyə təşrifatçılığı, 1851-ci ildə ölkə daxilindəki azlıqlar və konsullarla bağlı yazışmaları aparmaq üzrə Xariciyyə məktubdarlığı və 1856-cı ildə artan xarici yazışmalarla bağlı Əcnəbi yazışmalar bölümləri quruldu. Beləcə nazirliyin tərkibi və strukturu genişləməyə başladı. Sonralar açılan Məzahib bölümü qeyri-müsəlman əhaliylə bağlı məsələləri yürüdür, Xariciyyə kitabəti bölümü isə yenə qeyri-müsəlman əhaliylə Osmanlı təbəələri arasındakı məhkəmə işləriylə məşğul olurdu. 1868 tarixli bir mənbədə qeyd edilən Xariciyyə sənəd müdürlüyü nazirliyin sənəd axışını tənzimləyir, Xariciyyə Mətbuat müdürlüyü isə yerli və əcnəbi mətbuatı izləyirdi.
Xariciyyə nazirləri
- Mehmed Akif Paşa (1836)
- Əhməd Hülusi Paşa (1836–1837)
- Mustafa Rəşid Paşa (1837–1838) (1. dönəm)
- Mehmed Nuri Əfəndi (1838–1839)
- Mustafa Rəşid Paşa (1839–1841) (2. dönəm)
- Sadiq Rüfət Paşa (1841) (1. dönəm)
- İbrahim Sarim Paşa (1841–1843)
- Sadiq Rüfət Paşa (1843–1844) (2. dönəm)
- Mehmed Şəkib Paşa (1844)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (1844–1845) (1. dönəm)
- Mustafa Rəşid Paşa (1845–1846) (3. dönəm)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (1846–1848) (2. dönəm)
- Sadiq Rüfət Paşa (1848) (3. dönəm)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (1848–1852) (3. dönəm)
- Mehmed Fuad Paşa (1852–1853) (1. dönəm)
- Sadiq Rüfət Paşa (1853) (4. və son dönəm)
- Mustafa Rəşid Paşa (1853–1854) (4. və son dönəm)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (1854) (4. dönəm)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1854–1855) (vəkil olaraq)
- Mehmed Fuad Paşa (1855–1856) (2. dönəm)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (1856) (5. dönəm)
- İbrahim Əthəm Paşa (1856–1857)
- Əli Qalib Paşa (may 1857)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (avqust 1857) (6. dönəm)
- Mehmed Fuad Paşa (1857–1858) (3. dönəm)
- Mahmud Nədim Paşa (1858–1860) (vəkil olaraq)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1860) (vəkil olaraq)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (1860–1861) (7. dönəm)
- Mehmed Fuad Paşa (1861) (4. dönəm)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (1861–1867) (8. dönəm)
- Mehmed Fuad Paşa (1867–1869) (5. və son dönəm)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1869) (1. dönəm)
- Mehmed Əmin Əli Paşa (1869–1871) (9. və son dönəm)
- Sərvər Paşa (1871–1872) (1. dönəm)
- Mehmed Cəmil Paşa (1872)
- Xəlil Şərif Paşa (1872–1873)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1873) (2. dönəm)
- Mehmed Raşid Paşa (1873–1874) (1. dönəm)
- Əhməd Arifi Paşa (1874) (1. dönəm)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1874–1875) (3. dönəm)
- Mehmed Raşid Paşa (1875–1876) (2. və son dönəm)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1876–1877) (4. dönəm)
- Əhməd Arifi Paşa (1877) (2. dönəm)
- Sərvər Paşa (1877–1878) (2. və son dönəm)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1878) (5. dönəm)
- Asım Mehmed Paşa (1878) (1. dönəm)
- Aleksandr Karatodori (1878–1879)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1879) (6. dönəm)
- Yanis Sava (1879–1880)
- Abidin Paşa (1880)
- Asım Mehmed Paşa (1880–1881) (2. dönəm)
- Səid Həlim Paşa (1881–1882) (1. dönəm)
- Asım Mehmed Paşa (1882) (3. dönəm)
- Mehmed Əsad Saffət Paşa (1882) (7. və son dönəm)
- Əhməd Arifi Paşa (1882–1884) (3. və son dönəm)
- Asım Mehmed Paşa (1884–1885) (4. və son dönəm)
- Səid Həlim Paşa (1885–1896) (2. dönəm)
- Turhan Paşa (1896–1899)
- Səid Həlim Paşa (1899) (3. dönəm)
- Əhməd Tofiq Paşa (1899–1909)
- Mehmed Rüfət Paşa (1909–1911)
- İbrahim Haqqı Paşa (1911)
- Mustafa Asım bəy (1911–1912)
- Qabriel Noradunkyan (1912–1913)
- Səid Həlim Paşa (1913–1915) (4. və dönəm)
- Xəlil Mentəşə (1915–1917)
- Əhməd Nəsimi Sayman (1917–1918)
- Mehmed Nəbi bəy (1918)
- (1918–1919) (1. dönəm)
- Yusif Franko Paşa (1919)
- Kürəkən Fərid Paşa (1919) (1. dönəm)
- Əbdüllətif Səfa bəy (1919) (1. dönəm)
- (1919–1920) (2. və son dönəm)
- Əbdüllətif Səfa bəy (1920) (2. dönəm)
- Kürəkən Fərid Paşa (1920) (2. və son dönəm)
- Əbdüllətif Səfa bəy (1920–1921) (3. və dönəm)
- Əhməd İzzət Paşa (1921–1922)
Mənbə
- a.mlf., Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire, Princeton 1980;
- a.e. (trc. L. Boyacı – İ. Akyol), İstanbul 1994;
- a.mlf., Ottoman Civil Officialdom, Princeton 1989;
- a.e. (trc. Gül Çağalı Güven), İstanbul 1996;
- Ali Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform: 1836–1856, İstanbul 1993, s. 70–91;
- Halil İnalcık, "Reisül-Küttâb", İA, IX, 682–683;
- İlber Ortaylı, "Osmanlı Diplomasisi ve Dışişleri Örgütü", TCTA, I, 278–281.
İstinadlar
- İsmail Soysal, "Umûr-ı Hariciye Nezareti’nin Kurulması (1886)", Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri: Bildiriler, İstanbul 1990, s. 71–80;
- a.mlf., "The Legacy of Tradition to Reform: Origins of the Ottoman Foreign Ministry", IJMES, I (1970), s. 334–357;
- Cahit Bilim, "Tercüme Odası", AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi: OTAM, I, Ankara 1990, s. 29–43;
- a.mlf., "The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry: The Beginnings of Bureaucratic Reform under Selim III and Mahmud II.", a.e., III (1972), s. 388–416;
- C. V. Findley, "From Reis Efendi to Foreign Minister: Ottoman Bureaucratic Reform and the Creation of the Foreign Ministry", Ph. D. Dissertation, Harvard 1969;
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xariciyye Nazirliyi ve ya Xariciyye Nezareti Turkce Hariciye Nezareti Osmanli imperiyasinin idaeretme strukturundaki qurumlardan biri 1836 ci ilde qurulan bu qurum muasir Xarici Isler Nazirliyini evez etmisdir HaqqindaXariciyye Nezaretinin tarixi kokleri XVII esrde divan i humayunun onemini itirib dovlet idaresinin kecmesine qeder uzanir Reis ul Kuttab ve tabeliyindeki divan katibleri bu esnada kocurulduler sedrezemin idare etdiyi divanin kecirildiyi ve dovlet meselelerinin muzakire edildiyi idareye cevrildi Reis ul Kuttab artan burokratik ehtiyaclar sebebile divan tabeliyindeki bezi bolumlerin de mesuliyyetini alaraq sedrezemin ve divan i humayunun katibliyini oz uzerine goturdu Kecmisden beri ecnebi dovlerlerle xeberlesme ve anlasmlarin qeydiyyatini aparan Reis ul Kuttab o esnalarda ecnebiler arasindan secilen divan tercumeciliyini de oz uzerine almisdi Neticede Reis ul Kuttab xarici elaqelerde onemli dovlet memuriyyetine cevrildi Avropa dovletlerinin XVIII esrde xususile de 1774 tarixli Kicik Qaynarca sulhunden sonra uze cixan herbi ve iqtisadi ustunluyu Osmanli dovletinde Avropa modellerine uygun tenzimlemelerin vacibliyini gosterdi Sultan Selimin 1793 cu ilden etibaren London Paris Vyana ve Berlinde sefirlikler acmasi bu yolda atilan onemli addimlardan biridir Bu donemde reisulkuttab Xariciyye naziri vezifelerinin boyuk qismini yerine yetirmeye basladi Sultan Selimin basladigi yenilikleri davam etdiren II Mahmud xarici munasibetler sisteminin merkezlesdirilmesi yonunde onemli addimlar atdi Ilk olaraq Moreya usyaninda usyancilari destekleyen yunan esilli divan tercumecilerini isden azad edilerek muselman tercumeciler yetisdirmek uzre tabeliyinde Tercumeciler bolumu quruldu 1821 Esas neticeleri 1830 cu illerde gorulmeye baslanan bu qurum Osmanli ordularinin Misir valisi Kavalali Mehmed Eli Pasa terefinden Konyada meglub edilmesi 1832 ve ruslarla baglanan Hunkar Iskelesi sulhunden sonra 1833 yeniden tenzimlendi Tenzimat doneminde Xariciyye nazirliyine ve sedarete yukselmek ucun istifade edilen tercumeciler bolumu 1833 cu ilden etibaren onem qazanmaga basladi Misir meselesinden sonra artan siyasi munasibetlerin ardindan Sultan Mahmud III Selimden sonra gerileyen sefirlikleri yeniden gozden kecirdi Mustafa Resid Pasani 1834 cu ilde Parise teyin ederek Avropa paytaxtlarinda daimi sefirliklerin yeniden qurulmasina cehd gosterdi Olumunden bir nece il once ise reisulkuttaba Xariciyye naziri unvani verib bezi teskilati deyisiklikler etdi ve belece Xariciyye Nezareti ve ya Nazirliyi quruldu 1836 Eyni tarixde sedaret naibliyi de Daxil isler Nazirliyi cevrildi Ardindan Maliyye Nezaretini teskil eden Sultan Mahmud 1838 ci ilde sedrezemliyi de bas vekilliye cevirdi Meqsedi merkezi hokumeti elinde cemlemek olan Sultan Mahmudun olumunun ardindan taxta cixan oglu Sultan Ebdulmecid cox genc idi ve bu sebeble etrafindaki burokratlarin da tezyiqi ile yaradilan yeni qurumlari saxlayaraq sedareti yeniden berpa etdi Reisulkuttabliqdan Xariciyye nazirliyine yukselen ilk dovlet adami ise Mehmed Akif Pasadir Yeni nazirlik binasi olaraq Vyana sefiri Rufet beyin kosku tesis edilerek nazir komekcisi olaraq bir nefer musavir de teyin edildi 1846 ci ilde diger olkelerden gelen elci ve dovlet adamlariyla mesgul olmaq uzre Xariciyye tesrifatciligi 1851 ci ilde olke daxilindeki azliqlar ve konsullarla bagli yazismalari aparmaq uzre Xariciyye mektubdarligi ve 1856 ci ilde artan xarici yazismalarla bagli Ecnebi yazismalar bolumleri quruldu Belece nazirliyin terkibi ve strukturu genislemeye basladi Sonralar acilan Mezahib bolumu qeyri muselman ehaliyle bagli meseleleri yurudur Xariciyye kitabeti bolumu ise yene qeyri muselman ehaliyle Osmanli tebeeleri arasindaki mehkeme isleriyle mesgul olurdu 1868 tarixli bir menbede qeyd edilen Xariciyye sened mudurluyu nazirliyin sened axisini tenzimleyir Xariciyye Metbuat mudurluyu ise yerli ve ecnebi metbuati izleyirdi Xariciyye nazirleriMehmed Akif Pasa 1836 Ehmed Hulusi Pasa 1836 1837 Mustafa Resid Pasa 1837 1838 1 donem Mehmed Nuri Efendi 1838 1839 Mustafa Resid Pasa 1839 1841 2 donem Sadiq Rufet Pasa 1841 1 donem Ibrahim Sarim Pasa 1841 1843 Sadiq Rufet Pasa 1843 1844 2 donem Mehmed Sekib Pasa 1844 Mehmed Emin Eli Pasa 1844 1845 1 donem Mustafa Resid Pasa 1845 1846 3 donem Mehmed Emin Eli Pasa 1846 1848 2 donem Sadiq Rufet Pasa 1848 3 donem Mehmed Emin Eli Pasa 1848 1852 3 donem Mehmed Fuad Pasa 1852 1853 1 donem Sadiq Rufet Pasa 1853 4 ve son donem Mustafa Resid Pasa 1853 1854 4 ve son donem Mehmed Emin Eli Pasa 1854 4 donem Mehmed Esad Saffet Pasa 1854 1855 vekil olaraq Mehmed Fuad Pasa 1855 1856 2 donem Mehmed Emin Eli Pasa 1856 5 donem Ibrahim Ethem Pasa 1856 1857 Eli Qalib Pasa may 1857 Mehmed Emin Eli Pasa avqust 1857 6 donem Mehmed Fuad Pasa 1857 1858 3 donem Mahmud Nedim Pasa 1858 1860 vekil olaraq Mehmed Esad Saffet Pasa 1860 vekil olaraq Mehmed Emin Eli Pasa 1860 1861 7 donem Mehmed Fuad Pasa 1861 4 donem Mehmed Emin Eli Pasa 1861 1867 8 donem Mehmed Fuad Pasa 1867 1869 5 ve son donem Mehmed Esad Saffet Pasa 1869 1 donem Mehmed Emin Eli Pasa 1869 1871 9 ve son donem Server Pasa 1871 1872 1 donem Mehmed Cemil Pasa 1872 Xelil Serif Pasa 1872 1873 Mehmed Esad Saffet Pasa 1873 2 donem Mehmed Rasid Pasa 1873 1874 1 donem Ehmed Arifi Pasa 1874 1 donem Mehmed Esad Saffet Pasa 1874 1875 3 donem Mehmed Rasid Pasa 1875 1876 2 ve son donem Mehmed Esad Saffet Pasa 1876 1877 4 donem Ehmed Arifi Pasa 1877 2 donem Server Pasa 1877 1878 2 ve son donem Mehmed Esad Saffet Pasa 1878 5 donem Asim Mehmed Pasa 1878 1 donem Aleksandr Karatodori 1878 1879 Mehmed Esad Saffet Pasa 1879 6 donem Yanis Sava 1879 1880 Abidin Pasa 1880 Asim Mehmed Pasa 1880 1881 2 donem Seid Helim Pasa 1881 1882 1 donem Asim Mehmed Pasa 1882 3 donem Mehmed Esad Saffet Pasa 1882 7 ve son donem Ehmed Arifi Pasa 1882 1884 3 ve son donem Asim Mehmed Pasa 1884 1885 4 ve son donem Seid Helim Pasa 1885 1896 2 donem Turhan Pasa 1896 1899 Seid Helim Pasa 1899 3 donem Ehmed Tofiq Pasa 1899 1909 Mehmed Rufet Pasa 1909 1911 Ibrahim Haqqi Pasa 1911 Mustafa Asim bey 1911 1912 Qabriel Noradunkyan 1912 1913 Seid Helim Pasa 1913 1915 4 ve donem Xelil Mentese 1915 1917 Ehmed Nesimi Sayman 1917 1918 Mehmed Nebi bey 1918 1918 1919 1 donem Yusif Franko Pasa 1919 Kureken Ferid Pasa 1919 1 donem Ebdulletif Sefa bey 1919 1 donem 1919 1920 2 ve son donem Ebdulletif Sefa bey 1920 2 donem Kureken Ferid Pasa 1920 2 ve son donem Ebdulletif Sefa bey 1920 1921 3 ve donem Ehmed Izzet Pasa 1921 1922 Menbea mlf Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire Princeton 1980 a e trc L Boyaci I Akyol Istanbul 1994 a mlf Ottoman Civil Officialdom Princeton 1989 a e trc Gul Cagali Guven Istanbul 1996 Ali Akyildiz Tanzimat Donemi Osmanli Merkez Teskilatinda Reform 1836 1856 Istanbul 1993 s 70 91 Halil Inalcik Reisul Kuttab IA IX 682 683 Ilber Ortayli Osmanli Diplomasisi ve Disisleri Orgutu TCTA I 278 281 IstinadlarIsmail Soysal Umur i Hariciye Nezareti nin Kurulmasi 1886 Sultan II Mahmud ve Reformlari Semineri Bildiriler Istanbul 1990 s 71 80 a mlf The Legacy of Tradition to Reform Origins of the Ottoman Foreign Ministry IJMES I 1970 s 334 357 Cahit Bilim Tercume Odasi AU Osmanli Tarihi Arastirma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM I Ankara 1990 s 29 43 a mlf The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry The Beginnings of Bureaucratic Reform under Selim III and Mahmud II a e III 1972 s 388 416 C V Findley From Reis Efendi to Foreign Minister Ottoman Bureaucratic Reform and the Creation of the Foreign Ministry Ph D Dissertation Harvard 1969