Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qazəsgər (Osmanlı türkcəsi: قاضيعسكر; Kazasker) — Bir çox müsəlman ölkələrində əsgərlər arasında yaranan anlaşmazlıqlara nəzarət edən ordu qazısı, Osmanlılarda divan-ı hümayun üzvü.
Etimologiyası
Qazı və əsgər sözlərindən törəyən qazəsgər ifadəsi mənbələrdə qazeyi-əsgər, qazilcünd, qazeyi-leşkər kimi də qeyd edilir. Ancaq kəlmə Osmanlılarda qazəsgər halını almış və bu şəkildə geniş yayılmışdır. Osmanlı mənbələrində qazəsgərlər bəzən “sədreyn əfəndilər, sədr-i Rumeli, sədr-i Anadolu” olaraq da ifadə edilir. Bu ifadələr isə, şübhəsiz ki, onların divan üzvü olmalarıyla bağlıdır.
İslam və Türk Dövlətləri
Hz. Məhəmməd (s.ə.s) ordu mənsubları arasında yaranan anlaşmazlıqları və onlar tərəfindən törədilən cinayətlərlə şəxsən özü məşğul olur, hərbi birliklərin hər birinə bu məsələylə bağlı bir nəfər təyin edir, beləcə ordu daxilindəki əsgərlər arasında çıxan anlaşmazlıqlar da bu şəxslər tərəfindən həll edilirdi. Qazəsgərlik vəzifəsi təşkilat olaraq ilk dəfə Hz. Ömər tərəfindən yaradılmışdır. Belə ki, Hz. Ömər səhabələrdən Əbu Dərdanı Suriyada yerləşən hərbi birliyə qazəgər (qazilcünd) rütbəsiylə göndərmiş, Əbu Dərda da bu vəzifəsini Hz. Osman səltənətinə qədər davam etdirmişdir. Qadsiyyə döyüşü əsnasında Hz. Ömər ordu qazılığına Əbdürrəhman ibn Rəbiə əl-Bahilini gətirmiş, Əmir ibn Asın Misir hakimliyi illərində isə Süleyman ibn Anz qazilcünd olaraq xidmət emtişdir.
Əməvilər dönəmində davam edən bu struktur Əndəlus Əməvilərində də özünü göstərdi. Ardından Abbasi xilafəti, Qaraxanilər, Qəznəvilər, Səlcuqlular, Zəngilər, Xarəzmşahlar, Qaramanoğulları, Ağqoyunlular və Qaraqoyunlular kimi bəzi orta əsr Türk-İslam dövlətlərində qazəsgərlik rütbəsi mövcudluğunu qorumuşdur. Bunlardan fərqli olaraq, Səlcuqlularda hökmdarın şəxsi tabeliyindəki hərbi birliyinin ayrıca bir qazəsgəri fəaliyyət göstərirdi. Böyük Səlcuq sultanı Sultan Səncərin Məcdəddin adlı birini qazəsgər təyin etdiyi, beləcə həmin şəxsi ordunun və əsgərlərin qazısı olaraq vəzifələndirildiyi bilinir. Anadolu Səlcuqlularında isə qazəsgərlik nadir hallarda müstəqil vəzifə olsa da, adətən Konya qazılığı ilə birlikdə verilirdi.
Məmlüklərdə də hərbi zümrənin hüquq və məhkəmə işləriylə qazəsgərlər məşğul olurdu. Divan üzvü olan bu şəxslər hökmdarla birlikdə səfərə çıxır, hənəfi, maliki və şafi məzhəblərindən seçilirdilər. Vilayətlərin vəziyyətinə görə bura bəzən üç, bəzən iki, bəzən isə yalnız bir qazəsgər təyin edilirdi. Bir əsgərlə sadə bir vətəndaş arasında yaranan anlaşmazlıqlarda təqsirləndirilən şəxs əgər əsgərdirsə, məsələyə qazəsgər baxmalı idi.
Osmanlı Dövləti
Osmanlılar qazəsgərlik strukturunu ehtimal ki, Anadolu Səlcuqlularından almışdır. Bu strukturun rəsmi bir vəzifə olaraq meydana gəlişi isə I Murad dönəminin əvvəllərinə - 1361 vəya 1362-ci illərə təsadüf edir. Bu vəzifəyə gətirilən ilk şəxs isə Çandarlı Qara Xəlil Əfəndidir. Bursa qazılığından qazəsgərliyə, daha sonra isə vəzirliyə yüksələn Qara Xəlil Paşa o dönəmlərdə Çandarlı ailəsindən çıxan qazəsgərlərdən ilkidir.
Musa Çələbinin Ədirnədə taxta çıxmasından sonra (17 fevral 1411) saray əyanlarından Kor Məlikşah vəzirliyə, Mihaloğlu Mehmed Paşa bəylərbəyliyə, Şeyx Bədrəddin isə qazəsgərliyə gətirilmişdir. Bu hadisə qazəsgərliyin dövlətin 3 təməl rütbəsindən biri olduğunu, hüquqi baxımdan padşahın iradəsini təmsil etdiyini bir daha sübut edir. ndə Amasyanı dövlət mərkəzinə çevirən Mehmed Çələbi isə Çandarlı İbrahimi qazəsgərliyə gətirmiş, beləcə qısa müddət də olsa Osmanlı torpaqlarında ikiq azəsgər eyni anda fəaliyyət göstərmişdir. Bu vəziyyət Mehmed Çələbinin hakimiyyəti tam olaraq ələ almasıyla (1413) başa çatmışdır.
Qazəsgərliyin Osmanlı mülkündəki inkişafı, eləcə də təşkilat halını alması Fateh Sultan Mehmed dönəminə təsadüf edir. Üstəlik səltənətinin son illərində sədrəzəm Qaraman Mehmed Paşanın təklifi ilə Rumeli və Anadolu qazəsgərlikləri ayrıldı.Yavuz Sultan Səlim dönəmində mərkəzi Diyarbəkir olan Ərəb və Əcəm qazəsgərliyi yaradılmış, ancaq dövlətin mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmə siyasətinə zidd olan bu qurum çox keçmədən ləğv edilmişdir. XVI əsrin sonlarına qədər qazəsgərlər sədrəzəmin tətəqdimatıyla təyin edilirdi. XVII əsrdən etibarən isə şeyxülislamların vəzifə öhdəliklərinin artmasıyla bu təyinat işi sədrəzəmin də təsdiqi almaq şərtiylə şeyxülislamlara həvalə edildi. Sədrəzəm təlxis adı verilən təyinat sənədini padşaha təqdim etməli və onun təsdiqini almalı idi.
Qazəsgərlərin təyinatlarıyla yanaşı vəzifədən alınmalarında da padşahın mühüm rolu vardı. Xüsusilə XVI əsrin sonlarından etibarən digər mühüm dövlət vəzifələrində olduğu kimi qazəsgərlər arasında da vəzifədən alınanların sayı artmağa başladı. Bu vəziyyət dönəmin tarixi mənbələrində tənqid edilmiş, Selaniki, III Muradın vəfatının ardından mərhum sultanın səltənəti barədə yazdığı qeydlərində qazı və qazəsgərlərin səbəbsiz yerə tez-tez dəyişdirildiyindən şikayətlənmişdir. Digər bir yazar Koçi bəy IV Murada hazırladığı bir məktubda keçmiş zamanlarda üləma zümrəsinin başında şeyxülislamın durduğunu, ondan sonra isə Rumeli qazəsgərinin gəldiyini, qazəsgərlərin 10-15 il vəzifədə qaldıqdan sonra təqaüdə ayrıldığını bildrimiş, öz dönəmində bütün bunların olmamasından şikayətlənmişdir. Qazəsgərlərin xəstəlik, sədrəzəmlə yaşadıqları anlaşmazlıqlar, elmi yetərsizlik, vəzifədə ehmalkarlıq, siyasi ayaqlanma, səltənət dəyişikliyi kimi səbəblərlə vəzifədən alınması da Osmanlı tarixində rast gəlinən vəziyyətlərdir.
Başlanğıcda qazəsgərlərin gəlirləri onlara təsis edilən xas torpaqlarından təmin edilirdi. XVI əsrdə qazəsgərlərə xas torpaqlarının verilməsi ənənəsi davam etdi. Qazəsgərlərin ilk dönəmlərdə timar və xas mülklərlə yanaşı maaş almasına dair hansısa məlumat yoxdur. Bu qayda ilk dəfə Fateh Sultan Mehmed tərəfindən hazırlanan qanunnamədə qeyd edilmiş, bu qərara görə qazəsgərlərə günlük 500 axca məvacib təyin edilmişdir. 1567-1568-ci ilin dövlət büdcəsində Rumeli qazəsgərinə aylıq 17165, Anadolu qazəsgərinə isə 16918 axca məvacib ödəndiyi qeyd edilir. Bu miqdar 1660 və 1669-cu illərdin dövlət büdcələrində də dəyişməmişdir. Bundan başqa padşahların taxta çıxmasından sonra paylanan cülus bəxşişi və hədiyyələrdən qazəsgərlər də nəsibi alırdı. Buna misal olaraq, 1595-ci ildə III Mehmedin və 1648-ci ildə IV Mehmedin cüluslarında hər bir qazəsgərə 20 min axca cülus bəxşişi və ipək xələt hədiyyə edilmişdir. Vəzifədən alınan qazəsgərlərə XV əsrin sonlarında 75-100 axca, XVI əsrin sonlarında 150-200 axca, XVII əsrin əvvəllərində isə 250 axca ödəndiyi müəyyən edilir.
Qazəsgərlərin divanda harda və necə oturduqları isə qanunnamələrlə müəyyən edilmişdir. Vəzirlər, qazəsgərlər və dəftərdarlar divan-ı hümayuna gəldikdə baş çavuş və qapıçılar kəndxudası tərəfindən qarşılanırdılar. Məclisin ardından divanxanada biri sədrəzəmə, biri digər vəzirlərə, biri isə qazəsgərlərə olmaqla 3 süfrə açılırdı. Padşahların cülus və qılınc qurşanma mərasimlərində qazəsgərlər mərasim geyimləriylə ilk sıralarda dururdular. Padşahlarla birlikdə səfərlərə qatılan qazəsgərlər, padşahların paytaxtda qalması hallarında öz yerlərinə başqa ordu qazılarını göndərirdilər. Bundan başqa Ramazan və Qurban bayramlarında, şahzadələrin sünnət mərasimi, sultanların toy mərasimi, cənazə mərasimləri və padşahların cənazə namazları, şahzadələrin sancağa göndərilməsi kimi əlamətdar günlərdə həm divan-ı hümayun üzvü olması, həm də üləmanın öndə gələnləri olaraq qazəsgərlər daim ön sıralarda iştirak edirdilər.
Mənbə
- Buhârî, “Ḫumus”, 18, “Meġāzî”, 54.
- İbn Hişâm, es-Sîre, III-IV, 275-276.
- Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), III, 397.
- İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, VII, 91-92.
- İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 411.
- Aksarâyî, Müsâmeretü’l-ahbâr (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 2000, s. 54, 69, 94.
- Niğdeli Kadı Ahmed, el-Veledü’ş-şefîk, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4518, s. 264.
- Kalkaşendî, Ṣubḥu’l-aʿşâ, IV, 36, 92, 221; XI, 204-207.
- Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, V, 293.
- İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, II, 68.
- Âşıkpaşazâde, Târih (Atsız), s. 52.
- Anonim Tevârîh-i Âl-i Osmân (nşr. F. Giese), Breslau 1922, s. 20.
- Şükrullah Çelebi, Behcetü’t-tevârîh (trc. Nihal Atsız, Osmanlı Tarihleri içinde), İstanbul 1949, I, 56.
- Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, Kahire 1321, I, 185, 199.
- İdrîs-i Bitlisî, Heşt Bihişt, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3541, vr. 159a.
- İbn Kemal, Fetâvâ, İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet, nr. O. 44, vr. 148a.
- Celâlzâde, Tabakātü’l-memâlik, vr. 338b-340a.
- Mecdî, Şekāik Tercümesi, I, tür.yer.
- Selânikî, Târih (İpşirli), s. 105, 427-430.
- Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh, I, 69.
- Âlî Mustafa, Künhü’l-ahbâr, İÜ Ktp., TY, nr. 5959, vr. 87a, 91a.
- Lokmân b. Seyyid Hüseyin, Mücmelü’t-tomar, British Museum, Or. 1135, vr. 156b-157a.
- Ayn Ali, Risâle-i Vazîfehorân, s. 99.
- Koçi Bey, Risâle (Aksüt), s. 34.
- Teşrifatîzâde Mehmed, Defter-i Teşrîfât, İÜ Ktp., TY, nr. 9810, vr. 66a-b.
- Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniye (1314), s. 232-235.
- Hasan-ı Enverî, Iṣṭılâḥât-ı Dîvânî Devre-i Ġaznevî ve Selcûḳī, Tahran 2535 şş., s. 199.
- E. Tyan, Histoire de l’organisation judiciaire en pays d’Islam, Paris 1938, II, 289-306.
- Uzunçarşılı, Medhal, s. 122-123, 140, 155, 387.
- a.mlf., Merkez-Bahriye, s. 22-23, 151-160.
- a.mlf., İlmiye Teşkilâtı, s. 87, 151-160.
- U. Heyd, Studies in Criminal Law (ed. V. L. Ménage), Oxford 1973, s. 221, 256.
- Fahreddin Atar, İslâm Adliye Teşkilâtı, Ankara 1979, s. 179-182.
- Reşat Genç, Karahanlı Devlet Teşkilâtı, Ankara 1981, s. 267-268.
- İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, İstanbul 1983, s. 354.
- a.mlf., “Selçuklular”, İA, X, 400.
- Muhammed Hamîdullah, el-Ves̱âʾiḳu’s-siyâsiyye, Beyrut 1403/1983, s. 412.
- Oman Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, Ankara 1988, s. 46-47.
- a.mlf., “Celaleddin Karatay Vakıfları ve Vakfiyeleri”, TTK Belleten, XII/45 (1948), s. 149.
- Mehmet İpşirli, “Osmanlı Devletinde Kazaskerlik”, TTK Belleten, LXI/232 (1998), s. 597-699.
- Cl. Huart, “Kazasker”, İA, VI, 522.
- Gy. Káldy-Nagy, “Ḳāḍī ʿAskar”, EI2 (İng.), IV, 375.
- Abdullah Aydınlı, “Ebü’d-Derdâ”, DİA, X, 310-311.0
İstinadlar
- Ramazan Şeşen, Salâhaddîn Devrinde Eyyûbîler Devleti, İstanbul 1983, s. 128, 133, 295.
- Müntecebüddin Bedî‘, ʿAtebetü’l-ketebe (nşr. Muhammed Kazvînî – Abbas İkbâl), Tahran 1329 hş., s. 59, 79.
- S. Haluk Kortel, Delhi Türk Sultanlığında Teşkilât: 1204-1414 (doktora tezi, 2001), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 307.
- İbn Bîbî, el-Evâmirü’l-Alâiyye: Selçukname (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 1996, II, 164.
- İsmail Yiğit, Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi: Memlûkler, İstanbul 1991, s. 200-201.
- Fâtih’in Teşkilât Kanunnâmesi (nşr. Abdülkadir Özcan, TD, sy. 33 [1982] içinde), tür.yer.
- A. H. Lybyer, The Government of the Ottoman Empire in the Time of Suleiman the Magnificent, Cambridge 1913, s. 247, 265.
- Cengiz Orhonlu, Osmanlı Tarihine Âid Belgeler, Telhîsler: 1597-1607, İstanbul 1970, s. XXI.
- Lutfi Paşa, Âsafnâme (nşr. Mübahat S. Kütükoğlu, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan içinde), İstanbul 1991, s. 17, 18, 27, 29.
- Ömer Lutfi Barkan, “1070-1071 (1660-1661) Tarihli Osmanlı Bütçesi ve Bir Mukayesesi”, İFM, XVII/1-4 (1960), s. 316.
- a.mlf., “H. 974-975 (M. 1567-68) Mali Yılına Ait Bir Osmanlı Bütçesi”, a.e., XIX/1-4 (1961), s. 309.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qazesger Osmanli turkcesi قاضيعسكر Kazasker Bir cox muselman olkelerinde esgerler arasinda yaranan anlasmazliqlara nezaret eden ordu qazisi Osmanlilarda divan i humayun uzvu EtimologiyasiQazi ve esger sozlerinden toreyen qazesger ifadesi menbelerde qazeyi esger qazilcund qazeyi lesker kimi de qeyd edilir Ancaq kelme Osmanlilarda qazesger halini almis ve bu sekilde genis yayilmisdir Osmanli menbelerinde qazesgerler bezen sedreyn efendiler sedr i Rumeli sedr i Anadolu olaraq da ifade edilir Bu ifadeler ise subhesiz ki onlarin divan uzvu olmalariyla baglidir Islam ve Turk DovletleriHz Mehemmed s e s ordu mensublari arasinda yaranan anlasmazliqlari ve onlar terefinden toredilen cinayetlerle sexsen ozu mesgul olur herbi birliklerin her birine bu meseleyle bagli bir nefer teyin edir belece ordu daxilindeki esgerler arasinda cixan anlasmazliqlar da bu sexsler terefinden hell edilirdi Qazesgerlik vezifesi teskilat olaraq ilk defe Hz Omer terefinden yaradilmisdir Bele ki Hz Omer sehabelerden Ebu Derdani Suriyada yerlesen herbi birliye qazeger qazilcund rutbesiyle gondermis Ebu Derda da bu vezifesini Hz Osman seltenetine qeder davam etdirmisdir Qadsiyye doyusu esnasinda Hz Omer ordu qaziligina Ebdurrehman ibn Rebie el Bahilini getirmis Emir ibn Asin Misir hakimliyi illerinde ise Suleyman ibn Anz qazilcund olaraq xidmet emtisdir Emeviler doneminde davam eden bu struktur Endelus Emevilerinde de ozunu gosterdi Ardindan Abbasi xilafeti Qaraxaniler Qezneviler Selcuqlular Zengiler Xarezmsahlar Qaramanogullari Agqoyunlular ve Qaraqoyunlular kimi bezi orta esr Turk Islam dovletlerinde qazesgerlik rutbesi movcudlugunu qorumusdur Bunlardan ferqli olaraq Selcuqlularda hokmdarin sexsi tabeliyindeki herbi birliyinin ayrica bir qazesgeri fealiyyet gosterirdi Boyuk Selcuq sultani Sultan Sencerin Mecdeddin adli birini qazesger teyin etdiyi belece hemin sexsi ordunun ve esgerlerin qazisi olaraq vezifelendirildiyi bilinir Anadolu Selcuqlularinda ise qazesgerlik nadir hallarda musteqil vezife olsa da adeten Konya qaziligi ile birlikde verilirdi Memluklerde de herbi zumrenin huquq ve mehkeme isleriyle qazesgerler mesgul olurdu Divan uzvu olan bu sexsler hokmdarla birlikde sefere cixir henefi maliki ve safi mezheblerinden secilirdiler Vilayetlerin veziyyetine gore bura bezen uc bezen iki bezen ise yalniz bir qazesger teyin edilirdi Bir esgerle sade bir vetendas arasinda yaranan anlasmazliqlarda teqsirlendirilen sexs eger esgerdirse meseleye qazesger baxmali idi Osmanli DovletiOsmanlilar qazesgerlik strukturunu ehtimal ki Anadolu Selcuqlularindan almisdir Bu strukturun resmi bir vezife olaraq meydana gelisi ise I Murad doneminin evvellerine 1361 veya 1362 ci illere tesaduf edir Bu vezifeye getirilen ilk sexs ise Candarli Qara Xelil Efendidir Bursa qaziligindan qazesgerliye daha sonra ise vezirliye yukselen Qara Xelil Pasa o donemlerde Candarli ailesinden cixan qazesgerlerden ilkidir Musa Celebinin Edirnede taxta cixmasindan sonra 17 fevral 1411 saray eyanlarindan Kor Meliksah vezirliye Mihaloglu Mehmed Pasa beylerbeyliye Seyx Bedreddin ise qazesgerliye getirilmisdir Bu hadise qazesgerliyin dovletin 3 temel rutbesinden biri oldugunu huquqi baximdan padsahin iradesini temsil etdiyini bir daha subut edir nde Amasyani dovlet merkezine ceviren Mehmed Celebi ise Candarli Ibrahimi qazesgerliye getirmis belece qisa muddet de olsa Osmanli torpaqlarinda ikiq azesger eyni anda fealiyyet gostermisdir Bu veziyyet Mehmed Celebinin hakimiyyeti tam olaraq ele almasiyla 1413 basa catmisdir Qazesgerliyin Osmanli mulkundeki inkisafi elece de teskilat halini almasi Fateh Sultan Mehmed donemine tesaduf edir Ustelik seltenetinin son illerinde sedrezem Qaraman Mehmed Pasanin teklifi ile Rumeli ve Anadolu qazesgerlikleri ayrildi Yavuz Sultan Selim doneminde merkezi Diyarbekir olan Ereb ve Ecem qazesgerliyi yaradilmis ancaq dovletin merkezi hakimiyyeti guclendirme siyasetine zidd olan bu qurum cox kecmeden legv edilmisdir XVI esrin sonlarina qeder qazesgerler sedrezemin teteqdimatiyla teyin edilirdi XVII esrden etibaren ise seyxulislamlarin vezife ohdeliklerinin artmasiyla bu teyinat isi sedrezemin de tesdiqi almaq sertiyle seyxulislamlara hevale edildi Sedrezem telxis adi verilen teyinat senedini padsaha teqdim etmeli ve onun tesdiqini almali idi Qazesgerlerin teyinatlariyla yanasi vezifeden alinmalarinda da padsahin muhum rolu vardi Xususile XVI esrin sonlarindan etibaren diger muhum dovlet vezifelerinde oldugu kimi qazesgerler arasinda da vezifeden alinanlarin sayi artmaga basladi Bu veziyyet donemin tarixi menbelerinde tenqid edilmis Selaniki III Muradin vefatinin ardindan merhum sultanin selteneti barede yazdigi qeydlerinde qazi ve qazesgerlerin sebebsiz yere tez tez deyisdirildiyinden sikayetlenmisdir Diger bir yazar Koci bey IV Murada hazirladigi bir mektubda kecmis zamanlarda ulema zumresinin basinda seyxulislamin durdugunu ondan sonra ise Rumeli qazesgerinin geldiyini qazesgerlerin 10 15 il vezifede qaldiqdan sonra teqaude ayrildigini bildrimis oz doneminde butun bunlarin olmamasindan sikayetlenmisdir Qazesgerlerin xestelik sedrezemle yasadiqlari anlasmazliqlar elmi yetersizlik vezifede ehmalkarliq siyasi ayaqlanma seltenet deyisikliyi kimi sebeblerle vezifeden alinmasi da Osmanli tarixinde rast gelinen veziyyetlerdir Baslangicda qazesgerlerin gelirleri onlara tesis edilen xas torpaqlarindan temin edilirdi XVI esrde qazesgerlere xas torpaqlarinin verilmesi enenesi davam etdi Qazesgerlerin ilk donemlerde timar ve xas mulklerle yanasi maas almasina dair hansisa melumat yoxdur Bu qayda ilk defe Fateh Sultan Mehmed terefinden hazirlanan qanunnamede qeyd edilmis bu qerara gore qazesgerlere gunluk 500 axca mevacib teyin edilmisdir 1567 1568 ci ilin dovlet budcesinde Rumeli qazesgerine ayliq 17165 Anadolu qazesgerine ise 16918 axca mevacib odendiyi qeyd edilir Bu miqdar 1660 ve 1669 cu illerdin dovlet budcelerinde de deyismemisdir Bundan basqa padsahlarin taxta cixmasindan sonra paylanan culus bexsisi ve hediyyelerden qazesgerler de nesibi alirdi Buna misal olaraq 1595 ci ilde III Mehmedin ve 1648 ci ilde IV Mehmedin culuslarinda her bir qazesgere 20 min axca culus bexsisi ve ipek xelet hediyye edilmisdir Vezifeden alinan qazesgerlere XV esrin sonlarinda 75 100 axca XVI esrin sonlarinda 150 200 axca XVII esrin evvellerinde ise 250 axca odendiyi mueyyen edilir Qazesgerlerin divanda harda ve nece oturduqlari ise qanunnamelerle mueyyen edilmisdir Vezirler qazesgerler ve defterdarlar divan i humayuna geldikde bas cavus ve qapicilar kendxudasi terefinden qarsilanirdilar Meclisin ardindan divanxanada biri sedrezeme biri diger vezirlere biri ise qazesgerlere olmaqla 3 sufre acilirdi Padsahlarin culus ve qilinc qursanma merasimlerinde qazesgerler merasim geyimleriyle ilk siralarda dururdular Padsahlarla birlikde seferlere qatilan qazesgerler padsahlarin paytaxtda qalmasi hallarinda oz yerlerine basqa ordu qazilarini gonderirdiler Bundan basqa Ramazan ve Qurban bayramlarinda sahzadelerin sunnet merasimi sultanlarin toy merasimi cenaze merasimleri ve padsahlarin cenaze namazlari sahzadelerin sancaga gonderilmesi kimi elametdar gunlerde hem divan i humayun uzvu olmasi hem de ulemanin onde gelenleri olaraq qazesgerler daim on siralarda istirak edirdiler MenbeBuhari Ḫumus 18 Meġazi 54 Ibn Hisam es Sire III IV 275 276 Taberi Tariḫ Ebu l Fazl III 397 Ibnu l Cevzi el Muntaẓam VII 91 92 Ibnu l Esir el Kamil II 411 Aksarayi Musameretu l ahbar trc Mursel Ozturk Ankara 2000 s 54 69 94 Nigdeli Kadi Ahmed el Veledu s sefik Suleymaniye Ktp Fatih nr 4518 s 264 Kalkasendi Ṣubḥu l aʿsa IV 36 92 221 XI 204 207 Zehebi Aʿlamu n nubelaʾ V 293 Ibn Hacer Tehẕibu t Tehẕib II 68 Asikpasazade Tarih Atsiz s 52 Anonim Tevarih i Al i Osman nsr F Giese Breslau 1922 s 20 Sukrullah Celebi Behcetu t tevarih trc Nihal Atsiz Osmanli Tarihleri icinde Istanbul 1949 I 56 Suyuti Ḥusnu l muḥaḍara Kahire 1321 I 185 199 Idris i Bitlisi Hest Bihist Suleymaniye Ktp Ayasofya nr 3541 vr 159a Ibn Kemal Fetava Istanbul Belediyesi Ataturk Kitapligi Muallim Cevdet nr O 44 vr 148a Celalzade Tabakatu l memalik vr 338b 340a Mecdi Sekaik Tercumesi I tur yer Selaniki Tarih Ipsirli s 105 427 430 Hoca Sadeddin Tacu t tevarih I 69 Ali Mustafa Kunhu l ahbar IU Ktp TY nr 5959 vr 87a 91a Lokman b Seyyid Huseyin Mucmelu t tomar British Museum Or 1135 vr 156b 157a Ayn Ali Risale i Vazifehoran s 99 Koci Bey Risale Aksut s 34 Tesrifatizade Mehmed Defter i Tesrifat IU Ktp TY nr 9810 vr 66a b Salname i Devlet i Aliyye i Osmaniye 1314 s 232 235 Hasan i Enveri Iṣṭilaḥat i Divani Devre i Ġaznevi ve Selcuḳi Tahran 2535 ss s 199 E Tyan Histoire de l organisation judiciaire en pays d Islam Paris 1938 II 289 306 Uzuncarsili Medhal s 122 123 140 155 387 a mlf Merkez Bahriye s 22 23 151 160 a mlf Ilmiye Teskilati s 87 151 160 U Heyd Studies in Criminal Law ed V L Menage Oxford 1973 s 221 256 Fahreddin Atar Islam Adliye Teskilati Ankara 1979 s 179 182 Resat Genc Karahanli Devlet Teskilati Ankara 1981 s 267 268 Ibrahim Kafesoglu Turk Milli Kulturu Istanbul 1983 s 354 a mlf Selcuklular IA X 400 Muhammed Hamidullah el Ves aʾiḳu s siyasiyye Beyrut 1403 1983 s 412 Oman Turan Turkiye Selcuklulari Hakkinda Resmi Vesikalar Ankara 1988 s 46 47 a mlf Celaleddin Karatay Vakiflari ve Vakfiyeleri TTK Belleten XII 45 1948 s 149 Mehmet Ipsirli Osmanli Devletinde Kazaskerlik TTK Belleten LXI 232 1998 s 597 699 Cl Huart Kazasker IA VI 522 Gy Kaldy Nagy Ḳaḍi ʿAskar EI2 Ing IV 375 Abdullah Aydinli Ebu d Derda DIA X 310 311 0IstinadlarRamazan Sesen Salahaddin Devrinde Eyyubiler Devleti Istanbul 1983 s 128 133 295 Muntecebuddin Bedi ʿAtebetu l ketebe nsr Muhammed Kazvini Abbas Ikbal Tahran 1329 hs s 59 79 S Haluk Kortel Delhi Turk Sultanliginda Teskilat 1204 1414 doktora tezi 2001 IU Sosyal Bilimler Enstitusu s 307 Ibn Bibi el Evamiru l Alaiyye Selcukname trc Mursel Ozturk Ankara 1996 II 164 Ismail Yigit Siyasi Dini Kulturel Sosyal Islam Tarihi Memlukler Istanbul 1991 s 200 201 Fatih in Teskilat Kanunnamesi nsr Abdulkadir Ozcan TD sy 33 1982 icinde tur yer A H Lybyer The Government of the Ottoman Empire in the Time of Suleiman the Magnificent Cambridge 1913 s 247 265 Cengiz Orhonlu Osmanli Tarihine Aid Belgeler Telhisler 1597 1607 Istanbul 1970 s XXI Lutfi Pasa Asafname nsr Mubahat S Kutukoglu Prof Dr Bekir Kutukoglu na Armagan icinde Istanbul 1991 s 17 18 27 29 Omer Lutfi Barkan 1070 1071 1660 1661 Tarihli Osmanli Butcesi ve Bir Mukayesesi IFM XVII 1 4 1960 s 316 a mlf H 974 975 M 1567 68 Mali Yilina Ait Bir Osmanli Butcesi a e XIX 1 4 1961 s 309