Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. |
Qarabağda azərbaycanlıların etnik təmizləməsi — Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsində erməni separatçıları tərəfindən Dağlıq Qarabağda və onun hüdudlarından kənarda yaşayan Azərbaycan türklərinə, Azərbaycan kürdlərinə və Axısqa türklərinə qarşı törədilmiş olan .
| Qarabağda azərbaycanlıların etnik təmizləməsi | |
|---|---|
 Xocalı soyqırımınnan qaçan Azərbaycanlılar | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Yeri | Dağlıq Qarabağ və əvvəl Ermənistan işğalı altında olan əraziləri |
| Hücumun hədəfi | Azərbaycan türkləri, Azərbaycan kürdləri və Axısqa türkləri |
| Tarix |
|
| Hücum metodu | Soyqırım, etnik təmizləmə, kütləvi qətl, soyqırım, zorlama, mədəni soyqırım, yerində edam |
| Ölü sayı |
|
| Terrorist(lər) | |
Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsindən əvvəl Dağlıq Qarabağda ən böyük etnik qrup ermənilər idi, ama, Şuşada və ya Xocalıda azərbaycanlıların çoxluq təşkil etdiyi bir neçə ərazilər var idi. Müharibədə erməni separatçı qüvvələri Ermənistanın köməyi ilə, bütün Dağlıq Qarabağ ərazisini və Dağlıq Qarabağdan kənarda yaşayan, tamamilə azərbaycanlıların və kürdlərin yaşadığı 7 rayonları “təhlükəsizlik kəməri” bəhanəsi ilə işğal etmişdilər. Bütün azərbaycanlılar və kürdlər qaçarkən erməni qüvvələrinin onları meşələn “ovladırdılar” diyə mühüm zəruri əşyaları özləri ilə aparmağa vaxt tapmaıyıb və evlərini tərk etməyə məcbur olan bütün azərbaycanlılar və kürdlər vəhşicəsinə həmin rayonlardan çıxarılmışdırlar.
Azərbaycanlılara və axısqalılara qarşı olan ən böyük qırğın 1992-ci ilin fevralında, müharibənin başlanğıcında Xocalıda baş vermişdir. Bu qırğında ölənlərin sayı 500-dən 1000-ə qədərdir, rəsmi say isə 613-dür.
Ümumilikdə 16.000-dən 30.000-ə qədər azərbaycanlı, axısqalı və kürd öldürülmüşdü, 724.000 ilə bir milyon arasında insan isə qovulub didərgin düşmüşdür.
Fon
Dağlıq Qarabağda dinc əhalinin ilk qırğınları 1988-ci ildə, regiondakı etnik ermənilər Dağlıq Qarabağ üzərində hakimiyyətin Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasından Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasına tam dəyişdirilməsini tələb etdikdən sonra başlamışdılar. 1988-ci ilin sentyabr ayında ermənilər və azərbaycanlılar bir-birinə qarşı qırğın başlamış nəticədə Xankəndidən 3.100-dən çox azərbaycanlı qovulmuşdur və Şuşadan 1.409 erməni.
1991-ci ildə həm Ermənistan, həm də Azərbaycan SSRİ-nin dağılmasına az qalmış öz dövlət müstəqilliklərini elan etmişdirlər. Həmin il hər iki ölkə Dağlıq Qarabağ regionuna ərazi iddiaları irəli sürmüş və dekabr ayında etnik ermənilər Qarabağ azərbaycanlılarının boykot etdiyi “qanunsuz referendum” keçirərək Ermənistan Respublikasına birləşmək istəmişdilər. Gələn il Dağlıq Qarabağda total müharibə başlanmışdır.
Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsi və etnik təmizləmə
Birinci müharibədə erməni separatçılar Dağlıq Qarabağı və onun ətrafındakı 7 rayonu “təhlükəsizlik kəməri” kimi zəbt edib işğal altına almışdılar, nəticədə həmin ərazidə olan azərbaycanlılar qovulmuş, onlarla hərbi cinayət törədilmişdir.
Kəlbəcər
Kəlbəcər rayonunun əhalisi müharibədən əvvəl əsasən etnik azərbaycanlılardan ibarət idi. 1993-cü ildə, Kəlbəcərin işğalından sonra, regiondakı 60.000 azərbaycanlı və kürdün hamısı Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən zorla qovulmuş, onlardan 80 nəfəri girov götürülmüşdür. Amma Kəlbəcərdə dinc azərbaycanlılara qarşı ən məşhur qətliamlardan biri də Ağdabanda baş vermiş, erməni silahlı qüvvələri Monte Melkonyanın komandanlığı ilə kəndə hücum edərək kəndin əhalisini qırmış və nəticədə 67-779 nəfər arasında insan ölmüşdür. Kəlbəcərdə baş verən digər qətliam isə Başlıbeldə olmuşdu, orda erməni silahlı qüvvələri 14 nəfəri girov götürərkən 12 nəfəri öldürmüşdür.
Laçın
Laçın rayonunda da əsasən azərbaycanlılar və Kəlbəcərdəki kimi kürdlər yaşayırdı. Təxminən 47.100 kürd və Azərbaycanlı bu ərazidən qovulmuşdur. Erməni qüvvələri tərəfindən zəbt edilərək dağıdılan Zabux kəndində törədilən qırğın zamanı da naməlum sayda insan həlak olmuşdur.
Qubadlı
Qubadlı rayonunda əsasən azərbaycanlılar yaşayırdı. Qubadlıda mülki azərbaycanlılara qarşı ama xüsusi sənədləşdirilmiş qırğınlar olmasa da, bu ərazidə yaşayan 28.000 azərbaycanlı qovulmuşdur.
Xocavənd
Digər rayonlardan fərqli olaraq, Xocavənd rayonunda çox azərbaycanlı etnik azlıq olmasına baxmayaraq, bu rayonun ərazisində əsasən ermənilər yaşayırdı. Yenə də bütün münaqişənin ən dəhşətli qətliamlarından biri Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndində baş vermişdir. 1992-ci ilin fevral ayında Monte Melkonyanın komandanlığı ilə erməni separatçıları şəhəri zəbt etdikdən sonra əksəriyyəti dinc sakinlərdən ibarət olan 53 nəfərə yaxın insanı girov götürmüşdür. Melkonyanın qardaşının sözlərinə görə, hücumda artıq 20 nəfər həlak olmuş və bundan sonra erməni əsgərləri əsirləri bıçaqlamağa, güllələməyə və öldürməyə başlamışdırlar. Bir neçə əsirin də üstünə ermənilər benzin tökərək onları diri-diri yandırmışdırlar. Ölənlərin sayı təxminən 73 nəfər təşkil etmişdir. Bölgədəki 10.020 azərbaycanlı qovulub.
Şuşa
Şuşa ermənilərin məskunlaşdığı Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin tərkibində olsa da, müharibədən əvvəl həm Şuşa rayonunda, həm də Şuşada əsasən azərbaycanlılar yaşayırdılar. Müharibədən sonra sayı 15 min nəfərə qədər olan Şuşanın bütün azərbaycanlı əhalisi köçkün vəziyyətinə düşmüşdür. Qalan yalnız xarabalıqlar və bir neçə erməni köçkünləri idi. Şuşa rayonunun Malıbəyli, Yuxarı Quşçular və Aşağı Quşçular kəndlərində 3 müxtəlif qırğın törədilmişdir. Memorialın məlumatına görə, qətliamda 24-dən çox adam həlak olmuşdur.
Ağdam
Ağdam rayonu konkret qırğın və ya kütləvi qırğın baş verməmişdir, lakin Ağdamın işğalından sonra rayonun 191.700 sakinindən 120.000-ə yaxını qovulmuşdur. 2023-cü ildə Azərbaycan hakimiyyəti Sarıcalı kəndində 4 nəfərin qalıqlarının tapmışdı.
Xocalı
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin bu günə qədər ən məşhur və amansız qətliamı Xocalı soyqırımıdır. Bu qırğın nəticəsində ölənlərin sayı müxtəlifdir. Belə ki, itkilərin sayı 500-dən 1000-ə qədər olsa da, Azərbaycan hakimiyyəti rəsmi olaraq bu qırğın zamanı 613 nəfərin öldürüldüyünü bildirir.
Digər rayonlar
Cəbrayıl, Füzuli və Zəngilan rayonlarında konkret qırğınlar və ya kütləvi qətllər qeydə alınmamış olsa da, lakin hər 3 rayondan ümumilikdə 171.271 nəfər adam qovulmuş və ya didərgin düşmüş, həlak olan mülki əhalinin sayı isə dəqiq olaraq məlum deyildir.
Vandalizm
Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Dağlıq Qarabağın işğal olunmuş ərazilərində və ona bitişik 7 rayonda sovet-Azərbaycan abidələrinin, Azərbaycan məscidlərinin dağıdılması, bütöv Azərbaycan kəndlərinin dağıdılması və sonradan tərk edilməsi vandalizm və mədəni soyqırımına misal ola bilər.
Məscidlər
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Hüquq və İnsan Haqları İnstitutunun məlumatına görə, Qarabağdakı 67 məsciddən 63-ə yaxını ya tamamilə dağıdılmış, zədələnmiş, məhv edilmiş, ya da məscidlərdən donuz kimi İslam dinində haram olan heyvanların, həmçinin mal-qara kimi İslamda haram hesab edilməyən heyvanların saxlanılması üçün istifadə edilmişdir. Dəqiq sayı bilinməsə də, təxminlərə görə bu ərazilərdə ümumilikdə 35-60 arasında məscid ola bilər ki, bunların da ən çoxu Şuşa şəhəri və rayonunda olmaqla 17-si dağıdılmış və ya vandalizmə məruz qalmış məscidlərdir. Qarabağda vandalizmə məruz qalan məscidlərin ən məşhur nümunələri Ağdamdakı Cümə məscidi, Yuxarı Gövhər ağa məscidi və Şuşadakı Saatlı məscididir. Hər üçü yenidən tikilərək 2024-cü ildən etibarən yenidən istifadəyə verilmişdir.
Muzeylər və abidələr
Qarabağda vandalizmə məruz qalmış abidə və muzeylərin ən məşhur nümunələri Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal altında olan Vaqif türbəsi və Ağdam Çörək Muzeyidir. 2022-ci ildə Vaqif məqbərəsi yenidən tikilmiş, çörək muzeyinin statusu məlum olmasa da, çox güman ki, hələ də dağıdılmış vəziyyətdədir. İşğal zamanı dağıdılan digər muzey Cəbrayıldakı Tarix-Diyarşünaslıq muzeyidir. Cəbrayılın erməni qüvvələri tərəfindən işğalına qədər Azərbaycan 16 minə yaxın eksponat götürə bilsə də, hələ də hamısı məhv edilmiş 2 min eksponat var idi. 19-a yaxın muzey və abidə erməni silahlı qüvvələri tərəfindən dağıdılmış və ya vandalizmə məruz qalmışdır.
Məktəblər və teatrlar
Erməni işğalı altında dağıdılan məktəblərin və təhlükələrin sayı dəqiq məlum deyil, lakin dağıdıldığı təsdiqlənən 3 böyük məktəb və bir teatr var ki, bunlar Kəlbəcər şahmat məktəbi, Şuşa Realnı məktəbi, Şuşa Musiqi Akademiyası və Ağdam dram teatrıdır.
Nəticə və miras
Xocalı qətliamı
Hər il fevral ayının 26-da Xocalı soyqırımı anılır. Azərbaycanda, Türkiyədə, Almaniyada, Bosniya və Herseqovinada, İsraildə, Meksikada və Niderlandda qətliama həsr olunmuş abidələr mövcuddur. 10 ölkə tərəfindən qırğın, 7 ölkə tərəfindən soyqırım kimi tanınmışdır. ABŞ-ın 28 ştatı da qətliamı anmış və ya tanımışdır ki, bunlardan sonuncusu isə 2021-ci ildə Virciniya olmuşdur.
Qərb dünyası
Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsi zamanı mülki azərbaycanlıların kütləvi şəkildə qətlə yetirilməsi Qərb dünyasında kifayət qədər naməlum olan, lakin hələ də mübahisəli bir mövzudur. Ermənilərin əksəriyyətinin xristian, azərbaycanlıların isə müsəlman olmalarına görə Qarabağda Azərbaycan əleyhinə törədilən kütləvi qırğınların işıqlandırılması demək olar ki, baş verməmiş və müharibə “müsəlman zalımlarının xristian azlığını qurban verməsi” kimi təsvir edilmişdir. Azərbaycan əleyhinə baş vermiş olan kütləvi qətllərin az da olsa xəbərlərdə verilməməsinin başqa bir səbəbi isə Azərbaycana edilə biləcək hər hansısa bir yardımın qarşısını alan və Xocalı qətliamı kimi hadisələri ört-basdır edərək erməni tərəfini müdafiə etmək üçün əlindən gələni edən erməni diasporunun, həmçinin də, Amerika Erməniləri Milli Komitəsinin qətliamı “təbliğat” və “uydurma” adlandırması kimi fəaliyyətləridir. Dağlıq Qarabağ müharibəsini işıqlandıran dörd ən böyük Kanada qəzetinin tədqiqatı göstərmişdir ki, jurnalistlər azərbaycanlıların kütləvi şəkildə öldürülməsini “kobud şəkildə şişirdilmiş” kimi təqdim etməklə yanaşı, daha çox erməni mənbələrinə istinad edərək, ölümün miqyasını azaltmağa çalışmış, cəsədlərin və yas tutanların şəkillərini isə ümümiyyətlə dərc etməmişdirlər.
İstinadlar
- "Civil War: Azerbaijan and Nagorno-Karabakh Republic (1992–1994)". Omnilogos. 13 June 2020.Sitat səhvi: Xətalı
<ref>etiketi; "Omnilogos 2020" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib - https://www.reuters.com/world/what-is-happening-between-armenia-azerbaijan-over-nagorno-karabakh-2023-09-19/
- Episkopos, Mark. "Nagorno-Karabakh and the Fresh Scars of War". The National Interest (ingilis). 2020-12-20. İstifadə tarixi: 2024-05-24.
- rstml. "Karabakh in Western Media – 1992". Karabakh.org (ingilis). 2020-10-01. İstifadə tarixi: 2024-05-24.
- LucciCP0. "The Independent, 1992: „Azeris hunted down and shot in the forest"". r/azerbaijan. 2020-10-23. İstifadə tarixi: 2024-05-24.
- "Azerbaijan: Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh": https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/AZER%20Conflict%20in%20N-K%20Dec94.pdf
- "Human Rights Watch World Report 1993 – The Former Soviet Union". Hrw.org. 18 February 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 April 2014.Sitat səhvi: Xətalı
<ref>etiketi; "hrw.org" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib - "Wayback Machine". web.archive.org. 2016-01-11. İstifadə tarixi: 2024-05-24.Sitat səhvi: Xətalı
<ref>etiketi; ":0" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib - https://www.reuters.com/world/what-is-happening-between-armenia-azerbaijan-over-nagorno-karabakh-2023-09-19/
- "Gefährliche Töne im "Frozen War"". . 2 January 2013. 11 January 2013 tarixində arxivləşdirilib.
- https://www.reuters.com/world/what-is-happening-between-armenia-azerbaijan-over-nagorno-karabakh-2023-09-19/
- ch, Beat Müller, beat (at-sign) sudd (dot). "Berg-Karabach (Aserbaidschan), 10. Dezember 1991 : Unabhängigkeit -- [in German]". www.sudd.ch (ingilis). 1991-12-10. İstifadə tarixi: 2024-05-24.
- Azerbaijan: Seven years of conflict in Nagorno-Karabakh. New York: Human Rights Watch. 1994. 14. ISBN .
An estimated 60,000 individuals — equally divided among Kurds and Azeris — lived in Kelbajar province before the offensive. In the space of a week, 60,000 people were forced to flee their homes. Today all are displaced, and Kelbajar stands empty and looted.
- Azerbaijan: Seven years of conflict in Nagorno-Karabakh. New York: Human Rights Watch. 1994. 24. ISBN .
Eighty civilians, however, were taken hostage and sent to Stepanakert to be exchanged for Armenians in Azeri captivity; some 150 soldiers were captured.
- Melkonian.
- "Ağdaban faciəsi | Azərbaycan Respublikası Kəlbəcər Rayon İcra Hakimiyyəti". kelbecer-ih.gov.az. İstifadə tarixi: 2024-05-24.
- "30 years since the Bashlybel tragedy [VIDEO]". Azernews.Az (ingilis). 2023-04-18. İstifadə tarixi: 2024-05-25.
- "Hikmat Hajiyev: Armenia conducted illegal settlement in Zabukh" (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-08-26.
- "20 KILLED IN ATTACK ON AZERBAIJANI VILLAGE - Deseret News". web.archive.org. 2022-04-03. İstifadə tarixi: 2024-05-25.
- Melkonian, Markar. My brother's road: an American's fateful journey to Armenia. I.B. Tauris. 2005. 211–212. ISBN .
- Melkonian, Markar. My brother's road: an American's fateful journey to Armenia. I.B. Tauris. 2005. 211–212. ISBN .
- https://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html
- "Институт демографии Национального исследовательского университета "Высшая школа экономики"". web.archive.org. 2012-01-18. İstifadə tarixi: 2024-05-25.
- "Şuşanın işğalı ilə bağlı beynəlxalq təşkilatlara bəyanat ünvanlanıb / ANSPress.com". web.archive.org. 2017-12-01. İstifadə tarixi: 2024-05-25.
- "Доклад Правозащитного Центра «Мемориал» о массовых нарушениях прав человека, связанных с занятием населенного пункта Ходжалы в ночь с 25 на 26 февраля 1992 г. вооруженными формированиями". Правозащитный центр «Мемориал». 1992-07-01. İstifadə tarixi: 2024-05-25.
- "Dağlıq Qarabağ | Azərbaycan Respublikası Ağdam Rayon İcra Hakimiyyəti". agdam-ih.gov.az. İstifadə tarixi: 2024-08-25.
- "Azerbaijan discovers mass grave in Agdam province in Karabakh: Reports". www.aa.com.tr. İstifadə tarixi: 2024-08-26.
- "Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей". www.demoscope.ru. İstifadə tarixi: 2024-08-26.
- "Ilham Aliyev's claim regarding the destroyed mosques in Karabakh". Fakt Yoxla (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-08-25.
- "Restoration of the Aghdam Juma Mosque | Religions in Today's Azerbaijan". religions.az (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-08-26.
- "Armenian Crimes" (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-08-25.
- "Armenian Crimes" (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-08-25.
- "Armenian Crimes" (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-08-25.
- "Mədəniyyət Nazirliyi: Ağdam Teatrının binası olduğu kimi saxlanıla bilər". Apa.az (az.). İstifadə tarixi: 2024-08-26.
- "Khojaly denialism continues, despite hard proof and survivor testimony". republic-underground.com. 24 February 2021. İstifadə tarixi: 25 February 2021.
- "Armenian Legislative Caucus Urges Colleagues to Reject Azeri Propaganda". asbarez.com. Armenian National Committee of America. 19 February 2021. İstifadə tarixi: 25 February 2021.
- "The Khojaly Genocide Fabrication". anc.org.au. Armenian National Committee of Australia. İstifadə tarixi: 25 February 2021.
- "Khojaly a Symbol of Azeri Propaganda, Researchers Say". horizonweekly.ca. 25 February 2014. İstifadə tarixi: 25 February 2021.
- Karim, 2000
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra Azerbaycanca deyil sablonunu silmeyi unutmayin Qarabagda azerbaycanlilarin etnik temizlemesi Birinci Dagliq Qarabag muharibesinde ermeni separatcilari terefinden Dagliq Qarabagda ve onun hududlarindan kenarda yasayan Azerbaycan turklerine Azerbaycan kurdlerine ve Axisqa turklerine qarsi toredilmis olan Qarabagda azerbaycanlilarin etnik temizlemesiXocali soyqiriminnan qacan AzerbaycanlilarUmumi melumatlarYeri Dagliq Qarabag ve evvel Ermenistan isgali altinda olan erazileriHucumun hedefi Azerbaycan turkleri Azerbaycan kurdleri ve Axisqa turkleriTarix 1988 1994Hucum metodu Soyqirim etnik temizleme kutlevi qetl soyqirim zorlama medeni soyqirim yerinde edamOlu sayi 613 olu Xocali 16 000 den 30 000 e qeder olu Butun Qarabag Terrorist ler Ermenistan Qondarma Dagliq Qarabag Respublikasi 366 ci motoatici alay ASALA Birinci Dagliq Qarabag muharibesinden evvel Dagliq Qarabagda en boyuk etnik qrup ermeniler idi ama Susada ve ya Xocalida azerbaycanlilarin coxluq teskil etdiyi bir nece eraziler var idi Muharibede ermeni separatci quvveleri Ermenistanin komeyi ile butun Dagliq Qarabag erazisini ve Dagliq Qarabagdan kenarda yasayan tamamile azerbaycanlilarin ve kurdlerin yasadigi 7 rayonlari tehlukesizlik kemeri behanesi ile isgal etmisdiler Butun azerbaycanlilar ve kurdler qacarken ermeni quvvelerinin onlari meselen ovladirdilar diye muhum zeruri esyalari ozleri ile aparmaga vaxt tapmaiyib ve evlerini terk etmeye mecbur olan butun azerbaycanlilar ve kurdler vehsicesine hemin rayonlardan cixarilmisdirlar Azerbaycanlilara ve axisqalilara qarsi olan en boyuk qirgin 1992 ci ilin fevralinda muharibenin baslangicinda Xocalida bas vermisdir Bu qirginda olenlerin sayi 500 den 1000 e qederdir resmi say ise 613 dur Umumilikde 16 000 den 30 000 e qeder azerbaycanli axisqali ve kurd oldurulmusdu 724 000 ile bir milyon arasinda insan ise qovulub didergin dusmusdur FonDagliq Qarabagda dinc ehalinin ilk qirginlari 1988 ci ilde regiondaki etnik ermeniler Dagliq Qarabag uzerinde hakimiyyetin Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasindan Ermenistan Sovet Sosialist Respublikasina tam deyisdirilmesini teleb etdikden sonra baslamisdilar 1988 ci ilin sentyabr ayinda ermeniler ve azerbaycanlilar bir birine qarsi qirgin baslamis neticede Xankendiden 3 100 den cox azerbaycanli qovulmusdur ve Susadan 1 409 ermeni 1991 ci ilde hem Ermenistan hem de Azerbaycan SSRI nin dagilmasina az qalmis oz dovlet musteqilliklerini elan etmisdirler Hemin il her iki olke Dagliq Qarabag regionuna erazi iddialari ireli surmus ve dekabr ayinda etnik ermeniler Qarabag azerbaycanlilarinin boykot etdiyi qanunsuz referendum kecirerek Ermenistan Respublikasina birlesmek istemisdiler Gelen il Dagliq Qarabagda total muharibe baslanmisdir Birinci Dagliq Qarabag muharibesi ve etnik temizlemeBirinci muharibede ermeni separatcilar Dagliq Qarabagi ve onun etrafindaki 7 rayonu tehlukesizlik kemeri kimi zebt edib isgal altina almisdilar neticede hemin erazide olan azerbaycanlilar qovulmus onlarla herbi cinayet toredilmisdir Kelbecer Kelbecer rayonunun ehalisi muharibeden evvel esasen etnik azerbaycanlilardan ibaret idi 1993 cu ilde Kelbecerin isgalindan sonra regiondaki 60 000 azerbaycanli ve kurdun hamisi Ermenistan silahli quvveleri terefinden zorla qovulmus onlardan 80 neferi girov goturulmusdur Amma Kelbecerde dinc azerbaycanlilara qarsi en meshur qetliamlardan biri de Agdabanda bas vermis ermeni silahli quvveleri Monte Melkonyanin komandanligi ile kende hucum ederek kendin ehalisini qirmis ve neticede 67 779 nefer arasinda insan olmusdur Kelbecerde bas veren diger qetliam ise Baslibelde olmusdu orda ermeni silahli quvveleri 14 neferi girov goturerken 12 neferi oldurmusdur Kockun azerbaycanli qadinLacin Lacin rayonunda da esasen azerbaycanlilar ve Kelbecerdeki kimi kurdler yasayirdi Texminen 47 100 kurd ve Azerbaycanli bu eraziden qovulmusdur Ermeni quvveleri terefinden zebt edilerek dagidilan Zabux kendinde toredilen qirgin zamani da namelum sayda insan helak olmusdur Qubadli Qubadli rayonunda esasen azerbaycanlilar yasayirdi Qubadlida mulki azerbaycanlilara qarsi ama xususi senedlesdirilmis qirginlar olmasa da bu erazide yasayan 28 000 azerbaycanli qovulmusdur Xocavend Diger rayonlardan ferqli olaraq Xocavend rayonunda cox azerbaycanli etnik azliq olmasina baxmayaraq bu rayonun erazisinde esasen ermeniler yasayirdi Yene de butun munaqisenin en dehsetli qetliamlarindan biri Xocavend rayonunun Qaradagli kendinde bas vermisdir 1992 ci ilin fevral ayinda Monte Melkonyanin komandanligi ile ermeni separatcilari seheri zebt etdikden sonra ekseriyyeti dinc sakinlerden ibaret olan 53 nefere yaxin insani girov goturmusdur Melkonyanin qardasinin sozlerine gore hucumda artiq 20 nefer helak olmus ve bundan sonra ermeni esgerleri esirleri bicaqlamaga gullelemeye ve oldurmeye baslamisdirlar Bir nece esirin de ustune ermeniler benzin tokerek onlari diri diri yandirmisdirlar Olenlerin sayi texminen 73 nefer teskil etmisdir Bolgedeki 10 020 azerbaycanli qovulub Susa Susa ermenilerin meskunlasdigi Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetinin terkibinde olsa da muharibeden evvel hem Susa rayonunda hem de Susada esasen azerbaycanlilar yasayirdilar Muharibeden sonra sayi 15 min nefere qeder olan Susanin butun azerbaycanli ehalisi kockun veziyyetine dusmusdur Qalan yalniz xarabaliqlar ve bir nece ermeni kockunleri idi Susa rayonunun Malibeyli Yuxari Quscular ve Asagi Quscular kendlerinde 3 muxtelif qirgin toredilmisdir Memorialin melumatina gore qetliamda 24 den cox adam helak olmusdur Agdam Agdam mescidinde Xocali soyqirimindan sag cixanlar Agdam rayonu konkret qirgin ve ya kutlevi qirgin bas vermemisdir lakin Agdamin isgalindan sonra rayonun 191 700 sakininden 120 000 e yaxini qovulmusdur 2023 cu ilde Azerbaycan hakimiyyeti Saricali kendinde 4 neferin qaliqlarinin tapmisdi Xocali Dagliq Qarabag munaqisesinin bu gune qeder en meshur ve amansiz qetliami Xocali soyqirimidir Bu qirgin neticesinde olenlerin sayi muxtelifdir Bele ki itkilerin sayi 500 den 1000 e qeder olsa da Azerbaycan hakimiyyeti resmi olaraq bu qirgin zamani 613 neferin oldurulduyunu bildirir Diger rayonlar Cebrayil Fuzuli ve Zengilan rayonlarinda konkret qirginlar ve ya kutlevi qetller qeyde alinmamis olsa da lakin her 3 rayondan umumilikde 171 271 nefer adam qovulmus ve ya didergin dusmus helak olan mulki ehalinin sayi ise deqiq olaraq melum deyildir VandalizmErmenistan Silahli Quvveleri terefinden Dagliq Qarabagin isgal olunmus erazilerinde ve ona bitisik 7 rayonda sovet Azerbaycan abidelerinin Azerbaycan mescidlerinin dagidilmasi butov Azerbaycan kendlerinin dagidilmasi ve sonradan terk edilmesi vandalizm ve medeni soyqirimina misal ola biler Agdam mescidinin berpa islerinden evvel vandalizme meruz qalan goruntuleriMescidler Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Huquq ve Insan Haqlari Institutunun melumatina gore Qarabagdaki 67 mescidden 63 e yaxini ya tamamile dagidilmis zedelenmis mehv edilmis ya da mescidlerden donuz kimi Islam dininde haram olan heyvanlarin hemcinin mal qara kimi Islamda haram hesab edilmeyen heyvanlarin saxlanilmasi ucun istifade edilmisdir Deqiq sayi bilinmese de texminlere gore bu erazilerde umumilikde 35 60 arasinda mescid ola biler ki bunlarin da en coxu Susa seheri ve rayonunda olmaqla 17 si dagidilmis ve ya vandalizme meruz qalmis mescidlerdir Qarabagda vandalizme meruz qalan mescidlerin en meshur numuneleri Agdamdaki Cume mescidi Yuxari Govher aga mescidi ve Susadaki Saatli mescididir Her ucu yeniden tikilerek 2024 cu ilden etibaren yeniden istifadeye verilmisdir Muzeyler ve abideler Agdam dram teatrinin qaliqlari Qarabagda vandalizme meruz qalmis abide ve muzeylerin en meshur numuneleri Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal altinda olan Vaqif turbesi ve Agdam Corek Muzeyidir 2022 ci ilde Vaqif meqberesi yeniden tikilmis corek muzeyinin statusu melum olmasa da cox guman ki hele de dagidilmis veziyyetdedir Isgal zamani dagidilan diger muzey Cebrayildaki Tarix Diyarsunasliq muzeyidir Cebrayilin ermeni quvveleri terefinden isgalina qeder Azerbaycan 16 mine yaxin eksponat goture bilse de hele de hamisi mehv edilmis 2 min eksponat var idi 19 a yaxin muzey ve abide ermeni silahli quvveleri terefinden dagidilmis ve ya vandalizme meruz qalmisdir Mektebler ve teatrlar Ermeni isgali altinda dagidilan mekteblerin ve tehlukelerin sayi deqiq melum deyil lakin dagidildigi tesdiqlenen 3 boyuk mekteb ve bir teatr var ki bunlar Kelbecer sahmat mektebi Susa Realni mektebi Susa Musiqi Akademiyasi ve Agdam dram teatridir Netice ve mirasAzerbaycan esgerleri 2020 ci ilde Bakida Xocali qurbanlarina hesr olunmus merasimde Xocali abidesinin yanindaXocali qetliami Her il fevral ayinin 26 da Xocali soyqirimi anilir Azerbaycanda Turkiyede Almaniyada Bosniya ve Herseqovinada Israilde Meksikada ve Niderlandda qetliama hesr olunmus abideler movcuddur 10 olke terefinden qirgin 7 olke terefinden soyqirim kimi taninmisdir ABS in 28 stati da qetliami anmis ve ya tanimisdir ki bunlardan sonuncusu ise 2021 ci ilde Virciniya olmusdur Qerb dunyasi Birinci Dagliq Qarabag muharibesi zamani mulki azerbaycanlilarin kutlevi sekilde qetle yetirilmesi Qerb dunyasinda kifayet qeder namelum olan lakin hele de mubahiseli bir movzudur Ermenilerin ekseriyyetinin xristian azerbaycanlilarin ise muselman olmalarina gore Qarabagda Azerbaycan eleyhine toredilen kutlevi qirginlarin isiqlandirilmasi demek olar ki bas vermemis ve muharibe muselman zalimlarinin xristian azligini qurban vermesi kimi tesvir edilmisdir Azerbaycan eleyhine bas vermis olan kutlevi qetllerin az da olsa xeberlerde verilmemesinin basqa bir sebebi ise Azerbaycana edile bilecek her hansisa bir yardimin qarsisini alan ve Xocali qetliami kimi hadiseleri ort basdir ederek ermeni terefini mudafie etmek ucun elinden geleni eden ermeni diasporunun hemcinin de Amerika Ermenileri Milli Komitesinin qetliami tebligat ve uydurma adlandirmasi kimi fealiyyetleridir Dagliq Qarabag muharibesini isiqlandiran dord en boyuk Kanada qezetinin tedqiqati gostermisdir ki jurnalistler azerbaycanlilarin kutlevi sekilde oldurulmesini kobud sekilde sisirdilmis kimi teqdim etmekle yanasi daha cox ermeni menbelerine istinad ederek olumun miqyasini azaltmaga calismis cesedlerin ve yas tutanlarin sekillerini ise umumiyyetle derc etmemisdirler Istinadlar Civil War Azerbaijan and Nagorno Karabakh Republic 1992 1994 Omnilogos 13 June 2020 Sitat sehvi Xetali lt ref gt etiketi Omnilogos 2020 adi bir nece defe muxtelif mezmunla verilib https www reuters com world what is happening between armenia azerbaijan over nagorno karabakh 2023 09 19 Episkopos Mark Nagorno Karabakh and the Fresh Scars of War The National Interest ingilis 2020 12 20 Istifade tarixi 2024 05 24 rstml Karabakh in Western Media 1992 Karabakh org ingilis 2020 10 01 Istifade tarixi 2024 05 24 LucciCP0 The Independent 1992 Azeris hunted down and shot in the forest r azerbaijan 2020 10 23 Istifade tarixi 2024 05 24 Azerbaijan Seven Years of Conflict in Nagorno Karabakh https www hrw org sites default files reports AZER 20Conflict 20in 20N K 20Dec94 pdf Human Rights Watch World Report 1993 The Former Soviet Union Hrw org 18 February 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 April 2014 Sitat sehvi Xetali lt ref gt etiketi hrw org adi bir nece defe muxtelif mezmunla verilib Wayback Machine web archive org 2016 01 11 Istifade tarixi 2024 05 24 Sitat sehvi Xetali lt ref gt etiketi 0 adi bir nece defe muxtelif mezmunla verilib https www reuters com world what is happening between armenia azerbaijan over nagorno karabakh 2023 09 19 Gefahrliche Tone im Frozen War 2 January 2013 11 January 2013 tarixinde arxivlesdirilib https www reuters com world what is happening between armenia azerbaijan over nagorno karabakh 2023 09 19 ch Beat Muller beat at sign sudd dot Berg Karabach Aserbaidschan 10 Dezember 1991 Unabhangigkeit in German www sudd ch ingilis 1991 12 10 Istifade tarixi 2024 05 24 Azerbaijan Seven years of conflict in Nagorno Karabakh New York Human Rights Watch 1994 14 ISBN 1 56432 142 8 An estimated 60 000 individuals equally divided among Kurds and Azeris lived in Kelbajar province before the offensive In the space of a week 60 000 people were forced to flee their homes Today all are displaced and Kelbajar stands empty and looted Azerbaijan Seven years of conflict in Nagorno Karabakh New York Human Rights Watch 1994 24 ISBN 1 56432 142 8 Eighty civilians however were taken hostage and sent to Stepanakert to be exchanged for Armenians in Azeri captivity some 150 soldiers were captured Melkonian Agdaban faciesi Azerbaycan Respublikasi Kelbecer Rayon Icra Hakimiyyeti kelbecer ih gov az Istifade tarixi 2024 05 24 30 years since the Bashlybel tragedy VIDEO Azernews Az ingilis 2023 04 18 Istifade tarixi 2024 05 25 Hikmat Hajiyev Armenia conducted illegal settlement in Zabukh ingilis Istifade tarixi 2024 08 26 20 KILLED IN ATTACK ON AZERBAIJANI VILLAGE Deseret News web archive org 2022 04 03 Istifade tarixi 2024 05 25 Melkonian Markar My brother s road an American s fateful journey to Armenia I B Tauris 2005 211 212 ISBN 978 1 85043 635 5 Melkonian Markar My brother s road an American s fateful journey to Armenia I B Tauris 2005 211 212 ISBN 978 1 85043 635 5 https www ethno kavkaz narod ru rnazerbaijan html Institut demografii Nacionalnogo issledovatelskogo universiteta Vysshaya shkola ekonomiki web archive org 2012 01 18 Istifade tarixi 2024 05 25 Susanin isgali ile bagli beynelxalq teskilatlara beyanat unvanlanib ANSPress com web archive org 2017 12 01 Istifade tarixi 2024 05 25 Doklad Pravozashitnogo Centra Memorial o massovyh narusheniyah prav cheloveka svyazannyh s zanyatiem naselennogo punkta Hodzhaly v noch s 25 na 26 fevralya 1992 g vooruzhennymi formirovaniyami Pravozashitnyj centr Memorial 1992 07 01 Istifade tarixi 2024 05 25 Dagliq Qarabag Azerbaycan Respublikasi Agdam Rayon Icra Hakimiyyeti agdam ih gov az Istifade tarixi 2024 08 25 Azerbaijan discovers mass grave in Agdam province in Karabakh Reports www aa com tr Istifade tarixi 2024 08 26 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej www demoscope ru Istifade tarixi 2024 08 26 Ilham Aliyev s claim regarding the destroyed mosques in Karabakh Fakt Yoxla ingilis Istifade tarixi 2024 08 25 Restoration of the Aghdam Juma Mosque Religions in Today s Azerbaijan religions az ingilis Istifade tarixi 2024 08 26 Armenian Crimes ingilis Istifade tarixi 2024 08 25 Armenian Crimes ingilis Istifade tarixi 2024 08 25 Armenian Crimes ingilis Istifade tarixi 2024 08 25 Medeniyyet Nazirliyi Agdam Teatrinin binasi oldugu kimi saxlanila biler Apa az az Istifade tarixi 2024 08 26 Khojaly denialism continues despite hard proof and survivor testimony republic underground com 24 February 2021 Istifade tarixi 25 February 2021 Armenian Legislative Caucus Urges Colleagues to Reject Azeri Propaganda asbarez com Armenian National Committee of America 19 February 2021 Istifade tarixi 25 February 2021 The Khojaly Genocide Fabrication anc org au Armenian National Committee of Australia Istifade tarixi 25 February 2021 Khojaly a Symbol of Azeri Propaganda Researchers Say horizonweekly ca 25 February 2014 Istifade tarixi 25 February 2021 Karim 2000