Azərbaycan kürdləri (kürd. Kurdên Azerbaycanê) — postsovet məkanındakı kürd əhalinin bir hissəsi. Kürdlər X–XI əsrlərdə Şəddadilər sülaləsinin qurulması ilə Qafqazda ortaya çıxdılar. XVI əsrin sonlarında Qarabağda bəzi kürd tayfaları qeydə alınmışdır. Halbuki, Azərbaycandakı demək olar ki, bütün müasir kürd əhalisi XIX əsrin Qacar İranından gələn mühacirlərdir.
Tarixi
Erkən tarix
Orta əsrlərdə Bərdədə Bab əl-Əkrad (hərf. Kürdlər qapısı) adlı darvaza var idi ki, burada kürdlərin yaşadığı məhəllə yerləşirdi.İbn Miskəveyh qeyd etmişdir ki, rusların hücumları zamanı yerli hökmdarın əmrində kürdlər də olmuşdur.
Rus və sonrakı sovet etnoqrafı fikrincə, müasir Azərbaycanın qərb bölgələrində başqa bir kürd köçü dalğası 1589-cu ildə, Səfəvi-Osmanlı müharibəsi zamanı, "qalib Səfəvi əsgərlərinin" ələ keçirilmiş ərazilərdə qalmağı seçdiyi zaman baş vermiş ola bilər. Səfəvilər Qarabağ və Zəngəzurun tarixi bölgələrinin sərhədlərində şiə kürdlərini məskunlaşdırdılar. XVIII əsrdə bir çox kürd tayfası Qarabağ ovalığında azərbaycanlılarla tayfa birlikləri qurmuşdu. XIX əsr rus tarixçisi 1728-ci ildə Muğan düzündə yarı köçəri heyvandarlıqla məşğul olan kürd və şahsevən qruplarının Rusiya vətəndaşlığı almaq üçün müraciət etdiklərini qeyd etdi.
1807-ci ildə, Cənubi Qafqaz uğrunda Rusiya-İran müharibəsi dövründə Mehmed Sefi Sultan adlı bir tayfa başçısı İrandan Qarabağ xanlığına köçdü və ardınca 600 kürd ailəsi gəldi. XIX əsrin ikinci yarısına qədər Zəngəzur, Cavanşir və Cəbrayıl qəzalarında çoxlu sayda kürd mövcud idi. 1886-cı ildə onlar Yelizavetpol quberniyasının əhalisinin 4,68%-ni təşkil edirdi. Naxçıvan, Şərur-Dərələyəz və Ərəş qəzalarında da az miqdarda kürd yaşamışdır. Kürdlərin İrandan və az sayda Osmanlı imperiyasından indiki Azərbaycanın dağlıq bölgələrinə kütləvi köçü Azərbaycanın Sovet İttifaqının tərkibində olduğu 1920-ci ilə qədər, XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində davam etdi. Cənubi Qafqazın kürd əhalisi daxili mühacirətə meylli idi. 1920-ci illərdə Azərbaycandan olan bir sıra kürdlər Ermənistana, əsasən azərbaycanlıların yaşadığı bölgələrə köçdülər. Bu Azərbaycanın kürd əhalisinin sayının xeyli azalmasına səbəb oldu.
Ortaq din (kürdlərin əksəriyyətindən fərqli olaraq, azərbaycan kürdləri əksər azərbaycanlılar kimi şiə müsəlmanlarıdır) və ortaq mədəniyyət elementləri, XIX əsrin sonlarında Azərbaycanın kürd əhalisinin sürətlə assimilyasiyasına səbəb oldu. 1886-cı ilin statistik məlumatları göstərir ki, Cəbrayıl, Ərəş və qismən Cavanşir kürdləri ana dili olaraq azərbaycanca danışırdılar. 1926-cı ilin ilk Sovet siyahıyaalınmasına görə, Azərbaycanın kürd əhalisindən (37.200 nəfər) yalnız 3100 nəfər (8.3%-i) kürd dilində danışırdı.
Yaxşı inteqrasiya olunmuş olan kürdlər 1918–1920-ci illərdə qısa müddətdə müstəqil olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökumətində təmsil olunmuşdular. Onların arasında təhsil və dini işlər naziri olmuş Nurməmməd bəy Şahsuvarov və hərbiyyə naziri, Qarabağ və Zəngəzur general-qubernatoru Xosrov bəy Sultanov var.
Qızıl Kürdüstan
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra, Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi 1923-cü ildə Laçın, Qubadlı və Zəngilan rayonlarının ərazisində Qırmızı Kürdüstan kimi tanınan bir inzibati vahid yaratdı. Paytaxtı Laçın şəhəri seçildi. 1926-cı il siyahıyaalınmasına əsasən, əhalinin 73%-i kürd, 26%-i isə azərbaycanlı idi. İnzibati vahid 1930-cu ildə ləğv edildi və qalan kürdlərin əksəriyyəti azərbaycanlı olaraq siyahıya alındı. 1930-cu illərdə Ağcakənddə ənənəvi Kürd Kukla Teatrı "kilim arasi" və Laçında Kürd Pedaqoji Kolleci hələ də fəaliyyət göstərirdi. Sovet hakimiyyəti 1937-ci ildə Azərbaycandakı və Ermənistandakı kürdlərin böyük hissəsini Qazaxıstana, 1944-cü ildə isə Gürcüstan kürdlərini deportasiya etdi. 1961-ci ildən başlayaraq, Bakıda yaşayan Mehmet Babayevin başçılıq etdiyi deportasiya olunanların hüquqlarının bərpası üçün bir sıra cəhdlər var idi. Kürdlər qonşu azərbaycanlıların dominant mədəniyyətinə assimilyasiya olmağa davam etdilər. Tarixən qarışıq olan azərbaycanlı-kürd evlilikləri adi hal idi; lakin belə evliliklərlə dünyaya gələn uşaqlara kürd dili nadir hallarda ötürülürdü.
Birinci Qarabağ müharibəsi
Ermənistanla Azərbaycan arasındakı Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsi, Dağlıq Qarabağ bölgəsi boyunca hər iki ölkədəki kürdlərin məskunlaşdığı ərazilərdə baş verdi. Müharibə başlayan ilk günlərdən kürdlər də azərbaycanlılarla yanaşı döyüşmüşdür. 1980-ci illərin sonlarında Ermənistandan Azərbaycana 18000 kürd getdi. 1992–1993-cü illərdə erməni qoşunları Kəlbəcərə, Laçına, Qubadlıya və Zəngilana doğru irəliləyərək qeyri-erməni dinc əhalini köçməyə məcbur etdi. Həmin bölgələrin kürd əhalisinin 80%-i Ağcabədidəki məcburi köçkün düşərgələrində məskunlaşdı.
2006-cı ildə Qazaxda 180 kürd ailəsi yaşayırdı. Onların çoxusu 1920-ci ildə Ermənistandan köç etmişdir. Kürdlər yaşayan ərazi şəhərdə "Kürdlər məhəlləsi" adı ilə tanınır.
Demoqrafiya
1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 |
---|---|---|---|---|---|---|---|
41,193 | 6005 | 1487 | 5488 | 5676 | 12,226 | 13,100 | 6100 |
Həmçinin bax
İstinadlar
- Yilmaz, Harun. "The Rise of Red Kurdistan". Iranian Studies. 47 (5). 2014: 801–802. doi:10.1080/00210862.2014.934153.
- Minorsky, Vladimir. "Studies in Caucasian history". Cambridge oriental series (ingilis). Cambridge University Press (6). 1977: 18.
- Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə (az.). II cild publisher=Elm. 2007. səh. 173. (#missing_pipe)
- Le Strange, Guy. The Lands of the Eastern Caliphate (ingilis). 1905. səh. 12.
- Bois, Th.; Minorsky, V.; Bois, Th.; Bois, Th.; MacKenzie, D.N.; Bois, Th. "Kurds, Kurdistan." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman , Th. Bianquis , C.E. Bosworth , E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2007.
- Аристова Т.Ф. Из истории возникновения современных курдских селений в Закавказье // . — М., 1962. — № № 2.
- Шнирельман, В. А. Войны памяти : мифы, идентичность и политика в Закавказье. Moskva: Академкнига. ISBN . (#missing_name)
- Павлович, Петрушевский, Илья. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI — начале XIX вв (rus) (1949). Leninqrad. 1949. 135–136. 2021-08-30 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2021. (#redundant_parameters)
- Левиатов Вадим Николаевич. Очерки из истории Азербайджана в XVIII веке (PDF). Bakı. 1948. səh. 91. 2022-03-27 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 30 avqust 2021.
- Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907. //
- Н. Г. Волкова, Этнические процессы в Закавказье в XIX–XX вв., "Кавказский этнографический сборник", IV, М., 1969.
- G.K. Hall; Friedrich, Paul. Encyclopedia of World Cultures (ingilis). Boston: Yale University Press. 1991. ISBN . 2021-08-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- Аламдар Шахвердиев Азербайджанские курды (рус.) // Международный Азербайджанский Журнал IRS-Наследие. — С. 40–41.
- Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan. The Kurds: a contemporary overview (ingilis). London: Routledge. 1992. ISBN . 2021-08-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- "Курдистанский уезд 1926" (rus). 2022-06-19 tarixində . İstifadə tarixi: 30 avqust 2021.
- De Waal, Thomas. Black garden : Armenia and Azerbaijan through peace and war (PDF). New York. səh. 159. ISBN . 2022-04-22 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- "ПАРТИЗАНЫ НА ПОВОДКЕ". www.hist.ru (rus). 2017-11-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- "Kurdistana Sor-KIZIL Kürdistan". Scribd (ingilis). 2013-10-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- David McDowall. A modern history of the Kurds 2021-12-18 at the Wayback Machine. London: I.B. Tauris, 2007, pp. 490-492.
- Qərib, Ramiz. "Kürd xalqı hər zaman öz sözünü demişdir". Diplomat (az.). 26 (1). fevral 2006. səh. 4.
- "Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
- "Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
- "Всесоюзная перепись населения 1959 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
- "Всесоюзная перепись населения 1970 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
- "Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2011-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
- "Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2011-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
- "Этнический состав Азербайджана (по переписи 1999 года)publisher="Демоскоп"". 2011-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
- "Ethnic composition of Azerbaijan: 2009 census". 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan kurdleri kurd Kurden Azerbaycane postsovet mekanindaki kurd ehalinin bir hissesi Kurdler X XI esrlerde Seddadiler sulalesinin qurulmasi ile Qafqazda ortaya cixdilar XVI esrin sonlarinda Qarabagda bezi kurd tayfalari qeyde alinmisdir Halbuki Azerbaycandaki demek olar ki butun muasir kurd ehalisi XIX esrin Qacar Iranindan gelen muhacirlerdir Kurd suvariler Qafqaz daglarinin asirimlarinda 24 yanvar 1915TarixiErken tarix Orta esrlerde Berdede Bab el Ekrad herf Kurdler qapisi adli darvaza var idi ki burada kurdlerin yasadigi mehelle yerlesirdi Ibn Miskeveyh qeyd etmisdir ki ruslarin hucumlari zamani yerli hokmdarin emrinde kurdler de olmusdur Rus ve sonraki sovet etnoqrafi fikrince muasir Azerbaycanin qerb bolgelerinde basqa bir kurd kocu dalgasi 1589 cu ilde Sefevi Osmanli muharibesi zamani qalib Sefevi esgerlerinin ele kecirilmis erazilerde qalmagi secdiyi zaman bas vermis ola biler Sefeviler Qarabag ve Zengezurun tarixi bolgelerinin serhedlerinde sie kurdlerini meskunlasdirdilar XVIII esrde bir cox kurd tayfasi Qarabag ovaliginda azerbaycanlilarla tayfa birlikleri qurmusdu XIX esr rus tarixcisi 1728 ci ilde Mugan duzunde yari koceri heyvandarliqla mesgul olan kurd ve sahseven qruplarinin Rusiya vetendasligi almaq ucun muraciet etdiklerini qeyd etdi 1807 ci ilde Cenubi Qafqaz ugrunda Rusiya Iran muharibesi dovrunde Mehmed Sefi Sultan adli bir tayfa bascisi Irandan Qarabag xanligina kocdu ve ardinca 600 kurd ailesi geldi XIX esrin ikinci yarisina qeder Zengezur Cavansir ve Cebrayil qezalarinda coxlu sayda kurd movcud idi 1886 ci ilde onlar Yelizavetpol quberniyasinin ehalisinin 4 68 ni teskil edirdi Naxcivan Serur Dereleyez ve Eres qezalarinda da az miqdarda kurd yasamisdir Kurdlerin Irandan ve az sayda Osmanli imperiyasindan indiki Azerbaycanin dagliq bolgelerine kutlevi kocu Azerbaycanin Sovet Ittifaqinin terkibinde oldugu 1920 ci ile qeder XIX esrde ve XX esrin evvellerinde davam etdi Cenubi Qafqazin kurd ehalisi daxili muhacirete meylli idi 1920 ci illerde Azerbaycandan olan bir sira kurdler Ermenistana esasen azerbaycanlilarin yasadigi bolgelere kocduler Bu Azerbaycanin kurd ehalisinin sayinin xeyli azalmasina sebeb oldu Ortaq din kurdlerin ekseriyyetinden ferqli olaraq azerbaycan kurdleri ekser azerbaycanlilar kimi sie muselmanlaridir ve ortaq medeniyyet elementleri XIX esrin sonlarinda Azerbaycanin kurd ehalisinin suretle assimilyasiyasina sebeb oldu 1886 ci ilin statistik melumatlari gosterir ki Cebrayil Eres ve qismen Cavansir kurdleri ana dili olaraq azerbaycanca danisirdilar 1926 ci ilin ilk Sovet siyahiyaalinmasina gore Azerbaycanin kurd ehalisinden 37 200 nefer yalniz 3100 nefer 8 3 i kurd dilinde danisirdi Yaxsi inteqrasiya olunmus olan kurdler 1918 1920 ci illerde qisa muddetde musteqil olan Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin hokumetinde temsil olunmusdular Onlarin arasinda tehsil ve dini isler naziri olmus Nurmemmed bey Sahsuvarov ve herbiyye naziri Qarabag ve Zengezur general qubernatoru Xosrov bey Sultanov var Qizil Kurdustan Esas meqale Qizil Kurdustan Azerbaycanda Sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesi 1923 cu ilde Lacin Qubadli ve Zengilan rayonlarinin erazisinde Qirmizi Kurdustan kimi taninan bir inzibati vahid yaratdi Paytaxti Lacin seheri secildi 1926 ci il siyahiyaalinmasina esasen ehalinin 73 i kurd 26 i ise azerbaycanli idi Inzibati vahid 1930 cu ilde legv edildi ve qalan kurdlerin ekseriyyeti azerbaycanli olaraq siyahiya alindi 1930 cu illerde Agcakendde enenevi Kurd Kukla Teatri kilim arasi ve Lacinda Kurd Pedaqoji Kolleci hele de fealiyyet gosterirdi Sovet hakimiyyeti 1937 ci ilde Azerbaycandaki ve Ermenistandaki kurdlerin boyuk hissesini Qazaxistana 1944 cu ilde ise Gurcustan kurdlerini deportasiya etdi 1961 ci ilden baslayaraq Bakida yasayan Mehmet Babayevin basciliq etdiyi deportasiya olunanlarin huquqlarinin berpasi ucun bir sira cehdler var idi Kurdler qonsu azerbaycanlilarin dominant medeniyyetine assimilyasiya olmaga davam etdiler Tarixen qarisiq olan azerbaycanli kurd evlilikleri adi hal idi lakin bele evliliklerle dunyaya gelen usaqlara kurd dili nadir hallarda oturulurdu Birinci Qarabag muharibesi Ermenistanla Azerbaycan arasindaki Birinci Dagliq Qarabag muharibesi Dagliq Qarabag bolgesi boyunca her iki olkedeki kurdlerin meskunlasdigi erazilerde bas verdi Muharibe baslayan ilk gunlerden kurdler de azerbaycanlilarla yanasi doyusmusdur 1980 ci illerin sonlarinda Ermenistandan Azerbaycana 18000 kurd getdi 1992 1993 cu illerde ermeni qosunlari Kelbecere Lacina Qubadliya ve Zengilana dogru irelileyerek qeyri ermeni dinc ehalini kocmeye mecbur etdi Hemin bolgelerin kurd ehalisinin 80 i Agcabedideki mecburi kockun dusergelerinde meskunlasdi 2006 ci ilde Qazaxda 180 kurd ailesi yasayirdi Onlarin coxusu 1920 ci ilde Ermenistandan koc etmisdir Kurdler yasayan erazi seherde Kurdler mehellesi adi ile taninir Demoqrafiya1926 1939 1959 1970 1979 1989 1999 200941 193 6005 1487 5488 5676 12 226 13 100 6100Hemcinin baxDiplomat qezet Ciraqov ve basqalari Ermenistana qarsiIstinadlarYilmaz Harun The Rise of Red Kurdistan Iranian Studies 47 5 2014 801 802 doi 10 1080 00210862 2014 934153 Minorsky Vladimir Studies in Caucasian history Cambridge oriental series ingilis Cambridge University Press 6 1977 18 Azerbaycan tarixi Yeddi cildde az II cild publisher Elm 2007 seh 173 missing pipe Le Strange Guy The Lands of the Eastern Caliphate ingilis 1905 seh 12 Bois Th Minorsky V Bois Th Bois Th MacKenzie D N Bois Th Kurds Kurdistan Encyclopaedia of Islam Edited by P Bearman Th Bianquis C E Bosworth E van Donzel and W P Heinrichs Brill 2007 Aristova T F Iz istorii vozniknoveniya sovremennyh kurdskih selenij v Zakavkaze M 1962 2 Shnirelman V A Vojny pamyati mify identichnost i politika v Zakavkaze Moskva Akademkniga ISBN 5 94628 118 6 missing name Pavlovich Petrushevskij Ilya Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v XVI nachale XIX vv rus 1949 Leninqrad 1949 135 136 2021 08 30 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2021 redundant parameters Leviatov Vadim Nikolaevich Ocherki iz istorii Azerbajdzhana v XVIII veke PDF Baki 1948 seh 91 2022 03 27 tarixinde PDF Istifade tarixi 30 avqust 2021 Elizavetpolskaya guberniya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 N G Volkova Etnicheskie processy v Zakavkaze v XIX XX vv Kavkazskij etnograficheskij sbornik IV M 1969 G K Hall Friedrich Paul Encyclopedia of World Cultures ingilis Boston Yale University Press 1991 ISBN 978 0 8161 1810 6 2021 08 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 Alamdar Shahverdiev Azerbajdzhanskie kurdy rus Mezhdunarodnyj Azerbajdzhanskij Zhurnal IRS Nasledie S 40 41 Kreyenbroek Philip G Sperl Stefan The Kurds a contemporary overview ingilis London Routledge 1992 ISBN 978 0 415 07265 6 2021 08 31 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 Kurdistanskij uezd 1926 rus 2022 06 19 tarixinde Istifade tarixi 30 avqust 2021 De Waal Thomas Black garden Armenia and Azerbaijan through peace and war PDF New York seh 159 ISBN 0 8147 1945 7 2022 04 22 tarixinde PDF Istifade tarixi 2021 08 31 PARTIZANY NA POVODKE www hist ru rus 2017 11 09 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 Kurdistana Sor KIZIL Kurdistan Scribd ingilis 2013 10 04 tarixinde Istifade tarixi 2021 08 31 David McDowall A modern history of the Kurds 2021 12 18 at the Wayback Machine London I B Tauris 2007 pp 490 492 ISBN 9781850434160 Qerib Ramiz Kurd xalqi her zaman oz sozunu demisdir Diplomat az 26 1 fevral 2006 seh 4 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1926 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam respublik SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2011 08 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2011 08 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Etnicheskij sostav Azerbajdzhana po perepisi 1999 goda publisher Demoskop 2011 08 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Ethnic composition of Azerbaijan 2009 census 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10