Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Tərtər rayonu haqqındadır. Tərtər şəhəri üçün Tərtər səhifəsinə baxın. |
Tərtər rayonu (əvvəlki adı: Mirbəşir rayonu) — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. Sovet dövründə adı Mirbəşir olmuşdur. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 7 fevral 1991-ci il tarixli, 54-XII saylı Qərarı ilə Mirbəşir rayonu Tərtər rayonu adlandırılmışdır.
| Rayon | |
| Tərtər | |
|---|---|
 Soldan sağa: Ürəkvəng monastırı, , Müqəddəs Yelisey monastırı, Gənclər Mərkəzi, Ağdərə qəsəbəsinin ümumi görünüşü, Tərtərçay və kanyonu, Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi | |
|
| |
| Ölkə | |
| Daxildir | Qarabağ |
| İnzibati mərkəz | Tərtər |
| İcra başçısı | Müstəqim Məmmədov (2015) |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 8 avqust 1930 |
| Sahəsi | 1024 km² |
| Hündürlük | 237 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 117.200 nəfər |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | AZ-TAR |
| Telefon kodu | 994 22 |
| Poçt indeksi | AZ 5900 |
| Avtomobil nömrəsi | 59 |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sahəsi 957 km², əhalisi 102,500 min nəfərdir (01.01.2016). Mərkəzi Tərtər şəhəridir.
Tərtər rayonunda 24 tarix və mədəniyyət abidəsi vardır. Onlardan biri dünya əhəmiyyətli tunc və ilk dəmir dövrünə aid Borsunlu kurqanlarıdır.
İndiyədək aparılan araşdırmalar və arxeoloji qazıntılar Tərtərin qədim yaşayış məskəni olduğunu göstərməkdədir.
Rayonun ərazisində Tərtər, İncəçay, cənub sərhəddindən isə Xaçınçay axır. Rayonun səthi şimal-şərqində düzənlik, cənub-qərbində dağlıqdır. Dağlıq sahədə təbaşir, düzənlikdə Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Faydalı qazıntıları neft, daş kömür, tikinti materialları, səpinti qızıl və s. Rayonun iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Əkinçilik və maldarlıq inkişaf etmişdir. Tərtər rayonu Qarabağ iqtisadi rayonuna daxildir.
Tərtər rayonunun əvvəllər ərazisi 412 km² olmuşdur. Rayonun əvvəllər 1 şəhəri Tərtər şəhəri 52 kəndi bunlardır Ağkənd, Alışarlı, Aşağı Qapanlı, Azad Qaraqoyunlu, Bala Kəngərli, Bayandur, Bayandurlu, Bəyimsarov, Bildirçinli, Borsunlu, Buruc, Cəmilli, Dəmirçilər, Düyərli, Evoğlu, Ələsgərli, Əskipara, Güləbatlı, Hacallı, Hacıqərvənd, Hüsənli, Xoruzlu, İlxıçılar, İrəvanlı, İsmayılbəyli, Kəbirli, Kəngərli, Köçərli, Kövdadıq, Qapanlı, Qaraağacı, Qaradağlı, Qaynaq, Qazyan, Mamırlı, Poladlı, Rəcəbli, Sarıcalı, Sarov, Seydimli, Səhləbad, Soyulan, Təzəkənd, Umudlu, Urus talası, Yenikənd, Yuxarı Qapanlı, Yuxarı Qaradağlı, Yuxarı Sarıcalı, Zolgəran kəndləri olub. 2016-cı ildə Dördgünlük müharibə nəticəsində Tərtərin Qırmızı Saqqallar, Qazaxlar, Talış kəndləri ətrafındakı strateji yüksəkliklər işğaldan azad edildi. Sonralar isə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin 13 oktyabr 1992-ci il tarixli Qərarı ilə Ağdərə rayonu ləğv edilərkən həmin rayonun 26 kəndi, 1 şəhəri Ağdərə şəhəri və 1 qəsəbəsi Şıxarx, yəni 548 km² ərazisi Tərtər rayonunun inzibati ərazi vahidinə daxil edilmişdir.
Ağdərə rayonundan Tərtər rayonuna verilmiş 28 yaşayış məntəqəsindən Şıxarx qəsəbəsi, Həsənqaya, Qızıloba kəndləri Azərbaycanın nəzarətində idi. 2020-ci ilin oktyabrın 3-də Suqovuşan, Talış, oktyabrın 9-da Çaylı kəndi işğaldan azad edilmişdir. 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq 1 şəhəri 21 kəndi isə Rusiya Sülhməramlı kontingentinin nəzarəti altına keçmişdir. Ağdərə şəhəri, Ağabəyyalı, Aşağı Oratağ, Canyataq, Çardaqlı, Çıraqlı, Çiləbürt, Dəmirli, Dəstəgül, Göyarx, Gülyataq, Kiçik Qarabəy, Qasapet, Lüləsaz, Meqrelalay, Ortakənd, Seysulan, Təpəkənd, Ulu Qarabəy, Umudlu, Yarımca, Zəylik kəndləri 19 sentyabr 2023-cü ildə aparılan lokal xarakterli antiterror əməliyyatları nəticəsində həmin ərazilər də Azərbaycanın suverenliyinə keçmişdir.
Tarixi
Tərtər Azərbaycan Respublikasında inzibati rayondur. 1920-ci ilin aprel ayında Cavanşir qəzası yaradılmışdır. Həmin ildə Tərtər sahəsi yaradılmış və 1920–1922-ci illərdə Cavanşir qəzasının tabeliyində olmuş, 1922-ci ildə adı dəyişdirilərək Cavanşir sahəsi adlandırılıb. 7 iyul 1923-cü ildən 1929-cu ilin aprelinə kimi Ağdam qəzasının inzibati tabeliyində, 8 aprel 1929-cu ildən 8 avqust 1930-cu ilə kimi Qarabağ dairəsinin tabeliyində olmuşdur. 8 avqust 1930-cu ildə Tərtər rayonu yaradılıb. 24 fevral 1931-ci ildə Tərtər rayonu ləğv edilərək Bərdə rayonunun inzibati tabeliyinə verilmişdir. 27 yanvar 1934-cü ildə yenidən Tərtər rayonu yaradılmışdır. 5 avqust 1949-cu ildə rayonun adı dəyişdirilərək Mirbəşir rayonu adlandırılmışdır. 4 yanvar 1963-cü ildə Mirbəşir rayonu ləğv edilərək Bərdə rayonunun inzibati tabeliyinə keçirilmiş, 6 yanvar 1965-ci ildə yenidən Mirbəşir rayonu yaradılmışdır. 7 fevral 1991-ci ildə Mirbəşir rayonunun adı dəyişdirilərək yenidən Tərtər rayonu adlandırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 13 oktyabr 1992-ci il tarixli 327 saylı qərarı ilə Azərbaycan Respublikasının Ağdərə rayonu ləğv edilərək həmin rayonun Ağdərə şəhəri, Şıxarx qəsəbəsi və 26 kəndi Tərtər rayonunu inzibati tərkibinə verilmişdir. Ağdərə rayonu ərazisindən verilən yaşayış məntəqələri də daxil olmaqla hazırda rayonda 2 şəhər, 1 qəsəbə və 74 kənd vardır.
Qarabağ müharibəsi
Qarabağa çox yaxın olan Tərtər erməni təcavüzündən kifayət qədər əziyyət çəkib. Hal-hazırda Ağdərə rayonundan rayonun tabeliyinə verilmiş yaşayış məntəqələri işğal altındadır. Rayonun bir neçə kəndi cəbhədə yerləşdiyindən Tərtər ətrafında tez-tez döyüşlər gedir. Müharibə dövründə Tərtər rayonundan 307 nəfər şəhid olub. Son 5 il ərzində 15 nəfər tərtərli ermənilərin basdırdığı minalara düşüb.
Ermənilər I Qarabağ müharibəsi dövründə cəbhənin Goranboy və Tərtər istiqamətinə perspektivli ərazi kimi yanaşıblar. Onlar istər 1992-ci ildə, istərsə də 1994-cü ildə əsas diqqəti cəbhənin bu istiqamətinə yönəldiblər. O dövrdə Tərtər istiqamətində döyüşlərdə iştirak etmiş zabitlərin sözlərinə görə, 1994-cü ilin yanvar ayında ermənilərin hərbi qüvvə və texnikasının demək olar 45–50 faizi və 10 min nəfərə yaxın şəxsi heyəti məhz cəbhənin bu istiqamətində cəmləşdirilmişdi.Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı Tərtər ərazi özünümüdafiə batalyonu qəhrəmanlıq göstərsə də, Tərtər rayonunun bir sıra məntəqələri erməni qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş və uzun zaman bölgədə təmas xətti yaranmışdır. Atəşkəs tez tez pozulmuş və atıcı silahlardan intensiv atəşə tutulmuşdur. 2010-cu ilin iyunun 19-da Tərtərin Çaylı kəndində baş verən döyüşlərdə Azərbaycan ordusunun əsgəri Mübariz İbrahimov çoxlu sayda erməni əsgərini öldürərək şəhid olub. Mübariz İbrahimov bu igidliyinə görə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb. İndiki dövrdə belə Ermənistanda Mübariz İbrahimov haqqında danışmağa qadağa qoyulub. Bundan sonra erməni ordusunun əsgərləri bir neçə dəfə Tərtər istiqamətindən cəbhə xəttini yararaq Azərbaycan ərazisinə daxil olmağa çalışsalar da, onların bu cəhdlərinin qarşısı qətiyyətlə alınıb və düşmən ordusu itki verərək geri çəkilib.
Coğrafi mövqeyi
Rayonun səthi şimal-şərqdə düzənlik, cənub-qərbdə dağlıqdır. Murovdağ zirvəsinə daxil olan Eldəydaş 2150 m, Qlobus yüksəkliyi 951 m, Şahbulaq dağı 482 m-dir. Dağlıq sahədə Yura-Təbaşir, düzənlikdə Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Faydalı qazıntıları: neft, daş kömür, tikinti materialları, səpinti qızıl. İqlimi yayı quraq keçən mülayim isti yarımsəhra və quru-çöl tipli, qışı mülayim soyuqdur. Orta temperatur yanvarda 2 °C-7 °C dərəcə, iyulda 22–27 °C-dir. İllik yağıntı 300–500 mm-dir. Rayon ərazisindən Tərtər və İncəçay, cənub sərhədindən isə Xaçınçay axır. Ərazisi şabalıdı, boz və çəmən-boz torpaqlardan ibarətdir. Yovşanlı-şoranotulu yarımsəhralar, seyrək kollu çəmənliklər, meşələr və subalp çəmənləri yayılmışdır. Tərtər rayonu Tərtər çayının aşağı hissəsində yerləşir və şimaldan İncə çayı ilə həmhüduddur. Rayonda iqlim şəraiti mülayim iqlimdən başlamış isti yarımsəhra və səhra iqliminə qədər dəyişir. Tərtər və Xaçınçay çayları bu rayonun ərazisi ilə axır. Rayon Kür-Araz ovalığının qərb hissəsində, Qarabağ düzündə yerləşir. Burada neft yataqları, tikinti materialları mövcuddur. Rayonun ərazisində 58 yaşayış məntəqəsi vardır. Rayonun inzibati mərkəzi Tərtər şəhəri Tərtərçayın sağ və sol sahillərindən qədim karvan yolu üzərində yerləşir. Buranın tarixi adı Çaparxana olmuşdur. Alban dövlətinin qədim paytaxtı Bərdədən 17 km aralıda yerləşən bu ərazidə vaxtilə karvansara və qala olmuşdur.
Tərtər rayonu Kiçik Qafqazın şimal-şərq ətəklərində və Qarabağ düzündə yerləşdiyindən burada iqlim yayda quraq isti keçən yarımsəhradır bəzi illərdə yayda hətta 41 °C-temperatur qeydə alınır. Rayonda illik temperatur 11,5 °C-dir Tərtərdə indiyədək qeydə alınmış ən yüksək temperatur müsbət 43 °C dərəcə olub.
Əhalisi
İqtisadi xarakteristikası
Rayonun əsas təsərrüfat sahələri pambıqçılıq, heyvandarlıq, taxılçılıqdır. Subtropik meyvə olan narçılıq burda daha çox inkişaf etmişdir. Rayonda pambıqtəmizləmə zavodu, toxuculuq fabriki, elektromexanika, konserv, süd emalı zavodları və s. sənaye müəssisələri mövcuddur. Xalq sənəti növlərindən xalçaçılıq, tikmə və toxuma sənətləri bu rayonda yaxşı inkişaf etmişdir. 2006-cı ildən Tərtərdə Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin tabeliyindəki "Elektromexanika" zavodu fəaliyyət göstərir. 2010-cu ildə Tərtərdə Gilan Holdinq şirkətinə məxsus süd emalı zavodu fəaliyyətə başlamışdır.
Nəqliyyat
Rayon ərazisində Tərtər-İstisu, Tərtər-Hindarx, Tərtər-Goranboy, Yevlax-Ağdam-Laçın, Tərtər dövrələmə, Tərtər kənar avtomobil yolları keçir. Bu avtomobil yollarının uzunluğu 89 km-dir və yollar 3-cü kateqoriyaya aiddir. Rayon ərazisindən 4-cü kateqoriyaya aid edilən 15 km uzunluğunda Yevlax-Bərdə-Ağdam dəmir yolu keçir.
Tarixi və memarlıq abidələri
Rayonda 24 tarix və mədəniyyət abidələri var. Onlardan 1 ədədi dünya, 15 ədədi ölkə əhəmiyyətli arxeoloji abidə, 7 ədədi yerli əhəmiyyətli memarlıq, 1 ədədi isə yerli əhəmiyyətli arxeoloji abidədir. Həmin abidələr Tərtər şəhərində, Buruc, Hacıqərvənd, Evoğlu, Hüsənli, Sarov, Borsunlu, Bəyim Sarov,Xoruzlu, Dəmirçilər kəndlərində yerləşir. Göstərilən ərazilərdə 3 məscid, 15 kurqan, 2 nekropol, 2 yaşayış yeri, 1 buzxana, 1 türbə mövcuddur. Son dövrlərdə rayonun ərazisində olan tarixi və memarlıq abidələrinin təmiri və bərpası istiqamətində müəyyən işlər görülmüşdür.
- Çiləbürt qalası — Çiləbürt kəndi
- Üç körpə monastırı — Çiləbürt kəndi
- Çiləbürt monastırı — Çiləbürt kəndi
- Müqəddəs Yelisey monastırı — Təpəkənd kəndi
- Kalankat yaşayış yerinin qalıqları — Suqovuşan və Çardaqlı kəndlərinin arası
- Ürəkvəng monastırı — Talış kəndi
- Gülüstan məlik sarayı — Talış kəndi
Qəzet
Sovet dövründə Tərtərdə nəşr olunurdu. 1934-cü ildə "Kolxozçuların varlanması yolunda" adı ilə fəaliyyətə başlayan qəzet 1937-ci ildən "Qızıl Bayraq" adı ilə nəşr olunmuşdur. 1963–1965-ci illərdə Tərtər rayonu Bərdə rayonu ilə birləşdiyinə görə, "Qızıl Bayraq" qəzeti Bərdə rayonunun "Kommunizm yolu" qəzeti ilə birləşdirilmiş, 1966-cı ildən yenidən "Qızıl Bayraq" adı ilə nəşr edilmişdir.
1998-ci ildən fəaliyyəti dayanan qəzet 2005-ci ildən etibarən "Yeni Tərtər" adı ilə nəşr edilməyə başlamışdır. "Yeni Tərtər" qəzeti hazırda ayda 3 dəfə oxucuların görüşünə gəlir.
Mənbə
- Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — Kənd rayonları, səhifə 873. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-06-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-02.
- "Azərbaycan Respublikasının Bakı, Gəncə və Sumqayıt şəhərlərinin, Abşeron, Ağdaş, Ağsu, Ağcabədi, Balakən, Bərdə, Beyləqan, Vartaşen, Quba, Qutqaşen, Daşkəsən, İmişli, Yevlax, Kəlbəcər, Kürdəmir, Gədəbəy, Goranboy, Laçın, Lerik, Lənkəran, Mirbəşir, Puşkin, Saatlı, Füzuli, Cəbrayıl və Şamxor rayonlarının, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Şuşa rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 7 fevral 1991-ci il tarixli, 54-XII saylı Qərarı". 2022-05-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-21.
- Azərbaycan Respublikasının Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi: Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixi kökləri 2012-05-02 at the Wayback Machine
- TƏRTƏRDƏ MÜHARİBƏDƏN ƏZİYYƏT ÇƏKƏN İNSANLAR ÜÇÜN MƏRKƏZ AÇILIB [ölü keçid]
- Tərtər – strateji bölgə [ölü keçid]
- . 2011-09-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-30.
- . 2012-01-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-09.
- . 2012-01-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-20.
- Şahverdiyev A. B. Azərbaycan mətbuatı tarixi. "Təhsil" nəşriyyatı, 2006
- http://azertag.az/xeber/Yeni_Terter_qezetinin_80_illik_yubileyi_qeyd_olunmusdur-63450
Həmçinin bax
- Həsənqaya əməliyyatı
- Tərtər bələdiyyələri
- Tərtər əməliyyatı
- Tərtərin bombalanması
- Marquşavan əməliyyatı
 | Tərtər rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Terter rayonu haqqindadir Terter seheri ucun Terter sehifesine baxin Terter rayonu evvelki adi Mirbesir rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi Sovet dovrunde adi Mirbesir olmusdur Azerbaycan Respublikasi Ali Sovetinin 7 fevral 1991 ci il tarixli 54 XII sayli Qerari ile Mirbesir rayonu Terter rayonu adlandirilmisdir RayonTerterSoldan saga Urekveng monastiri Muqeddes Yelisey monastiri Gencler Merkezi Agdere qesebesinin umumi gorunusu Tertercay ve kanyonu Tarix Diyarsunasliq Muzeyi40 20 17 sm e 46 54 49 s u Olke AzerbaycanDaxildir QarabagInzibati merkez TerterIcra bascisi Musteqim Memmedov 2015 Tarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 1024 km Hundurluk 237 mEhalisiEhalisi 117 200 neferReqemsal identifikatorlarISO kodu AZ TARTelefon kodu 994 22Poct indeksi AZ 5900Avtomobil nomresi 59 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Sahesi 957 km ehalisi 102 500 min neferdir 01 01 2016 Merkezi Terter seheridir Terter rayonunda 24 tarix ve medeniyyet abidesi vardir Onlardan biri dunya ehemiyyetli tunc ve ilk demir dovrune aid Borsunlu kurqanlaridir Indiyedek aparilan arasdirmalar ve arxeoloji qazintilar Terterin qedim yasayis meskeni oldugunu gostermekdedir Rayonun erazisinde Terter Incecay cenub serheddinden ise Xacincay axir Rayonun sethi simal serqinde duzenlik cenub qerbinde dagliqdir Dagliq sahede tebasir duzenlikde Antropogen cokuntuleri yayilmisdir Faydali qazintilari neft das komur tikinti materiallari sepinti qizil ve s Rayonun iqtisadiyyatinin esasini kend teserrufati teskil edir Ekincilik ve maldarliq inkisaf etmisdir Terter rayonu Qarabag iqtisadi rayonuna daxildir Terter rayonunun evveller erazisi 412 km olmusdur Rayonun evveller 1 seheri Terter seheri 52 kendi bunlardir Agkend Alisarli Asagi Qapanli Azad Qaraqoyunlu Bala Kengerli Bayandur Bayandurlu Beyimsarov Bildircinli Borsunlu Buruc Cemilli Demirciler Duyerli Evoglu Elesgerli Eskipara Gulebatli Hacalli Haciqervend Husenli Xoruzlu Ilxicilar Irevanli Ismayilbeyli Kebirli Kengerli Kocerli Kovdadiq Qapanli Qaraagaci Qaradagli Qaynaq Qazyan Mamirli Poladli Recebli Saricali Sarov Seydimli Sehlebad Soyulan Tezekend Umudlu Urus talasi Yenikend Yuxari Qapanli Yuxari Qaradagli Yuxari Saricali Zolgeran kendleri olub 2016 ci ilde Dordgunluk muharibe neticesinde Terterin Qirmizi Saqqallar Qazaxlar Talis kendleri etrafindaki strateji yukseklikler isgaldan azad edildi Sonralar ise Azerbaycan Respublikasinin Milli Meclisinin 13 oktyabr 1992 ci il tarixli Qerari ile Agdere rayonu legv edilerken hemin rayonun 26 kendi 1 seheri Agdere seheri ve 1 qesebesi Sixarx yeni 548 km erazisi Terter rayonunun inzibati erazi vahidine daxil edilmisdir Agdere rayonundan Terter rayonuna verilmis 28 yasayis menteqesinden Sixarx qesebesi Hesenqaya Qiziloba kendleri Azerbaycanin nezaretinde idi 2020 ci ilin oktyabrin 3 de Suqovusan Talis oktyabrin 9 da Cayli kendi isgaldan azad edilmisdir 10 noyabr 2020 ci il tarixli ucterefli beyanata uygun olaraq 1 seheri 21 kendi ise Rusiya Sulhmeramli kontingentinin nezareti altina kecmisdir Agdere seheri Agabeyyali Asagi Oratag Canyataq Cardaqli Ciraqli Cileburt Demirli Destegul Goyarx Gulyataq Kicik Qarabey Qasapet Lulesaz Meqrelalay Ortakend Seysulan Tepekend Ulu Qarabey Umudlu Yarimca Zeylik kendleri 19 sentyabr 2023 cu ilde aparilan lokal xarakterli antiterror emeliyyatlari neticesinde hemin eraziler de Azerbaycanin suverenliyine kecmisdir TarixiTerter Azerbaycan Respublikasinda inzibati rayondur 1920 ci ilin aprel ayinda Cavansir qezasi yaradilmisdir Hemin ilde Terter sahesi yaradilmis ve 1920 1922 ci illerde Cavansir qezasinin tabeliyinde olmus 1922 ci ilde adi deyisdirilerek Cavansir sahesi adlandirilib 7 iyul 1923 cu ilden 1929 cu ilin apreline kimi Agdam qezasinin inzibati tabeliyinde 8 aprel 1929 cu ilden 8 avqust 1930 cu ile kimi Qarabag dairesinin tabeliyinde olmusdur 8 avqust 1930 cu ilde Terter rayonu yaradilib 24 fevral 1931 ci ilde Terter rayonu legv edilerek Berde rayonunun inzibati tabeliyine verilmisdir 27 yanvar 1934 cu ilde yeniden Terter rayonu yaradilmisdir 5 avqust 1949 cu ilde rayonun adi deyisdirilerek Mirbesir rayonu adlandirilmisdir 4 yanvar 1963 cu ilde Mirbesir rayonu legv edilerek Berde rayonunun inzibati tabeliyine kecirilmis 6 yanvar 1965 ci ilde yeniden Mirbesir rayonu yaradilmisdir 7 fevral 1991 ci ilde Mirbesir rayonunun adi deyisdirilerek yeniden Terter rayonu adlandirilmisdir Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin 13 oktyabr 1992 ci il tarixli 327 sayli qerari ile Azerbaycan Respublikasinin Agdere rayonu legv edilerek hemin rayonun Agdere seheri Sixarx qesebesi ve 26 kendi Terter rayonunu inzibati terkibine verilmisdir Agdere rayonu erazisinden verilen yasayis menteqeleri de daxil olmaqla hazirda rayonda 2 seher 1 qesebe ve 74 kend vardir Qarabag muharibesi Qarabaga cox yaxin olan Terter ermeni tecavuzunden kifayet qeder eziyyet cekib Hal hazirda Agdere rayonundan rayonun tabeliyine verilmis yasayis menteqeleri isgal altindadir Rayonun bir nece kendi cebhede yerlesdiyinden Terter etrafinda tez tez doyusler gedir Muharibe dovrunde Terter rayonundan 307 nefer sehid olub Son 5 il erzinde 15 nefer terterli ermenilerin basdirdigi minalara dusub Ermeniler I Qarabag muharibesi dovrunde cebhenin Goranboy ve Terter istiqametine perspektivli erazi kimi yanasiblar Onlar ister 1992 ci ilde isterse de 1994 cu ilde esas diqqeti cebhenin bu istiqametine yoneldibler O dovrde Terter istiqametinde doyuslerde istirak etmis zabitlerin sozlerine gore 1994 cu ilin yanvar ayinda ermenilerin herbi quvve ve texnikasinin demek olar 45 50 faizi ve 10 min nefere yaxin sexsi heyeti mehz cebhenin bu istiqametinde cemlesdirilmisdi Birinci Qarabag muharibesi zamani Terter erazi ozunumudafie batalyonu qehremanliq gosterse de Terter rayonunun bir sira menteqeleri ermeni quvveleri terefinden isgal olunmus ve uzun zaman bolgede temas xetti yaranmisdir Ateskes tez tez pozulmus ve atici silahlardan intensiv atese tutulmusdur 2010 cu ilin iyunun 19 da Terterin Cayli kendinde bas veren doyuslerde Azerbaycan ordusunun esgeri Mubariz Ibrahimov coxlu sayda ermeni esgerini oldurerek sehid olub Mubariz Ibrahimov bu igidliyine gore Azerbaycanin Milli Qehremani adina layiq gorulub Indiki dovrde bele Ermenistanda Mubariz Ibrahimov haqqinda danismaga qadaga qoyulub Bundan sonra ermeni ordusunun esgerleri bir nece defe Terter istiqametinden cebhe xettini yararaq Azerbaycan erazisine daxil olmaga calissalar da onlarin bu cehdlerinin qarsisi qetiyyetle alinib ve dusmen ordusu itki vererek geri cekilib Cografi movqeyiTerter rayonunun xeritesi Rayonun sethi simal serqde duzenlik cenub qerbde dagliqdir Murovdag zirvesine daxil olan Eldeydas 2150 m Qlobus yuksekliyi 951 m Sahbulaq dagi 482 m dir Dagliq sahede Yura Tebasir duzenlikde Antropogen cokuntuleri yayilmisdir Faydali qazintilari neft das komur tikinti materiallari sepinti qizil Iqlimi yayi quraq kecen mulayim isti yarimsehra ve quru col tipli qisi mulayim soyuqdur Orta temperatur yanvarda 2 C 7 C derece iyulda 22 27 C dir Illik yaginti 300 500 mm dir Rayon erazisinden Terter ve Incecay cenub serhedinden ise Xacincay axir Erazisi sabalidi boz ve cemen boz torpaqlardan ibaretdir Yovsanli soranotulu yarimsehralar seyrek kollu cemenlikler meseler ve subalp cemenleri yayilmisdir Terter rayonu Terter cayinin asagi hissesinde yerlesir ve simaldan Ince cayi ile hemhududdur Rayonda iqlim seraiti mulayim iqlimden baslamis isti yarimsehra ve sehra iqlimine qeder deyisir Terter ve Xacincay caylari bu rayonun erazisi ile axir Rayon Kur Araz ovaliginin qerb hissesinde Qarabag duzunde yerlesir Burada neft yataqlari tikinti materiallari movcuddur Rayonun erazisinde 58 yasayis menteqesi vardir Rayonun inzibati merkezi Terter seheri Tertercayin sag ve sol sahillerinden qedim karvan yolu uzerinde yerlesir Buranin tarixi adi Caparxana olmusdur Alban dovletinin qedim paytaxti Berdeden 17 km aralida yerlesen bu erazide vaxtile karvansara ve qala olmusdur Terter rayonu Kicik Qafqazin simal serq eteklerinde ve Qarabag duzunde yerlesdiyinden burada iqlim yayda quraq isti kecen yarimsehradir bezi illerde yayda hetta 41 C temperatur qeyde alinir Rayonda illik temperatur 11 5 C dir Terterde indiyedek qeyde alinmis en yuksek temperatur musbet 43 C derece olub EhalisiEsas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Iqtisadi xarakteristikasiRayonun esas teserrufat saheleri pambiqciliq heyvandarliq taxilciliqdir Subtropik meyve olan narciliq burda daha cox inkisaf etmisdir Rayonda pambiqtemizleme zavodu toxuculuq fabriki elektromexanika konserv sud emali zavodlari ve s senaye muessiseleri movcuddur Xalq seneti novlerinden xalcaciliq tikme ve toxuma senetleri bu rayonda yaxsi inkisaf etmisdir 2006 ci ilden Terterde Mudafie Senayesi Nazirliyinin tabeliyindeki Elektromexanika zavodu fealiyyet gosterir 2010 cu ilde Terterde Gilan Holdinq sirketine mexsus sud emali zavodu fealiyyete baslamisdir NeqliyyatRayon erazisinde Terter Istisu Terter Hindarx Terter Goranboy Yevlax Agdam Lacin Terter dovreleme Terter kenar avtomobil yollari kecir Bu avtomobil yollarinin uzunlugu 89 km dir ve yollar 3 cu kateqoriyaya aiddir Rayon erazisinden 4 cu kateqoriyaya aid edilen 15 km uzunlugunda Yevlax Berde Agdam demir yolu kecir Tarixi ve memarliq abideleriRayonda 24 tarix ve medeniyyet abideleri var Onlardan 1 ededi dunya 15 ededi olke ehemiyyetli arxeoloji abide 7 ededi yerli ehemiyyetli memarliq 1 ededi ise yerli ehemiyyetli arxeoloji abidedir Hemin abideler Terter seherinde Buruc Haciqervend Evoglu Husenli Sarov Borsunlu Beyim Sarov Xoruzlu Demirciler kendlerinde yerlesir Gosterilen erazilerde 3 mescid 15 kurqan 2 nekropol 2 yasayis yeri 1 buzxana 1 turbe movcuddur Son dovrlerde rayonun erazisinde olan tarixi ve memarliq abidelerinin temiri ve berpasi istiqametinde mueyyen isler gorulmusdur Cileburt qalasi Cileburt kendi Uc korpe monastiri Cileburt kendi Cileburt monastiri Cileburt kendi Muqeddes Yelisey monastiri Tepekend kendi Kalankat yasayis yerinin qaliqlari Suqovusan ve Cardaqli kendlerinin arasi Urekveng monastiri Talis kendi Gulustan melik sarayi Talis kendiQezetQezetin bas redaktoru Tofiq Yusif Sovet dovrunde Terterde nesr olunurdu 1934 cu ilde Kolxozcularin varlanmasi yolunda adi ile fealiyyete baslayan qezet 1937 ci ilden Qizil Bayraq adi ile nesr olunmusdur 1963 1965 ci illerde Terter rayonu Berde rayonu ile birlesdiyine gore Qizil Bayraq qezeti Berde rayonunun Kommunizm yolu qezeti ile birlesdirilmis 1966 ci ilden yeniden Qizil Bayraq adi ile nesr edilmisdir 1998 ci ilden fealiyyeti dayanan qezet 2005 ci ilden etibaren Yeni Terter adi ile nesr edilmeye baslamisdir Yeni Terter qezeti hazirda ayda 3 defe oxucularin gorusune gelir MenbeAzerbaycan Respublikasinin inzibati erazi vahidleri Kend rayonlari sehife 873 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Mesul katib akademik T M Nagiyev Azerbaycan cildi Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2007 884 sehife ISBN 9789952441017IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Umumi melumat Azerbaycan Respublikasinin inzibati erazi vahidleri Inzibati kend rayonlari 01 01 2006 sehife 12 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Mesul katib akademik T M Nagiyev Azerbaycan cildi Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2007 884 sehife ISBN 9789952441017 Arxivlenmis suret 2020 06 07 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 02 Azerbaycan Respublikasinin Baki Gence ve Sumqayit seherlerinin Abseron Agdas Agsu Agcabedi Balaken Berde Beyleqan Vartasen Quba Qutqasen Daskesen Imisli Yevlax Kelbecer Kurdemir Gedebey Goranboy Lacin Lerik Lenkeran Mirbesir Puskin Saatli Fuzuli Cebrayil ve Samxor rayonlarinin Dagliq Qarabag Muxtar Vilayeti Susa rayonunun inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklikler edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Ali Sovetinin 7 fevral 1991 ci il tarixli 54 XII sayli Qerari 2022 05 02 tarixinde Istifade tarixi 2022 09 21 Azerbaycan Respublikasinin Qacqinlarin ve Mecburi Kockunlerin Isleri uzre Dovlet Komitesi Ermenistan Azerbaycan Dagliq Qarabag munaqisesinin tarixi kokleri 2012 05 02 at the Wayback Machine TERTERDE MUHARIBEDEN EZIYYET CEKEN INSANLAR UCUN MERKEZ ACILIB olu kecid Terter strateji bolge olu kecid 2011 09 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 30 2012 01 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 09 2012 01 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 04 20 Sahverdiyev A B Azerbaycan metbuati tarixi Tehsil nesriyyati 2006 http azertag az xeber Yeni Terter qezetinin 80 illik yubileyi qeyd olunmusdur 63450Hemcinin baxHesenqaya emeliyyati Terter belediyyeleri Terter emeliyyati Terterin bombalanmasi Marqusavan emeliyyati Terter rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin