Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Orta padşahlıq ya Orta dövr Qədim Misirin (e.ə. təqr. 2050-e.ə. təqr.1750 bəzi mənbələrdə e.ə. 2137-1781) XI-XII bəzi mənbələrdə XI-XIII (Manefon) sülalələr dövrünü əhatə edir. Bu dövrdə Misir yenidən güclü mərkəzləşmiş dövlətə çevrildi. XII sülalə fironları Nubiya, Sinay y-a və Cənubi Fələstinin bir sıra vilayətlərini zəbt etdirlər. Bu zaman Suriya, Mesopotamiya, Punt və Nubiya ilə ticarət əlaqələri genişlənmiş, sənətkarlıq, ağac emalı və toxuculuq inkişaf etmişdir. Bu dövrdə ziddiyyətlər, üsyanlar mərkəzləşmiş firon hakimiyyətini zəiflədərək ayrı-ayrı nomların siyasi əhəmiyyətini artırmış olur. E.ə. 18 ci əsrin sonunda (e.ə. təqr. 1710-1580 ci illərdə) Misir heksosların istilasına məruz qalır. Heksoslar Misirdə 100 ildən artıq hökmranlıq etsələr də müstəqil dövlət yarada bilmədilər. E.ə. 17 ci əsrin sonunda Misirin XVII sülalə fironlarının başçısı Yaxmosun dövründə hiksosların ölkədən qovulmalarına başlanıldı.
Ümumi məlumat
Bu dövrün başlanğıcı adətən zamanının ortalarına II Mentuhotepin hakimiyyəti illərinə təsadüf edir. Birinci aralıq zaman kəsiyində kiçik çarlıqlara parçalanmış Qədim Misir X sülalə sonu şimalda mərkəzi Herakleopol cənubda isə Teben hakimiyyəti formalaşmış olur.
E.ə. 2040 cı ildə Fivan monarxı II Mentuhotep Herakleopol fironunu devirərək insani və maddi nemətləri cəmləşdirərək ən qədim çarlıq dövründəki ümumi Misir irriqasiya sistemini bərpasına başlamış olur və bu proses sonrakı XI xüsusən də XII sülalə dövründə davam etdirilir. Amenemhet – Senusert sülalələri dövründə (e.ə. 1991-1783), xüsusən də dövründə ölkədə vəziyyətin sabitləşməsi və qüvvətlənməsi baş verir. Ölkənin hərbi və iqtisadi potensiyalı xeyli güclənmiş olur. Bu dövrdə çox zaman feodal münasibətlərinin höküm sürdüyü qeyd edilir. Misir tarixinin elə bir dövrü yoxdur ki, bu dövr qədər tarixi abidələrə rast gəlinsin.
Orta qədim dövr özlüyündə iki hissəyə bölünür.
- İlkin Orta qədim, qədərki mərkəzləşmə meyillərinin artığı dövr,
- Sonrakı Orta qədim başlayaraq XIII sülaləyə qədərki güclü mərkəzləşmiş dövlət və intibah dövrü.
Elm, mədəniyyət
Orta padşahlıq dövründə Misirdə elementar cəbri anlayışlar meydana gəldi, iki məchullu tənliklər həll edildi. Düzbucağın, üçbucağın və dairənin sahəsini, ehramların səthini və həcmini hesablaya bildilər. Meyitlərin balzamlanması, anatomiya və cərrahiyyənin inkişafına zəmin yaratdı. Misirlilər ürəyin funksiyasını öyrənmiş, qan düvranı qanununu kəşf etmiş, kəllənin trepanasiyasını həyata keçirmişlər. Mumiyalama, ətir. Dərman, rəng və s. Hazırlanması, şüşə və saxsı istehsalı kimyanın inkişafına səbəb oldu.
XI sülalə
Turin çar papiruslarında XI sülalənin yeddi çarı və bir də XI sülalənin sonunda "yeddi əbəs buraxılmış vaxt" qeyd edilir. XI sülalənin ümumi hökumranlıq müddəti 143 il göstərilmişdir. Bunu nəzərə alaraq XI sülalənin e.ə. 1994 – 2137 ci illəri əhatə etməsini demək olar. Karnak çar siyahısında sonra II Mentuhotep deyil göstərilmişdir. XII sülalə çarları cənub Misirdə, IX-X sülalə çarları isə şimalda qərar tutmuş olmuş, aralarındakı çəkişmələr oğlu II Mentuhotep Fivdə hakimiyyətə gəldikdən sonra daha da dərinləşərək onun hakimiyyətinin təxminən 39-cu ilində yuxarı və aşağı Misir hakimiyyətilərinin birləşdirilməsi ilə nəticələnir. Onun oğlu 3000 nəfərlik dəstəsi ilə Qırmızı dəniz sahillərinə bir ekspedisiya təşkil etmişdir. hakimiyyəti görünür zəif olmuş, XII sülalənin yaradıcısı I Amenemhet tərəfindən e.ə. 1994 cü ildə devrilmişdir.
XII sülalə
I Amenemhet güman ki, Teben xalqının nümayəndəsi olmuşdur. Ana tərəfdən Elefantinalı hesab edilir. Onun əsasını qoymuş olduğu sülalə hakimiyyəti imperiyada ən qüdrətlisi sayılırdı. O, paytaxtı şimala köçürtmüşdür. Yeni idarə üsulu tətbiq edərək, sağlığında ikən vərəsəsi ilə hakimiyyəti birlikdə idarə etmişdir. I Amenemhetin oğlu orta qədim dövrün ən möhtəbər çarlarından sayılırdı. Hələ atası ilə müştərək ölkəni idarə edərkən e.ə. 1975 ci ildə nubilərin üzərinə yürüş etmiş və bir sıra mühüm mövqeləri ələ keçirmişdir. Onun hökmranlığı dövründə ədəbiyyat və mədəniyyət özünün çiçəklənən dövrünü yaşamışdır. mühüm məbədlərin tikintisinə və köhnəlmiş çiy kərpic tikililərin yeni daş tikililərlə əvəz olunmasına xüsusi fikir vermişdir.
oğlu özünün Fələstin yürüşü ilə xatırlanmşdır. Onun xələfi cəmi 8-9 il hökmranlıq etmişdir. Onun tikdirtmiş olduğu ehram El-Lahunda yerləşir. Misirin ən böyük məna kəsb edən fironu sayılır. Herodot və öz səlnamələrində Asiyaya çoxsaylı yürüşlərindən bəhs etmişlər. O, hakimiyyəti əlində mıhkəm cəmləşdirərək, yerli hakimlərin səlahiyyətlərini xeyli azaltmışdır. XII sülalınin növbəti çarı də ölkəni mıhkəm əllə idarə etmişdir. Onun xələfi və çariça haqqında günümüzə bir o qədər də məlumat gəlib çatmamışdır. Orta qədim dövr tax-tac uğrunda gedən çəkişmələr, parçalanmalarla dolu başlaması ilə sona çatmış olur.
Mənbələr
- Б. А. Тураев, Древний Египет, Издательство: Огни, 1922 г.
- Azərbaycan Sovet EnsiklopediyasıVI cild, səh. 596-599, Bakı, 1982
- Gae Callender: The Middle Kingdom Renaissance (c.2055–1650 BC). In: Ian Shaw (Hrsg.): The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford University Press, Oxford 2000, S.137–171,
- Wolfram Grajetzki: The Middle Kingdom of Ancient Egypt. History, Archaeology and Society. Duckworth, London 2006,
İstinadlar
- Azərbaycan Sovet EnsiklopediyasıVI cild, səh. 597, Bakı,1982
- Jürgen von Beckerath: The Date of the End of the Old Kingdom of Egypt In: JNES 21. 1962, S. 146.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Orta padsahliq ya Orta dovr Qedim Misirin e e teqr 2050 e e teqr 1750 bezi menbelerde e e 2137 1781 XI XII bezi menbelerde XI XIII Manefon sulaleler dovrunu ehate edir Bu dovrde Misir yeniden guclu merkezlesmis dovlete cevrildi XII sulale fironlari Nubiya Sinay y a ve Cenubi Felestinin bir sira vilayetlerini zebt etdirler Bu zaman Suriya Mesopotamiya Punt ve Nubiya ile ticaret elaqeleri genislenmis senetkarliq agac emali ve toxuculuq inkisaf etmisdir Bu dovrde ziddiyyetler usyanlar merkezlesmis firon hakimiyyetini zeiflederek ayri ayri nomlarin siyasi ehemiyyetini artirmis olur E e 18 ci esrin sonunda e e teqr 1710 1580 ci illerde Misir heksoslarin istilasina meruz qalir Heksoslar Misirde 100 ilden artiq hokmranliq etseler de musteqil dovlet yarada bilmediler E e 17 ci esrin sonunda Misirin XVII sulale fironlarinin bascisi Yaxmosun dovrunde hiksoslarin olkeden qovulmalarina baslanildi Qedim Misir tarixiSulale oncesi dovrTasi medeniyyetiAmrat medeniyyeti I Nakad Gerzey medeniyyeti II Nakad Asagi MisirYuxari MisirErken padsahliqI sulale II sulaleQedim padsahliqIII sulale IV sulale V sulale VI sulaleBirinci araliq dovrVII sulale VIII sulale IX sulale X sulale XI sulaleOrta padsahliqXI sulale XII sulaleIkinci araliq dovrXIII sulale XIV sulale XV sulale XVI sulale XVII sulaleYeni padsahliqXVIII sulale XIX sulale XX sulaleUcuncu araliq dovrXXI sulale XXII sulale XXIII sulale XXIV sulale Sonraki dovr Fars dovru Yunan Roma dovru PtolemeylerbaxmuzakireredakteUmumi melumatBu dovrun baslangici adeten zamaninin ortalarina II Mentuhotepin hakimiyyeti illerine tesaduf edir Birinci araliq zaman kesiyinde kicik carliqlara parcalanmis Qedim Misir X sulale sonu simalda merkezi Herakleopol cenubda ise Teben hakimiyyeti formalasmis olur E e 2040 ci ilde Fivan monarxi II Mentuhotep Herakleopol fironunu devirerek insani ve maddi nemetleri cemlesdirerek en qedim carliq dovrundeki umumi Misir irriqasiya sistemini berpasina baslamis olur ve bu proses sonraki XI xususen de XII sulale dovrunde davam etdirilir Amenemhet Senusert sulaleleri dovrunde e e 1991 1783 xususen de dovrunde olkede veziyyetin sabitlesmesi ve quvvetlenmesi bas verir Olkenin herbi ve iqtisadi potensiyali xeyli guclenmis olur Bu dovrde cox zaman feodal munasibetlerinin hokum surduyu qeyd edilir Misir tarixinin ele bir dovru yoxdur ki bu dovr qeder tarixi abidelere rast gelinsin Orta qedim dovr ozluyunde iki hisseye bolunur Ilkin Orta qedim qederki merkezlesme meyillerinin artigi dovr Sonraki Orta qedim baslayaraq XIII sulaleye qederki guclu merkezlesmis dovlet ve intibah dovru Elm medeniyyet Orta padsahliq dovrunde Misirde elementar cebri anlayislar meydana geldi iki mechullu tenlikler hell edildi Duzbucagin ucbucagin ve dairenin sahesini ehramlarin sethini ve hecmini hesablaya bildiler Meyitlerin balzamlanmasi anatomiya ve cerrahiyyenin inkisafina zemin yaratdi Misirliler ureyin funksiyasini oyrenmis qan duvrani qanununu kesf etmis kellenin trepanasiyasini heyata kecirmisler Mumiyalama etir Derman reng ve s Hazirlanmasi suse ve saxsi istehsali kimyanin inkisafina sebeb oldu XI sulaleTurin car papiruslarinda XI sulalenin yeddi cari ve bir de XI sulalenin sonunda yeddi ebes buraxilmis vaxt qeyd edilir XI sulalenin umumi hokumranliq muddeti 143 il gosterilmisdir Bunu nezere alaraq XI sulalenin e e 1994 2137 ci illeri ehate etmesini demek olar Karnak car siyahisinda sonra II Mentuhotep deyil gosterilmisdir XII sulale carlari cenub Misirde IX X sulale carlari ise simalda qerar tutmus olmus aralarindaki cekismeler oglu II Mentuhotep Fivde hakimiyyete geldikden sonra daha da derinleserek onun hakimiyyetinin texminen 39 cu ilinde yuxari ve asagi Misir hakimiyyetilerinin birlesdirilmesi ile neticelenir Onun oglu 3000 neferlik destesi ile Qirmizi deniz sahillerine bir ekspedisiya teskil etmisdir hakimiyyeti gorunur zeif olmus XII sulalenin yaradicisi I Amenemhet terefinden e e 1994 cu ilde devrilmisdir XII sulaleMisir dovletinin genislendirilmesi I Amenemhet guman ki Teben xalqinin numayendesi olmusdur Ana terefden Elefantinali hesab edilir Onun esasini qoymus oldugu sulale hakimiyyeti imperiyada en qudretlisi sayilirdi O paytaxti simala kocurtmusdur Yeni idare usulu tetbiq ederek sagliginda iken veresesi ile hakimiyyeti birlikde idare etmisdir I Amenemhetin oglu orta qedim dovrun en mohteber carlarindan sayilirdi Hele atasi ile musterek olkeni idare ederken e e 1975 ci ilde nubilerin uzerine yurus etmis ve bir sira muhum movqeleri ele kecirmisdir Onun hokmranligi dovrunde edebiyyat ve medeniyyet ozunun ciceklenen dovrunu yasamisdir muhum mebedlerin tikintisine ve kohnelmis ciy kerpic tikililerin yeni das tikililerle evez olunmasina xususi fikir vermisdir oglu ozunun Felestin yurusu ile xatirlanmsdir Onun xelefi cemi 8 9 il hokmranliq etmisdir Onun tikdirtmis oldugu ehram El Lahunda yerlesir Misirin en boyuk mena kesb eden fironu sayilir Herodot ve oz selnamelerinde Asiyaya coxsayli yuruslerinden behs etmisler O hakimiyyeti elinde mihkem cemlesdirerek yerli hakimlerin selahiyyetlerini xeyli azaltmisdir XII sulalinin novbeti cari de olkeni mihkem elle idare etmisdir Onun xelefi ve carica haqqinda gunumuze bir o qeder de melumat gelib catmamisdir Orta qedim dovr tax tac ugrunda geden cekismeler parcalanmalarla dolu baslamasi ile sona catmis olur MenbelerB A Turaev Drevnij Egipet Izdatelstvo Ogni 1922 g Azerbaycan Sovet EnsiklopediyasiVI cild seh 596 599 Baki 1982 Gae Callender The Middle Kingdom Renaissance c 2055 1650 BC In Ian Shaw Hrsg The Oxford History of Ancient Egypt Oxford University Press Oxford 2000 S 137 171 ISBN 978 0 19 280458 7 Wolfram Grajetzki The Middle Kingdom of Ancient Egypt History Archaeology and Society Duckworth London 2006 ISBN 0 7156 3435 6IstinadlarAzerbaycan Sovet EnsiklopediyasiVI cild seh 597 Baki 1982 Jurgen von Beckerath The Date of the End of the Old Kingdom of Egypt In JNES 21 1962 S 146