Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Orqanogenez — Orqanogenez, qastrulyasiyanın sonunda başlayan və doğuşa qədər davam edən embrional inkişaf mərhələsidir. Organogenez zamanı qastrulyasiyadan əmələ gələn üç cücərti qatı (ektoderma, endoderma və mezoderma) orqanizmin daxili orqanlarını təşkil edir.
Onurğalıların endoderması ağciyər, tiroid və pankreasda toxuma əmələ gətirir. Mezoderma ürək əzələlərinin, skelet əzələlərinin, düz əzələlərin, böyrəklərdəki toxumaların və qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalına kömək edir. Ektoderma, epidermis içərisində toxumalar meydana gətirir və beyin içindəki neyronların və melanositlərin meydana gəlməsinə kömək edir. Üç qatın hər birinin hüceyrələri diferensiyasiyaya məruz qalır və bu müddətdə daha az ixtisaslaşmış hüceyrələrin müəyyən bir gen dəstinin ifadəsi ilə daha çox ixtisaslaşdıqları bir prosesdir. Hüceyrədaxili siqnallar özünü göstərən bir hüceyrədən ibarətdir (otokrin siqnal), orqan meydana gəlməsində də rol oynayır. Bu siqnal yolları hüceyrələrin yenidən düzəldilməsinə imkan verir və orqanların orqanizm daxilindəki müəyyən yerlərdə meydana gəlməsini təmin edir. Orqanogenez prosesi embrion və orqanoidlərdən istifadə edilərək öyrənilə bilər.
Təbəqələrin yaratdığı orqanlar
Sinir qabaqcıl hüceyrələri qatlanır və uzanır, sinir borusu əmələ gətirir. Mesoderma hüceyrələri yoğunlaşaraq yuxarıdakı ektoderma hüceyrələrini yönləndirmək üçün siqnallar göndərəcək bir çubuq əmələ gətirir. Sinir borusu boyunca olan bu qat onurğalıların mərkəzi sinir sistemini qurur. Endoderma, qaraciyər, ağciyər və mədəaltı vəzi kimi epiteli astarları və orqanlar meydana gətirərək mədə-bağırsaq və tənəffüs orqanlarını əmələ gətirən, embrionun içərisindəki təbəqədir. ] Embrionun mezoderması və ya orta cücərmə qatı qan, ürək, böyrək, əzələlər və birləşdirici toxumalar meydana gətirəcəkdir. İnkişaf etməkdə olan embrionun ektoderması və ya ən kənar mikrob təbəqəsi epidermis, beyin və sinir sistemini meydana gətirir.
Orqan meydana gəlməsi mexanizmi
Hər cücərmə təbəqəsi spesifik orqanlar meydana gətirsə də, embrioloq Heinz Kristian Pander 1820-ci illərdə kəşf etdi ki, cücərmə vərdişləri digər toxumalarla hüceyrə qarşılıqlı əlaqəsi olmadan uyğun orqanlar yarada bilməz. İnsanlarda daxili orqanlar mayalanmadan 3-8 həftə sonra inkişaf etməyə başlayır. Təbəqələri üç proses vasitəsilə orqanlar əmələ gətirir: qat, bölünmə və sıxılma. Qırışlar hüceyrələrin cücərti yarpağında əmələ gəlir və ümumiyyətlə onurğalı sinir borusunun inkişafında görülə bilən qapalı bir boru əmələ gətirir. Hüceyrələrin toxum qatında vezikül və ya uzanma meydana gətirən çatlar və ya ciblər əmələ gələ bilər. Bu şəkildə bədənin ağciyərləri və vəziləri inkişaf edə bilər.
Akkordlar orqanogenezindəki ilkin mərhələ onurğalıların inkişafında sinir boşqabının və nəticədə sinir borusunun əmələ gəlməsinə səbəb olan akkordun inkişafıdır. Sinir borusunun inkişafı beyin və onurğa beyni inkişafına səbəb olacaqdır. Onurğalılar, sümüklər, əzələlər və mərkəzi sinir sisteminin komponentləri daxil olmaqla bir çox quruluşa bölünən bir sinir dərisini inkişaf etdirirlər. Ektodermin sinir dərisinə, sinir borusuna və səthi ektodermaya fərqlənməsinə bəzən nevrulyasiya deyilir və bu mərhələdəki embriona neurula deyilir. Bütün bədən somit oxu boyunca mezodermin parçalanmasından əmələ gəlir.
Bitkilərin orqanogenezi
Bitkilərdə orqanogenez fasiləsiz baş verir və yalnız bitki öldükdə dayanır. Sürgündə apikal meristemlər müntəzəm olaraq yeni yan orqanlara (yarpaqlar və ya çiçəklər) və yan dallara səbəb olur. Kökdə zəif fərqlənmiş daxili toxumadan yeni yan köklər əmələ gəlir (məsələn, Arabidopsis thaliana model bitkisindəki ksilem qütbünün periksili). Hormonların spesifik kokteyllərinə (əsasən oksinlər və sitokininlər) cavab olaraq əksər bitki toxumaları fərqlənə bilər və kallus adlanan bölünən totipotent kök hüceyrələri meydana gətirir. Sonra bu hüceyrələrdə orqanogenez meydana gələ bilər. Yaranan orqan növü ətrafdakı hormonların nisbi konsentrasiyasından asılıdır. Bitki orqanogenezi toxuma əkilməsində əmələ gələ bilər və bitkinin bərpası üçün istifadə edilə bilər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Gilbert, S. F.; Barresi, M. J. F. "Developmental Biology, 11Th Edition 2016". American Journal of Medical Genetics Part A. 173 (5). 2017-05-01: 1430. doi:10.1002/ajmg.a.38166. ISSN 1552-4833.
- Rankin, Scott. "Timing is everything: Reiterative Wnt, BMP and RA signaling regulate developmental competence during endoderm organogenesis". Developmental Biology. 434 (1). 2018: 121–132. doi:10.1016/j.ydbio.2017.11.018. PMC 5785443. PMID 29217200 – NCBI vasitəsilə.
- "Animal development - Embryonic induction". Encyclopedia Britannica. 2019-04-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-04.
- "Plant and Soil Sciences eLibrary". passel.unl.edu. 2019-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-04.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Orqanogenez Orqanogenez qastrulyasiyanin sonunda baslayan ve dogusa qeder davam eden embrional inkisaf merhelesidir Organogenez zamani qastrulyasiyadan emele gelen uc cucerti qati ektoderma endoderma ve mezoderma orqanizmin daxili orqanlarini teskil edir Onurgalilarin endodermasi agciyer tiroid ve pankreasda toxuma emele getirir Mezoderma urek ezelelerinin skelet ezelelerinin duz ezelelerin boyreklerdeki toxumalarin ve qirmizi qan huceyrelerinin istehsalina komek edir Ektoderma epidermis icerisinde toxumalar meydana getirir ve beyin icindeki neyronlarin ve melanositlerin meydana gelmesine komek edir Uc qatin her birinin huceyreleri diferensiyasiyaya meruz qalir ve bu muddetde daha az ixtisaslasmis huceyrelerin mueyyen bir gen destinin ifadesi ile daha cox ixtisaslasdiqlari bir prosesdir Huceyredaxili siqnallar ozunu gosteren bir huceyreden ibaretdir otokrin siqnal orqan meydana gelmesinde de rol oynayir Bu siqnal yollari huceyrelerin yeniden duzeldilmesine imkan verir ve orqanlarin orqanizm daxilindeki mueyyen yerlerde meydana gelmesini temin edir Orqanogenez prosesi embrion ve orqanoidlerden istifade edilerek oyrenile biler Tebeqelerin yaratdigi orqanlarSinir sisteminin selefi huceyreleri qatlanir ve uzanir sinir borusu emele getirir Mezoderma huceyreleri sixlasaraq ektoderma huceyrelerini daha yuksek istiqametlendirmek ucun siqnallar gonderecek bir cubuq emele getirir Sinir borusu boyunca bu qat omurgalilarin merkezi sinir sistemini qurur Sinir qabaqcil huceyreleri qatlanir ve uzanir sinir borusu emele getirir Mesoderma huceyreleri yogunlasaraq yuxaridaki ektoderma huceyrelerini yonlendirmek ucun siqnallar gonderecek bir cubuq emele getirir Sinir borusu boyunca olan bu qat onurgalilarin merkezi sinir sistemini qurur Endoderma qaraciyer agciyer ve medealti vezi kimi epiteli astarlari ve orqanlar meydana getirerek mede bagirsaq ve teneffus orqanlarini emele getiren embrionun icerisindeki tebeqedir Embrionun mezodermasi ve ya orta cucerme qati qan urek boyrek ezeleler ve birlesdirici toxumalar meydana getirecekdir Inkisaf etmekde olan embrionun ektodermasi ve ya en kenar mikrob tebeqesi epidermis beyin ve sinir sistemini meydana getirir Orqan meydana gelmesi mexanizmiHer cucerme tebeqesi spesifik orqanlar meydana getirse de embrioloq Heinz Kristian Pander 1820 ci illerde kesf etdi ki cucerme verdisleri diger toxumalarla huceyre qarsiliqli elaqesi olmadan uygun orqanlar yarada bilmez Insanlarda daxili orqanlar mayalanmadan 3 8 hefte sonra inkisaf etmeye baslayir Tebeqeleri uc proses vasitesile orqanlar emele getirir qat bolunme ve sixilma Qirislar huceyrelerin cucerti yarpaginda emele gelir ve umumiyyetle onurgali sinir borusunun inkisafinda gorule bilen qapali bir boru emele getirir Huceyrelerin toxum qatinda vezikul ve ya uzanma meydana getiren catlar ve ya cibler emele gele biler Bu sekilde bedenin agciyerleri ve vezileri inkisaf ede biler Akkordlar orqanogenezindeki ilkin merhele onurgalilarin inkisafinda sinir bosqabinin ve neticede sinir borusunun emele gelmesine sebeb olan akkordun inkisafidir Sinir borusunun inkisafi beyin ve onurga beyni inkisafina sebeb olacaqdir Onurgalilar sumukler ezeleler ve merkezi sinir sisteminin komponentleri daxil olmaqla bir cox qurulusa bolunen bir sinir derisini inkisaf etdirirler Ektodermin sinir derisine sinir borusuna ve sethi ektodermaya ferqlenmesine bezen nevrulyasiya deyilir ve bu merheledeki embriona neurula deyilir Butun beden somit oxu boyunca mezodermin parcalanmasindan emele gelir Bitkilerin orqanogeneziBitkilerde orqanogenez fasilesiz bas verir ve yalniz bitki oldukde dayanir Surgunde apikal meristemler muntezem olaraq yeni yan orqanlara yarpaqlar ve ya cicekler ve yan dallara sebeb olur Kokde zeif ferqlenmis daxili toxumadan yeni yan kokler emele gelir meselen Arabidopsis thaliana model bitkisindeki ksilem qutbunun periksili Hormonlarin spesifik kokteyllerine esasen oksinler ve sitokininler cavab olaraq ekser bitki toxumalari ferqlene biler ve kallus adlanan bolunen totipotent kok huceyreleri meydana getirir Sonra bu huceyrelerde orqanogenez meydana gele biler Yaranan orqan novu etrafdaki hormonlarin nisbi konsentrasiyasindan asilidir Bitki orqanogenezi toxuma ekilmesinde emele gele biler ve bitkinin berpasi ucun istifade edile biler Hemcinin baxEmbrion Ektoderma Mezoderma EndodermaIstinadlarGilbert S F Barresi M J F Developmental Biology 11Th Edition 2016 American Journal of Medical Genetics Part A 173 5 2017 05 01 1430 doi 10 1002 ajmg a 38166 ISSN 1552 4833 Rankin Scott Timing is everything Reiterative Wnt BMP and RA signaling regulate developmental competence during endoderm organogenesis Developmental Biology 434 1 2018 121 132 doi 10 1016 j ydbio 2017 11 018 PMC 5785443 PMID 29217200 NCBI vasitesile Animal development Embryonic induction Encyclopedia Britannica 2019 04 24 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 04 Plant and Soil Sciences eLibrary passel unl edu 2019 10 21 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 04