Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nival subnival landşaft — Bu landşaft tipi Böyük Qafqazın cənub yamacında 3200-4400 m-lik mütləq diapazonunda olan uca dağların suayrıcı xətti boyu dar zolaq şəklində uzanan əraziləri əhatə edir.
Ərazisi
Əsasən mütləq yüksəkliyi 3500 m-dən çox olan Bazardüzü (4466 m), Tufandağ (4106), Çorundağ (4079 m), Məlkəmud (3879 m), Quton (3608 m), Çuxadurmaz (3572 m) kimi dağ zirvələrində formalaşan bu landşaft kompleksinin ümumi sahəsi 390 kvadrat kilometr olub,Azərbaycan daxilində Böyük Qafqazın cənub yamacının 11,1%-ni təşkil edir.
Relyefin böyük nisbi və mütləq yüksəkliyi və sərt iqlim şəraiti nival-subnival qurşaqdakı landşaftların formalaşması və inkişafında əsaslı rol oynayır. Fiziki , şaxta aşınması,qravitasiya, eroziya-denudasiya, soliflükasiya kimi müxtəlif proseslərin böyük potensial enerji ehtiyatları burada landşaftların daha çox dinamikliyinə şərait yaradır.
Relyefi
Bundan başqa sərt relyefə və davamiyyətli qar örtüyünə malik olan bu landşaftlar bəzi yerlərdə buzlaq sahələrinə çox yaxın olduğundan burada kimyəvi elementlərin hipergen miqrasiyasını öyrənmək hələlik mümkün deyildir.
Lakin əldə etdiyimiz faktiki göstəricilər bu landşaftlarda ekoloji-geokimyəvi şəraitin ümumi cəhətləri haqqında müəyyən təsəvvürlər yaratmağa imkan verir.
Yüksək dağlığın nival-subnival landşaft qurşağı Böyük Qafqazın cənub yamacı ərazisindəki dik və uçurumlu-qayalı dağ yamaclarını, düzəlmə səthlərini, aşınma prosesləri nəticəsində formalaşan ufantı konuslarını və s. bu kimi bir sıra elementar landşaftları əhatə edir. Dağ yamaclarında tez-tez ufantı konuslarına, uçqunlara, qaya çıxıntılarına təsadüf edilir.Dik və uçurumlu yüksək dağ yamaclarında yayılmış ufantı konusları, buzlaq və qar örtüyünün yaratdığı relyef formaları (karlar, sirklər, morenlər) və yarğanvari çay dərələri geniş əraziləri əhatə edir. Digər landşaftlardan (alp çəmənliyi və meşə landşaftlarından) fərqli olaraq nival-subnival landşaftlarda dağ süxurlarının maddi tərkibi və geokimyəvi xüsusiyyətləri kimyəvi elementlərin hipergen miqrasiyasına daha çox təsir göstərir. Çünki nival və subnival lanfdşaftlar istisna olmaqla digər landşaftlarda kimyəvi elementlərin paylanmasında, yayılmasında və dövranında başlıca rol canlı aləmin üzərinə düşür.Bundan başqa,bir qayda olaraq kimyəvi elementlərin miqrasiyasının özü dağ süxurlarını maddi tərkibinə əsasən müəyyənləşdirilir.
Odur ki,nival və subnival landşaftların öyrənilməsində süxurlarının geokimyəvi xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması xüsusi ilə böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Nival və subnival landşaftlarda yayılmış dağ süxurları əsasən aşağı Yuranın gilli və qumlu şistlərindən ibarətdir.Tədqiq olunan landşaftların litoloji əsasını Yura yaşlı gilli şistlər, qumdaşı və əhəngdaşları təşkil edir. Baş Qafqaz silsiləsinin çətin keçilən qayalıq əraziləri və buzlaqların kənar sahələri bu süxurlardan təşkil olunmuşdur. Spektral analizlərin nəticəsi göstərir ki,aşağı Yuranın aalen yaşlı şistləri qurğuşun,mərgümüş,qalay,vanadium və mislə zəngin olub, stronsium,barium,nikel və kobaltdan kasaddır.
İqlimi
Dağ-tundra iqlimi ilə səciyyələnən bu landşaftlarda orta illik temperatur 0 dərəcədən aşağı olur. Yanvar ayının orta aylıq tempraturu-100-140, iyul ayının orta temperaturu isə 5-100 arasında dəyişir. Günəşli saatların orta illik miqdarı 1900-2200-ə, cəm radiasiya 145-160 kkal/sm2-a çatır. Səth örtüyünün illik radiasiya balansı isə digər landşaft tipləri ilə müqayisədə daha az olub 15-25 kkal/sm2 təşkil edir.
Torpaq və bitki örtüyü
Torpaq-bitki örtüyündən məhrum olan nival-subnival landşaftların bioloji məhsuldarlığı digər landşaft qurşaqlarına nisbətən aşağı səviyyədə olması ilə səciyyələnir. Burada yalnız çatlardakı xırda dənəvər süxurları parçalayaraq digər bitkilərin inkişaf etməsi üçün substrat hazırlayan şibyə və mamırlara təsadüf edilir. Nival subnival landşaft kompleksləri özlərinə məxsus xüsusiyyətləri ilə bir-birindən fərqlənən ayrıca geokimyəvi landşaft tipləri olsalar da bu landşaftların geokimyası haqqında kifayət qədər faktiki göstəricilərin olmaması üzündən nival və subnival landşaftların ekoloji-geokimyəvi xüsusiyyətləri ayrı-ayrılıqda deyil,birlikdə öyrənilmişdir.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- AZƏRBAYCAN LANDŞAFTLARI
İstinadlar
- Q.İ.Rüstəmov,A.M.Rüstəmova.Böyük Qafqazın cənub yamacı landşaftlarının ekogeokimyəvi xüsusiyyətləri.Bakı.2016.189 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nival subnival landsaft Bu landsaft tipi Boyuk Qafqazin cenub yamacinda 3200 4400 m lik mutleq diapazonunda olan uca daglarin suayrici xetti boyu dar zolaq seklinde uzanan erazileri ehate edir ErazisiEsasen mutleq yuksekliyi 3500 m den cox olan Bazarduzu 4466 m Tufandag 4106 Corundag 4079 m Melkemud 3879 m Quton 3608 m Cuxadurmaz 3572 m kimi dag zirvelerinde formalasan bu landsaft kompleksinin umumi sahesi 390 kvadrat kilometr olub Azerbaycan daxilinde Boyuk Qafqazin cenub yamacinin 11 1 ni teskil edir Relyefin boyuk nisbi ve mutleq yuksekliyi ve sert iqlim seraiti nival subnival qursaqdaki landsaftlarin formalasmasi ve inkisafinda esasli rol oynayir Fiziki saxta asinmasi qravitasiya eroziya denudasiya soliflukasiya kimi muxtelif proseslerin boyuk potensial enerji ehtiyatlari burada landsaftlarin daha cox dinamikliyine serait yaradir RelyefiBundan basqa sert relyefe ve davamiyyetli qar ortuyune malik olan bu landsaftlar bezi yerlerde buzlaq sahelerine cox yaxin oldugundan burada kimyevi elementlerin hipergen miqrasiyasini oyrenmek helelik mumkun deyildir Lakin elde etdiyimiz faktiki gostericiler bu landsaftlarda ekoloji geokimyevi seraitin umumi cehetleri haqqinda mueyyen tesevvurler yaratmaga imkan verir Yuksek dagligin nival subnival landsaft qursagi Boyuk Qafqazin cenub yamaci erazisindeki dik ve ucurumlu qayali dag yamaclarini duzelme sethlerini asinma prosesleri neticesinde formalasan ufanti konuslarini ve s bu kimi bir sira elementar landsaftlari ehate edir Dag yamaclarinda tez tez ufanti konuslarina ucqunlara qaya cixintilarina tesaduf edilir Dik ve ucurumlu yuksek dag yamaclarinda yayilmis ufanti konuslari buzlaq ve qar ortuyunun yaratdigi relyef formalari karlar sirkler morenler ve yarganvari cay dereleri genis erazileri ehate edir Diger landsaftlardan alp cemenliyi ve mese landsaftlarindan ferqli olaraq nival subnival landsaftlarda dag suxurlarinin maddi terkibi ve geokimyevi xususiyyetleri kimyevi elementlerin hipergen miqrasiyasina daha cox tesir gosterir Cunki nival ve subnival lanfdsaftlar istisna olmaqla diger landsaftlarda kimyevi elementlerin paylanmasinda yayilmasinda ve dovraninda baslica rol canli alemin uzerine dusur Bundan basqa bir qayda olaraq kimyevi elementlerin miqrasiyasinin ozu dag suxurlarini maddi terkibine esasen mueyyenlesdirilir Odur ki nival ve subnival landsaftlarin oyrenilmesinde suxurlarinin geokimyevi xususiyyetlerinin nezere alinmasi xususi ile boyuk ehemiyyet kesb edir Nival ve subnival landsaftlarda yayilmis dag suxurlari esasen asagi Yuranin gilli ve qumlu sistlerinden ibaretdir Tedqiq olunan landsaftlarin litoloji esasini Yura yasli gilli sistler qumdasi ve ehengdaslari teskil edir Bas Qafqaz silsilesinin cetin kecilen qayaliq erazileri ve buzlaqlarin kenar saheleri bu suxurlardan teskil olunmusdur Spektral analizlerin neticesi gosterir ki asagi Yuranin aalen yasli sistleri qurgusun mergumus qalay vanadium ve misle zengin olub stronsium barium nikel ve kobaltdan kasaddir IqlimiDag tundra iqlimi ile seciyyelenen bu landsaftlarda orta illik temperatur 0 dereceden asagi olur Yanvar ayinin orta ayliq tempraturu 100 140 iyul ayinin orta temperaturu ise 5 100 arasinda deyisir Gunesli saatlarin orta illik miqdari 1900 2200 e cem radiasiya 145 160 kkal sm2 a catir Seth ortuyunun illik radiasiya balansi ise diger landsaft tipleri ile muqayisede daha az olub 15 25 kkal sm2 teskil edir Torpaq ve bitki ortuyuTorpaq bitki ortuyunden mehrum olan nival subnival landsaftlarin bioloji mehsuldarligi diger landsaft qursaqlarina nisbeten asagi seviyyede olmasi ile seciyyelenir Burada yalniz catlardaki xirda denever suxurlari parcalayaraq diger bitkilerin inkisaf etmesi ucun substrat hazirlayan sibye ve mamirlara tesaduf edilir Nival subnival landsaft kompleksleri ozlerine mexsus xususiyyetleri ile bir birinden ferqlenen ayrica geokimyevi landsaft tipleri olsalar da bu landsaftlarin geokimyasi haqqinda kifayet qeder faktiki gostericilerin olmamasi uzunden nival ve subnival landsaftlarin ekoloji geokimyevi xususiyyetleri ayri ayriliqda deyil birlikde oyrenilmisdir Hemcinin baxAzerbaycanin landsaftlari Boyuk QafqazXarici kecidlerAZERBAYCAN LANDSAFTLARIIstinadlarQ I Rustemov A M Rustemova Boyuk Qafqazin cenub yamaci landsaftlarinin ekogeokimyevi xususiyyetleri Baki 2016 189 seh