Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | stronsium, Sr, 38 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 2, 5, s | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 87.62 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Kr] 5s2 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 777 °C (1050 K, 1431 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 1382 °C (1655 K, 2520 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Stronsium (Sr) – Stronsium öz adını Şotlandiyanın Stronşian kəndinin (latın sözü "Strontion" – Şotlandiya deməkdir) adından götürülüb. 1787-ci ildə bu kəndin yaxınlığında mineral aşkar olunmuşdur ki, 1790-cı ildə şotlandiya həkimi A. Krouford əvvəllər məlum olmayan "torpağı" ayırmışdır. Metallik stronsium ilk dəfə olaraq ingilis kimyaçısı Q. Devi tərəfindən 1808-ci ildə alınmçışdır.
D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 38-ci element. Rəngli televiziyalar üçün görüntü balonlarının və dəmir əsaslı maqnitlərin istehsalında, sinkin saflaşdırılmasında, işıqfor gilizlərində və fişənglərdə qırmızı rəngin istifadə edilir. Nüvə batareyaları və fosforlu boyaların hazırlanmasında da bu elementdən istifadə edirlər. Stronsium titanat, bir qırılma indisinə və almazdan daha geniş bir optik dağılıma sahib olması səbəbiylə, cəlb edici bir optik maddədir. Stronsium mikroorqanizmlərin, bitkilərin və heyvanların tərkib hissəsidir. Dəniz yosunlarının quru maddəyə görə qramında 26–140 mq, yerüstü bitkilərdə 2,6 mq-a yaxın olur. Müxtəlif orqanizmlərin stronsiumu toplaması təkcə onların növündən, xüsusiliyindən deyil, həm də stronsium və digər elementlərin, başlıca olaraq kalsium və fosforun ətraf mühitdə nisbətindən asılı olur.
Torpaqda
Torpağa düşərək stronsium kalsiumun həll olan birləşmələri ilə birlikdə bitkilərə daxil olur. 90Sr izotopunu daha çox paxlalılar, kökümeyvəlilər və giləmeyvəlilər, daha az isə dəniz bitkilər toplayır. Toxumlarda və meyvələrdə digər orqanlara nəzərən daha az 90Sr izotop toplanır (məsələn, buğdanın yarpaqlarında və gövdəsində 90Sr buğda dənəsinə nəzərən 10 dəfə çox olur).
Heyvan orqanizmində
Heyvan orqanizmində 0,01% (kütlə ilə) stronsium olur. Stronsium orqanizmdə toplanmaq qabiliyyətinə malikdir. Bəzi dəniz orqanizmləri stronsiumu dəniz suyundan akkumuliyasiya edir (dəniz suyunda 0,013% stronsium olur).
İnsan orqanizmində
Qida ilə insan orqanizminə 0,8 – 3,0mq strosium daxil olur. Çəkisi 70 kq olan yaşlı insanda 320 mq stronsium olur. Stronsiumun əsas miqdarı (99%-ə qədəri) sümüklərdə və dişlərdə toplanır. Limfatik qovşaqlarda, ağ ciyərlərdə, yumurtalıqda, qara ciyərdə və ağ ciyərdə stronsium çoxdur.
Stronsium kalsiumun analoqu kimi maddələr mübadiləsində aktiv iştirak edir və sümük toxumasında toplanır. Orqanizmə izafi miqdarda stronsium daxiıl olduqda "stronsium raxiti" və ya "yrovsk xəstəliyi" yaranır. Bu xəstəlik ilk dəfə olaraq Şərqi Sibirdə Urov çayının yaxınlığında yaşayan əhalidə aşkar olunmuşdur. Belə xəstəlik sümük toxumasından stronsium ionunun kalsium ionunu sıxışdırıb çıxarması nəticəsində yaranır.
Stronsiumun 90Sr radiaktiv izotopu atom silahının sınağı zamanı atmosferə düşür və orqanizmdə, xüsusən də sümük toxumalarında və sümük beynində — qanəmələgətirici orqanda toplanır ki, bu da ağır xəstəliyə — leykemiyaya (qan xərçənginə) gətirib çıxarır. Stromsium – 90 ilə şüalanmanın təsirindən canlı maddədə dəyişmələr baş verir: hüceyrələrin strukturu və funksiyası pozulur ki, bu da maddələr mübadiləsinin əsaslı şəkildə pozulmasına gətirib çıxarır. Bundan başqa şüalanma DNT – yə də təsir edir ki, bu da bir qayda olaraq irsiyyətə öldürücü təsir edir. Dinc məqsədlərlə radioaktiv stronsium sümük şişlərinin şüa terapiyası qurğularında istifadə olunur.
Stronsium orqanizmə daxil olmasının əsas mənbələri aşağıdakılardır. Hava. Bitki mənşəli məhsullar: qarabaşaq, kartof. Dəniz məhsulları.
Insan bədənində stronsium atomlarının sayı 1,0·1021, bir insan hüceyrəsində 1,0·107 ədəddir.
Qida məhsulları ilə stronsiumun orqanizmə sutka ərzində daxil olan miqdarı 1,9 mq –dır.
Stronsiumun birləşmələri
Stronsiumun ən geniş məlum olan və insan tərəfindən geniş istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
SrSO4 – stronsium sulfat, selestin
SrO – stronsium oksid
SrCO3 — stronsium karbonat, stronsianit
Tibbdə
Tibbdə stronsium həmçinin bəzi dəri və göbələk xəstəliklərinin müalicəsində applikator kimi istifadə olunur.
"Təmiz halda" stronsium insan üçün zəhərli deyil, onun birləşmələri isə az zəhərlidir.
Radioaktiv stronsium şüa terapiyası qurğularında, defektoskoplarda, plyonkalardan və parçalardan statik elektrik yüklərini götürmək üçün istifadə olunur.
Stronsium birləşmələri qırmızı siqnal alovlarının tərkibinə daxildir. Stronsium karbonat SrCO3 rəngli televizorlar istehsalında, hallogenləri isə soyuducu qurğularda istifadə olunur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- V. M. Abbasov, A. M. Tağıyeva, Z. Ə. Həsənov, Ş. V. Salmanzadə. Kimya və Həyat. Bakı 2011
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
38 rubidium stronsium ittriumCa Sr Ba dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre stronsium Sr 38Qrup Dovr Blok 2 5 sXarici gorunusuAtom kutlesi 87 62 q molElektron formulu Kr 5s2Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 777 C 1050 K 1431 F Qaynama temperaturu 1382 C 1655 K 2520 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Stronsium Sr Stronsium oz adini Sotlandiyanin Stronsian kendinin latin sozu Strontion Sotlandiya demekdir adindan goturulub 1787 ci ilde bu kendin yaxinliginda mineral askar olunmusdur ki 1790 ci ilde sotlandiya hekimi A Krouford evveller melum olmayan torpagi ayirmisdir Metallik stronsium ilk defe olaraq ingilis kimyacisi Q Devi terefinden 1808 ci ilde alinmcisdir D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 38 ci element Rengli televiziyalar ucun goruntu balonlarinin ve demir esasli maqnitlerin istehsalinda sinkin saflasdirilmasinda isiqfor gilizlerinde ve fisenglerde qirmizi rengin istifade edilir Nuve batareyalari ve fosforlu boyalarin hazirlanmasinda da bu elementden istifade edirler Stronsium titanat bir qirilma indisine ve almazdan daha genis bir optik dagilima sahib olmasi sebebiyle celb edici bir optik maddedir Stronsium mikroorqanizmlerin bitkilerin ve heyvanlarin terkib hissesidir Deniz yosunlarinin quru maddeye gore qraminda 26 140 mq yerustu bitkilerde 2 6 mq a yaxin olur Muxtelif orqanizmlerin stronsiumu toplamasi tekce onlarin novunden xususiliyinden deyil hem de stronsium ve diger elementlerin baslica olaraq kalsium ve fosforun etraf muhitde nisbetinden asili olur TorpaqdaTorpaga duserek stronsium kalsiumun hell olan birlesmeleri ile birlikde bitkilere daxil olur 90Sr izotopunu daha cox paxlalilar kokumeyveliler ve gilemeyveliler daha az ise deniz bitkiler toplayir Toxumlarda ve meyvelerde diger orqanlara nezeren daha az 90Sr izotop toplanir meselen bugdanin yarpaqlarinda ve govdesinde 90Sr bugda denesine nezeren 10 defe cox olur Heyvan orqanizmindeHeyvan orqanizminde 0 01 kutle ile stronsium olur Stronsium orqanizmde toplanmaq qabiliyyetine malikdir Bezi deniz orqanizmleri stronsiumu deniz suyundan akkumuliyasiya edir deniz suyunda 0 013 stronsium olur Insan orqanizmindeQida ile insan orqanizmine 0 8 3 0mq strosium daxil olur Cekisi 70 kq olan yasli insanda 320 mq stronsium olur Stronsiumun esas miqdari 99 e qederi sumuklerde ve dislerde toplanir Limfatik qovsaqlarda ag ciyerlerde yumurtaliqda qara ciyerde ve ag ciyerde stronsium coxdur Stronsium kalsiumun analoqu kimi maddeler mubadilesinde aktiv istirak edir ve sumuk toxumasinda toplanir Orqanizme izafi miqdarda stronsium daxiil olduqda stronsium raxiti ve ya yrovsk xesteliyi yaranir Bu xestelik ilk defe olaraq Serqi Sibirde Urov cayinin yaxinliginda yasayan ehalide askar olunmusdur Bele xestelik sumuk toxumasindan stronsium ionunun kalsium ionunu sixisdirib cixarmasi neticesinde yaranir Stronsiumun 90Sr radiaktiv izotopu atom silahinin sinagi zamani atmosfere dusur ve orqanizmde xususen de sumuk toxumalarinda ve sumuk beyninde qanemelegetirici orqanda toplanir ki bu da agir xesteliye leykemiyaya qan xercengine getirib cixarir Stromsium 90 ile sualanmanin tesirinden canli maddede deyismeler bas verir huceyrelerin strukturu ve funksiyasi pozulur ki bu da maddeler mubadilesinin esasli sekilde pozulmasina getirib cixarir Bundan basqa sualanma DNT ye de tesir edir ki bu da bir qayda olaraq irsiyyete oldurucu tesir edir Dinc meqsedlerle radioaktiv stronsium sumuk sislerinin sua terapiyasi qurgularinda istifade olunur Stronsium orqanizme daxil olmasinin esas menbeleri asagidakilardir Hava Bitki menseli mehsullar qarabasaq kartof Deniz mehsullari Insan bedeninde stronsium atomlarinin sayi 1 0 1021 bir insan huceyresinde 1 0 107 ededdir Qida mehsullari ile stronsiumun orqanizme sutka erzinde daxil olan miqdari 1 9 mq dir Stronsiumun birlesmeleriStronsiumun en genis melum olan ve insan terefinden genis istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir SrSO4 stronsium sulfat selestin SrO stronsium oksid SrCO3 stronsium karbonat stronsianitTibbdeTibbde stronsium hemcinin bezi deri ve gobelek xesteliklerinin mualicesinde applikator kimi istifade olunur Temiz halda stronsium insan ucun zeherli deyil onun birlesmeleri ise az zeherlidir Radioaktiv stronsium sua terapiyasi qurgularinda defektoskoplarda plyonkalardan ve parcalardan statik elektrik yuklerini goturmek ucun istifade olunur Stronsium birlesmeleri qirmizi siqnal alovlarinin terkibine daxildir Stronsium karbonat SrCO3 rengli televizorlar istehsalinda hallogenleri ise soyuducu qurgularda istifade olunur Hemcinin baxStronsium karbonat Stronsium sulfatIstinadlarV M Abbasov A M Tagiyeva Z E Hesenov S V Salmanzade Kimya ve Heyat Baki 2011Xarici kecidler