Cəlil Məmmədqulu oğlu Məmmədquluzadə 10 22 fevral 1869 Naxçıvan 4 yanvar 1932 Bakı Azərbaycan yazıçısı dramaturq jurnali

Cəlil Məmmədqulu oğlu Məmmədquluzadə (10 (22) fevral 1869, Naxçıvan – 4 yanvar 1932, Bakı) — Azərbaycan yazıçısı, dramaturq, jurnalist, ictimai xadim, tənqidi realist ədəbi cərəyanın, ilk mənzum alleqorik dram əsərinin banisi, yenitipli ictimai satiranın yaradıcısı, "Molla Nəsrəddin" ədəbi məktəbinin banisi və ideya rəhbəri. Azərbaycan ədəbiyyatında kiçik hekayənin böyük ustadı kimi tanınır. Cəlil Məmmədquluzadə həmçinin Azərbaycanda və Şərqdə ilk feminizm, qadınların və kişilərin hüquq bərabərliyi ideologiyasının əsasını qoymuş ictimai xadim hesab olunur.Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Cəlil Məmmədquluzadə Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.

Cəlil Məmmədquluzadə

Doğum tarixi	10 (22) fevral 1869
Doğum yeri	Naxçıvan, Naxçıvan qəzası, İrəvan quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	4 yanvar 1932(1932-01-04) (62 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, ZSFSR, SSRİ
Vəfat səbəbi	beyin qansızması^[d]
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban
Həyat yoldaşı	Həmidə Məmmədquluzadə
Uşaqları	Münəvvər Məmmədquluzadə, Midhət Məmmədquluzadə, Ənvər Məmmədquluzadə-Cavanşiri
Atası	Məmmədqulu Məmmədquluzadə
Anası	Sara Məmmədquluzadə
Təhsili	Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyası
Fəaliyyəti	jurnalist, yazıçı, şair
Əsərlərinin dili	Azərbaycan dili
Janr	nəsr
Cəlil Məmmədquluzadə Vikimənbədə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Cəlil Məmmədquluzadə 10 (22) fevral 1869-cu ildə Naxçıvan şəhərində kiçik tacir ailəsində anadan olmuşdur. Bəzi mənbələrdə ədibin doğum tarixi 1866-cı il olaraq göstərilmişdir. Lakin son illərdə aparılmış tədqiqatlar Cəlil Məmmədquluzadənin 1869-cu ildə anadan olduğunu müəyyən etmişdir. Ədibin babası daşyonan, bənna Məşədi Hüseynqulu İran Azərbaycanın Xoy şəhərindən olub, sonralar Naxçıvana köçmüşdür. Atası Məmmədqulu Məşədi Hüseynqulu oğlu (1840–1905) ibtidai səviyyədə savadı olan dindar biri olmuşdur. O, ömrünü yoxsulluqla keçirmiş, elmə, maarifə rəğbət bəsləmişdir.

Məşədi Məmmədqulu XIX əsrin ikinci yarısında Naxçıvan şəhərində yerli sahibkarlardan olan Canpoladovların duz anbarlarında çalışmış, burada duz, ot və saman satmış, həmçinin ailəsini dolandırmaq üçün Şahab məhəlləsində baqqal dükanı işlətmişdi. 1877-ci il müharibəsi zamanı Naxçıvan duz mədənlərinin məşhur icarədarları olan Canpoladov qardaşları Məşədi Məmmədquluya podrat duz buraxmışlar. Bununla da onun maddi vəziyyəti bir qədər yaxşılaşmışdı. Məşədi Məmmədqulu təxminən 1860-cı ildə öz həmyerlisi dirrikçi Məşədi Babanın qızı Sara Babayeva ilə evlənmiş, onların 4 oğlu və 1 qızı olmuşdu. M. Məmmədqulunun böyük oğlu Mirzə Yusif saatsaz idi, fars dilini mükəmməl bilirdi. O, cavan yaşlarında vəfat etmişdi. Kiçik oğlu Xəlil də çox erkən — 1904-cü ildə dünyasını dəyişmişdi. Məşədi Məmmədqulu yalnız iki oğlunu — Ələkbəri, Cəlili və qızı Səkinəni böyüdüb, onlara tərbiyə verə bilmişdi. Onun üçüncü oğlu Mirzə Ələkbər (1872–1922) 1906–1911-ci illərdə İran Azərbaycanındakı milli-azadlıq hərəkatının fəal iştirakçılarından biri olmuşdur. O, Səttar xanın yaxın silahdaşlarından idi. Qızı Səkinə isə 1900-cü ildə Məmmədqulu bəy Kəngərliyə, sonra isə onun qohumu Əsgər ağa Kəngərliyə ərə getmiş, 1913-cü ildə vəfat etmişdi. Onun Teymur və Cəlal adlı iki oğlu, Pakizə adlı bir qızı qalmışdır. Onlar Mirzə Cəlilin himayəsində böyümüşdü. Ədibin valideynləri 1905-ci ilin əvvəllərində Naxçıvanda vəfat etmişlər.

Ailəsi

Cəlil Məmmədquluzadə oğlu Midhət ilə birlikdə (1916)

1896-cı ildə ilk ailəsini qurmuşdur. 1897-ci ildə qızı Münəvvər anadan olmuş, həyat yoldaşı Həlimə xanım vəfat etmişdir. 1900-cü ildə dövrünün tanınmış hüquqşünaslarından olan Məhəmmədqulu bəy Kəngərlinin bacısı Nazlı xanım Kəngərli ilə ailə həyatı qurur. Lakin sonradan Mirzə Cəlillə Nazlı xanımın münasibətləri korlanır. 1903-cü ildə Nazlı xanım vaxtından əvvəl ölü uşaq doğur və bununla da əsəb xəstəliyinə tutulur. Mirzə Cəlil Məhəmmədqulu bəylə birlikdə xəstəni Tiflisə aparır və həkimlərin tövsiyəsi ilə əsəb xəstəlikləri üzrə Mixaylovski xəstəxanasına yerləşdirir. Buna baxmayaraq Nazlı xanımın xəstəliyi şiddətlənir, yeməkdən qəti imtina edir və tezliklə dünyasını dəyişir. Üçüncü dəfə 15 iyun 1907-ci ildə Həmidə xanım Əhmədbəy qızı Cavanşirlə ailə həyatı qurmuş, oğlanları Midhət və Ənvər dünyaya gəlmişdir. Həmidə xanım Azərbaycanın ilk maarifçi qadınlarından olmuşdur. 1955-ci ildə vəfat edən Həmidə xanım Cavanşir-Məmmədquluzadə Fəxri Xiyabanda Mirzə Cəlilin məzarı yanında dəfn olunmuşdur.

Qızı Münəvvər Məmmədquluzadə 1897-ci ildə anadan olmuşdur. Cəlil Məmmədquluzadənin vəfatından sonra uzun müddət Nehrəm kəndində mamaça, sonra isə səhiyyə məntəqəsinin müdiri vəzifəsində işləmişdir. SSRİ Ali Sovetinin II çağırış deputatı olmuşdur. 1965-ci ildə vəfat etmişdir.
Oğlu Midhət Məmmədquluzadə 1908-ci ildə Tbilisi şəhərində anadan olmuşdur. Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Politexnik İnstitutunun Hidrotexniki tikintilər fakültəsində oxumuş (1928–1931), su inşaatı mühəndisi ixtisası qazanmışdır. Midhət Azərbaycan Dövlət Plan Komitəsində çalışmış, Mingəçevir SES-inin layihəsini hazırlayan komissiyanın elmi katibi olmuşdur. Dövlət Plan Komitəsinin kollegiya üzvü seçilmişdir. Mühəndis Rzazadə ilə birlikdə "Bakinski raboçi" qəzetində Mingəçevir SES-i haqqında ilk məqaləni dərc etdirmişdir. 1932-ci ildə Bakıda vəfat etmiş, Çəmbərəkənd qəbiristanlığında dəfn olunmuşdu. Sonralar həmin məzarıstan köçürülərkən cənazəsinin qalıqları atasının Fəxri xiyabandakı qəbrinin yanında torpağa tapşırılmışdır.
Ənvər Cəlil oğlu Məmmədquluzadə 11 may 1911-ci ildə indiki Ağcabədi rayonunun Kəhrizli kəndində doğulub. 1939-cu ildə Azərbaycan Tibb Universitetini bitirmiş, bir müddət həmin ali məktəbdə əczaçılıq kafedrasında işləmişdir. II Dünya Müharibəsi zamanı həyat yoldaşı Məhin xanım Dadipurla Sovet qoşunlarının tərkibində İrana getmişdir. Burada ikinci dəfə tibb bacısı, polyak qızı Zofya Bahrinovska ilə evlənmişdir. Ömrünün sonuna qədər İranda işləmişdir. Mirzə Cəlilin oğlu olduğunu mövcud rejimə görə gizlətmiş, Cavanşir soyadını daşımışdır. Bununla belə, Azərbaycandakı anasının qohumlarına gizli məktublar yollaya bilmişdir. Övladları: Səqqətçiya Mehri (1940, Bakı) — Məhin xanımdan olan qızı, əvvəllər İranda yaşamış, hazırda Parisdə yaşayır. Qızları- Natali tərcüməçi-jurnalist, Məhsəti isə həkimdir. Midhət Cavanşiri (1944, Tehran) — Z. Bahrinovskadan olan böyük oğlu, Polşada təhsil almışdır, Lodz şəhərində işləmişdir. Martin (1970) və Ramin (1981) adlı oğulları vardır. Hazırda Polşada yaşayırlar. Qızı Nizhət Məmmədquluzadə(1940, Tehran) — hazırda Fransanın Nitsa şəhərində yaşayır. Bir oğlu və bir qızı var. Oğlu Cavanşiri Teymur (1949, Tehran — 1994, Kiş adası) — mühasib idi. Şahin (1976) və Bəzrin (1984) adlı iki oğlu vardı. Avtomobil qəzasinda həlak olmuşdur. Qızı İren Cavanşiri-Süleymani (1951, Tehran) — evdar qadındır. Leyla adlı qızı var.

Nəsil şəcərəsi

Cəlil Məmmədquluzadənin nəsil şəcərəsi XIX və XX əsrlərin müxtəlif şəxsiyyətlərini, ədəbi-maarifçi hərəkatıını unudulmaz hadisələrini özündə əks etdirir. Mirzə Cəlilin nəsil şəcərəsi ata ocağı ilə başlanır.

Məşədi Hüseynqulu
Məmmədqulu Məşədi Hüseynqulu oğlu (? −1905)
Cəlil Məmmədquluzadə (1869–1932)

Cəlil Məmmədquluzadə. Əsərləri: 4 cilddə. II cild. Felyeton və məqalələr
Cəlil Məmmədquluzadə. Əsərləri: 4 cilddə. III cild. Felyeton və məqalələr
Cəlil Məmmədquluzadə. Əsərləri: 4 cilddə. IV cild. Memuarlar, məqalələr, məktublar

Haqqında çəkilən film

Cəlil Məmmədquluzadə (film, 1966)

Əsərləri üzrə çəkilən filmlər

Həmçinin bax

İstinadlar

МАМЕДКУЛИЗАДЕ // Большая российская энциклопедия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
"Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı". I. Bakı. 2007. səh. 47.
Cəfərov M. "Cəlil Məmmədquluzadə". Bakı: "Çinar-Çap". 2002. 72.
(PDF). I. Bakı: "Öndər". 2004. 664. ISBN .
Məmmədquluzadə C. (PDF). III. Bakı: "Öndər". 2004. 480. ISBN .
"Azərbaycanda ilk feministlər kişilər olub". Azadliq.org. 2016–03–08 az
"""Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları"nın və "Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömreli Qerarı ile" (az.). nk.gov.az. 2019-05-11. 2020-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-13. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
İbrahimov M. "Böyük satira ustası". Bakı: "Azərnəşr". 1966. 96.
"Cəlil Məmmədquluzadə". Bakı: "İşıq". 1987. 190.
"Cəlil Məmmədquluzadə. Həyat və yaradıcılığı". Bakı: "Elm". 1974. 318.
Məmmədquluzadə H. "Mirzə Cəlil haqqında xatirələrim". Bakı: "Gənclik". 1981. 156.
"Münəvvər xanım Nehrəm". 2023-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-22. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
"Münəvvər Məmmədquluzadə". 2023-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-22. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
"Mirzə Cəlilin nakam oğlu". 2016-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-22. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
Cəlil Məmmədquluzadə 150 il - məqalələr, esselər, müsahibələr, şeirlər. Bakı: Ecoprint. 2019. 72–84.
Şərif Ə. "Molla Nəsrəddinin doğulması". Bakı: "Gənclik". 1968. səh. 78.
Məmmədov M. "İdeal qardaşları". Bakı: "Azərnəşr". 1967. 184.
Məmmədov M. "Cəlil Məmmədquluzadənin bədii nəsri". Bakı: "Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası". 1963. 156.
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. On cilddə, altıncı cild. Azərbaycan ədəbiy- yatında tənqidi realizm və romantizm epoxası. Bakı: Elm. 2022. 254–260.
İbrahimov M. "Böyük Demokrat". Bakı. 1957. 216.
Süleymanlı.Ş. "Nəşriyyat işi və Azərbaycan ədəbiyyatı dünya nəşrində". Bakı: "Təhsil". 2007. səh. 206-209.
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 25 iyul 2014 tarixində .
Clil Məmmədquluzadənin arxivi. Azərbaycan SSR EA Respublika Əlyazmaları fondu. Q-3(137).
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 27 mart 2019 tarixində .
"anl.az" (azərb. ‎). 24 aprel 2017 tarixində .
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 26 may 2017 tarixində .
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 9 oktyabr 2015 tarixində .
"anl.az" (azərb. ‎). 29 yanvar 2017 tarixində .
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 27 mart 2019 tarixində .
CBC TV. "Cəlil Məmmədquluzadənin yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd olunacaq" (az.). Youtube.com. 13.02.2019. 2020-09-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-13. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 26 aprel 2017 tarixində .
"anl.az" (azərb. ‎). 28 mart 2019 tarixində .
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 17 dekabr 2014 tarixində .
Qulam Məmmədli. "Molla Nəsrəddin salnaməsi". Bakı. 1966. səh. 370-371.
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 27 mart 2019 tarixində .
"calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 17 may 2017 tarixində .
Məmmədquluzadə H. "Mirzə Cəlil haqqında xatirələrim”. Bakı. 1976. səh. 29-30.
"C. Məmmədquluzadə və Ü. Hacıbəyovun pedaqoji fikirləri". Yusif Talıbov, Fərahim Sadıqov, Sərdar Quliyev. Azərbaycanda məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Ünsiyyət, 2000. — səh. 347.
Hüseyn Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2014. — səh. 287.
Cəlil Məmmədquluzadə. Əsərləri. 2 cilddə, I cild. (Əli Nəzminin müqəddiməsi ilə). Bakı, Azərnəşr, 1936; Əsərləri. II cild (“Bir neçə söz”lə). Bakı, Azərnəşr,1936.
Əziz, Şərif. Cəlil Məmmədquluzadə haqqında yeni material. “Sovet Gürcüstanı” qəzeti, 9 may 1941-ci il; “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 1956, No 15.
Həmidə, Məmmədquluzadə. Mirzə Cəlil haqqında xatirələrim. Bakı, 1967; 1981.
Baku TV. "Cəlil Məmmədquluzadənin ev muzeyindən reportaj" (az.). Youtube.com. 22.07.2023. 2023-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-23. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
NE, II cild,, 2005. səh. 23-25
President.Az. "Cəlil Məmmədquluzadənin 150 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı" (az.). President.az. 17.01.2019. 2019-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-17. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
Arxadaki Azerbaycan, Kulis.az; accessed 25 October 2016. (az.)
Mammadguluzadeh profile, Calilbook.musigi-dunya.az; accessed 5 October 2016. (az.)

Ədəbiyyat

Azərvənd Əsgər. "Sadə insan" (xatirə), "Vətən yolunda" qəzeti, 1944, 15 dekabr, № 109.
Əli Azəri, "Bircə yarpaq", Bakı, 1966.
Kamal Camalov. Mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyaları. Bakı: Elm və təhsil, 2015.
İsa Həbibbəyli, Cəlil Məmmədquluzadə: Mühit və müasirləri, Bakı, 1997;
İsa Həbibbəyli, Mirzə Cəlilin nəsil şəcərəsi,"Qobustan" toplusu, 1999, № 2;
Məmmədquluzadə Həmidə, Mirzə Cəlil haqqında xatirələrin, Bakı, 1981;
Həmidə və Cəlil Məmmədquluzadə. Məktublar (tərtib edəni Ə. Mirəhmədov), Bakı,1994
Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. 2002. səh. 309. ISBN .

Xarici keçidlər

Naxçıvanın şəxsiyyətləri – Cəlil Məmmədquluzadə
Cəlil Məmmədquluzadə. Könül Qalibqızı, Kəpəz TV, 22.02.2012
Qadınları bədbəxt edən, qızının toyuna getməyən — Mirzə Cəlil…
Cəlil Məmmədquluzadə. Povest, Pyeslər, Felyetonlar
Paşa Kərimov: Cəlil Məmmədquluzadənin şəxsi arxivi ictimai fikir tariximizin öyrənilməsi baxımından dəyərli mənbədir

[_2b7ad1ff0a884b00-1] МАМЕДКУЛИЗАДЕ // Большая российская энциклопедия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.

[:7-2] "Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı". I. Bakı. 2007. səh. 47.

[:8-3] Cəfərov M. "Cəlil Məmmədquluzadə". Bakı: "Çinar-Çap". 2002. 72.

[:9-4] (PDF). I. Bakı: "Öndər". 2004. 664. ISBN .

[:10-5] Məmmədquluzadə C. (PDF). III. Bakı: "Öndər". 2004. 480. ISBN .

[6] "Azərbaycanda ilk feministlər kişilər olub". Azadliq.org. 2016–03–08 az

[ARNK-2019-211-7] """Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları"nın və "Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömreli Qerarı ile" (az.). nk.gov.az. 2019-05-11. 2020-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-13. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)

[:1-8] İbrahimov M. "Böyük satira ustası". Bakı: "Azərnəşr". 1966. 96.

[:11-9] "Cəlil Məmmədquluzadə". Bakı: "İşıq". 1987. 190.

[:12-10] "Cəlil Məmmədquluzadə. Həyat və yaradıcılığı". Bakı: "Elm". 1974. 318.

[:13-11] Məmmədquluzadə H. "Mirzə Cəlil haqqında xatirələrim". Bakı: "Gənclik". 1981. 156.

[:15-12] "Münəvvər xanım Nehrəm". 2023-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-22. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)

[:16-13] "Münəvvər Məmmədquluzadə". 2023-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-22. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)

[:17-14] "Mirzə Cəlilin nakam oğlu". 2016-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-02-22. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)

[15] Cəlil Məmmədquluzadə 150 il - məqalələr, esselər, müsahibələr, şeirlər. Bakı: Ecoprint. 2019. 72–84.

[16] Şərif Ə. "Molla Nəsrəddinin doğulması". Bakı: "Gənclik". 1968. səh. 78.

[:0-17] Məmmədov M. "İdeal qardaşları". Bakı: "Azərnəşr". 1967. 184.

[:2-18] Məmmədov M. "Cəlil Məmmədquluzadənin bədii nəsri". Bakı: "Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası". 1963. 156.

[:18-19] Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. On cilddə, altıncı cild. Azərbaycan ədəbiy- yatında tənqidi realizm və romantizm epoxası. Bakı: Elm. 2022. 254–260.

[:4-20] İbrahimov M. "Böyük Demokrat". Bakı. 1957. 216.

[:6-21] Süleymanlı.Ş. "Nəşriyyat işi və Azərbaycan ədəbiyyatı dünya nəşrində". Bakı: "Təhsil". 2007. səh. 206-209.

[22] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 25 iyul 2014 tarixində .

[23] Clil Məmmədquluzadənin arxivi. Azərbaycan SSR EA Respublika Əlyazmaları fondu. Q-3(137).

[:3-24] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 27 mart 2019 tarixində .

[25] "anl.az" (azərb. ‎). 24 aprel 2017 tarixində .

[26] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 26 may 2017 tarixində .

[27] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 9 oktyabr 2015 tarixində .

[28] "anl.az" (azərb. ‎). 29 yanvar 2017 tarixində .

[29] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 27 mart 2019 tarixində .

[30] CBC TV. "Cəlil Məmmədquluzadənin yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd olunacaq" (az.). Youtube.com. 13.02.2019. 2020-09-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-13. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)

[31] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 26 aprel 2017 tarixində .

[32] "anl.az" (azərb. ‎). 28 mart 2019 tarixində .

[33] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 17 dekabr 2014 tarixində .

[:14-34] Qulam Məmmədli. "Molla Nəsrəddin salnaməsi". Bakı. 1966. səh. 370-371.

[35] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 27 mart 2019 tarixində .

[:5-36] "calilbook.musigi-dunya.az" (azərb. ‎). 17 may 2017 tarixində .

[37] Məmmədquluzadə H. "Mirzə Cəlil haqqında xatirələrim”. Bakı. 1976. səh. 29-30.

[38] "C. Məmmədquluzadə və Ü. Hacıbəyovun pedaqoji fikirləri". Yusif Talıbov, Fərahim Sadıqov, Sərdar Quliyev. Azərbaycanda məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Ünsiyyət, 2000. — səh. 347.

[39] Hüseyn Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2014. — səh. 287.

[40] Cəlil Məmmədquluzadə. Əsərləri. 2 cilddə, I cild. (Əli Nəzminin müqəddiməsi ilə). Bakı, Azərnəşr, 1936; Əsərləri. II cild (“Bir neçə söz”lə). Bakı, Azərnəşr,1936.

[41] Əziz, Şərif. Cəlil Məmmədquluzadə haqqında yeni material. “Sovet Gürcüstanı” qəzeti, 9 may 1941-ci il; “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 1956, No 15.

[42] Həmidə, Məmmədquluzadə. Mirzə Cəlil haqqında xatirələrim. Bakı, 1967; 1981.

[43] Baku TV. "Cəlil Məmmədquluzadənin ev muzeyindən reportaj" (az.). Youtube.com. 22.07.2023. 2023-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-23. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)

[FOOTNOTENE,_II_cild,200523-25-44] NE, II cild,, 2005. səh. 23-25

[45] President.Az. "Cəlil Məmmədquluzadənin 150 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı" (az.). President.az. 17.01.2019. 2019-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-17. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)

[46] Arxadaki Azerbaycan, Kulis.az; accessed 25 October 2016. (az.)

[47] Mammadguluzadeh profile, Calilbook.musigi-dunya.az; accessed 5 October 2016. (az.)