Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Dram (yun. δρᾶμα, translit. drama; "hərəkət") — mətnlərdə təyin olunmuş rollar üçün ümumi termindir. Epik və lirik ilə yanaşı, 3 əsas ədəbi növdən biridir. Bundan əlavə müsbət qüvvələrin, mütərəqqi ideyaların qələbəsi ilə nəticələnən dram əsərinə də dram deyilir. Dram janrından bədii əsərlərdə və kinoda çox geniş istifadə olunur.
Dramatik yaradıcılığın spesifik problemlərinə müraciət edərək, hər şeydən əvvəl, "dram" terminin əsas mənasını müəyyənləşdirməliyik. Bildiyimiz kimi, "dram" sözünün müxtəlif anlamları vardır. Gerçəklik hadisələrin müəyyən bir dairəsini, məsələn, həyatın dramını, ədəbiyyatın dramatik növünün janrlarından birini (XYIII əsrin meşşan draması)və səhnə sənətinin aparıcı növü olan dramatik teatrı da drama adlandırırıq.
Dram nəzəriyyəsi
Hər bir elmin, predmetin iki tərəfi, iki cəhəti vardır. Bunlardan biri onun praktiki, digəri isə onun nəzəri tərəfidir. Yəni, hər hansı bir predmetin nəzəriyyəsidir. Təcrübə göstərir ki, nəzəriyyə mövcud materialdan, praktikadan doğur, onlardan irəli gəlir.
Bütün bədii sənətin özünəməxsus nəzəri əsasları olduğu kimi, dramın da nəzəri əsasları, nəzəriyyəsi mövcuddur və bizim sizinlə birlikdə keçəcəyimiz predmet dramın nəzəri əsaslarını öyrənməyə, mənimsəməyə xidmət edəcəkdir.
Dram janrı
Dram janrı mövcud olandan bu günə kimi dramın nəzəri problemlətrinə dair çoxlu əsərlər yazılmışdır. Ədəbiyyatın başqa növləri ilə müqayiisədə dramın nəzəriyyəsi haqqında yazılan elmi əsərlər üstünlük təşkil edir.
Təkcə onu demək kifayətdir ki, antik dövrdən başlayaraq, XIX əsrə kimi dram haqqında təlim eyni zamanda bütövlükdə bədii sənət haqqında nəzəriyyə idi. Drama və teatra bədii yaradıcılıq imkanlarını həyata keçirən bir vasitə kimi baxılırdı. [[Aristo"Poetika" əsəri dramatik janrlardan biri olan faciənin təliminə həsr olunmuşdur. Klassizm dövrünün ədəbiyyatı da dramaturgiyanın problemlərini ön plana çəkirdi. Maarifçilik dövründəki sənətin nəzəriyyəsi də xeyli dərəcədə teatrın estetikası ilə əlaqəli idi. Və nəhayət, Hegelin estetik sistemi də dramatik sənət haqqında anlayışlarla yüklənmişdir. Onun "Estetika haqqında mühazirələr" əsərində dram sənətinin bir sıra nəzəri məsələləri işıqlandırılmılşdır.
Keçmiş əsrlərin dram nəzəriyyəsini estetik fikrin böyük nailiyyətləri kimi qiymətləndirmək olar. Əldə edilmiş bu nailiyyət ədəbiyyat və teatr sahəsindəki müasir mütəxəssislər üşün də əhəmiyyətli və qiymətlidir. V. Xalizev " Драма как явление искусства " əsərində göstərir ki, dramın klassik nəzəriyyəsinə dair bir çox məsələlər köhnəlmişdir. Keçmiş yüziliklərin nəzəriyyəçiləri tarixi lokal təcrübəyə əsaslandıqlarından onların mühakimələri, mülahizələri sənətin sonrakı inkişafına uyğun gəlmirdi.
Bununla belə, dramın klassik nəzəriyyəsi normativ şəkildə idi. Onlar yazıçıların yaradıcılıq imkanlarını bir çox hallarda məhdudlaşdırırdılar. Bizim dövrün sənəti, o cümlədən, teatral-dramatik sənət bütün doqmatik normativlərdən uzaqlaşmağı tələb edir. Bununla əlaqədar olaraq dram nəzəriyyəçiləri keçmişin dram nəzəriyyəsinə tənqidi yanaşmaq, yəni nəyin köhnəldiyini və hansı xüsusiyyıtin bu gün də əhəmiyyət kəsb etdiyini aydınlaşdırmağı tələb edir.
Dramda xüsusiyyətlər
Digər tərəfdən də dramın estetikada üstünlük təşkil etməsi onun öyrənilməsi üçün bəzi mənfi nəticələri olmuşdur. Nəzəri işlərdə təkcə drama deyil, y digər epik əsərlərə xas olan cəhətlər (xarakterlərin təsviri, konflikt, süjet, kompozisiya) ön plana çəkilirdi. Məhz drama məxsus xüsusiyyətlər az öyrənilirdi. Bu fikri görkəmli teatr və dram nəzəriyyəsi tarixçisi A. Anikstin dram nəzəriyyəsini öyrənilməsinə dair həsr edilmiş faktlarla zəngin olan bir neçə kitabları buna sübut ola bilər. Dramatik sənətin nəzəriyyəsi sferasına əsas etibarilə Aristoteldən tutmuş bizim dövrümüzə qədər katarsis, tragiklik və komiklik, fərdi və tipiklik, xarakterlər və konfliktlər və s. bu kimi problemlər daxildir. Dramatik sənətin təkrarolunmaz xüsusiyyətləri bu gün də lazımı səviyyədə aydınlaşdırılmamışdır.
Keçmiş İttifaqın bir çox nəzəriyyəçiləri, tənqidçiləri, yazıçıları da dramaya söz sənətinin hüdudlarından kənara çıxan sintetik forma kimi baxmışlar. Onlar dram haqqında danışarkən çox zaman rejissor tərəfindən tamaşaya qoyulan və aktyorlar tərəfindən oynanılan bədii teksti deyil, dramatik tamaşanın özünü nəzərdə tuturlar. Bu zaman drama sənətinin pantomima sənəti ilə sintezi kimi, obrazın təkcə söz ilə deyil, həm də incəsənətin başqa növlərinə xas olan bədii vasitələrlə yaradıldığı əsər kimi müəyyənləşdirilir. Drama haqqında belə mülahizələr onu ədəbiyyatın hüdudlarından kənara çıxarır, onu sanki teatr sənətində əridir.
Və nəhayət, dördüncüsü, "drama" sözü ədəbiyyatın növlərindən biri adlanır. Asristoteldən və Platondan başlayaraq, drama söz sənətinin növlərindən biri kimi nəzərdən keçirilir.
Dramatik əsərin xüsusiyyəti
Dramatik əsər süjetlidir. Onlarda zaman və məkan, cərəyan edən hadisələr göstərilir.
Süjetin söz ilə ifadə olunması üçün iki üsul mövcuddur: birincisi, əvvəllər baş vermiş hadisələr haqqında "kənardan" danışılsın; ikincisi , personajların özlərinin nitqləri. Bu bədii nitq arasındakı münasibət epos və dramın özünəməxsusluğunu müəyyən edir.
Eposda nəqletmə və iştirakçıların nitqləri sərbəstdir. Eposun imkanları daha genişdir ki. bunu dram haqqında demək olmaz. Dramın mətni aktyorlar üçün səhnədən deyilmək, söylənmək məqsədilə nəzərdə tutulur. O eposa məxsus olan universallıqdan məhrumdur.
Dramatik əsər hər şeydən əvvəl öz həcminə görə məhduddur. Bunu da teatral sənətin şəraiti tələb edir. Dramatik əsərlər portret və peyzaj xarakteristikaları, ətraf mühitin təsviri, əsərdəki hadisələr iştirakçıların sözlərində öz ifadələrini tapır.
Dramın xarici xsüsusiyyətləri nəzəriyyəçi alimlərin diqqətini cəlb etmişdir. Alman romantizmi dövründən etibarən dramın nəzəri cəhətdən təhlili fəlsəfi koteqoriyaların köməyi ilə aparılmalıdır. Məsələn, Hegel dramaya obyektivlik ilə subyektivliyin sintezi kimi baxmışdır.
Dramatik əsərin özünəməxsusluğu hər şeydən əvvəl onların nitqləri ilə müəyyənləşdirilir. Dramın ədəbi növü kimi xarakterizə olunmuş xüsusiyyətləri ilkindir, başlanğıcıdır. Məhz dramatik əsərlərin tanıma imkanları onlarla şərtlənmişdir ki, onlar haqqında gələcəkdə danışılacaqdır.
Dram nəzəriyyəsinə dramatik poeziyanın sosial təbiətinin, ideya-bədii əsaslarının və xüsusiyyətlərinin, onların mahiyyətinin və təyininin, yəni vəzifəsinin tədqiqi, dramaturji strukturanın kökü, onun tarixi cəhətdən formalaşan və inkişaf edən janrlarının dəyişikliyi, ayrı-ayrı dramaturji əsərlərin quruluşu, təhlil prinsipi və s. daxildir.
İstinadlar
- "Dram nəzəriyyəsi". 2021-10-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-28.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Dram deqiqlesdirme Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Dram yun drᾶma translit drama hereket metnlerde teyin olunmus rollar ucun umumi termindir Epik ve lirik ile yanasi 3 esas edebi novden biridir Bundan elave musbet quvvelerin mutereqqi ideyalarin qelebesi ile neticelenen dram eserine de dram deyilir Dram janrindan bedii eserlerde ve kinoda cox genis istifade olunur Dramatik yaradiciligin spesifik problemlerine muraciet ederek her seyden evvel dram terminin esas menasini mueyyenlesdirmeliyik Bildiyimiz kimi dram sozunun muxtelif anlamlari vardir Gerceklik hadiselerin mueyyen bir dairesini meselen heyatin dramini edebiyyatin dramatik novunun janrlarindan birini XYIII esrin messan dramasi ve sehne senetinin aparici novu olan dramatik teatri da drama adlandiririq Dram nezeriyyesiHer bir elmin predmetin iki terefi iki ceheti vardir Bunlardan biri onun praktiki digeri ise onun nezeri terefidir Yeni her hansi bir predmetin nezeriyyesidir Tecrube gosterir ki nezeriyye movcud materialdan praktikadan dogur onlardan ireli gelir Butun bedii senetin ozunemexsus nezeri esaslari oldugu kimi dramin da nezeri esaslari nezeriyyesi movcuddur ve bizim sizinle birlikde kececeyimiz predmet dramin nezeri esaslarini oyrenmeye menimsemeye xidmet edecekdir Dram janriDram janri movcud olandan bu gune kimi dramin nezeri problemletrine dair coxlu eserler yazilmisdir Edebiyyatin basqa novleri ile muqayiisede dramin nezeriyyesi haqqinda yazilan elmi eserler ustunluk teskil edir Tekce onu demek kifayetdir ki antik dovrden baslayaraq XIX esre kimi dram haqqinda telim eyni zamanda butovlukde bedii senet haqqinda nezeriyye idi Drama ve teatra bedii yaradiciliq imkanlarini heyata keciren bir vasite kimi baxilirdi Aristo Poetika eseri dramatik janrlardan biri olan facienin telimine hesr olunmusdur Klassizm dovrunun edebiyyati da dramaturgiyanin problemlerini on plana cekirdi Maarifcilik dovrundeki senetin nezeriyyesi de xeyli derecede teatrin estetikasi ile elaqeli idi Ve nehayet Hegelin estetik sistemi de dramatik senet haqqinda anlayislarla yuklenmisdir Onun Estetika haqqinda muhazireler eserinde dram senetinin bir sira nezeri meseleleri isiqlandirilmilsdir Kecmis esrlerin dram nezeriyyesini estetik fikrin boyuk nailiyyetleri kimi qiymetlendirmek olar Elde edilmis bu nailiyyet edebiyyat ve teatr sahesindeki muasir mutexessisler usun de ehemiyyetli ve qiymetlidir V Xalizev Drama kak yavlenie iskusstva eserinde gosterir ki dramin klassik nezeriyyesine dair bir cox meseleler kohnelmisdir Kecmis yuziliklerin nezeriyyecileri tarixi lokal tecrubeye esaslandiqlarindan onlarin muhakimeleri mulahizeleri senetin sonraki inkisafina uygun gelmirdi Bununla bele dramin klassik nezeriyyesi normativ sekilde idi Onlar yazicilarin yaradiciliq imkanlarini bir cox hallarda mehdudlasdirirdilar Bizim dovrun seneti o cumleden teatral dramatik senet butun doqmatik normativlerden uzaqlasmagi teleb edir Bununla elaqedar olaraq dram nezeriyyecileri kecmisin dram nezeriyyesine tenqidi yanasmaq yeni neyin kohneldiyini ve hansi xususiyyitin bu gun de ehemiyyet kesb etdiyini aydinlasdirmagi teleb edir Dramda xususiyyetlerDiger terefden de dramin estetikada ustunluk teskil etmesi onun oyrenilmesi ucun bezi menfi neticeleri olmusdur Nezeri islerde tekce drama deyil y diger epik eserlere xas olan cehetler xarakterlerin tesviri konflikt sujet kompozisiya on plana cekilirdi Mehz drama mexsus xususiyyetler az oyrenilirdi Bu fikri gorkemli teatr ve dram nezeriyyesi tarixcisi A Anikstin dram nezeriyyesini oyrenilmesine dair hesr edilmis faktlarla zengin olan bir nece kitablari buna subut ola biler Dramatik senetin nezeriyyesi sferasina esas etibarile Aristotelden tutmus bizim dovrumuze qeder katarsis tragiklik ve komiklik ferdi ve tipiklik xarakterler ve konfliktler ve s bu kimi problemler daxildir Dramatik senetin tekrarolunmaz xususiyyetleri bu gun de lazimi seviyyede aydinlasdirilmamisdir Kecmis Ittifaqin bir cox nezeriyyecileri tenqidcileri yazicilari da dramaya soz senetinin hududlarindan kenara cixan sintetik forma kimi baxmislar Onlar dram haqqinda danisarken cox zaman rejissor terefinden tamasaya qoyulan ve aktyorlar terefinden oynanilan bedii teksti deyil dramatik tamasanin ozunu nezerde tuturlar Bu zaman drama senetinin pantomima seneti ile sintezi kimi obrazin tekce soz ile deyil hem de incesenetin basqa novlerine xas olan bedii vasitelerle yaradildigi eser kimi mueyyenlesdirilir Drama haqqinda bele mulahizeler onu edebiyyatin hududlarindan kenara cixarir onu sanki teatr senetinde eridir Ve nehayet dorduncusu drama sozu edebiyyatin novlerinden biri adlanir Asristotelden ve Platondan baslayaraq drama soz senetinin novlerinden biri kimi nezerden kecirilir Dramatik eserin xususiyyetiDramatik eser sujetlidir Onlarda zaman ve mekan cereyan eden hadiseler gosterilir Sujetin soz ile ifade olunmasi ucun iki usul movcuddur birincisi evveller bas vermis hadiseler haqqinda kenardan danisilsin ikincisi personajlarin ozlerinin nitqleri Bu bedii nitq arasindaki munasibet epos ve dramin ozunemexsuslugunu mueyyen edir Eposda neqletme ve istirakcilarin nitqleri serbestdir Eposun imkanlari daha genisdir ki bunu dram haqqinda demek olmaz Dramin metni aktyorlar ucun sehneden deyilmek soylenmek meqsedile nezerde tutulur O eposa mexsus olan universalliqdan mehrumdur Dramatik eser her seyden evvel oz hecmine gore mehduddur Bunu da teatral senetin seraiti teleb edir Dramatik eserler portret ve peyzaj xarakteristikalari etraf muhitin tesviri eserdeki hadiseler istirakcilarin sozlerinde oz ifadelerini tapir Dramin xarici xsususiyyetleri nezeriyyeci alimlerin diqqetini celb etmisdir Alman romantizmi dovrunden etibaren dramin nezeri cehetden tehlili felsefi koteqoriyalarin komeyi ile aparilmalidir Meselen Hegel dramaya obyektivlik ile subyektivliyin sintezi kimi baxmisdir Dramatik eserin ozunemexsuslugu her seyden evvel onlarin nitqleri ile mueyyenlesdirilir Dramin edebi novu kimi xarakterize olunmus xususiyyetleri ilkindir baslangicidir Mehz dramatik eserlerin tanima imkanlari onlarla sertlenmisdir ki onlar haqqinda gelecekde danisilacaqdir Dram nezeriyyesine dramatik poeziyanin sosial tebietinin ideya bedii esaslarinin ve xususiyyetlerinin onlarin mahiyyetinin ve teyininin yeni vezifesinin tedqiqi dramaturji strukturanin koku onun tarixi cehetden formalasan ve inkisaf eden janrlarinin deyisikliyi ayri ayri dramaturji eserlerin qurulusu tehlil prinsipi ve s daxildir Istinadlar Dram nezeriyyesi 2021 10 22 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 28 Hemcinin baxDramaturgiya