Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Koreya tarixi — Koreya yarımadası və Mancuriya bölgəsində yaşayan Koreya xalqı ilə bağlı baş verən hadisələri əhatə edir.
Qədim dövr
Əfsanəyə görə, hələ ilk Koreya dövləti eramızdan əvvəl 1300-cü ildə Tanqun tərəfindən qurulmuşdur. Tarixçilər Koreya tarixinin ən erkən mərhələsini Qədim Çoson dövləti (Ko Çoson) dövrü adlandırırlar. Qədim Çoson ərazisi Koreya yarımadasının və Lyaodun yarımadasının şimalında yerləşirdi. Müasir tarixçilərin bir çoxu onun tarixinin miladdan əvvəl 2333-cü ilə aid olduğunu qəbul edirlər. Lakin bu, çox mübahisəlidir, çünki ayrı-ayrı orta əsr Koreya salnamələri (Samquk Yusa və bənzəri) istisna olmaqla bu fakt, heç bir tarixi sənədlə təsdiqlənmir. Qədim Çoson haqqında ilk məlumatlar eramızdan əvvəl 4–3 əsrlərə aiddir. İnkişafının başlanğıcında Qədim Çoson ayrıca nəzarətdə olan şəhər dövlətlərindən ibarət qəbilə birliyi olduğu və e.ə. IV əsrdə mərkəzləşmiş bir dövlət halına gəldiyi güman edilir. Eyni zamanda, yarımadanın cənubunda Çin proto-dövləti, həmçinin Tri-Xan (Samxan) proto-dövlətləri meydana gəldi. E.ə. 108-ci ildə Qədim Çoson Çinin Xan imperiyası tərəfindən fəth edildi.
Çosonun süqutundan sonra yarımadada ümumi adı Samhan olan üç tayfa ittifaqı meydana gəldi: Mahan, Çinhan və Pönhan. Samhanın şimalında Puyö (Fuyuy) dövləti inkişaf etdi. Keçmiş Koçoson ərazisində Okço və Tonye (şərq Ye) də daxil olmaqla bir neçə kiçik dövlət meydana gəldi.
Üç krallıq
Bizim eranın əvvəllərində, Koçosonun dağılmasından sonra qalan tayfa birliklərindən üç erkən feodal dövləti — Koquryo, Silla və Pekçe meydana gəldi. "Samquk Saqi" salnaməsinə görə üç dövlət dövrü eramızdan əvvəl 57-ci ildə əfsanəvi Silla dövlətinin qurulması ilə başlayır. Hazırkı ÇXR və KXDR-i ayıran Amnokkan çayının şimalında və cənubunda yerləşən Koquryo dövləti, eramızdan əvvəl 37-ci ildə Çindən müstəqillik əldə etdi. e.ə. 18-ci ildə Koquryo hökmdarının iki oğlu miras uğrunda mübarizə aparmaq istəməyərək ölkədən qaçdılar və yarımadanın cənub-qərbində Pekçe dövlətini qurdular.
"Samquk Saqi" və "Samquk Yusa" klassik mətnlərdə istifadə olunan Koreya adlarında "Üç dövlət" mənasını verən "Samquk" sözü istifadə edilmişdir. Bu, Çində Üç Çarlığın təqlididir.
Koquryonun tarixən təsdiqlənmiş ilk hökmdarı Kral Yuri olmuşdur. Lakin, onun yalnız ölüm tarixi (18-ci il) dəqiq şəkildə məlumdur. İmperiyadan əvvəlki III əsrə qədər Koquryo inkişaf etdi. Onun iki paytaxtı olmuşdur: 427-ci ilə qədər Kunne şəhəri (dəqiq yeri məlum deyil və Çin millətçi mənbələri onu Çində yerləşdiyini iddia edir) və 427-ci ildən sonra Pxenyan şəhəri.
Təqribən 234-cü ildə Maxan tayfa birliyi Pekçe dövlətinə çevrildi. Dövlətin paytaxtı yeri dəqiq müəyyənləşdirilməmiş Vireson şəhəri idi. Lakin, görünür,şəhər Asan ərazisində yerləşirdi. Cənubi Koreyanın ultramillətçi tarixşünaslığı onu müasir Seulda yerləşdiyini iddia etsə də, bunun heç bir əsası yoxdur.
356-cı ildə Çinxan tayfa birliyi Silla dövlətinə çevrildi. Sillanın paytaxtı Sorabol, müasir Köncü olmuşdur. 356-cı ildə Buddist təbliğçilər Sillaya gəldi, burada Buddizm dövlət dininə çevrildi. 372-ci ildə Buddist təbliğçilər də inanclarını qismən şamanizmə söykənən sinkret kultlarına daxil olsalar da, Koquryoya gəldilər və orada səmimi qarşılandılar. 384-cü ildə buddizmin dövlət dininə çevrildiyi Pekçeyə də gəldilər.
Üç Koreya dövlətinin ərazisinin genişlənməsi ilə Çin feodal hakimlərinin öz məqsədləri üçün istifadə etmək istədikləri Koreya yarımadasında hökmranlıq uğrunda bir-birləri arasında mübarizəsi başlandı. 612-ci ildə imperator Yan-di böyük bir ordu təşkil etdi və Koquryonu fəth etmək üçün kampaniyaya başlasa da, məğlub oldu.
644-cü ildən olan Çinin Tan sülaləsi Koquryoya qarşı bir sıra uğursuz kampaniyalar apardı. Yalnız Silla ilə ittifaq 660-cı ildə Tan sülaləsinə Pekçe ordusunu, 668-ci ildə isə Koquryonu məğlub etməyə imkan yaratdı. Tan sülaləsi Koquryo və Pekçenin bütün torpaqlarını birləşdirməyə ümid edirdi. Lakin 668-ci ildə Pekçe ərazisi özünü Çin vassalı kimi qəbul edən Silla dövləti tərəfindən, oradakı Çin maraqlarını qorumaq adı altında ilhaq edildi. 676-cı ildə Silla-Tan müharibələri başladı, bu müddət ərzində Silla sərhədləri Tedon çayına qədər irəlilədi. Bundan sonrakı dövr Cənubi Koreya tarixşünaslığında "Birləşmiş Silla" adlanır, baxmayaraq ki, texniki baxımdan Koreya yarımadası bu dövrdə tamamilə birləşdirilməmişdir və Hamqön və Tedon çayının şimalındakı ərazilər Tunqus-Mancur Boxay dövləti tərəfindən idarə olunurdu.
676-cı ildən 935-ci ilə qədər olan dövr Koreya tarixində "Birləşmiş Silla" dövrüadlanır.
Koryo (935–1392)
Koryö 935-ci ildə Birləmiş Silla dövlətinin süqutundan sonra meydana çıxmış və 1392-ci ildə Çoson sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsinə qədər mövcud olmuşdur. "Koryo" adı, 668-ci ildə Silla tərəfindən birləşdirilən Koreyanın üç erkən feodal dövlətlərindən biri olan Koquryonun qısaldılmış adıdır. Müasir "Koreya" sözü də Koryo sözündən irəli gəlir.
1231-ci ildə Monqol İmperiyası Koryoya da basqınlar etdi və 25 il davam edən mübarizədən sonra Koryo hökmdarı monqollara xərac verməyə məcbur oldu. Koreya, növbəti 80 ilini monqol boyunduruğu altında keçirdi. Monqollara ilk xərac təqdimatı 1241-ci ilə təsadüf edir; Koreya hakimləri daim Monqol imperatorlarının sarayında meydana çıxdılar; taxtın varisləri də orada yaşamış, yalnız atalarının ölümündən sonra taxtı ələ keçirmək üçün (Monqol imperatorunun icazəsi ilə) vətənlərinə qayıtmışlar; müəyyən hallarda həm Koreyalı suveren, həm də ətrafındakılar monqol kostyumu geyirdilər.
Böyük Çoson dövləti (1392–1897)
1392-ci ildə Koreyada Çoson sülaləsi hakimiyyətə gəldi. Bu dövrdə paytaxt müasir Seul olan Xanson şəhərinə köçürüldü və 1394-cü ildə konfutsiçilik rəsmi din olaraq qəbul edildi. XV əsrdə Koreyanın Hanqıl əlifbası inkişaf etdirildi.
Çoson 1592–1598-ci illər arasında yaponlar tərəfindən edilən basqılardan əziyyət çəkdi ("Yeddi illik müharibə"). Lakin Koreya donanmasının komandiri Li Sunsin, bütün cənub sahilindəki dəniz qüvvələrini birləşdirərək, Yapon donanmasına nisbətən üstün olan bir sıra sarsıdıcı məğlubiyyətlər verdi.
Çosonun daxili siyasəti tamamilə Konfutsi bürokratiyası tərəfindən idarə olunurdu. Qərb nailiyyətlərini uyğunlaşdırmaq cəhdlərinə baxmayaraq, Koreya qapalı ölkə olaraq qaldı.
Koreyada xristianlığın ilk dəfə görünməsi 1784-cü ilə təsadüf edir, gənc koreyalı Li Sın Hunruen Pekində vəftiz olundu və vətəninə qayıtdıqdan sonra orada katolikliyi təbliğ etməyə başladı. Ayin olduqca uğurla getdi; Xristianlığı öyrənən koreyalıların çoxu qəbul etdilər. Ancaq əcdadların etiqadından imtina etmək tələbi, bir çoxunun xristianlığı tərk etməsinə səbəb oldu və hökumətin qeyrətli xristianlarına qarşı təqiblərə səbəb oldu. Əvvəlcə xristianlar xüsusilə təqib olunmadılar, amma 1801-ci ildən etibarən dəhşətli dövri təqiblər başladı.
Koreya imperiyası
Həyat yoldaşı Kraliça Minə olunan sui-qəsd səbəbi ilə King Qojonq və vəliəhd şahzadə (sonradan İmperator Sunjong oldu) 1896-cı ildə Rusiya səfirliyinə qaçdılar. Kraliça Minin ölümündən padşahın Rusiya müdafiəsindən qayıtmasına qədər olan müddətdə Koreyada həm daxildə, həm də xaricdə daha böyük dəyişiklik baş verdi. 1894-cü ilə, kral kabinetində mütərəqqi və islahatçılar tərəfindən qəbul edilən yeni qanunlar, Koreyanın antik cəmiyyətinin canlandırılmasına yönəlmiş çoxdan gözlənilən islahatlara məcbur edildi. Bu qanunlar başladığı il (1894) -ə istinadən Kabo İslahatı adlandırıldı.
1897-ci ildə həm xaricdəki artan təzyiqlərə, həm də İstiqlal Birliyi rəhbərliyindəki rəyin tələblərinə cavab verən King Qojonq, Gyongungunga (müasir dövrün Deoksugung) qayıtdı. Orada "Böyük Koreya İmperiyası" nın quruluşunu elan etdi, rəsmi olaraq milli adını yenidən təyin etdi və yeni dövrün adını Qvanqmu (Hanqıl: 광무, Hanja: 光武) (işığın döyüşçüsü deməkdir) elan etdi, Koreyanın Çinin Tzin sülaləsinin bir qolu olaraq səmərəli şəkildə tarixi əlaqələrini kəsdi(Koreya 1636-cı ildə əvvəlcədən olan Mançuriya istilasından bəri asılı olan). Gojong Koreya imperiyasının ilk imperial dövlət başçısı və irsi suveren Qvanqmu imperatoru oldu. Bu, Uzaq Şərqdəki köhnə dünya nizamının və ənənəvi xərac sisteminin tamamilə sona çatması ilə nəticələndi. Koreyanın bir imperiya statusu alması yəni 1895-ci il Şimonoseki Müqaviləsinə görə Koreyanın Tzinin xaricdən təsirlənməməsi və müqaviləyə görə "tam və tam" müstəqillik həyata keçirməsi "Tzin sülaləsinin təsir dairəsindən tamamilə müstəqilliyi" demək idi.
Hərfi mənada "Böyük Han İmperiyası" mənasını verən Samhan, xüsusən Koreyanın Üç Krallığından (Cənubi Koreya yarımadasındakı qədim konfederasiyalardan deyil), yeni dövlətlərin tarixi dövlətlərdən sonra adlandırılması ənənəsində (Gubon Sinçam, Hanja:)舊 本 新 參, Hanqıl: 구본신 참). Bir İmperatorluğun elanının əhəmiyyəti, vəziyyəti anlayan Koreyanın Koreyanın Tzin sülaləsi ilə xaqan əlaqəsi olduğunu elan etməsi idi. Adətən İmperator yalnız Çin imperatoru, Cənnət Oğlu üçün qorunurdu. Koreya sülalələri Çin sülalələrinə xərac vermişdilər.Yaponiya Meydzi islahatı ilə qarşılaşdıqda, Yaponiya imperatoru Yaponiya hökumətində suverenliyin mənbəyi elan edildi. Meydzi islahatının Yaponiyada bərpası xəbərini aldıqdan sonra, Koreya hökuməti dəyişikliyi etiraf etməkdən imtina etdi. Bu, yalnız Tzin Çin imperatorunun Koreyanın simvolik suzerainaları kimi üstünlüyünə etiraz etmədi, lakin Yaponiyanın ünvanı Koreyaya Tzin sülaləsinin bir qolu kimi deyil, bir imperiya olaraq müraciət etdi. Koreyanın imperiya adının dəyişdirilməsi yalnız Çin-Yaponiya müharibəsindən sonra mümkün oldu.
Koreya Yaponiyanın hakimiyyəti altında
1910–1945-ci illərdə Koreya Yaponiya İmperiyasının müstəmləkəsi olmuşdur. O zaman suverenliyə sahib deyildi, yarımadadakı hakimiyyət yapon general-qubernatoruna məxsus idi. Müstəmləkə dövrü yüksək iqtisadi artım templəri, müasir Koreya mədəniyyətinin yaranması, müasir Koreya sənayesinin təməllərinin formalaşması, orta ömür uzunluğunun demək olar ki, iki dəfə artması (23.5 ildən 43 ilədək) və müasir ibtidai təhsilin geniş yayılması ilə yadda qaldı. Eyni zamanda, bu dövrün ilk və son onilliklərində müstəmləkə hakimiyyəti əhali ilə bağlı sərt avtoritar siyasət yürütdü və bu müddət ərzində koreyalılara qarşı ayrı-seçkilik edildi.
Yaponiyanın hakimiyyəti altında olan Koreyanın tarixini üç mərhələyə ayırılır:
- Birinci mərhələ (1910–1919)
- İkinci mərhələ (1919–1930)
- Üçüncü mərhələ (1930–1945)
1910-cu ildə Yaponiya marşalı Koreyanın ilk general-qubernatoru təyin edildi. O, yarımadanın modernləşdirilməsi üçün qətiyyətli siyasət yürütməyə başladı. Beləliklə, onun əmri ilə Koreyada bir neçə min məktəb açıldı, burada, xüsusən də yapon dili və yapon ədəbiyyatı öyrənildi. Terauti Koreyada torpaq islahatı həyata keçirdi: Torpaq kadastrı yaradıldı, lakin o, yazılı sənədlər əsasında tərtib edildi, Koreyada torpaq münasibətləri çox vaxt adi qanunlar ilə tənzimləndi. Koreya mənbələrinə görə, bu Koreya kəndlilərinin əhəmiyyətli bir hissəsi tərəfindən torpaq itkisinə səbəb oldu. 1939-cu ildə yapon general-qubernatoru "Adların dəyişdirilməsi haqqında qanun" verdi. Fərmandan sonra ilk altı ayda Koreyalı ailələrin 80,5%-nin adlarını dəyişdirdi. 1945-ci ildə Yaponiyanın danışıqsız təslim olmasından sonra Koreyada yapon ağalığı başa çatdı.
Koreyanın bölünməsi
Koreya yarımadasının Şimal və Cənuba bölünməsi ilə iki ölkənin meydana gəlməsi 1945-ci ildə o zamana kimi tərkibində olduğu Yaponiyanın İkinci Dünya müharibəsində məğlubiyyəti nəticəsində baş verir. İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ və SSRİ ölkənin birgə idarə edilməsi haqqında müqavilə imzaladılar. Hər iki ölkənin sərhəddi 38-ci şimal paralelindən keçməli idi. 1945–1948-ci illərdə Koreya yarımadasının şimalı sovet zonası, cənubu isə amerikan zonası olur.
1948-ci ilin avqustun 15-də Koreya yarımadasının cənubunda, amerikan zonasında müstəqil Koreya Respublikasının əsası qoyulur. Hələ 1919-cu ildə Şanxayda yaradılmış Koreya müvəqqəti hökumətinin banisi və rəhbəri Li Sın Man Koreya Respublikasının ilk prezidenti seçilir.
1948-ci ilin sentyabrın 9-da isə Koreya yarımadasının şimalında, sovet zonasında müstəqil KXDR elan olunur. Kim İr Sen KXDR-nın rəhbəri olur.
1950-ci ilin 25 iyununda 3 il davam edən Koreya müharibəsi başlayır. Müharibəyə səbəb Kim İr Senin bütün Koreyanı öz hakimiyyəti altında birləşdirməyə cəhd etməsi olmuşdur. Bu müharibə eyni zamanda SSRİ və ABŞ arasında gedən Soyuq müharibənin tərkib hissəsi hesab olunur. Bəzən bu konfliktə Soyuq müharibə dövründə ABŞ və onun müttəfiqləri ilə ÇXR və SSRİ qüvvələri arasında baş vermiş gizli müharibə kimi baxılır. Müharibə 1953-cü ilin 27 iyulunda sülh müqaviləsi ilə başa çatdı.
Ədəbiyyat
- Корея // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- [ölü keçid] Записки Приамурскаго Отдела Императорскаго Русскаго Географическаго Общества "Хамкенская и Пхіенанская провинціи Кореи" А. Г. Лубенцова, правителя делъ Приамурскаго Отдела И. Р. Г. О., т. II, вып. IV, г. Хабаровскъ, 1897 (rus.)
- C. О. Курбанов "Курс лекций по истории Кореи с древности до конца XX века". СПб., 2002
- С. О. Курбанов "История Кореи с древности до начала XXI века". СПб., 2009
- Ким Чжон Хон. Японо-китайская война 1894–1895 гг. и судьба Кореи. — Вопросы истории. — 2005. — № 5. — C. 106–113 2020-06-25 at the Wayback Machine
- Kim, Jinwung, A History of Korea: From "Land of the Morning Calm" to States in Conflict (ingilis), Indiana University Press, 2012, ISBN , İstifadə tarixi: 8 February 2019
- Lee, Ki-Baik, A New History of Korea (ingilis), Harvard University Press, 1984, ISBN , İstifadə tarixi: 8 February 2019
- Rossabi, Morris, China Among Equals: The Middle Kingdom and Its Neighbors, 10th-14th Centuries (ingilis), University of California Press, 1983, ISBN , İstifadə tarixi: 8 February 2019
İstinadlar
- "Koryŏ dynasty | Korean history". Encyclopedia Britannica (ingilis). Encyclopædia Britannica, Inc. 2019-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-02-08.
- "고려". 문화콘텐츠닷컴 (koreya). Korea Creative Contents Agency. 2018-11-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-02.
- Pratt, Keith. Korea: A Historical and Cultural Dictionary. 1999. səh. 194.
- 이기환. "[이기환의 흔적의 역사]국호논쟁의 전말…대한민국이냐 고려공화국이냐". 경향신문 (koreya). The Kyunghyang Shinmun. 30 August 2017. 12 August 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 2 July 2018.
- 이덕일. "[이덕일 사랑] 대~한민국". 조선닷컴 (koreya). Chosun Ilbo. 18 February 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 2 July 2018.
- Seth, Michael J. A History of Korea: From Antiquity to the Present. Rowman & Littlefield Publishers. 2010. səh. 225. ISBN . 2018-10-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-01-06.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Koreya tarixi Koreya yarimadasi ve Mancuriya bolgesinde yasayan Koreya xalqi ile bagli bas veren hadiseleri ehate edir Coson sulalesi dovrune aid memarliq numunesiQedim dovrEfsaneye gore hele ilk Koreya dovleti eramizdan evvel 1300 cu ilde Tanqun terefinden qurulmusdur Tarixciler Koreya tarixinin en erken merhelesini Qedim Coson dovleti Ko Coson dovru adlandirirlar Qedim Coson erazisi Koreya yarimadasinin ve Lyaodun yarimadasinin simalinda yerlesirdi Muasir tarixcilerin bir coxu onun tarixinin miladdan evvel 2333 cu ile aid oldugunu qebul edirler Lakin bu cox mubahiselidir cunki ayri ayri orta esr Koreya salnameleri Samquk Yusa ve benzeri istisna olmaqla bu fakt hec bir tarixi senedle tesdiqlenmir Qedim Coson haqqinda ilk melumatlar eramizdan evvel 4 3 esrlere aiddir Inkisafinin baslangicinda Qedim Coson ayrica nezaretde olan seher dovletlerinden ibaret qebile birliyi oldugu ve e e IV esrde merkezlesmis bir dovlet halina geldiyi guman edilir Eyni zamanda yarimadanin cenubunda Cin proto dovleti hemcinin Tri Xan Samxan proto dovletleri meydana geldi E e 108 ci ilde Qedim Coson Cinin Xan imperiyasi terefinden feth edildi Cosonun suqutundan sonra yarimadada umumi adi Samhan olan uc tayfa ittifaqi meydana geldi Mahan Cinhan ve Ponhan Samhanin simalinda Puyo Fuyuy dovleti inkisaf etdi Kecmis Kocoson erazisinde Okco ve Tonye serq Ye de daxil olmaqla bir nece kicik dovlet meydana geldi Uc kralliqEsas meqale Uc Koreya Kralligi Bizim eranin evvellerinde Kocosonun dagilmasindan sonra qalan tayfa birliklerinden uc erken feodal dovleti Koquryo Silla ve Pekce meydana geldi Samquk Saqi salnamesine gore uc dovlet dovru eramizdan evvel 57 ci ilde efsanevi Silla dovletinin qurulmasi ile baslayir Hazirki CXR ve KXDR i ayiran Amnokkan cayinin simalinda ve cenubunda yerlesen Koquryo dovleti eramizdan evvel 37 ci ilde Cinden musteqillik elde etdi e e 18 ci ilde Koquryo hokmdarinin iki oglu miras ugrunda mubarize aparmaq istemeyerek olkeden qacdilar ve yarimadanin cenub qerbinde Pekce dovletini qurdular Samquk Saqi ve Samquk Yusa klassik metnlerde istifade olunan Koreya adlarinda Uc dovlet menasini veren Samquk sozu istifade edilmisdir Bu Cinde Uc Carligin teqlididir Koquryonun tarixen tesdiqlenmis ilk hokmdari Kral Yuri olmusdur Lakin onun yalniz olum tarixi 18 ci il deqiq sekilde melumdur Imperiyadan evvelki III esre qeder Koquryo inkisaf etdi Onun iki paytaxti olmusdur 427 ci ile qeder Kunne seheri deqiq yeri melum deyil ve Cin milletci menbeleri onu Cinde yerlesdiyini iddia edir ve 427 ci ilden sonra Pxenyan seheri Teqriben 234 cu ilde Maxan tayfa birliyi Pekce dovletine cevrildi Dovletin paytaxti yeri deqiq mueyyenlesdirilmemis Vireson seheri idi Lakin gorunur seher Asan erazisinde yerlesirdi Cenubi Koreyanin ultramilletci tarixsunasligi onu muasir Seulda yerlesdiyini iddia etse de bunun hec bir esasi yoxdur 356 ci ilde Cinxan tayfa birliyi Silla dovletine cevrildi Sillanin paytaxti Sorabol muasir Koncu olmusdur 356 ci ilde Buddist tebligciler Sillaya geldi burada Buddizm dovlet dinine cevrildi 372 ci ilde Buddist tebligciler de inanclarini qismen samanizme soykenen sinkret kultlarina daxil olsalar da Koquryoya geldiler ve orada semimi qarsilandilar 384 cu ilde buddizmin dovlet dinine cevrildiyi Pekceye de geldiler Uc Koreya dovletinin erazisinin genislenmesi ile Cin feodal hakimlerinin oz meqsedleri ucun istifade etmek istedikleri Koreya yarimadasinda hokmranliq ugrunda bir birleri arasinda mubarizesi baslandi 612 ci ilde imperator Yan di boyuk bir ordu teskil etdi ve Koquryonu feth etmek ucun kampaniyaya baslasa da meglub oldu 644 cu ilden olan Cinin Tan sulalesi Koquryoya qarsi bir sira ugursuz kampaniyalar apardi Yalniz Silla ile ittifaq 660 ci ilde Tan sulalesine Pekce ordusunu 668 ci ilde ise Koquryonu meglub etmeye imkan yaratdi Tan sulalesi Koquryo ve Pekcenin butun torpaqlarini birlesdirmeye umid edirdi Lakin 668 ci ilde Pekce erazisi ozunu Cin vassali kimi qebul eden Silla dovleti terefinden oradaki Cin maraqlarini qorumaq adi altinda ilhaq edildi 676 ci ilde Silla Tan muharibeleri basladi bu muddet erzinde Silla serhedleri Tedon cayina qeder ireliledi Bundan sonraki dovr Cenubi Koreya tarixsunasliginda Birlesmis Silla adlanir baxmayaraq ki texniki baximdan Koreya yarimadasi bu dovrde tamamile birlesdirilmemisdir ve Hamqon ve Tedon cayinin simalindaki eraziler Tunqus Mancur Boxay dovleti terefinden idare olunurdu 676 ci ilden 935 ci ile qeder olan dovr Koreya tarixinde Birlesmis Silla dovruadlanir Koryo 935 1392 Esas meqale Koryo Koryo 935 ci ilde Birlemis Silla dovletinin suqutundan sonra meydana cixmis ve 1392 ci ilde Coson sulalesinin hakimiyyete gelmesine qeder movcud olmusdur Koryo adi 668 ci ilde Silla terefinden birlesdirilen Koreyanin uc erken feodal dovletlerinden biri olan Koquryonun qisaldilmis adidir Muasir Koreya sozu de Koryo sozunden ireli gelir 1231 ci ilde Monqol Imperiyasi Koryoya da basqinlar etdi ve 25 il davam eden mubarizeden sonra Koryo hokmdari monqollara xerac vermeye mecbur oldu Koreya novbeti 80 ilini monqol boyundurugu altinda kecirdi Monqollara ilk xerac teqdimati 1241 ci ile tesaduf edir Koreya hakimleri daim Monqol imperatorlarinin sarayinda meydana cixdilar taxtin varisleri de orada yasamis yalniz atalarinin olumunden sonra taxti ele kecirmek ucun Monqol imperatorunun icazesi ile vetenlerine qayitmislar mueyyen hallarda hem Koreyali suveren hem de etrafindakilar monqol kostyumu geyirdiler Boyuk Coson dovleti 1392 1897 Esas meqale Coson kralligiKoreyalilar 1863 cu il 1392 ci ilde Koreyada Coson sulalesi hakimiyyete geldi Bu dovrde paytaxt muasir Seul olan Xanson seherine kocuruldu ve 1394 cu ilde konfutsicilik resmi din olaraq qebul edildi XV esrde Koreyanin Hanqil elifbasi inkisaf etdirildi Coson 1592 1598 ci iller arasinda yaponlar terefinden edilen basqilardan eziyyet cekdi Yeddi illik muharibe Lakin Koreya donanmasinin komandiri Li Sunsin butun cenub sahilindeki deniz quvvelerini birlesdirerek Yapon donanmasina nisbeten ustun olan bir sira sarsidici meglubiyyetler verdi Cosonun daxili siyaseti tamamile Konfutsi burokratiyasi terefinden idare olunurdu Qerb nailiyyetlerini uygunlasdirmaq cehdlerine baxmayaraq Koreya qapali olke olaraq qaldi Koreyada xristianligin ilk defe gorunmesi 1784 cu ile tesaduf edir genc koreyali Li Sin Hunruen Pekinde veftiz olundu ve vetenine qayitdiqdan sonra orada katolikliyi teblig etmeye basladi Ayin olduqca ugurla getdi Xristianligi oyrenen koreyalilarin coxu qebul etdiler Ancaq ecdadlarin etiqadindan imtina etmek telebi bir coxunun xristianligi terk etmesine sebeb oldu ve hokumetin qeyretli xristianlarina qarsi teqiblere sebeb oldu Evvelce xristianlar xususile teqib olunmadilar amma 1801 ci ilden etibaren dehsetli dovri teqibler basladi Koreya imperiyasiEsas meqale Koreya Imperiyasi Heyat yoldasi Kralica Mine olunan sui qesd sebebi ile King Qojonq ve veliehd sahzade sonradan Imperator Sunjong oldu 1896 ci ilde Rusiya sefirliyine qacdilar Kralica Minin olumunden padsahin Rusiya mudafiesinden qayitmasina qeder olan muddetde Koreyada hem daxilde hem de xaricde daha boyuk deyisiklik bas verdi 1894 cu ile kral kabinetinde mutereqqi ve islahatcilar terefinden qebul edilen yeni qanunlar Koreyanin antik cemiyyetinin canlandirilmasina yonelmis coxdan gozlenilen islahatlara mecbur edildi Bu qanunlar basladigi il 1894 e istinaden Kabo Islahati adlandirildi 1897 ci ilde hem xaricdeki artan tezyiqlere hem de Istiqlal Birliyi rehberliyindeki reyin teleblerine cavab veren King Qojonq Gyongungunga muasir dovrun Deoksugung qayitdi Orada Boyuk Koreya Imperiyasi nin qurulusunu elan etdi resmi olaraq milli adini yeniden teyin etdi ve yeni dovrun adini Qvanqmu Hanqil 광무 Hanja 光武 isigin doyuscusu demekdir elan etdi Koreyanin Cinin Tzin sulalesinin bir qolu olaraq semereli sekilde tarixi elaqelerini kesdi Koreya 1636 ci ilde evvelceden olan Mancuriya istilasindan beri asili olan Gojong Koreya imperiyasinin ilk imperial dovlet bascisi ve irsi suveren Qvanqmu imperatoru oldu Bu Uzaq Serqdeki kohne dunya nizaminin ve enenevi xerac sisteminin tamamile sona catmasi ile neticelendi Koreyanin bir imperiya statusu almasi yeni 1895 ci il Simonoseki Muqavilesine gore Koreyanin Tzinin xaricden tesirlenmemesi ve muqavileye gore tam ve tam musteqillik heyata kecirmesi Tzin sulalesinin tesir dairesinden tamamile musteqilliyi demek idi Herfi menada Boyuk Han Imperiyasi menasini veren Samhan xususen Koreyanin Uc Kralligindan Cenubi Koreya yarimadasindaki qedim konfederasiyalardan deyil yeni dovletlerin tarixi dovletlerden sonra adlandirilmasi enenesinde Gubon Sincam Hanja 舊 本 新 參 Hanqil 구본신 참 Bir Imperatorlugun elaninin ehemiyyeti veziyyeti anlayan Koreyanin Koreyanin Tzin sulalesi ile xaqan elaqesi oldugunu elan etmesi idi Adeten Imperator yalniz Cin imperatoru Cennet Oglu ucun qorunurdu Koreya sulaleleri Cin sulalelerine xerac vermisdiler Yaponiya Meydzi islahati ile qarsilasdiqda Yaponiya imperatoru Yaponiya hokumetinde suverenliyin menbeyi elan edildi Meydzi islahatinin Yaponiyada berpasi xeberini aldiqdan sonra Koreya hokumeti deyisikliyi etiraf etmekden imtina etdi Bu yalniz Tzin Cin imperatorunun Koreyanin simvolik suzerainalari kimi ustunluyune etiraz etmedi lakin Yaponiyanin unvani Koreyaya Tzin sulalesinin bir qolu kimi deyil bir imperiya olaraq muraciet etdi Koreyanin imperiya adinin deyisdirilmesi yalniz Cin Yaponiya muharibesinden sonra mumkun oldu Koreya Yaponiyanin hakimiyyeti altindaEsas meqale Koreya Yaponiyanin hakimiyyeti altinda 1910 1945 ci illerde Koreya Yaponiya Imperiyasinin mustemlekesi olmusdur O zaman suverenliye sahib deyildi yarimadadaki hakimiyyet yapon general qubernatoruna mexsus idi Mustemleke dovru yuksek iqtisadi artim templeri muasir Koreya medeniyyetinin yaranmasi muasir Koreya senayesinin temellerinin formalasmasi orta omur uzunlugunun demek olar ki iki defe artmasi 23 5 ilden 43 iledek ve muasir ibtidai tehsilin genis yayilmasi ile yadda qaldi Eyni zamanda bu dovrun ilk ve son onilliklerinde mustemleke hakimiyyeti ehali ile bagli sert avtoritar siyaset yurutdu ve bu muddet erzinde koreyalilara qarsi ayri seckilik edildi Yaponiyanin hakimiyyeti altinda olan Koreyanin tarixini uc merheleye ayirilir Birinci merhele 1910 1919 Ikinci merhele 1919 1930 Ucuncu merhele 1930 1945 1910 cu ilde Yaponiya marsali Koreyanin ilk general qubernatoru teyin edildi O yarimadanin modernlesdirilmesi ucun qetiyyetli siyaset yurutmeye basladi Belelikle onun emri ile Koreyada bir nece min mekteb acildi burada xususen de yapon dili ve yapon edebiyyati oyrenildi Terauti Koreyada torpaq islahati heyata kecirdi Torpaq kadastri yaradildi lakin o yazili senedler esasinda tertib edildi Koreyada torpaq munasibetleri cox vaxt adi qanunlar ile tenzimlendi Koreya menbelerine gore bu Koreya kendlilerinin ehemiyyetli bir hissesi terefinden torpaq itkisine sebeb oldu 1939 cu ilde yapon general qubernatoru Adlarin deyisdirilmesi haqqinda qanun verdi Fermandan sonra ilk alti ayda Koreyali ailelerin 80 5 nin adlarini deyisdirdi 1945 ci ilde Yaponiyanin danisiqsiz teslim olmasindan sonra Koreyada yapon agaligi basa catdi Koreyanin bolunmesiEsas meqale Koreyanin bolunmesiBolunmus Koreya Koreya yarimadasinin Simal ve Cenuba bolunmesi ile iki olkenin meydana gelmesi 1945 ci ilde o zamana kimi terkibinde oldugu Yaponiyanin Ikinci Dunya muharibesinde meglubiyyeti neticesinde bas verir Ikinci dunya muharibesinden sonra ABS ve SSRI olkenin birge idare edilmesi haqqinda muqavile imzaladilar Her iki olkenin serheddi 38 ci simal paralelinden kecmeli idi 1945 1948 ci illerde Koreya yarimadasinin simali sovet zonasi cenubu ise amerikan zonasi olur 1948 ci ilin avqustun 15 de Koreya yarimadasinin cenubunda amerikan zonasinda musteqil Koreya Respublikasinin esasi qoyulur Hele 1919 cu ilde Sanxayda yaradilmis Koreya muveqqeti hokumetinin banisi ve rehberi Li Sin Man Koreya Respublikasinin ilk prezidenti secilir 1948 ci ilin sentyabrin 9 da ise Koreya yarimadasinin simalinda sovet zonasinda musteqil KXDR elan olunur Kim Ir Sen KXDR nin rehberi olur 1950 ci ilin 25 iyununda 3 il davam eden Koreya muharibesi baslayir Muharibeye sebeb Kim Ir Senin butun Koreyani oz hakimiyyeti altinda birlesdirmeye cehd etmesi olmusdur Bu muharibe eyni zamanda SSRI ve ABS arasinda geden Soyuq muharibenin terkib hissesi hesab olunur Bezen bu konflikte Soyuq muharibe dovrunde ABS ve onun muttefiqleri ile CXR ve SSRI quvveleri arasinda bas vermis gizli muharibe kimi baxilir Muharibe 1953 cu ilin 27 iyulunda sulh muqavilesi ile basa catdi EdebiyyatKoreya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 olu kecid Zapiski Priamurskago Otdela Imperatorskago Russkago Geograficheskago Obshestva Hamkenskaya i Phienanskaya provincii Korei A G Lubencova pravitelya del Priamurskago Otdela I R G O t II vyp IV g Habarovsk 1897 rus C O Kurbanov Kurs lekcij po istorii Korei s drevnosti do konca XX veka SPb 2002 S O Kurbanov Istoriya Korei s drevnosti do nachala XXI veka SPb 2009 Kim Chzhon Hon Yapono kitajskaya vojna 1894 1895 gg i sudba Korei Voprosy istorii 2005 5 C 106 113 2020 06 25 at the Wayback Machine Kim Jinwung A History of Korea From Land of the Morning Calm to States in Conflict ingilis Indiana University Press 2012 ISBN 9780253000248 Istifade tarixi 8 February 2019 Lee Ki Baik A New History of Korea ingilis Harvard University Press 1984 ISBN 9780674615762 Istifade tarixi 8 February 2019 Rossabi Morris China Among Equals The Middle Kingdom and Its Neighbors 10th 14th Centuries ingilis University of California Press 1983 ISBN 9780520045620 Istifade tarixi 8 February 2019Istinadlar Koryŏ dynasty Korean history Encyclopedia Britannica ingilis Encyclopaedia Britannica Inc 2019 02 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 02 08 고려 문화콘텐츠닷컴 koreya Korea Creative Contents Agency 2018 11 03 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 02 Pratt Keith Korea A Historical and Cultural Dictionary 1999 seh 194 이기환 이기환의 흔적의 역사 국호논쟁의 전말 대한민국이냐 고려공화국이냐 경향신문 koreya The Kyunghyang Shinmun 30 August 2017 12 August 2019 tarixinde Istifade tarixi 2 July 2018 이덕일 이덕일 사랑 대 한민국 조선닷컴 koreya Chosun Ilbo 18 February 2020 tarixinde Istifade tarixi 2 July 2018 Seth Michael J A History of Korea From Antiquity to the Present Rowman amp Littlefield Publishers 2010 seh 225 ISBN 978 0742567160 2018 10 13 tarixinde Istifade tarixi 2020 01 06