Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Cənubi Kipr, Kipr (yun. Κύπρος, tələf. Kipros, türk. Kıbrıs), rəsmi adı Kipr Respublikası (yun. Κυπριακή Δημοκρατία, tələf. Kipriaki Dimokratia, türk. Kıbrıs Cumhuriyeti) — Aralıq dənizinin şərqində, Türkiyənin cənubunda, Suriya və Livanın qərbində yerləşən ada ölkəsi. Adada 2 dövlət yerləşir: Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR) və Kipr Respublikası.
| Kipr | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Κυπριακή Δημοκρατία (yun.) Kıbrıs Cumhuriyeti (türk.) | |||||
| |||||
| Cyprus in your heart | |||||
| Himn: «Υμνος είς την Ελευθερίαν» İmnos eis tin Eleuterian Azadlıq Himni | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Sürix və London razılaşmaları | 11 fevral 1959 | ||||
| • Müstəqilliyin elanı | 16 avqust 1960 | ||||
| • Aİ-yə qəbul tarixi | 1 may 2004 | ||||
| Rəsmi dilləri |
| ||||
| Paytaxt | Nikosiya (Λευκωσία, Lefkoşa) | ||||
| İdarəetmə forması | Prezident respublikası | ||||
| Prezident | Nikos Xristodulidis | ||||
| Parlament sədri | Dimitris Siluris | ||||
| Sahəsi | Dünyada 167-ci | ||||
| • Ümumi | 9251 km² | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 1.207.359 nəfər (158-ci) | ||||
| • Sıxlıq | 221 nəf./km² (85-ci) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | $22 721 milyon dollar (107-ci) | ||||
| • Adambaşına | $29 853 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2008) | $24 922 milyon dollar (86-cı) | ||||
| • Adambaşına | $32 745 dollar (26-cı) | ||||
| İİİ (2009) | 0.914 (artış; 32-ci) | ||||
| Valyuta | avro | ||||
| İnternet domeni | .cy | ||||
| CY | |||||
| BOK kodu | CYP | ||||
| Telefon kodu | +357 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Yüksək inkişaf etmiş ölkə və məşhur turizm mərkəzidir. 1 may 2004-cü ildə Avropa İttifaqına qəbul olunanadək Tərəfsiz Dövlətlər Hərəkatının üzvü və təsisçisi olmuşdur. Adanın əhalisinin əksəriyyətini yunanlar və türklər təşkil edir. Ölkənin iki rəsmi dili var — yunan və türk.
Kipr Respublikası Azərbaycanda, Türkiyədə və Şimali Kipr Türk Respublikasında Cənubi Kipr adı ilə adlandırılır. Ölkə şimalda Şimali Kipr Türk Respublikası ilə həmsərhəddir.
Tarixi
Kipr dünyanın qədimdən məskunlaşan ərazilərindən biridir. Mütəxəssislərin fikrincə məskunlaşma neolit dövrünə təsadüf edir. Arxeoloqların adada aşkar etdikləri qədim tapıntılar eramızdan əvvəl üçüncü minilliyin ortalarına təsadüf edir. Bu qazıntılara XİX əsrin axırında alman və ingilis arxeoloqları tərəfindən başlanılmışdır. Kipr tarixi krit-miken, yunan və türk sivilizasiyalarının bir hissəsidir. Eramızdan əvvəl ikinci minillikdə Kipr yunan tayfaları tərəfindən zəbt edilir. Bu hadisə adada yunan mədəniyyəti və yunan dilinin yayılmasına səbəb olur. Arxeoloqlar Kiprdə Afroditanın çoxlu heykəl təsvirini tapırlar. Adanın qərb hissəsində qalıqları da qalmaqdadır. Sonralar Kipr misirlilərin, assuriyalıların, farsların, romalıların, bizanslıların təsiri altında idarə olunub. 1489–1570-ci illərdə Kipr Venesiya Respublikasının tərkibinə daxil edilmişdir. Öz gəmilərini Kiprin dəniz quldurlarının basqınından müdafiə etmək üçün Osmanlı sultanlığı 1570-ci ildə Venesiya Respublikasına qarşı müharibəyə başladı və bir il ərzində Kipri tam zəbt etdi. Adanı tutmuş təqribən 30 min türk əsgərinə tutduqları ərazidə torpaqlar bəxşiş verilirdi. Türk sərkərdələrinin bəziləri yerli feodal mülkədarlara çevrilirdilər. Kiçik Asiyadan Kiprə türk miqrasiyası sonrakı illərdə müşahidə olundu. Adada turk əhalisinin formalaşması prosesi belə başlanmışdı. 1878-ci ildə adanın coğrafi və hərbi-strateji mövqeyinin üstünlüklərindən öz xeyrinə istifadə etməyə çalışan İngiltərə Kipri işğal etdi. 1925-ci ildə isə ona rəsmən ingilis müstəmləkəsi statusu verilir və ada Boyük Britaniyanın xammal bazasına çevrilir. İkinci dünya müharibəsindən sonra güclənən milli azadlıq hərəkatı Böyük Britaniyanı Kipri müstəqil dövlət kimi tanımağa məcbur edir, lakin Kiprin və rayonlarında Böyük Britaniya hərbi bazaları (sahəsi 99 kv mil) saxlanıldı. 1960-cı il avqustun 16-da Kipr rəsmi şəkildə Böyük Britaniyadan istiqlaliyyət almışdı. Həmin ilin sentyarında o Birləşmiş Millətlər Təşkilatının üzvü seçilir. Eyni zamanda Böyük Britaniyanın rəhbərlik etdiyi "Birlik" təşkilatına daxil edildi. Az keçməmiş adadakı etnik qruplaşmalar arasında başlanan ziddiyyətlər yunan və türk mənşəli kiprlilər arasında silahlı toqquşmalara gətirib çıxardı. Son nəticədə 1974-cü ildə adanın şimal-şərq hissəsi qalan ərazidən təcrid olunmuş (Yunanıstan meyilli mülki qvardiya tərəfindən törədilən hərbi çevrilişdən sonra adanın şimal hissəsinə Türkiyə qoşunları yeridilməsi nəticəsində) və nəhayət, 1983-cü il noyabrın 15-də Şimali Kipr Türk Respublikası elan edilmişdir. Uğurlu hərbi əməliyyatlar nəticəsində türk qoşunları ada ərazisinin təqribən 34 faizini tutdular. Kiprdə yaranmış vəziyyətlə əlaqədar 1974-cü il qətnaməsinə əsasən bütün xarici qoşunları Kiprdən çıxarmağa çağırırdı. Qondarma Şimali Kipr respublikasını ancaq Türkiyə Respublikası tanımışdır. Zaman keçdikcə kiprli yunan və türk icmaları bir-birindən təcrid olunur və bir-birinə düşmən münasibəti bəsləyirdilər. Yeni hərbi toqquşmaların baş verməsinin qarşısını almaq üçün BMT sülh məramlı qoşun kontingentini adaya göndərməyi qərara alır. Bu gün adanın hər iki hissəsində BMT qüvvələrinin koməyilə ayırıcı xətt müəyyənləşdirilmişdir. Yaşıl xətt adanın bu xətt ada ərazisinin 4 faizini təşkil edən ensiz bufer zonası şəklindədir. Adanın yunanlar yaşayan hissəsində Böyük Britaniyanın iki hərbi bazası qorunub saxlanılır. Bu hissədə, həmçinin Yunanıstanın hərbi kontingenti də yerləşir. Türklər yaşayan hissədə isə Türkiyəyə məxsus hərbi kontingent vardır. Adanın yunanlar yaşayan hissəsi 2004-cü ildə birtərəfli qaydada Avropa İttifaqına qəbul edilmişdir. Bu hadisə türk icması tərəfindən çox pis qarşılandı.
Coğrafi mövqeyi
Kipr (ölkənin adı latınca (kuprus) mis mənasını bildirir. Adada hələ qədim zamanlarda mis yataqları mövcud olmuşdur. Kipr Respublikası Aralıq dənizinin şərq hissəsində, Türkiyənin cənubunda eyniadlı adada yerləşir. Kiprdən Türkiyə sahillərinə ən yaxın məsafə 65 km, Suriya və Livana 110 km, Misirə 370 km-dir. Adanın sahəsi 9,2 min kv. km-dir. Adanın qərbdən şərqə maksimal uzunluğu 225 km, orta eni isə 60 km-dir. Adanın çox əlverişli coğrafi və hərbi-strateji mövqeyi var. Üç qitənin yaxınlığında yerləşmiş Kipr adası Avropadan Yaxın Şərqə və Şimali Afrika ölkələrinə gedən beynəlxalq dəniz və hava yolları üzərində yerləşmişdir. Ada iki hissəyə parçalandığından onun ərazisinin 3355 kv. km-i kiprli türklər, 5500 kv. km-i kiprli yunanlar tərəfindən idarə olunur.
Təbiəti
Kipr füsunkar təbiətə malik ölkələrdən biridir. Bütün ilboyu ada üzərində açıq günəşli səma mövcud olur. Adanın sahilləri Aralıq dənizinin ilıq suları ilə yuyulur. Ada səthinin çox hissəsi alçaq dağlar və yaylalar ilə örtülmüşdür. Şimalda Kireniya (hünd. 1000 m.) dağları uzanır. Bu dağlar çöküntü mənşəli suxurlardan, əhəng və qum daşlarından ibarətdir. Dağlar sahilə doğru maili və sıldırımlıdır. Ancaq bəzi yerlərdə qumlu çimərliklərə də rast gəlinir. Adanın cənub-qərb hissəsində Troodos adlanan daglar yerləşir. Adanın ən hündür zirvəsi də elə burdadır (Olimp dağı 1950 m). Əsasən vulkanik suxurlardan ibarət səthi cavan süxurlarla (əhəng və qum daşları, mergenlər) örtülmüşdür. Dağlar çox da yüksək olmadığı üçün hələ qədim zamanlardan insanlar tərəfindən məskunlaşmışdır. Dağların hamar yamaclarında bağlar, üzümlükdər salınmış, mal-qara üçün otlaq kimi istifadə olunur. Dağlar arasında səthi dərə-təpəli Mesoariya düzənliyi yerləşir. Bu düzənlik ölkənin əsas kənd təsərrüfatı rayonu və Kiprin taxıl anbarı sayılır.
Kiprin bitki örtüyü bir qədər zəngindir. Keçmiş zamanlarda adanın hər tərəfi həmişəyaşıl hündür meşələrlə örtülü olub. Kiprdə tədarük olunan oduncağa isə qonşu ölkələrdə tələbat gündən-günə artırdı. Kipr oduncağı əsas etibarilə Misirə göndərilirdi. Qədim finikiyalılar Kiprdən gətirilən ağaclardan gəmi hazırlayırdılar. Sonralar meşələr qırılır, ağaclardan tikinti materialları, eləcə də yanacaq kimi istifadə edilirdi. Hazırda ada ərazisinin cəmi 15–16 faizi meşələr ilə örtülmüşdür. 500 metrə qədər olan dağların yamacları və düzənliklər həmişəyaşıl kolluqlarla, Kireniya və Karpas dağlarının cənub yamacları isə çöl bitkiləri ilə örtülmüşdür. Ən əhəmiyyətli meşələr Troodos dağlarının qərb hissəsində qalmışdır. Dağların yamacları hələb şamı, vələs, şabalıd, yunan qozu, püstə, sərv ağacları ilə örtülüdür. Düzənliklər və sahil bölgələri bağlar, üzümlüklər, sitrus meyvələri və zeytun ağacları ilə örtülüdür. Kiprin torpaqları məhsuldar torpaqlar hesab olunur. Humusun miqdarı çox olan bu torpaqlarda istiliksevən və quraqlığadavamlı bitkilərlə yanaşı mülayim qurşağın bitkiləri də yaxşı yetişir. Kipr öz təbiətinin qorunmasına biganə qalan ölkə deyil. Çünki ölkə iqtisadiyyatında təbii amillərin rolu böyukdur, amma adanın iki hissəyə bölünməsi, burada gedən çəkişmələr təbiətin mühafizəsini bir qədər arxa plana keçirir.
İqlimi və hidroqrafiyası
Ölkənin iqlimi subtropik, Aralıq dənizi tiplidir. Qış ayları rütubətli, mülayim, yay isə quraq və isti keçir. İyun ayının orta temperaturu müsbət 25°, yanvarınkı isə müsbət 12 °C-dir. Adaya düşən yağıntıların orta illik miqdarı düzənliklərdə 300–500 mm, dağlarda isə 800–1000 mm-dir. Ölkəyə çox nadir hallarda qar yağır. Yağıntılar əsasən noyabrdan-aprelə qədər düşür. Maydan oktyabra qədər yağıntı, demək olar ki, olmur. Aralıq dənizi hövzəsinin digər ölkələrində olduğu kimi Kiprin də yay ayları isti keçir, oktyabrdan başlayaraq isti havalar azalır. İsti iqlim və Aralıq dənizi iqlimi bütün il ərzində müxtəlif mədəni bitkilərin yetişdirilməsinə şərait yaradır. Kiprdə çimərlik mövsümü 7–8 ay davam edir. Ümumiyyətlə, Kipr xarici turistlərin çox sevdiyi bir yerdir. Çünki burada ilin orta hesabla 280 günü aydın və günəşli keçir. Kipr hökuməti təbiətin bəxş etdiyi bu nemətdən maksimum səviyyədə istifadə edərək ölkədə beynəlxalq dərəcəli onlarca turizm obyektləri-çoxulduzlu mehmanxanalar, yaxşı təchiz olunmuş iaşə müəssisələri və digər istirahət ocaqlarının tikintisinə icazə vermişdir. Dəniz sahillərinə çıxışı olan digər ölkələrdən fərqli olaraq Kiprdə istirahət etmək bir qədər ucuzdur.
Kiprdə daimi axara malik olan çaylar, demək olar ki yoxdur. Mənbələrini dağlardan götürən az sulu çaylar qışda və yaz yağışları hesabına bir müddət axırlar. Çayların əksəriyyəti qısadır, ən uzun çay 50–70 km məsafədə axır. Qışda yağıntıların miqdarı çox olduğundan çaylar daşır və təsərrüfata ziyan dəyir. Yayda isə onların əksəriyyəti quruyur, qalanlarının isə suyu azalır. Kiprdə nisbətən əhəmiyyətli çaylar və onun qolu . Troodos dağlarından cənub istiqamətində qısa və astanalı dağ çayları axır. Adada qrunt suları bir qədər dərin qatlarda yerləşdiyi üçün çayların sularından suvarma ilə yanaşı, məişətdə də istifadə olunur. Sahil düzənliklərində , eləcə də Limasol şəhəri yaxınlığında dayaz, şirin və şor sulu göllər var. Kiprlilər suyun qiymətini yaxşı bilirlər. Çünki ölkədə faktiki olaraq daimi axara malik olan çaylar olmadığından, dağlara yağmış qarların əriməsindən sonra əmələ gələn axar suların "ömrü" bir neçə gün, hətta bir neçə saat olduğundan su problemi son yüzilliklərdə həmişə ən kəskin problemlərdən biri olmuşdur. Suyun çatışmamasına isə digər səbəb rütubət saxlayan meşələrin vəhşicəsinə qırılması olmuşdur.
Əhali
Kiprdə əhalinin sayı həm təbii yolla, həm də miqrasiya hesabına artır. 1946-cı ildə Kiprdə yaşayanların sayı 442 min, 1990-da 700 min, 2005-ci ildə təqribən 900 min nəfər olmuşdur. Ölkə üçün illik artım təqribən 1 faiz həddindədir. Əsas etnik qruplara yunanlar (ümumi əhalinin 78 faizi) və türklər (18 faiz) aid edilir. Bu etnoslar ayrı-ayrılıqda məskunlaşmışlar. Yunan icması ölkənin cənub qərbində (ərazinin 60%-i), türk icması şimal şərqində (40 faiz) məskunlaşıb. Yunan provaslav kilsəsi dindarların 78 faizini əhatə edir. İslam dininə etiqad edənlər 18 faizdir. Gözlənilən uzunömürlülük 78 ildir (kişilər üçün 74, qadınlar üçün 79 yaş). Hər 1000 nəfərə anadan olanların sayı 13, ölənlərin sayı 8 nəfərdir. Ölkənin hər km²-də orta hesabla 80 nəfər adam yaşayır. Əhalinin sıxlığı Mesoariya düzənliyində və sahil bölgələrində nisbətən sıx, Karpas və Troodos dağlıq ərazilərində nisbətən zəifdir. Ən sıx əhali paytaxt dairəsində yaşayır. Kiprdə təhsilin səviyyəsi region miqyasında yüksək hesab oluna bilər. Yaşlı əhalinin 97 faizi savadlıdır. Şəhər əhalisinin sayının sürətlə artmasına baxmayaraq Kiprin şəhərləri o qədər də böyük deyil. Bütün göstəricilərinə görə ölkənin ən böyük şəhəri Nikosiyadır. Şəhər Mesoariya düzənliyində 150 m hündürlüklü Pedisos çayı sahilində yerləşmişdir. Kipr yunanlarının Nikosiya, Kipr türklərinin Levkoşa adlandırdıqları şəhərdə 200 mindən bir qədər artıq adam yaşayır. Əlverişli mövqeyi olan şəhər böyük nəqliyyat qovşağıdır. Dəmir və avtomobil yolları Nikosiyadan ölkənin hər tərəfinə çəkilmişdir. Şəhərin yaxınlığında beynəlxalq dərəcəli aeroport fəaliyyət göstərir.
İqtisadiyyatı
Kipr adasında faktiki 2 dövlət mövcud olduğundan orada birbirindən o qədər də kəskin fərqlənməyən 2 icmanın iqtisadiyyatından danışmaq lazımdır. Ümumiyyətlə, Kiprdə beynəlxalq turizm, yeyinti sənayesi, bank-maliyyə sistemi azad iqtisadi zonalar fəaliyyəti yaxşı inkişaf etmişdir. Daxili milli məhsulun həcmi 2004-cü il göstəricilərinə görə bütün ada üçün 14 mlrd. dollardan artıq olub. Bu məhsuldan əhalinin hər nəfərinə orta hesabla 18 min dollar vəsait düşür. Bu rəqəm türklər yaşayan hissədə 6 min dollardan çox deyil, yunanlar yaşayan hissədə isə iki dəfə çoxdur. Adanın yunanlar yaşayan hissəsində yerli hökumətin iqtisadi siyasəti Avropa və Yaxın Şərqlə mövcud olan əlaqələrindən asılıdır və AİT üçün zəruri hesab edilən meyarların əldə edilməsinə yönəldilmişdir. Adanın türklər yaşayan hissəsində yerli hökumətin iqtisadi siyasəti Türkiyə ilə əlaqələrlə bağlıdır. Yunanlar yaşayan hissədə ÜDM-un 72 faizi xidmətin, 29 faizi sənayenin, 6 faiz kənd təsərrüfatının payına düşür. Türklər yaşayan hissədə ÜDM-nun 68 faizi xidmət, 20 faizi sənaye, 12 faizi isə kənd təsərrüfatının payına düşür.
Dövlət quruluşu
İdarəolunma formasına görə Kipr respublikadır. Adanın hər iki hissəsində parlament demokratiyası fəaliyyətdədir. Yunanlar yaşayan hissədə dövlətə və hökumətə prezident rəhbərlik edir. O, Nazirlər Kabinəsinin tərkibini formalaşdırır. Yunan icmasında ali qanunvericilik hakimiyyət prezidentə və birpalatalı (56 yer) parlamentə məxsusdur. Ölkə prezidenti və parlament deputatları 5 il muddətinə seçilir. Ölkənin türklər yaşayan hissəsində prezident və Baş nazir vəzifələrini ayrı-ayrı adamlar tutur. Yunan icmasında olduğu kimi burada da prezident və birpalatalı parlament (50 yer) 5 il müddətinə seçilir. İnzibati ərazi cəhətdən Kipr 6 dairədən ibarətdir. Vahid olkənin paytaxtı Nikosiyadır. Bu şəhər yunan və türk icmaları hissələrinə bölünmüşdür. Bütün dairələrin adları orada yerləşmiş böyük şəhərlərin adı ilə eynidir. Famaqusta (iki hissəyə bölünmüşdür), Kireniya (türk icması ərazisindədir), Pafos, Larnaka və Limosol (yunan icması ərazisindədir) belə dairələrdəndir.
Daxili və xarici siyasət
Milli bayram müstəqillik günü olan 1 oktyabrdır (1960). Dövlət iki hissəyə bolündüyündən onun siyasi partiyaları da ayrı-ayrı hissələrdə fəaliyyət göstərən müxtəlif yönümlü partiyalardır. Yunanlar yaşayan hissədə nisbətən böyük siyasi partiyalar 1976-cı ildə yaradılmış Demokratik partiya; 1946-cı ildə yaradılmış (abbreviaturası AKEL); 1969-cu ildə yaradılmış Sosial-Demokratlar Hərəkatı partiyası və b.-dır. Türk icmasının yaşadığı bölgələrdə isə 1975-ci ildə yaradılmış Milli Birlik partiyası; 1990-cı ildə yaradılmış Demokratik partiya; 1970-ci ildə yaradılmış və b.-dır. Yunan icması parlamentinin deputatlarının böyük əksəriyyəti Demokratik və AKEL partiyasının üzvləridir. 2003-cü ildə icmada keçirilmiş prezident seçkilərində Demokratik partiyanın lideri prezident seçilmişdir. Türk icması parlamentində Milli Birlik və Demokratik partiya nümayəndələri üstünlük təşkil edirlər. Milli Birlik partiyasının lideri Şimali Kipr Türk Respublikasının (ŞKTR) Baş naziri, Demokratik partiyanın lideri isə ŞKTR-nın prezidenti vəzifəsini tutur. Hər iki Kipr icmasının xarici siyasətində birtərəflik və bütün ölkələrlə dostluq münasibətlərini inkişaf etdirmək məsələləri sözdə ön plana çəkilir.
Kipr probleminin həlli dünya istimaiyyətinin, xüsusilə BMTnin nəzərindən yayınmır. Bu problem dəfələrlə BMT-də, onun Təhlükəsizlik Şurasında müzakirə olunub və müəyyən qətnamələr qəbul edilib. Əgər qəbul olunan qətnamə yunan icmasının xeyrinə olubsa onu turk icması rədd edib, türk icmasının xeyrinə olan qətnamələrə isə yunan icması yox deyib. 1997-ci ilin əvvəllərində Kipr Respublikası Rusiyadan "yersəma" tipli orta mənzilli idarə olunan raketlər almaq istədiyini bildirdi. Yunanıstan bu işdə ona yardımçı olacağını elan etdi. Onda Türkiyə ŞKTR-də yerləşdirdiyi ordu kontingentinin sayını artıracağını bildirdi. Kipr Respublikası Yunanıstan ilə sıx yaxınlaşmaya can atdığı vaxtda ŞKTR Türkiyə ilə inteqrasiyaya üstünlük verirdi. 2002-ci ilin noyabrında BMT Kiprin federal sistemdə yenidən birləşdirilməsini nəzərdə tutan yeni sülh proqramını irəli sürdü. Həmin ilin dekabrında Avropa İttifaqı (Aİ) bildirdi ki, Kipr təşkilata üzvlüyə Avropa İttifaqının 2004-cü ildəki növbəti genişləndirmə raundunda qəbul ediləcək. Kiprdəki sülh danışıqlarını dəstəkləyərək Avropa Ittifaqı, həmçinin bildirir ki, əgər sülh əldə olunmazsa yalnız beynəlxalq aləmdə tanınmış Yunan Kipri təşkilata üzv qəbul olunacaqdır 2003-cü ilin fevralındakı prezident seçkilərində mərkəzi Demokratik partiyanın lideri Tassos Papadopulos qalib gəldi. Bir ay sonra BMT-nin nəzarət etdiyi danışıqlar baş tutmadı. Həm yunanlar, həm də türklər təklif olunan plandan ehtiyat etdiklərini bildirdilər. 2003-ün aprelində kiprlilər bufer zona boyu hərəkətin məhdudluğunu sadələşdirdilər. Hər iki icmadan minlərlə kiprli dərhal xətti keçdi. O vaxtdan bəri çoxlu Kipr türkü daha inkişaf etmiş cənuba işləməyə getdi. 2004-cü ilin fevralında Yunan və Kipr liderləri güclü beynəlxalq təzyiq altnda BMT-nin vasitəçilik etdiyi sülh danışıqlarını yekunlaşdırmağa razılıq verdilər və beləliklə, Kipr vahid dövlət kimi Avropa İttifaqına üzv oldu. Apreldə adanın hər iki hissəsində keçirilən referendumda Kipr yunanlarının 75 faizdən çoxu BMT-nin yenidən birləşmə planından imtina etdilər, Kipr türklərinin 65 faizi isə planı bəyəndi. Hər iki tərəfin liderləri plana qarşı çıxdılar. Plandan imtina yalnız Yunan Kiprinin 2004-cü ilin mayın 1-də Avropa İttifaqına üzv olması ilə nəticələndi. Bununla belə, Türkiyə Kiprinin birləşmə planını bəyənməsi sülhə doğru konstruktiv bir addım idi. Bu bəyannamə Türkiyə Kiprinə öz meyvə, tərəvəzlərini cənuba və eləcə də, Ümumi bazarına tarifsiz daxil etməyə imkan verdi. Türkiyə hökuməti özünün Avropa İttifaqına üzvlük qrafikinə əlavə olaraq Kipr respublikasının Avropa İttifaqının üzvü kimi tanımağa razılıq verdi, lakin tam diplomatik tanıma yoxdur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- 3 // Constitution of Cyprus.
- Constitution of Cyprus.
- http://chartsbin.com/view/edr.
 | Kipr ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Kipr deqiqlesdirme Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Cenubi Kipr Kipr yun Kypros telef Kipros turk Kibris resmi adi Kipr Respublikasi yun Kypriakh Dhmokratia telef Kipriaki Dimokratia turk Kibris Cumhuriyeti Araliq denizinin serqinde Turkiyenin cenubunda Suriya ve Livanin qerbinde yerlesen ada olkesi Adada 2 dovlet yerlesir Simali Kipr Turk Respublikasi SKTR ve Kipr Respublikasi KiprKypriakh Dhmokratia yun Kibris Cumhuriyeti turk Bayraq Gerb d Cyprus in your heartHimn Ymnos eis thn Eley8erian Imnos eis tin Eleuterian Azadliq Himni source source track track track track track track track track track track track track track track Tarixi Surix ve London razilasmalari 11 fevral 1959 Musteqilliyin elani 16 avqust 1960 AI ye qebul tarixi 1 may 2004Resmi dilleri muasir yunan dili d turk dili yunan diliPaytaxt Nikosiya Leykwsia Lefkosa Idareetme formasi Prezident respublikasiPrezident Nikos XristodulidisParlament sedri Dimitris SilurisSahesi Dunyada 167 ci Umumi 9251 km Ehalisi Ehali 1 207 359 nefer 158 ci Sixliq 221 nef km 85 ci UDM AQP Umumi 22 721 milyon dollar 107 ci Adambasina 29 853 dollar UDM nominal Umumi 2008 24 922 milyon dollar 86 ci Adambasina 32 745 dollar 26 ci III 2009 0 914 artis 32 ci Valyuta avroInternet domeni cyCYBOK kodu CYPTelefon kodu 357Saat qursaqlari UTC 02 00Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Yuksek inkisaf etmis olke ve meshur turizm merkezidir 1 may 2004 cu ilde Avropa Ittifaqina qebul olunanadek Terefsiz Dovletler Herekatinin uzvu ve tesiscisi olmusdur Adanin ehalisinin ekseriyyetini yunanlar ve turkler teskil edir Olkenin iki resmi dili var yunan ve turk Kipr Respublikasi Azerbaycanda Turkiyede ve Simali Kipr Turk Respublikasinda Cenubi Kipr adi ile adlandirilir Olke simalda Simali Kipr Turk Respublikasi ile hemserheddir TarixiKipr dunyanin qedimden meskunlasan erazilerinden biridir Mutexessislerin fikrince meskunlasma neolit dovrune tesaduf edir Arxeoloqlarin adada askar etdikleri qedim tapintilar eramizdan evvel ucuncu minilliyin ortalarina tesaduf edir Bu qazintilara XIX esrin axirinda alman ve ingilis arxeoloqlari terefinden baslanilmisdir Kipr tarixi krit miken yunan ve turk sivilizasiyalarinin bir hissesidir Eramizdan evvel ikinci minillikde Kipr yunan tayfalari terefinden zebt edilir Bu hadise adada yunan medeniyyeti ve yunan dilinin yayilmasina sebeb olur Arxeoloqlar Kiprde Afroditanin coxlu heykel tesvirini tapirlar Adanin qerb hissesinde qaliqlari da qalmaqdadir Sonralar Kipr misirlilerin assuriyalilarin farslarin romalilarin bizanslilarin tesiri altinda idare olunub 1489 1570 ci illerde Kipr Venesiya Respublikasinin terkibine daxil edilmisdir Oz gemilerini Kiprin deniz quldurlarinin basqinindan mudafie etmek ucun Osmanli sultanligi 1570 ci ilde Venesiya Respublikasina qarsi muharibeye basladi ve bir il erzinde Kipri tam zebt etdi Adani tutmus teqriben 30 min turk esgerine tutduqlari erazide torpaqlar bexsis verilirdi Turk serkerdelerinin bezileri yerli feodal mulkedarlara cevrilirdiler Kicik Asiyadan Kipre turk miqrasiyasi sonraki illerde musahide olundu Adada turk ehalisinin formalasmasi prosesi bele baslanmisdi 1878 ci ilde adanin cografi ve herbi strateji movqeyinin ustunluklerinden oz xeyrine istifade etmeye calisan Ingiltere Kipri isgal etdi 1925 ci ilde ise ona resmen ingilis mustemlekesi statusu verilir ve ada Boyuk Britaniyanin xammal bazasina cevrilir Ikinci dunya muharibesinden sonra guclenen milli azadliq herekati Boyuk Britaniyani Kipri musteqil dovlet kimi tanimaga mecbur edir lakin Kiprin ve rayonlarinda Boyuk Britaniya herbi bazalari sahesi 99 kv mil saxlanildi 1960 ci il avqustun 16 da Kipr resmi sekilde Boyuk Britaniyadan istiqlaliyyet almisdi Hemin ilin sentyarinda o Birlesmis Milletler Teskilatinin uzvu secilir Eyni zamanda Boyuk Britaniyanin rehberlik etdiyi Birlik teskilatina daxil edildi Az kecmemis adadaki etnik qruplasmalar arasinda baslanan ziddiyyetler yunan ve turk menseli kiprliler arasinda silahli toqqusmalara getirib cixardi Son neticede 1974 cu ilde adanin simal serq hissesi qalan eraziden tecrid olunmus Yunanistan meyilli mulki qvardiya terefinden toredilen herbi cevrilisden sonra adanin simal hissesine Turkiye qosunlari yeridilmesi neticesinde ve nehayet 1983 cu il noyabrin 15 de Simali Kipr Turk Respublikasi elan edilmisdir Ugurlu herbi emeliyyatlar neticesinde turk qosunlari ada erazisinin teqriben 34 faizini tutdular Kiprde yaranmis veziyyetle elaqedar 1974 cu il qetnamesine esasen butun xarici qosunlari Kiprden cixarmaga cagirirdi Qondarma Simali Kipr respublikasini ancaq Turkiye Respublikasi tanimisdir Zaman kecdikce kiprli yunan ve turk icmalari bir birinden tecrid olunur ve bir birine dusmen munasibeti besleyirdiler Yeni herbi toqqusmalarin bas vermesinin qarsisini almaq ucun BMT sulh meramli qosun kontingentini adaya gondermeyi qerara alir Bu gun adanin her iki hissesinde BMT quvvelerinin komeyile ayirici xett mueyyenlesdirilmisdir Yasil xett adanin bu xett ada erazisinin 4 faizini teskil eden ensiz bufer zonasi seklindedir Adanin yunanlar yasayan hissesinde Boyuk Britaniyanin iki herbi bazasi qorunub saxlanilir Bu hissede hemcinin Yunanistanin herbi kontingenti de yerlesir Turkler yasayan hissede ise Turkiyeye mexsus herbi kontingent vardir Adanin yunanlar yasayan hissesi 2004 cu ilde birterefli qaydada Avropa Ittifaqina qebul edilmisdir Bu hadise turk icmasi terefinden cox pis qarsilandi Cografi movqeyiKipr olkenin adi latinca kuprus mis menasini bildirir Adada hele qedim zamanlarda mis yataqlari movcud olmusdur Kipr Respublikasi Araliq denizinin serq hissesinde Turkiyenin cenubunda eyniadli adada yerlesir Kiprden Turkiye sahillerine en yaxin mesafe 65 km Suriya ve Livana 110 km Misire 370 km dir Adanin sahesi 9 2 min kv km dir Adanin qerbden serqe maksimal uzunlugu 225 km orta eni ise 60 km dir Adanin cox elverisli cografi ve herbi strateji movqeyi var Uc qitenin yaxinliginda yerlesmis Kipr adasi Avropadan Yaxin Serqe ve Simali Afrika olkelerine geden beynelxalq deniz ve hava yollari uzerinde yerlesmisdir Ada iki hisseye parcalandigindan onun erazisinin 3355 kv km i kiprli turkler 5500 kv km i kiprli yunanlar terefinden idare olunur Tebieti Troodos daglari qisda Kipr fusunkar tebiete malik olkelerden biridir Butun ilboyu ada uzerinde aciq gunesli sema movcud olur Adanin sahilleri Araliq denizinin iliq sulari ile yuyulur Ada sethinin cox hissesi alcaq daglar ve yaylalar ile ortulmusdur Simalda Kireniya hund 1000 m daglari uzanir Bu daglar cokuntu menseli suxurlardan eheng ve qum daslarindan ibaretdir Daglar sahile dogru maili ve sildirimlidir Ancaq bezi yerlerde qumlu cimerliklere de rast gelinir Adanin cenub qerb hissesinde Troodos adlanan daglar yerlesir Adanin en hundur zirvesi de ele burdadir Olimp dagi 1950 m Esasen vulkanik suxurlardan ibaret sethi cavan suxurlarla eheng ve qum daslari mergenler ortulmusdur Daglar cox da yuksek olmadigi ucun hele qedim zamanlardan insanlar terefinden meskunlasmisdir Daglarin hamar yamaclarinda baglar uzumlukder salinmis mal qara ucun otlaq kimi istifade olunur Daglar arasinda sethi dere tepeli Mesoariya duzenliyi yerlesir Bu duzenlik olkenin esas kend teserrufati rayonu ve Kiprin taxil anbari sayilir Kiprin bitki ortuyu bir qeder zengindir Kecmis zamanlarda adanin her terefi hemiseyasil hundur meselerle ortulu olub Kiprde tedaruk olunan oduncaga ise qonsu olkelerde telebat gunden gune artirdi Kipr oduncagi esas etibarile Misire gonderilirdi Qedim finikiyalilar Kiprden getirilen agaclardan gemi hazirlayirdilar Sonralar meseler qirilir agaclardan tikinti materiallari elece de yanacaq kimi istifade edilirdi Hazirda ada erazisinin cemi 15 16 faizi meseler ile ortulmusdur 500 metre qeder olan daglarin yamaclari ve duzenlikler hemiseyasil kolluqlarla Kireniya ve Karpas daglarinin cenub yamaclari ise col bitkileri ile ortulmusdur En ehemiyyetli meseler Troodos daglarinin qerb hissesinde qalmisdir Daglarin yamaclari heleb sami veles sabalid yunan qozu puste serv agaclari ile ortuludur Duzenlikler ve sahil bolgeleri baglar uzumlukler sitrus meyveleri ve zeytun agaclari ile ortuludur Kiprin torpaqlari mehsuldar torpaqlar hesab olunur Humusun miqdari cox olan bu torpaqlarda istilikseven ve quraqligadavamli bitkilerle yanasi mulayim qursagin bitkileri de yaxsi yetisir Kipr oz tebietinin qorunmasina bigane qalan olke deyil Cunki olke iqtisadiyyatinda tebii amillerin rolu boyukdur amma adanin iki hisseye bolunmesi burada geden cekismeler tebietin muhafizesini bir qeder arxa plana kecirir Iqlimi ve hidroqrafiyasiKiprde cimerlikler xarici turistler arasinda cox populyardir Olkenin iqlimi subtropik Araliq denizi tiplidir Qis aylari rutubetli mulayim yay ise quraq ve isti kecir Iyun ayinin orta temperaturu musbet 25 yanvarinki ise musbet 12 C dir Adaya dusen yagintilarin orta illik miqdari duzenliklerde 300 500 mm daglarda ise 800 1000 mm dir Olkeye cox nadir hallarda qar yagir Yagintilar esasen noyabrdan aprele qeder dusur Maydan oktyabra qeder yaginti demek olar ki olmur Araliq denizi hovzesinin diger olkelerinde oldugu kimi Kiprin de yay aylari isti kecir oktyabrdan baslayaraq isti havalar azalir Isti iqlim ve Araliq denizi iqlimi butun il erzinde muxtelif medeni bitkilerin yetisdirilmesine serait yaradir Kiprde cimerlik movsumu 7 8 ay davam edir Umumiyyetle Kipr xarici turistlerin cox sevdiyi bir yerdir Cunki burada ilin orta hesabla 280 gunu aydin ve gunesli kecir Kipr hokumeti tebietin bexs etdiyi bu nemetden maksimum seviyyede istifade ederek olkede beynelxalq dereceli onlarca turizm obyektleri coxulduzlu mehmanxanalar yaxsi techiz olunmus iase muessiseleri ve diger istirahet ocaqlarinin tikintisine icaze vermisdir Deniz sahillerine cixisi olan diger olkelerden ferqli olaraq Kiprde istirahet etmek bir qeder ucuzdur Kiprde daimi axara malik olan caylar demek olar ki yoxdur Menbelerini daglardan goturen az sulu caylar qisda ve yaz yagislari hesabina bir muddet axirlar Caylarin ekseriyyeti qisadir en uzun cay 50 70 km mesafede axir Qisda yagintilarin miqdari cox oldugundan caylar dasir ve teserrufata ziyan deyir Yayda ise onlarin ekseriyyeti quruyur qalanlarinin ise suyu azalir Kiprde nisbeten ehemiyyetli caylar ve onun qolu Troodos daglarindan cenub istiqametinde qisa ve astanali dag caylari axir Adada qrunt sulari bir qeder derin qatlarda yerlesdiyi ucun caylarin sularindan suvarma ile yanasi meisetde de istifade olunur Sahil duzenliklerinde elece de Limasol seheri yaxinliginda dayaz sirin ve sor sulu goller var Kiprliler suyun qiymetini yaxsi bilirler Cunki olkede faktiki olaraq daimi axara malik olan caylar olmadigindan daglara yagmis qarlarin erimesinden sonra emele gelen axar sularin omru bir nece gun hetta bir nece saat oldugundan su problemi son yuzilliklerde hemise en keskin problemlerden biri olmusdur Suyun catismamasina ise diger sebeb rutubet saxlayan meselerin vehsicesine qirilmasi olmusdur EhaliKiprde ehalinin sayi hem tebii yolla hem de miqrasiya hesabina artir 1946 ci ilde Kiprde yasayanlarin sayi 442 min 1990 da 700 min 2005 ci ilde teqriben 900 min nefer olmusdur Olke ucun illik artim teqriben 1 faiz heddindedir Esas etnik qruplara yunanlar umumi ehalinin 78 faizi ve turkler 18 faiz aid edilir Bu etnoslar ayri ayriliqda meskunlasmislar Yunan icmasi olkenin cenub qerbinde erazinin 60 i turk icmasi simal serqinde 40 faiz meskunlasib Yunan provaslav kilsesi dindarlarin 78 faizini ehate edir Islam dinine etiqad edenler 18 faizdir Gozlenilen uzunomurluluk 78 ildir kisiler ucun 74 qadinlar ucun 79 yas Her 1000 nefere anadan olanlarin sayi 13 olenlerin sayi 8 neferdir Olkenin her km de orta hesabla 80 nefer adam yasayir Ehalinin sixligi Mesoariya duzenliyinde ve sahil bolgelerinde nisbeten six Karpas ve Troodos dagliq erazilerinde nisbeten zeifdir En six ehali paytaxt dairesinde yasayir Kiprde tehsilin seviyyesi region miqyasinda yuksek hesab oluna biler Yasli ehalinin 97 faizi savadlidir Seher ehalisinin sayinin suretle artmasina baxmayaraq Kiprin seherleri o qeder de boyuk deyil Butun gostericilerine gore olkenin en boyuk seheri Nikosiyadir Seher Mesoariya duzenliyinde 150 m hundurluklu Pedisos cayi sahilinde yerlesmisdir Kipr yunanlarinin Nikosiya Kipr turklerinin Levkosa adlandirdiqlari seherde 200 minden bir qeder artiq adam yasayir Elverisli movqeyi olan seher boyuk neqliyyat qovsagidir Demir ve avtomobil yollari Nikosiyadan olkenin her terefine cekilmisdir Seherin yaxinliginda beynelxalq dereceli aeroport fealiyyet gosterir IqtisadiyyatiEsas meqale Kipr iqtisadiyyati Kipr adasinda faktiki 2 dovlet movcud oldugundan orada birbirinden o qeder de keskin ferqlenmeyen 2 icmanin iqtisadiyyatindan danismaq lazimdir Umumiyyetle Kiprde beynelxalq turizm yeyinti senayesi bank maliyye sistemi azad iqtisadi zonalar fealiyyeti yaxsi inkisaf etmisdir Daxili milli mehsulun hecmi 2004 cu il gostericilerine gore butun ada ucun 14 mlrd dollardan artiq olub Bu mehsuldan ehalinin her neferine orta hesabla 18 min dollar vesait dusur Bu reqem turkler yasayan hissede 6 min dollardan cox deyil yunanlar yasayan hissede ise iki defe coxdur Adanin yunanlar yasayan hissesinde yerli hokumetin iqtisadi siyaseti Avropa ve Yaxin Serqle movcud olan elaqelerinden asilidir ve AIT ucun zeruri hesab edilen meyarlarin elde edilmesine yoneldilmisdir Adanin turkler yasayan hissesinde yerli hokumetin iqtisadi siyaseti Turkiye ile elaqelerle baglidir Yunanlar yasayan hissede UDM un 72 faizi xidmetin 29 faizi senayenin 6 faiz kend teserrufatinin payina dusur Turkler yasayan hissede UDM nun 68 faizi xidmet 20 faizi senaye 12 faizi ise kend teserrufatinin payina dusur Dovlet qurulusuIdareolunma formasina gore Kipr respublikadir Adanin her iki hissesinde parlament demokratiyasi fealiyyetdedir Yunanlar yasayan hissede dovlete ve hokumete prezident rehberlik edir O Nazirler Kabinesinin terkibini formalasdirir Yunan icmasinda ali qanunvericilik hakimiyyet prezidente ve birpalatali 56 yer parlamente mexsusdur Olke prezidenti ve parlament deputatlari 5 il muddetine secilir Olkenin turkler yasayan hissesinde prezident ve Bas nazir vezifelerini ayri ayri adamlar tutur Yunan icmasinda oldugu kimi burada da prezident ve birpalatali parlament 50 yer 5 il muddetine secilir Inzibati erazi cehetden Kipr 6 daireden ibaretdir Vahid olkenin paytaxti Nikosiyadir Bu seher yunan ve turk icmalari hisselerine bolunmusdur Butun dairelerin adlari orada yerlesmis boyuk seherlerin adi ile eynidir Famaqusta iki hisseye bolunmusdur Kireniya turk icmasi erazisindedir Pafos Larnaka ve Limosol yunan icmasi erazisindedir bele dairelerdendir Daxili ve xarici siyasetMilli bayram musteqillik gunu olan 1 oktyabrdir 1960 Dovlet iki hisseye bolunduyunden onun siyasi partiyalari da ayri ayri hisselerde fealiyyet gosteren muxtelif yonumlu partiyalardir Yunanlar yasayan hissede nisbeten boyuk siyasi partiyalar 1976 ci ilde yaradilmis Demokratik partiya 1946 ci ilde yaradilmis abbreviaturasi AKEL 1969 cu ilde yaradilmis Sosial Demokratlar Herekati partiyasi ve b dir Turk icmasinin yasadigi bolgelerde ise 1975 ci ilde yaradilmis Milli Birlik partiyasi 1990 ci ilde yaradilmis Demokratik partiya 1970 ci ilde yaradilmis ve b dir Yunan icmasi parlamentinin deputatlarinin boyuk ekseriyyeti Demokratik ve AKEL partiyasinin uzvleridir 2003 cu ilde icmada kecirilmis prezident seckilerinde Demokratik partiyanin lideri prezident secilmisdir Turk icmasi parlamentinde Milli Birlik ve Demokratik partiya numayendeleri ustunluk teskil edirler Milli Birlik partiyasinin lideri Simali Kipr Turk Respublikasinin SKTR Bas naziri Demokratik partiyanin lideri ise SKTR nin prezidenti vezifesini tutur Her iki Kipr icmasinin xarici siyasetinde birtereflik ve butun olkelerle dostluq munasibetlerini inkisaf etdirmek meseleleri sozde on plana cekilir Kipr probleminin helli dunya istimaiyyetinin xususile BMTnin nezerinden yayinmir Bu problem defelerle BMT de onun Tehlukesizlik Surasinda muzakire olunub ve mueyyen qetnameler qebul edilib Eger qebul olunan qetname yunan icmasinin xeyrine olubsa onu turk icmasi redd edib turk icmasinin xeyrine olan qetnamelere ise yunan icmasi yox deyib 1997 ci ilin evvellerinde Kipr Respublikasi Rusiyadan yersema tipli orta menzilli idare olunan raketler almaq istediyini bildirdi Yunanistan bu isde ona yardimci olacagini elan etdi Onda Turkiye SKTR de yerlesdirdiyi ordu kontingentinin sayini artiracagini bildirdi Kipr Respublikasi Yunanistan ile six yaxinlasmaya can atdigi vaxtda SKTR Turkiye ile inteqrasiyaya ustunluk verirdi 2002 ci ilin noyabrinda BMT Kiprin federal sistemde yeniden birlesdirilmesini nezerde tutan yeni sulh proqramini ireli surdu Hemin ilin dekabrinda Avropa Ittifaqi AI bildirdi ki Kipr teskilata uzvluye Avropa Ittifaqinin 2004 cu ildeki novbeti genislendirme raundunda qebul edilecek Kiprdeki sulh danisiqlarini destekleyerek Avropa Ittifaqi hemcinin bildirir ki eger sulh elde olunmazsa yalniz beynelxalq alemde taninmis Yunan Kipri teskilata uzv qebul olunacaqdir 2003 cu ilin fevralindaki prezident seckilerinde merkezi Demokratik partiyanin lideri Tassos Papadopulos qalib geldi Bir ay sonra BMT nin nezaret etdiyi danisiqlar bas tutmadi Hem yunanlar hem de turkler teklif olunan plandan ehtiyat etdiklerini bildirdiler 2003 un aprelinde kiprliler bufer zona boyu hereketin mehdudlugunu sadelesdirdiler Her iki icmadan minlerle kiprli derhal xetti kecdi O vaxtdan beri coxlu Kipr turku daha inkisaf etmis cenuba islemeye getdi 2004 cu ilin fevralinda Yunan ve Kipr liderleri guclu beynelxalq tezyiq altnda BMT nin vasitecilik etdiyi sulh danisiqlarini yekunlasdirmaga raziliq verdiler ve belelikle Kipr vahid dovlet kimi Avropa Ittifaqina uzv oldu Aprelde adanin her iki hissesinde kecirilen referendumda Kipr yunanlarinin 75 faizden coxu BMT nin yeniden birlesme planindan imtina etdiler Kipr turklerinin 65 faizi ise plani beyendi Her iki terefin liderleri plana qarsi cixdilar Plandan imtina yalniz Yunan Kiprinin 2004 cu ilin mayin 1 de Avropa Ittifaqina uzv olmasi ile neticelendi Bununla bele Turkiye Kiprinin birlesme planini beyenmesi sulhe dogru konstruktiv bir addim idi Bu beyanname Turkiye Kiprine oz meyve terevezlerini cenuba ve elece de Umumi bazarina tarifsiz daxil etmeye imkan verdi Turkiye hokumeti ozunun Avropa Ittifaqina uzvluk qrafikine elave olaraq Kipr respublikasinin Avropa Ittifaqinin uzvu kimi tanimaga raziliq verdi lakin tam diplomatik tanima yoxdur Hemcinin baxYerosibu Esir DusergesiIstinadlar3 Constitution of Cyprus Constitution of Cyprus http chartsbin com view edr Kipr ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin