Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kiaksar (yunanca: Κυαξάρης, :Uvaxşatra; e. ə. VII əsr, Ekbatan – e.ə. 585) – hökmdar Fraortanın oğlu, Midiyanın üçüncü və ən qüdrətli hökmdarı. Prof. Q. Qeybullayevin "ilk böyük türk" adlandırdığı Kiaksarın hakimiyyəti dövründə Midiya şərqin ən güclü dövlətinə çevrilmişdir.
| Kiaksar | |
|---|---|
 | |
| E.ə. 625 – E.ə. 585 | |
| Əvvəlki | Madiy |
| Sonrakı | Astiaq |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | e. ə. VII əsr |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | E.ə. 585 |
| Milliyyəti | maday |
| Atası | Fraort |
| Uşaqları | Astiaq, |
Fəaliyyəti
O, Midiya ordusunu yenidən qurmuş və təkmilləşdirmiş, daha sonra öz hərbi gücünü Babil hökmdarı birləşdimişdir. Bu birlik həmçinin Kiaksarın qızı Amitisin Nabupalasarın oğlu II Navuxodonosora ərə verilməsi ilə də möhkəmləndirilmişdir. Navuxodonosor gözəl Midiya (Azərbayacan) dağları və təbiəti üçün darıxan xanımı Amitis üçün qədim dünyanın yeddi möcüzəsindən biri olan inşa etdirmişdir.
Bu birliyin nəticəsi olara yüzillərlə bütün Şərq xalqlarına əziyyət vermiş Assur dövləti süquta uğradılmış və onun paytaxtı zəngin Nineva şəhəri e.ə. 612-ci ildə tutularaq talan edilmişdir. Bu qələbədən sonra Midiya ordusu Şimali Mesopotomiyanı, Şərqi Anadolunu və Midiya və Lidiya arasında e.ə. 585-ci il 28 may tarixində baş vermiş Halis döyüşündən sonra Midiyanın Qərb sərhəddi kimi müəyyənləşdirilmiş Kiçik Asiyanın Halis çayına qədər olan ərazisini fəth etmişdir.
Midiya və Lidiya arasında baş vermiş döyüş haqqında Herodot yazır:
"At üstündə yürüş edən köçəri skiflər bir qədər vaxtdan sonra yenidən peyda oldular və madaylardan sığınacaq istədilər. Bu zaman Midiyanın hökmdarı Deyokun oğlu Fraortanın oğlu Kiaksar idi. Skiflər ilk dəfə Deyokun hakimiyyəti zaman Midiyaya gəlmişdilər. O zaman Deyok onları xoş niyyətlə qarşılayaraq öz torpaqlarında yerləşdirmiş, özünün və ailəsinin güvənliyini skiflərə etibar edərək, oğlanlarını yaxşı nitq və yayla oxa atmağı öyrətmələri, döyüş təlimləri keçmələri üçün skiflərə vermişdi. Beləcə zaman keçir, skiflər tez-tez Kiçik Asiyaya yürüş edərək həmişə qymətli şeylərlə geri dönürdülər. Lakin bir dəfə onlar əliboş gəldilər və bu zaman Kiaksar onlara qarşı sərt rəftar edərək ağır şəkildə təhqir etmişdir.Bu cür təhqirdən sonra, skiflər onların arasında istənilmədiyi halda girən madaylardan birini öldürüb ətini doğrayaraq yemək kimi Kiaksara təqdim etdilər və özləri də mümkün qədət tez yığışaraq Sadiattın oğlu yanına qaçdılar. Ət bişirilib süfrəyə təqdim edildiyi və Kiaksar və onun qonaqlarının həmin ətin dadına baxdıqları vaxt, skiflər artıq Aliattın qoruması altında idilər. Hər şeyi öyrəndikdən sonra, Kiaksar Aliattdan skifləri geri verməsini tələb etdikdə Aliatt bundan imtina etdi. Beləliklə Midiya və Lidiya arasında beş il davam edən müharibənin əsası qoyldu. Bu müharibədə gah madaylar, gah da lidiyalılar üstünlük əldə edirdilər. Müharibənin altıncı ilində çay kənarındakı döyüşlərdən birində birdən-birə gündüz gecə oldu və hər yer qaranlığıa qərq oldu. Bunun tanrıların qəzəbi olduğunu başa düşən hər iki tərəf aralarında sülh bağlayaraq müharibəyə son qoydular. Sülh qərarı qohumluq əlaqələri ilə də möhkəmləndirildi və Aliattın qızı , Kiaksarın oğlu Astiaqa ərə verildi. Bundan sonra tərəflər arasında hansısa bir toqquşma və ya anlaşmazlıq baş vermədi.
— Herodot – Tarix, I, 73 – 74
Bu müharibədən az bir vaxt keçdikdən sonra Kiaksar vəfat etdi və onun yerini oğlu Astiaq tutdu. Astiaq ana tərəfdən, sonralar Midiya dövlətinin varlığına son qoyaraq maday hakimiyyətini və taxt-tacını qəsb etmiş fars şahzadəsi II Kirin babası idi.
Adın etimologiyası
Kiaksar şəxs adının əsl formasını bərpa etmək çətinlik yaratmışdır. Herodot fars məlumatçısından eşitdiyi adı qədim yunan dilinə uyğun surətdə yazmışdır. Er.əv. 519-cü ilə aid qaya yazısında bu ad Huvaxştra Asur mənbələrində bir neçə midiyalının adında satar komponenti nəzərə çarpır: Satarpay, Satarpanu, Sataret və b. Ona görə də Kuvaksatar şəxs adındakı satar komponentinin türkcə şat – vəliəhd, şahzadə və ər – kişi, igid, döyüşçü sözlərindən ibarət olduğunu güman edilir . XVIII əsrdə Xivə xanlığının aid arxiv sənədlərində qaraqalpaqlarda 9 nəfər Sadır şəxs adı çəkilir. İ.M.Dyakonov və E.A.Qrantovski adlarda satar sözünü qədim fars mənşəli hşatra – hakimiyyət sözünün asurca yazılışı sayır və bunun əsasında Maday etnosunun Ari mənşəli (fars mənşəli) olduğunu yazırlar. Lakin yuxarıda deyilənlər bu fikrin yanlış olduğunu göstərmişdir.Orta Asiyada sak çarlarından biri Saksatar (bu adı er.əvvəl II əsr müəllifi çəkir) şəxs adı məlumdur. Adın birinci komponenti Şərqi hun xaqanı oğlu Kiek (yazılışı çincədir, Kuyak, Kuvak kimi də oxuna bilər) və Çingiz xanın nəvəsi Quyuk xanın (1205- 1248) adlarında da vardır. Kiaksar (Huvaxştra) şəxs adının dəqiq mənasını müəyyən edilməmişdir. Əgər bu ad məhz Herodotun yazdığını kimi səslənmişsə, onu şumer dilində kiak – sevimli sözündən və Sar (Şar) – Aşur allahının adından ibarət olduğunu və (allahı) sevimlidir mənasını verdiyini ehtimal etmək olar. Belə halda Kiaksar Midiyada teofor adlardandır.
İstinadlar
- "Kronologija Perzije (Crystalinks.com)". 2022-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-14.
- Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, II cild
- https://www.britannica.com/biography/Cyaxares.
- . 2011-07-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-14.
- "(Britannica ensiklopediyası)". 2015-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-14.
- Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994, səh 89
- Foster, Karen Polinger. (PDF). : . 1998. 320–329. 2006-08-28 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-08-11.
- G. B. Airy, On the Eclipses of Agathocles, Thales, and Xerxes, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Vol. 143, 1853, pp. 179–200
- Документы архива хивинских ханов по истории и этнографии каракалпаков. М., 1967
- Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956
- Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994
- Дьяконов И. М. Языки древней Передней Азии. М., 1967, səh 81
Xarici keçidlər
- Увахшатра (киаксар) (Rus dilində)
Kiaksar Doğum: (?) Vəfat: e.ə. 585 | ||
| Hakimiyyət titulları | ||
|---|---|---|
| Sələfləri Madiy |  Şahı e.ə. 625 - e.ə. 585 | Xələfləri Astiaq |
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kiaksar yunanca Kya3arhs Uvaxsatra e e VII esr Ekbatan e e 585 hokmdar Fraortanin oglu Midiyanin ucuncu ve en qudretli hokmdari Prof Q Qeybullayevin ilk boyuk turk adlandirdigi Kiaksarin hakimiyyeti dovrunde Midiya serqin en guclu dovletine cevrilmisdir KiaksarMidiya Dovletinin IV hokmdariE e 625 E e 585EvvelkiMadiySonrakiAstiaqSexsi melumatlarDogum tarixi e e VII esrDogum yeri Ekbatan Hemedan Hemedan sehristani Hemedan ostani IranVefat tarixi E e 585Milliyyeti madayAtasi FraortUsaqlari Astiaq FealiyyetiKiaksarin hakimiyyeti dovrunde Midiya dovletinin serhedleri O Midiya ordusunu yeniden qurmus ve tekmillesdirmis daha sonra oz herbi gucunu Babil hokmdari birlesdimisdir Bu birlik hemcinin Kiaksarin qizi Amitisin Nabupalasarin oglu II Navuxodonosora ere verilmesi ile de mohkemlendirilmisdir Navuxodonosor gozel Midiya Azerbayacan daglari ve tebieti ucun darixan xanimi Amitis ucun qedim dunyanin yeddi mocuzesinden biri olan insa etdirmisdir Bu birliyin neticesi olara yuzillerle butun Serq xalqlarina eziyyet vermis Assur dovleti suquta ugradilmis ve onun paytaxti zengin Nineva seheri e e 612 ci ilde tutularaq talan edilmisdir Bu qelebeden sonra Midiya ordusu Simali Mesopotomiyani Serqi Anadolunu ve Midiya ve Lidiya arasinda e e 585 ci il 28 may tarixinde bas vermis Halis doyusunden sonra Midiyanin Qerb serheddi kimi mueyyenlesdirilmis Kicik Asiyanin Halis cayina qeder olan erazisini feth etmisdir Midiya ve Lidiya arasinda bas vermis doyus haqqinda Herodot yazir At ustunde yurus eden koceri skifler bir qeder vaxtdan sonra yeniden peyda oldular ve madaylardan siginacaq istediler Bu zaman Midiyanin hokmdari Deyokun oglu Fraortanin oglu Kiaksar idi Skifler ilk defe Deyokun hakimiyyeti zaman Midiyaya gelmisdiler O zaman Deyok onlari xos niyyetle qarsilayaraq oz torpaqlarinda yerlesdirmis ozunun ve ailesinin guvenliyini skiflere etibar ederek oglanlarini yaxsi nitq ve yayla oxa atmagi oyretmeleri doyus telimleri kecmeleri ucun skiflere vermisdi Belece zaman kecir skifler tez tez Kicik Asiyaya yurus ederek hemise qymetli seylerle geri donurduler Lakin bir defe onlar elibos geldiler ve bu zaman Kiaksar onlara qarsi sert reftar ederek agir sekilde tehqir etmisdir Bu cur tehqirden sonra skifler onlarin arasinda istenilmediyi halda giren madaylardan birini oldurub etini dograyaraq yemek kimi Kiaksara teqdim etdiler ve ozleri de mumkun qedet tez yigisaraq Sadiattin oglu yanina qacdilar Et bisirilib sufreye teqdim edildiyi ve Kiaksar ve onun qonaqlarinin hemin etin dadina baxdiqlari vaxt skifler artiq Aliattin qorumasi altinda idiler Her seyi oyrendikden sonra Kiaksar Aliattdan skifleri geri vermesini teleb etdikde Aliatt bundan imtina etdi Belelikle Midiya ve Lidiya arasinda bes il davam eden muharibenin esasi qoyldu Bu muharibede gah madaylar gah da lidiyalilar ustunluk elde edirdiler Muharibenin altinci ilinde cay kenarindaki doyuslerden birinde birden bire gunduz gece oldu ve her yer qaranligia qerq oldu Bunun tanrilarin qezebi oldugunu basa dusen her iki teref aralarinda sulh baglayaraq muharibeye son qoydular Sulh qerari qohumluq elaqeleri ile de mohkemlendirildi ve Aliattin qizi Kiaksarin oglu Astiaqa ere verildi Bundan sonra terefler arasinda hansisa bir toqqusma ve ya anlasmazliq bas vermedi Herodot Tarix I 73 74 Bu muharibeden az bir vaxt kecdikden sonra Kiaksar vefat etdi ve onun yerini oglu Astiaq tutdu Astiaq ana terefden sonralar Midiya dovletinin varligina son qoyaraq maday hakimiyyetini ve taxt tacini qesb etmis fars sahzadesi II Kirin babasi idi Adin etimologiyasiKiaksar sexs adinin esl formasini berpa etmek cetinlik yaratmisdir Herodot fars melumatcisindan esitdiyi adi qedim yunan diline uygun suretde yazmisdir Er ev 519 cu ile aid qaya yazisinda bu ad Huvaxstra Asur menbelerinde bir nece midiyalinin adinda satar komponenti nezere carpir Satarpay Satarpanu Sataret ve b Ona gore de Kuvaksatar sexs adindaki satar komponentinin turkce sat veliehd sahzade ve er kisi igid doyuscu sozlerinden ibaret oldugunu guman edilir XVIII esrde Xive xanliginin aid arxiv senedlerinde qaraqalpaqlarda 9 nefer Sadir sexs adi cekilir I M Dyakonov ve E A Qrantovski adlarda satar sozunu qedim fars menseli hsatra hakimiyyet sozunun asurca yazilisi sayir ve bunun esasinda Maday etnosunun Ari menseli fars menseli oldugunu yazirlar Lakin yuxarida deyilenler bu fikrin yanlis oldugunu gostermisdir Orta Asiyada sak carlarindan biri Saksatar bu adi er evvel II esr muellifi cekir sexs adi melumdur Adin birinci komponenti Serqi hun xaqani oglu Kiek yazilisi cincedir Kuyak Kuvak kimi de oxuna biler ve Cingiz xanin nevesi Quyuk xanin 1205 1248 adlarinda da vardir Kiaksar Huvaxstra sexs adinin deqiq menasini mueyyen edilmemisdir Eger bu ad mehz Herodotun yazdigini kimi seslenmisse onu sumer dilinde kiak sevimli sozunden ve Sar Sar Asur allahinin adindan ibaret oldugunu ve allahi sevimlidir menasini verdiyini ehtimal etmek olar Bele halda Kiaksar Midiyada teofor adlardandir Istinadlar Kronologija Perzije Crystalinks com 2022 01 29 tarixinde Istifade tarixi 2010 12 14 Azerbaycan tarixi yeddi cildde Baki 2007 II cild https www britannica com biography Cyaxares 2011 07 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 14 Britannica ensiklopediyasi 2015 05 09 tarixinde Istifade tarixi 2010 12 14 Q Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki 1994 seh 89 Foster Karen Polinger PDF 1998 320 329 2006 08 28 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 08 11 G B Airy On the Eclipses of Agathocles Thales and Xerxes Philosophical Transactions of the Royal Society of London Vol 143 1853 pp 179 200 Dokumenty arhiva hivinskih hanov po istorii i etnografii karakalpakov M 1967 Dyakonov I M Istoriya Midii M L 1956 Q Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki 1994 Dyakonov I M Yazyki drevnej Perednej Azii M 1967 seh 81Xarici kecidlerUvahshatra kiaksar Rus dilinde KiaksarDogum Vefat e e 585Hakimiyyet titullariSelefleri Madiy Sahi e e 625 e e 585 Xelefleri AstiaqHemcinin baxMidiya Dovleti Madaylar Midiya bolge Astiaq