Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Astiaq (Herodotda Ἀστυάγης – Astiaqes, Astyigas, Diodorda Aspadas, Akkad dilli mənbələrdə Ištumegu, fars dilli mənbələrdə Ištovigu), əsil adı İştiməngü – Midiya dövlətinin e.ə. 585 – 550-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş sonuncu hökmdarı, Kiaksarın oğlu. O, e.ə. 550-ci ildə fars şahzadəsi, nəvəsi olan II Kir tərəfindən devrilmiş və bununla da Midiya dövlətinin varlığına son qoyulmuşdur. Prof. Qiyasəddin Qeybullayev Astiaqı "türklərin tarixində qara səhifə açmış" hökmdarlardan sayır.
| Astiaq | |
|---|---|
 | |
 | |
| e.ə. 585 – e.ə. 550 | |
| Əvvəlki | Kiaksar |
| Sonrakı | II Kir (Əhəməni hökmdarı) |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | e. ə. VII əsr |
| Doğum yeri | Ekbatan |
| Vəfat tarixi | e. ə. VI əsr |
| Vəfat yeri | Parfiya |
| Milliyyəti | maday |
| Fəaliyyəti | suveren[d] |
| Atası | Kiaksar |
| Həyat yoldaşı | |
| Uşaqları | |
| Dini | Zərdüştçülük |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Hakimiyyəti
Astiaq 585–ci ildə Midiya və Lidiya arasında beş illik müharibənin sonu olan Pteria döyüşündən [] sonra hakimiyyətdə atasını əvəz etmişdir. Ona qayınları Lidiyalı və Babilli ilə bigə nəhəng imperiya miras qalmışdı. Navoxadonnozorun arvadı Astiaqın bacısı Amitis idi, hansı ki, əri onun şərəfinə qədim dünyanın yeddi möcüzəsindən biri olan Babilin Asma Bağlarını inşa etdirmişdi.
Astiaq özü isə iki imperiya arasında əldə edilmiş razılığa əsasən Lidiya hökmdarı Kroesusun bacısı ilə evlənmişdi. Astiaqın tacqoyma mərasimi atasınn ölümündən bir il sonra keçirilmişdi. Onun qızı Amitis isə fars şahzadəsi, ərə verilmişdi.
Astiaqın hakimiyyəti dövrü daha çox iki şeylə daimi stabil vəziyyət və inkişafla yadda qalmışdır. Həmin dövrdə imperiya şərqində, dünyanın ən qədim ilahi dinlərindən olan Zərdüştlük təşəkkül tapmış, qərbində tərəfindən tanınmış filosoflar (, Solon, və s.) himayə edilmiş, həmçinin Navoxadonnozor Babil şəhərini inkişaf etdirərək qədim dünyanın ən böyük şəhərlərindən birinə çevirmişdir.
Otuz iki ildən sonra Astiaq nəvəsi II Kirə qarşı olan müharibədə, əksər maday zadəganlarının dəstəyini itirir (bir çoxunu etdiyi hərəkətlərlə özünə qarşı qoymuşdu) və bu da onun müharibədə məğlub olaraq hakimiyyəti itirməsin və Midiya dövlətinin süqutuna səbəb olur. Ksenofonun Kiropediya əsərində də qeyd edildiyi kimi hakimiyyət madaylardan, farslara keçir.
Kir və Astiaq Herodotun qeydlərində
Yunan tarixçisi Herodotun verdiyi məlumata görə Astiaq qızı Mandanadan olan nəvəsinin ona qarşı çıxacağı və onun imperiyasını məhv edəcəyi haqqında yuxu görür. Bu qorxunc yuxudan sonra Astiaq qızını, "cəld və ağıllı şahzadə" kimi tanınan və təhlükəli görünməyən ərə verir.
Mandananın övladının onunçün təhlükə doğurması haqqında ikinci yuxudan sonra, Astiaq öz sərkərdəsi Harpaqı qızının övladını öldürmək üçün Persiaya göndərir. Həmin uşaq isə gələcəkdə həqiqətən də Astiaqın hakimiyyətini devirəcək II Kir idi. Harpaq hökmdarın sülaləsindən olan insanın qanını axıtmaq istəmədiyindən, uşağı saxlamaq üçün, arvadı ölü uşaq doğmuş çoban Mitridata verir. Mitridat Kiri öz övladı kimi böyüdür, Harpaq isə Mitridatın ölü doğulmuş uşağını öldürülmüş Kir kimi Astiaqa göstərir.
Oğlan sağ-salamat on yaşına çatdıqda, maqlar bunu öyrənirlər. Astiaq maqların məsləhəti ilə Kiri çobandan alaraq Anşana, əsl valdeynlərinin yanına göndərir. Lakin Harpaq cəzadan qaça bilmir. Astiaq onun doğma oğlunu kəsdirərək, ətindən yemək hazırladır və qonaqlıqların birində onu Harpaqa yedirir.
Kir e.ə. 559-cu ildə hakimiyyətdə öz atasnı əvəz edir və e.ə. 553-cü ildə çoxdan Astiaqdan qisas almaq istəyən Harpaqın məsləhəti ilə babası Midiya hökmdarı Astiaqa qarşı üsyan qaldırır. Bu üsyan tarixə Fars qiyamı kimi daxil olmuşdur. Farslar və madaylar arasında gedən müharibənin üçüncü ilində, Pasarqad döyüşündə maday ordusu hökmdarın əmrlərinə tabe olmayaraq dağılır və beləliklə də maday sülaləsi devrilir və Midiya dövlətinin varlığına son qoyulur. Kir Astiaqın hakimiyyətini əlindən alır və onu təhqir edir. Hər nə qədər Harpaq sonralar ona lağ etsə də, Astiaq ölümünə qədər sarayını tərk etmir və Kirlə birgə sarayda qalır.
Çox məşhur əfsanəyə görə Kirin süd anası fahişə bir qadın olmuşdur. Herodot qeyd edir ki, çoban Mitridat Astiaqın qullarndan biri – madaylar arasında fahişə fars qadın kimi tanınmış Spakoyla birgə yaşamışdır.
Məğlubiyyəti
Həmin dövrün müasiri olan döyüş meydanında əsgərlərin Asitiaqa qarşı çıxması səbəbindən məğlub olmasını qeyd etsə də, bu işdə əli olması güman edilən Harpaqın adını çəkmir. Lakin Harpaq Astiaqın hakimiyyətinin ilk dövrlərindən Pasarqad döyüşünə qədər Midiya ordusunun ən yaxşı sərkərdəsi olmuş, onun ailəsi II Kirin qurduğu Əhəmənilər imperiyasında böyük nüfuza malik olmuş, Kirin hakimiyyəti dövründə o, böyük uğurlar qazanmışdır. Bütün bunları nəzərə aldıqda isə ordunun Astiaqa qarşı çıxmasının məhz, Harpaqın əməlinin bəhrəsi olduğunu düşünmək mümkündür. Kir Astiaqı məğlub etdikdən sonra, Midiya dövlətinin paytaxtı, Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən biri "bəyaz şəhər", zəngin və gözəl Ekbatan şəhərini talan etdi.
Adın etimologiyası
Herodotun Astiaq kimi yazdığı ad er. əv. 519-cu ilə aid Bisütun qaya yazısının farsca versiyasında İştivequ, versiyasında İştimequ (bu dildə v səsi yox idi) formalarındadır.İ. H. Əliyev bu adı mənşəli saymış və elamca İştu tanrısının adının əks etdirdiyini yazmışdır. Həqiqətən də Midiyada ondan əvvəl İşteluku və İştesuku şəxs adları məlumdur. Lakin o, adın ikinci hissəsini izah edə bilməmişdir. Qeyd edilməlidir ki, qaya yazısının farsca versiyasında da adın sonunda u səsinin yazılması göstərir ki, bu səs, adətən, asur dilində adların sonuna əlavə olunan u adlıq hal şəkilçisi deyil. Ehtimal ki, ad Elam mənşəli İştu allahının adından və şumercə be şəkilçisindən və gu – mənimdir sözlərindən ibarət olmaqla İştu (allahı) mənimdir mənasındadır. Bəlkə də Elam mənşəli İştu (yaxud hurritcə İştu parlaq) allahının adından, şumercə be – hökmdar, bəy, cənab və ku – mənimdir sözlərindən ibarətdir. Ad hökmdar İştu allahım mənasındadır.
İstinadlar
- Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, Elm, 1994, səh 92
- Herodotus correctly names Cyrus' parents, though he does not know that Cambyses was a king. cf. How, W. W., & Wells, J. (1991). A commentary on Herodotus with introduction and appendixes. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. i.107
- Modern scholarship generally rejects his claim that Cyrus was the grandson of Astyages. cf. How and Wells i.107
- Mitridates, or , is connected to , cf. , who discovered Romulus and Remus, and his connection with .
- The dog was sacred to Persians. cf. also the legend of Sargon, or the similar legend of Romulus and Remus, suckled by a she-wolf. (lat. Lupa)
- Herodotus i.110, (i.4) gives both the legend and Herodotus' rationalized version. cf. How and Well, i.110
- Cyrus takes Babylon (530 BCE) 2016-12-08 at the Wayback Machine (Livius.org)
- Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, Elm, 1994, səh 112
- A. Fazili – Atropatena, Bakı, 1993, səh 156
- Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956, 18
- Алиев И. Г. Мидия—древнейшее государство на территории Азер-байджана. "Очерки но древней истории Азербайджана". Баку, 1956, səh 78
- Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən,Bakı, 1994
Xarici keçidlər
Astiaq Doğum: (?) Vəfat: e.ə. 550 | ||
| Hakimiyyət titulları | ||
|---|---|---|
| Sələfləri Kiaksar |  Şahı e.ə. 585 - e.ə. 550 | Xələfləri Yoxdur (Əhəmənilər imperiyası) (II Kir) |
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Astiaq Herodotda Ἀstyaghs Astiaqes Astyigas Diodorda Aspadas Akkad dilli menbelerde Istumegu fars dilli menbelerde Istovigu esil adi Istimengu Midiya dovletinin e e 585 550 ci illerde hakimiyyetde olmus sonuncu hokmdari Kiaksarin oglu O e e 550 ci ilde fars sahzadesi nevesi olan II Kir terefinden devrilmis ve bununla da Midiya dovletinin varligina son qoyulmusdur Prof Qiyaseddin Qeybullayev Astiaqi turklerin tarixinde qara sehife acmis hokmdarlardan sayir AstiaqMidiya Dovletinin V hokmdarie e 585 e e 550EvvelkiKiaksarSonrakiII Kir Ehemeni hokmdari Sexsi melumatlarDogum tarixi e e VII esrDogum yeri EkbatanVefat tarixi e e VI esrVefat yeri ParfiyaMilliyyeti madayFealiyyeti suveren d Atasi KiaksarHeyat yoldasi AryenisUsaqlari MandanaDini Zerdustculuk Vikianbarda elaqeli mediafayllarHakimiyyetiAstiaq 585 ci ilde Midiya ve Lidiya arasinda bes illik muharibenin sonu olan Pteria doyusunden menbe gosterin sonra hakimiyyetde atasini evez etmisdir Ona qayinlari Lidiyali ve Babilli ile bige neheng imperiya miras qalmisdi Navoxadonnozorun arvadi Astiaqin bacisi Amitis idi hansi ki eri onun serefine qedim dunyanin yeddi mocuzesinden biri olan Babilin Asma Baglarini insa etdirmisdi Astiaq ozu ise iki imperiya arasinda elde edilmis raziliga esasen Lidiya hokmdari Kroesusun bacisi ile evlenmisdi Astiaqin tacqoyma merasimi atasinn olumunden bir il sonra kecirilmisdi Onun qizi Amitis ise fars sahzadesi ere verilmisdi Astiaqin hakimiyyeti dovru daha cox iki seyle daimi stabil veziyyet ve inkisafla yadda qalmisdir Hemin dovrde imperiya serqinde dunyanin en qedim ilahi dinlerinden olan Zerdustluk tesekkul tapmis qerbinde terefinden taninmis filosoflar Solon ve s himaye edilmis hemcinin Navoxadonnozor Babil seherini inkisaf etdirerek qedim dunyanin en boyuk seherlerinden birine cevirmisdir Otuz iki ilden sonra Astiaq nevesi II Kire qarsi olan muharibede ekser maday zadeganlarinin desteyini itirir bir coxunu etdiyi hereketlerle ozune qarsi qoymusdu ve bu da onun muharibede meglub olaraq hakimiyyeti itirmesin ve Midiya dovletinin suqutuna sebeb olur Ksenofonun Kiropediya eserinde de qeyd edildiyi kimi hakimiyyet madaylardan farslara kecir Kir ve Astiaq Herodotun qeydlerindeAstiaqin yuxusu Fransa XV esr Yunan tarixcisi Herodotun verdiyi melumata gore Astiaq qizi Mandanadan olan nevesinin ona qarsi cixacagi ve onun imperiyasini mehv edeceyi haqqinda yuxu gorur Bu qorxunc yuxudan sonra Astiaq qizini celd ve agilli sahzade kimi taninan ve tehlukeli gorunmeyen ere verir Mandananin ovladinin onuncun tehluke dogurmasi haqqinda ikinci yuxudan sonra Astiaq oz serkerdesi Harpaqi qizinin ovladini oldurmek ucun Persiaya gonderir Hemin usaq ise gelecekde heqiqeten de Astiaqin hakimiyyetini devirecek II Kir idi Harpaq hokmdarin sulalesinden olan insanin qanini axitmaq istemediyinden usagi saxlamaq ucun arvadi olu usaq dogmus coban Mitridata verir Mitridat Kiri oz ovladi kimi boyudur Harpaq ise Mitridatin olu dogulmus usagini oldurulmus Kir kimi Astiaqa gosterir Oglan sag salamat on yasina catdiqda maqlar bunu oyrenirler Astiaq maqlarin mesleheti ile Kiri cobandan alaraq Ansana esl valdeynlerinin yanina gonderir Lakin Harpaq cezadan qaca bilmir Astiaq onun dogma oglunu kesdirerek etinden yemek hazirladir ve qonaqliqlarin birinde onu Harpaqa yedirir Kir e e 559 cu ilde hakimiyyetde oz atasni evez edir ve e e 553 cu ilde coxdan Astiaqdan qisas almaq isteyen Harpaqin mesleheti ile babasi Midiya hokmdari Astiaqa qarsi usyan qaldirir Bu usyan tarixe Fars qiyami kimi daxil olmusdur Farslar ve madaylar arasinda geden muharibenin ucuncu ilinde Pasarqad doyusunde maday ordusu hokmdarin emrlerine tabe olmayaraq dagilir ve belelikle de maday sulalesi devrilir ve Midiya dovletinin varligina son qoyulur Kir Astiaqin hakimiyyetini elinden alir ve onu tehqir edir Her ne qeder Harpaq sonralar ona lag etse de Astiaq olumune qeder sarayini terk etmir ve Kirle birge sarayda qalir Cox meshur efsaneye gore Kirin sud anasi fahise bir qadin olmusdur Herodot qeyd edir ki coban Mitridat Astiaqin qullarndan biri madaylar arasinda fahise fars qadin kimi taninmis Spakoyla birge yasamisdir MeglubiyyetiHemin dovrun muasiri olan doyus meydaninda esgerlerin Asitiaqa qarsi cixmasi sebebinden meglub olmasini qeyd etse de bu isde eli olmasi guman edilen Harpaqin adini cekmir Lakin Harpaq Astiaqin hakimiyyetinin ilk dovrlerinden Pasarqad doyusune qeder Midiya ordusunun en yaxsi serkerdesi olmus onun ailesi II Kirin qurdugu Ehemeniler imperiyasinda boyuk nufuza malik olmus Kirin hakimiyyeti dovrunde o boyuk ugurlar qazanmisdir Butun bunlari nezere aldiqda ise ordunun Astiaqa qarsi cixmasinin mehz Harpaqin emelinin behresi oldugunu dusunmek mumkundur Kir Astiaqi meglub etdikden sonra Midiya dovletinin paytaxti Azerbaycanin en qedim seherlerinden biri beyaz seher zengin ve gozel Ekbatan seherini talan etdi Adin etimologiyasiHerodotun Astiaq kimi yazdigi ad er ev 519 cu ile aid Bisutun qaya yazisinin farsca versiyasinda Istivequ versiyasinda Istimequ bu dilde v sesi yox idi formalarindadir I H Eliyev bu adi menseli saymis ve elamca Istu tanrisinin adinin eks etdirdiyini yazmisdir Heqiqeten de Midiyada ondan evvel Isteluku ve Istesuku sexs adlari melumdur Lakin o adin ikinci hissesini izah ede bilmemisdir Qeyd edilmelidir ki qaya yazisinin farsca versiyasinda da adin sonunda u sesinin yazilmasi gosterir ki bu ses adeten asur dilinde adlarin sonuna elave olunan u adliq hal sekilcisi deyil Ehtimal ki ad Elam menseli Istu allahinin adindan ve sumerce be sekilcisinden ve gu menimdir sozlerinden ibaret olmaqla Istu allahi menimdir menasindadir Belke de Elam menseli Istu yaxud hurritce Istu parlaq allahinin adindan sumerce be hokmdar bey cenab ve ku menimdir sozlerinden ibaretdir Ad hokmdar Istu allahim menasindadir IstinadlarQ Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki Elm 1994 seh 92 Herodotus correctly names Cyrus parents though he does not know that Cambyses was a king cf How W W amp Wells J 1991 A commentary on Herodotus with introduction and appendixes Oxford Oxfordshire Oxford University Press i 107 Modern scholarship generally rejects his claim that Cyrus was the grandson of Astyages cf How and Wells i 107 Mitridates or is connected to cf who discovered Romulus and Remus and his connection with The dog was sacred to Persians cf also the legend of Sargon or the similar legend of Romulus and Remus suckled by a she wolf lat Lupa Herodotus i 110 i 4 gives both the legend and Herodotus rationalized version cf How and Well i 110 Cyrus takes Babylon 530 BCE 2016 12 08 at the Wayback Machine Livius org Q Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki Elm 1994 seh 112 A Fazili Atropatena Baki 1993 seh 156 Dyakonov I M Istoriya Midii M L 1956 18 Aliev I G Midiya drevnejshee gosudarstvo na territorii Azer bajdzhana Ocherki no drevnej istorii Azerbajdzhana Baku 1956 seh 78 Q Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki 1994Xarici kecidlerAstiaqDogum Vefat e e 550Hakimiyyet titullariSelefleri Kiaksar Sahi e e 585 e e 550 Xelefleri Yoxdur Ehemeniler imperiyasi II Kir Hemcinin baxMidiya Dovleti Madaylar Midiya bolge Kiaksar