Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Halis döyüşü və ya Tutulma döyüşü – 28 may, E.ə. 585-ci ildə Halis çayı (Hazırda Türkiyə ərazisində yerləşən ) sahilində Midiya və Lidiya qoşunları arasında baş vermiş döyüş. və Kiaksar arasında beş il davam edən sərt müharibənin son qarşılaşması olan bu döyüş, günəş tutulması üzündən yarımçıq dayandırılmışdır. Tərəflər döyüş zamanı günəşin tutulmasını pis əlamət kimi qəbul etmiş, tanrıların bu müharibəyə qarşı olduğunu düşünərək razılığa gəlmişlər. Əldə edilmiş razılaşmaya əsasən Halis çayı Midiya və Lidiya arasında sərhəd kimi müəyyənləşdirilmişdir.
| Halis Döyüşü | |||
|---|---|---|---|
 Döyüşün baş verdiyi Qızılirmaq çayı sahili | |||
| Tarix | 28 may, E.ə. 585 | ||
| Yeri | Halis çayının sahili (müasir Türkiyə ərazisi) | ||
| Nəticəsi | Heç bir tərəf qalib gəlmir | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Midiya və Lidiya arasında sərhədd elan edildi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Səbəb
Herodot qeyd edir ki, Midiya və Lidiya arasında müharibənin baş verməsinin iki səbəbi olmuşdur. Birincisi hər iki tərəf Anadolu torpaqlarına sahib olmaq istəyirdi, ikinci səbəb isə intiqam idi. Midyaya tabe olan bir neçə skif sərkərdəsi yerli tayfalarla döyüşdən uğursuz nəticə ilə qayıtmış və Kiaksar buna görə onları təhqir etmişdir. Təhqirə cavab olaraq isə skiflər Kiaksarın oğlanlarından birini əsir götürərək özləri ilə birgə Lidiyanın paytaxtı şəhərinə qaçmışdırlar. Kiaksar Lidiya hökmdarından onları tələb etsə də skifləri qaytarmaqdan imtina etmiş, nəticədə Midiya hökmdarı Kiaksar Lidiya ərazisinə yürüş etmişdir.
Nəticə
Döyüş zamanı baş verən günəş tutulmasından qorxan və bu hadisəni tanrıların qəzəbi sayan Kiaksar və Aliatt döyüşü dayandırmaq və sülh bağlamaq qərarına gəlmişlər. Əldə edilmiş razılaşmaya əsasən sahilində döyüş baş veriş Halis çayı Midiya və Lidiya arasında sərhəd elan edilmiş, Aliattın qızı isə Kiaksarın oğlu Astiaqa ərə getmişdir.
Tutulma
Midiya və Lidiya arasında baş vermiş döyüşü təsvir edən Herodot yazır: "At üstündə yürüş edən köçəri skiflər bir qədər vaxtdan sonra yenidən peyda oldular və madaylardan sığınacaq istədilər. Bu zaman Midiyanın hökmdarı Deyokun oğlu Fraortanın oğlu Kiaksar idi. Skiflər ilk dəfə Deyokun hakimiyyəti zaman Midiyaya gəlmişdilər. O zaman Deyok onları xoş niyyətlə qarşılayaraq öz torpaqlarında yerləşdirmiş, özünün və ailəsinin güvənliyini skiflərə etibar edərək, oğlanlarını yaxşı nitq və yayla oxa atmağı öyrətmələri, döyüş təlimləri keçmələri üçün skiflərə vermişdi. Beləcə zaman keçir, skiflər tez-tez Kiçik Asiyaya yürüş edərək həmişə qymətli şeylərlə geri dönürdülər. Lakin bir dəfə onlar əliboş gəldilər və bu zaman Kiaksar onlara qarşı sərt rəftar edərək ağır şəkildə təhqir etmişdir. Bu cür təhqirdən sonra, skiflər onların arasında istənilmədiyi halda girən madaylardan birini öldürüb ətini doğrayaraq yemək kimi Kiaksara təqdim etdilər və özləri də mümkün qədət tez yığışaraq Sardlı Sadiattın oğlu Aliattın yanına qaçdılar. Ət bişirilib süfrəyə təqdim edildiyi və Kiaksar və onun qonaqlarının həmin ətin dadına baxdıqları vaxt, skiflər artıq qoruması altında idilər. Hər şeyi öyrəndikdən sonra, Kiaksar Aliattdan skifləri geri verməsini tələb etdikdə Aliatt bundan imtina etdi. Beləliklə Midiya və Lidiya arasında beş il davam edən müharibənin əsası qoyuldu. Bu müharibədə gah madaylar, gah da lidiyalılar üstünlük əldə edirdilər. Müharibənin altıncı ilində çay kənarındakı döyüşlərdən birində birdən-birə gündüz gecə oldu və hər yer qaranlığıa qərq oldu. Bunun tanrıların qəzəbi olduğunu başa düşən hər iki tərəf aralarında sülh bağlayaraq müharibəyə son qoydular. Sülh qərarı qohumluq əlaqələri ilə də möhkəmləndirildi və Aliattın qızı Aryenis, Kiaksarın oğlu Astiaqa ərə verildi. Bundan sonra tərəflər arasında hansısa bir toqquşma və ya anlaşmazlıq baş vermədi".
NASA – nın verdiyi informasiyaya görə tutulma üstündə baş vermiş və Anadolu yaylasının böyük bir hissəsini də əhatə etmişdir. Bu tutulma zamanı Halis çayının deltasında isə daşqın olmuşdur.
İstinadlar
- G. B. Airy, On the Eclipses of Agathocles, Thales, and Xerxes, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Vol. 143, 1853, pp. 179–200
- Herodot, I, 73-74
- Herodot – Tarix, I, 73–74
Xarici keçidlər
- Wired.com: May 28, 585 B.C.: Gün tutulması müharibəni dayandırdı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Halis doyusu ve ya Tutulma doyusu 28 may E e 585 ci ilde Halis cayi Hazirda Turkiye erazisinde yerlesen sahilinde Midiya ve Lidiya qosunlari arasinda bas vermis doyus ve Kiaksar arasinda bes il davam eden sert muharibenin son qarsilasmasi olan bu doyus gunes tutulmasi uzunden yarimciq dayandirilmisdir Terefler doyus zamani gunesin tutulmasini pis elamet kimi qebul etmis tanrilarin bu muharibeye qarsi oldugunu dusunerek raziliga gelmisler Elde edilmis razilasmaya esasen Halis cayi Midiya ve Lidiya arasinda serhed kimi mueyyenlesdirilmisdir Halis DoyusuDoyusun bas verdiyi Qizilirmaq cayi sahiliTarix 28 may E e 585Yeri Halis cayinin sahili muasir Turkiye erazisi Neticesi Hec bir teref qalib gelmirErazi deyisikliyi Midiya ve Lidiya arasinda serhedd elan edildiMunaqise terefleriMidiya LidiyaKomandan lar KiaksarTereflerin quvvesinamelum namelumItkilernamelum namelumSebebHerodot qeyd edir ki Midiya ve Lidiya arasinda muharibenin bas vermesinin iki sebebi olmusdur Birincisi her iki teref Anadolu torpaqlarina sahib olmaq isteyirdi ikinci sebeb ise intiqam idi Midyaya tabe olan bir nece skif serkerdesi yerli tayfalarla doyusden ugursuz netice ile qayitmis ve Kiaksar buna gore onlari tehqir etmisdir Tehqire cavab olaraq ise skifler Kiaksarin oglanlarindan birini esir goturerek ozleri ile birge Lidiyanin paytaxti seherine qacmisdirlar Kiaksar Lidiya hokmdarindan onlari teleb etse de skifleri qaytarmaqdan imtina etmis neticede Midiya hokmdari Kiaksar Lidiya erazisine yurus etmisdir NeticeDoyus zamani bas veren gunes tutulmasindan qorxan ve bu hadiseni tanrilarin qezebi sayan Kiaksar ve Aliatt doyusu dayandirmaq ve sulh baglamaq qerarina gelmisler Elde edilmis razilasmaya esasen sahilinde doyus bas veris Halis cayi Midiya ve Lidiya arasinda serhed elan edilmis Aliattin qizi ise Kiaksarin oglu Astiaqa ere getmisdir TutulmaMidiya ve Lidiya arasinda bas vermis doyusu tesvir eden Herodot yazir At ustunde yurus eden koceri skifler bir qeder vaxtdan sonra yeniden peyda oldular ve madaylardan siginacaq istediler Bu zaman Midiyanin hokmdari Deyokun oglu Fraortanin oglu Kiaksar idi Skifler ilk defe Deyokun hakimiyyeti zaman Midiyaya gelmisdiler O zaman Deyok onlari xos niyyetle qarsilayaraq oz torpaqlarinda yerlesdirmis ozunun ve ailesinin guvenliyini skiflere etibar ederek oglanlarini yaxsi nitq ve yayla oxa atmagi oyretmeleri doyus telimleri kecmeleri ucun skiflere vermisdi Belece zaman kecir skifler tez tez Kicik Asiyaya yurus ederek hemise qymetli seylerle geri donurduler Lakin bir defe onlar elibos geldiler ve bu zaman Kiaksar onlara qarsi sert reftar ederek agir sekilde tehqir etmisdir Bu cur tehqirden sonra skifler onlarin arasinda istenilmediyi halda giren madaylardan birini oldurub etini dograyaraq yemek kimi Kiaksara teqdim etdiler ve ozleri de mumkun qedet tez yigisaraq Sardli Sadiattin oglu Aliattin yanina qacdilar Et bisirilib sufreye teqdim edildiyi ve Kiaksar ve onun qonaqlarinin hemin etin dadina baxdiqlari vaxt skifler artiq qorumasi altinda idiler Her seyi oyrendikden sonra Kiaksar Aliattdan skifleri geri vermesini teleb etdikde Aliatt bundan imtina etdi Belelikle Midiya ve Lidiya arasinda bes il davam eden muharibenin esasi qoyuldu Bu muharibede gah madaylar gah da lidiyalilar ustunluk elde edirdiler Muharibenin altinci ilinde cay kenarindaki doyuslerden birinde birden bire gunduz gece oldu ve her yer qaranligia qerq oldu Bunun tanrilarin qezebi oldugunu basa dusen her iki teref aralarinda sulh baglayaraq muharibeye son qoydular Sulh qerari qohumluq elaqeleri ile de mohkemlendirildi ve Aliattin qizi Aryenis Kiaksarin oglu Astiaqa ere verildi Bundan sonra terefler arasinda hansisa bir toqqusma ve ya anlasmazliq bas vermedi NASA nin verdiyi informasiyaya gore tutulma ustunde 37 54 sm e 46 12 q u bas vermis ve Anadolu yaylasinin boyuk bir hissesini de ehate etmisdir Bu tutulma zamani Halis cayinin deltasinda ise dasqin olmusdur IstinadlarG B Airy On the Eclipses of Agathocles Thales and Xerxes Philosophical Transactions of the Royal Society of London Vol 143 1853 pp 179 200 Herodot I 73 74 Herodot Tarix I 73 74Xarici kecidlerWired com May 28 585 B C Gun tutulmasi muharibeni dayandirdi