Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Deyok və ya Dayaukku (yunan: Δηιόκης; – e.ə. 675) – Herodota görə Midiya dövlətinin əsasını qoymuş şəxs və həmin dövlətin ilk hökmdarı. Deyok e.ə. VIII əsrdə Mannanın Midiya vilayətinin hakimi olmuş, həmin vilayəti müstəqil elan edərək Midiya dövlətinin əsasını qoymuşdur.
| Deyok | |
|---|---|
 | |
 | |
Vəzifədədir | |
| e.ə. 728 – e.ə. 675-ci ildən | |
| Əvvəlki | Ualli (Manna hökmdarı) |
| Sonrakı | Fraorta |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | e.ə. 675 |
| Milliyyəti | maday |
| Uşağı | Fraorta |
Herodotun qeydlərində
Herodot qeyd edir ki, Deyok hələ dövlətin əsası qoyulmamışdan əvvəl "böyük bacarığa və gücə malik olmuş" Fraortanın oğludur. Ona tabe olan insanlar, eləcə də qonşu kəndlərin əhalisi mübahisələr zamanı, onu həll etməsi üçün Deyoka müraciət edirdilər. Beləliklə onu öz hökmdarları seçərək dedilər ki, "bizim üçün elə qaydalar müəyyənləşdir ki, biz normal qaydaları olan dövlətdə yaşayaq və belə qarışıq bir vəziyyətdə öz evlərimizi tamamilə itirməyək." Onlar Deyokun rəhbərliyi altında özlərinə yaşayış evləri inşa etdilər və beləliklə sonralar böyük Midiya dövlətinin paytaxtı olmuş möhtəşəm Ekbatan şəhərinin əsası qoyuldu. O, tabelik haqqında ciddi müqavilə hazırladı və hər kəs həmin müqavilənin şərtlərinə tabe oldu. Deyok ölkəni ədalətlə və ciddi qanunlar əsasında idarə etdi və əlli üç hökmranlıq sürdü. Onun varisi və davamçısı, Assur dövlətini süquta uğratmış və Midiyanı Şərqin ən güclü dövlətinə çevirmiş Kiaksarın atası, Fraortadır.
Rüdiger Şmidt yazır:
"Herodotun qeydlərindən görünür ki, o daxili qayda-qanunlardan bəhs edir, Deyok Midiya hökmdar sülaləsinin əsasını qoyaraq Mada vilayətini Assur ağalığından azad etmişdir. Lakin o da qeyd edilməlidir ki, Herodot öz əsərində bəzən tarixi gerçəkliklə yunan və şərq əfsanələrini qarışdırdığından onun söylədiyi fikirlərin qəti tarixi gerçəkliyi əks etdirməsi şübhəlidir. Deyokun, eləcə də Herodotun da vurğuladığı, onun oğlu Fraortanın hakimiyyətdə olduğu və illəri dəqiqləşdirmək olduqca çətindir. Lakin böyül ehtimal ki, bu e.ə. VII əsrin I yarısına düşən tarixi dövrdür"
Assur mixi yazılarında
Assur yazılarında Dayaukku kimi xatırlanan Deyokun adı II Sarqonun (e.ə. VIII əsr) dövrünə aid mixi yazılı kitabələrdə tez-tez xatırlanır. Lakin Assur mənbələri onu Mannanın Assurla sərhəd vilayətinin hakimi (šaknu) kimi qeyd edir. Assur mixi yazılarına görə Dayaukkunun oğlu Urartu hökmdarı tərəfindən əsir alınmış, buna görə də o, Manna hökmdarı Ullusununun əleyhinə Urartu ilə ittifaq bağlamağa məcbur olmuşdu. Lakin II Sarqon Dayaukkunun hakimlik etdiyi vilayətə yürüş edərək onu və ailəsini tutmuş və Suriyadakı Həməd şəhərinə sürgün etmişdir.
Deyok və Dayaukkunun eyni tarixi şəxsiyyətlər olması çox mübahisəli məsələdir. Onların həyatları və yaşadıqları ərazi arasında hç bir oxşarlıq yoxdur. Bəzi mütəxəssislər Herodotun qeyd etdiyi Deyok və Assur mixi yazılarında xatırlanan Dayaukkunun sadəcə ad eyniliyi olan iki fərqli tarixi şəxsiyyətlər olduğunu qeyd edirlər. Hər halda onların eyni fərd olmasını sübut edən tarixi dəlillər də yoxdur.
Adın etimologiyası
Asur mənbələrində ad Dayaukku kimi qeyd edilmişdir. "k" səsi qoşalaşdırılmışdır. Əsl forması Dayauk olmuşdur. İ. M. Dyakonov bu adın qədim farsca dahuyi – ölkə, tayfa ittifaqi (fars dilində dəh – kənd sözünün qədim forması) və -k şəkilçisindən ibarət olduğunu yazmışdır, lakin düşünməmişdir ki, ölkə, tayfa ittifaqı sözü heç vaxt şəxs adına çevrilə bilməz. Ad şumercə da – (Allahın) qərarı ilə və uku – övlad, varis (qədim türkcədə də uk – varis, oğul, nəsil sözlərindən ibarətdir. Ad Allahın qərarı ilə doğulmuş övlad mənasındadır.
İstinadlar
- Cuneiform Da-a-a-uk-ku; this, like the Greek form, presumably reflects an Iranian *Dahyu-ka-, based on dahyu- 'land': Rüdiger Schmitt, "Deioces[ölü keçid]," Encyclopaedia Iranica.
- Webster's New Biographical Dictionary (Springfield, Mass.: Merriam-Webster, 1988), p. 270: "Historically, probably a tribal chieftain confused by Herodotus with Phraortes."
- Herodotus: The Histories, tr. Aubrey De Sélincourt (Penguin Books, 1954), p. 54.
- Schmitt, "Deioces[ölü keçid]," Encyclopaedia Iranica.
- Y. Yusifov – Qədim Şərq tartixi, Bakı, 2007, səh 258
- Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956, səh 178
- Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, I, səh 582
- Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994
Xarici keçidlər
Deyok Doğum: (?) Vəfat: e.ə. 675 | ||
| Hakimiyyət titulları | ||
|---|---|---|
| Sələfləri quruldu |  Şahı e.ə. 728 - e.ə. 675 | Xələfləri Fraort |
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Deyok ve ya Dayaukku yunan Dhiokhs e e 675 Herodota gore Midiya dovletinin esasini qoymus sexs ve hemin dovletin ilk hokmdari Deyok e e VIII esrde Mannanin Midiya vilayetinin hakimi olmus hemin vilayeti musteqil elan ederek Midiya dovletinin esasini qoymusdur DeyokMidiya Dovletinin I hokmdariVezifededire e 728 e e 675 ci ildenEvvelkiUalli Manna hokmdari SonrakiFraortaSexsi melumatlarDogum tarixiVefat tarixi e e 675Milliyyeti madayUsagi FraortaHerodotun qeydlerindeHerodot qeyd edir ki Deyok hele dovletin esasi qoyulmamisdan evvel boyuk bacariga ve guce malik olmus Fraortanin ogludur Ona tabe olan insanlar elece de qonsu kendlerin ehalisi mubahiseler zamani onu hell etmesi ucun Deyoka muraciet edirdiler Belelikle onu oz hokmdarlari secerek dediler ki bizim ucun ele qaydalar mueyyenlesdir ki biz normal qaydalari olan dovletde yasayaq ve bele qarisiq bir veziyyetde oz evlerimizi tamamile itirmeyek Onlar Deyokun rehberliyi altinda ozlerine yasayis evleri insa etdiler ve belelikle sonralar boyuk Midiya dovletinin paytaxti olmus mohtesem Ekbatan seherinin esasi qoyuldu O tabelik haqqinda ciddi muqavile hazirladi ve her kes hemin muqavilenin sertlerine tabe oldu Deyok olkeni edaletle ve ciddi qanunlar esasinda idare etdi ve elli uc hokmranliq surdu Onun varisi ve davamcisi Assur dovletini suquta ugratmis ve Midiyani Serqin en guclu dovletine cevirmis Kiaksarin atasi Fraortadir Rudiger Smidt yazir Deyokun hakimiyyeti dovrunde Midiya dovletinin ehate etdiyi erazi ve ya ilkin yaranma erazisi tund yasil rengle qeyd olunub Herodotun qeydlerinden gorunur ki o daxili qayda qanunlardan behs edir Deyok Midiya hokmdar sulalesinin esasini qoyaraq Mada vilayetini Assur agaligindan azad etmisdir Lakin o da qeyd edilmelidir ki Herodot oz eserinde bezen tarixi gerceklikle yunan ve serq efsanelerini qarisdirdigindan onun soylediyi fikirlerin qeti tarixi gercekliyi eks etdirmesi subhelidir Deyokun elece de Herodotun da vurguladigi onun oglu Fraortanin hakimiyyetde oldugu ve illeri deqiqlesdirmek olduqca cetindir Lakin boyul ehtimal ki bu e e VII esrin I yarisina dusen tarixi dovrdur Assur mixi yazilarindaAssur yazilarinda Dayaukku kimi xatirlanan Deyokun adi II Sarqonun e e VIII esr dovrune aid mixi yazili kitabelerde tez tez xatirlanir Lakin Assur menbeleri onu Mannanin Assurla serhed vilayetinin hakimi saknu kimi qeyd edir Assur mixi yazilarina gore Dayaukkunun oglu Urartu hokmdari terefinden esir alinmis buna gore de o Manna hokmdari Ullusununun eleyhine Urartu ile ittifaq baglamaga mecbur olmusdu Lakin II Sarqon Dayaukkunun hakimlik etdiyi vilayete yurus ederek onu ve ailesini tutmus ve Suriyadaki Hemed seherine surgun etmisdir Deyok ve Dayaukkunun eyni tarixi sexsiyyetler olmasi cox mubahiseli meseledir Onlarin heyatlari ve yasadiqlari erazi arasinda hc bir oxsarliq yoxdur Bezi mutexessisler Herodotun qeyd etdiyi Deyok ve Assur mixi yazilarinda xatirlanan Dayaukkunun sadece ad eyniliyi olan iki ferqli tarixi sexsiyyetler oldugunu qeyd edirler Her halda onlarin eyni ferd olmasini subut eden tarixi deliller de yoxdur Adin etimologiyasiAsur menbelerinde ad Dayaukku kimi qeyd edilmisdir k sesi qosalasdirilmisdir Esl formasi Dayauk olmusdur I M Dyakonov bu adin qedim farsca dahuyi olke tayfa ittifaqi fars dilinde deh kend sozunun qedim formasi ve k sekilcisinden ibaret oldugunu yazmisdir lakin dusunmemisdir ki olke tayfa ittifaqi sozu hec vaxt sexs adina cevrile bilmez Ad sumerce da Allahin qerari ile ve uku ovlad varis qedim turkcede de uk varis ogul nesil sozlerinden ibaretdir Ad Allahin qerari ile dogulmus ovlad menasindadir IstinadlarCuneiform Da a a uk ku this like the Greek form presumably reflects an Iranian Dahyu ka based on dahyu land Rudiger Schmitt Deioces olu kecid Encyclopaedia Iranica Webster s New Biographical Dictionary Springfield Mass Merriam Webster 1988 p 270 Historically probably a tribal chieftain confused by Herodotus with Phraortes Herodotus The Histories tr Aubrey De Selincourt Penguin Books 1954 p 54 Schmitt Deioces olu kecid Encyclopaedia Iranica Y Yusifov Qedim Serq tartixi Baki 2007 seh 258 Dyakonov I M Istoriya Midii M L 1956 seh 178 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 I seh 582 Q Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkulu tarixinden Baki 1994Xarici kecidlerDeyokDogum Vefat e e 675Hakimiyyet titullariSelefleri quruldu Sahi e e 728 e e 675 Xelefleri FraortHemcinin baxMidiya Madaylar Struxatlar