Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qədim türk dili, Türk yazı dilinin ilk dövrəsidir. Bu dövrdə türk dilinin şivə, ləhçə kimi budaqlara ayrılmadığı qəbul edilir. Bu dövr, Göytürklər, Uyğurlar və Qaraxanlılar dövrünün bir hissəsi (13-cü əsrə qədər) olmaq üzrə təxminən səkkiz əsrlik dövrü əhatə edir; 8-ci əsrdən 13-cü əsrə qədərki dövrdür.
| Qədim türk dili | |
|---|---|
| Ölkələr | |
| Ölü dil | VIII əsr |
| Təsnifatı | |
| Yazı | Orxon əlifbası |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | otk |
| IETF | otk |
| Glottolog | oldu1238 |
Xüsusiyyətlər
Qədim türkcə dövründəki Türkcənin bu günə görə bir çox fərqli tərəfi vardır. Bunlardan bir qismi bunlardır:
- "Edgü">> "iyi": Söz içində olan / d / səsi zamanla / y / səsinə çevrilmişdir. (Nümunə: edər> eđer> eyer; kadgu> kađgu> kaygu> qayğı)
- "Beg"> "beğ"> "bəy": Sözlərin sonunda olan / g / səsləri çoklukla / y / səsinə çevrilmişdir.
- "Tag"> "dağ": Söz başındakı / t / Orxon əlifbasında "
![image]()
" ilə göstərilən T səsləri Oğuz qrupunda yumuşayarak / d / səsinə çevrilmişdir. Bu ankı məlumatlarla Türkcənin ən köhnə yazılı mətni Orxon abidələri olaraq qəbul edilməkdədir. Orxon abidələri, Qədim türkcə dövrünə aiddir; bu dövrdə edilmişlər. Çünki Hunlar dövründə də bir "Hun dili" var idi. Göytürk kitabə dilinin bu dilin dəyişmiş olması ehtimal edilir. Bundan başqa Qızıl Elbiseli Adamın məzarı deyə xatırlanan M. Ö 5. və ya 6. əsrlərə aid bir məzarda altından əşyaların içində olan 26 hərflik bir yazı tapılmışdır. Bu yazı da Göytürk əlifbasına çox bənzər bir əlifbası ilə yazılmışdır və Türkcənin daha da köhnələrə kökləri bir dəlili xüsusiyyətindədir.
Ağızlar
Qədim türkcədə ağız ayrılıqlarına ilk mətnlərdən bəri rast gəlinir. Yenə də ağız ayrılıqları böyük sayılmaz; bu səbəblə Qədim türkcə bir bütün olaraq görülə bilər. İlk ayrılıqlara Orhun kitabələrində rast gəlinməyə başlayır. Məsələn birinci tək adam üçün Tonyukuk yaziunda mən deyilir Kül Tigin yazıtında men deyilməkdədir. Yenə, on erig sançtı (on əri öldürdü) və on çatan sançtı (on əri öldürdü (Sançmak mızraklamak, mizrağı batırmaq mənasındadır.) Eyni mənada istifadə edilmişdir.
Qədim türkcə ağızları iki kateqoriyada araşdırılır: Göytürk ağızı və Uyğur ağızı olaraq.
Göytürk Ağzı
Qədim türkcənin köhnə yazıları və Orxon kitabələri bu ağıza girer. Günümüzdə istifadə edilən Türkcəyle böyük ölçüdə çağrışmaktadır. Teŋri-
və Türk (Türük-
və Türk 
) sözləri ilk bu dövrə aid məşhur Orxon kitabələrində yazılmışdır.
Uyğur Ağzı
M. S. 358-ci ildən sonrası Uyğur ağızı olaraq adlandırılar. Əslində bu çox sübut və də hələ müzakirə edilməkdədir … Manilik və Buddizm olmaq üzrə ikiyə ayrılar.
İstinadlar
- ScriptSource - Mongolia.
- Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 2002, s. 14
- Fuat Bozkurt, Türklerin Dili, Kapı yyn., 2005, sayfa 124.
Mənbə
- Abdulla Tağızadə. "Qədim türk dilləri" (Bakı 1927)
- П.М.Мелиоранский. Памятник в честь Гюль-Тегина. СПБ, 1899;
- С.Е.Малов. Памятники древне-тюркской письменности. М.-Л., 1951.
- Древнетюркский язык
 | Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qedim turk dili Turk yazi dilinin ilk dovresidir Bu dovrde turk dilinin sive lehce kimi budaqlara ayrilmadigi qebul edilir Bu dovr Goyturkler Uygurlar ve Qaraxanlilar dovrunun bir hissesi 13 cu esre qeder olmaq uzre texminen sekkiz esrlik dovru ehate edir 8 ci esrden 13 cu esre qederki dovrdur Qedim turk diliOlkeler MonqolustanGoyturk xaqanligiQerbi Goyturk xaqanligiSerqi Goyturk xaqanligiIkinci Goyturk xaqanligi Qirgizistan SSR Turkiye Ozbekistan Tacikistan MSSR Boyuk Monqol imperiyasi Gurcustan SSRAzerbaycan SSR Ozbekistan SSROlu dil VIII esrTesnifatiturk dilleriOrtaq turk diliQedim turk dili dd dd Yazi Orxon elifbasiDil kodlariISO 639 1 ISO 639 2 ISO 639 3 otkIETF otkGlottolog oldu1238XususiyyetlerQedim turkce dovrundeki Turkcenin bu gune gore bir cox ferqli terefi vardir Bunlardan bir qismi bunlardir Edgu gt gt iyi Soz icinde olan d sesi zamanla y sesine cevrilmisdir Numune eder gt eđer gt eyer kadgu gt kađgu gt kaygu gt qaygi Beg gt beg gt bey Sozlerin sonunda olan g sesleri coklukla y sesine cevrilmisdir Tag gt dag Soz basindaki t Orxon elifbasinda ile gosterilen T sesleri Oguz qrupunda yumusayarak d sesine cevrilmisdir Bu anki melumatlarla Turkcenin en kohne yazili metni Orxon abideleri olaraq qebul edilmekdedir Orxon abideleri Qedim turkce dovrune aiddir bu dovrde edilmisler Cunki Hunlar dovrunde de bir Hun dili var idi Goyturk kitabe dilinin bu dilin deyismis olmasi ehtimal edilir Bundan basqa Qizil Elbiseli Adamin mezari deye xatirlanan M O 5 ve ya 6 esrlere aid bir mezarda altindan esyalarin icinde olan 26 herflik bir yazi tapilmisdir Bu yazi da Goyturk elifbasina cox benzer bir elifbasi ile yazilmisdir ve Turkcenin daha da kohnelere kokleri bir delili xususiyyetindedir AgizlarQedim turkcede agiz ayriliqlarina ilk metnlerden beri rast gelinir Yene de agiz ayriliqlari boyuk sayilmaz bu sebeble Qedim turkce bir butun olaraq gorule biler Ilk ayriliqlara Orhun kitabelerinde rast gelinmeye baslayir Meselen birinci tek adam ucun Tonyukuk yaziunda men deyilir Kul Tigin yazitinda men deyilmekdedir Yene on erig sancti on eri oldurdu ve on catan sancti on eri oldurdu Sancmak mizraklamak mizragi batirmaq menasindadir Eyni menada istifade edilmisdir Qedim turkce agizlari iki kateqoriyada arasdirilir Goyturk agizi ve Uygur agizi olaraq Goyturk Agzi Qedim turkcenin kohne yazilari ve Orxon kitabeleri bu agiza girer Gunumuzde istifade edilen Turkceyle boyuk olcude cagrismaktadir Teŋri ve Turk Turuk ve Turk sozleri ilk bu dovre aid meshur Orxon kitabelerinde yazilmisdir Uygur Agzi M S 358 ci ilden sonrasi Uygur agizi olaraq adlandirilar Eslinde bu cox subut ve de hele muzakire edilmekdedir Manilik ve Buddizm olmaq uzre ikiye ayrilar IstinadlarScriptSource Mongolia Prof Dr Muharrem Ergin Turk Dil Bilgisi Bayrak Basim Yayim Tanitim Istanbul 2002 s 14 Fuat Bozkurt Turklerin Dili Kapi yyn 2005 sayfa 124 MenbeAbdulla Tagizade Qedim turk dilleri Baki 1927 P M Melioranskij Pamyatnik v chest Gyul Tegina SPB 1899 S E Malov Pamyatniki drevne tyurkskoj pismennosti M L 1951 Drevnetyurkskij yazyk Dil ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin