Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Flay (ing. Fly River) - Yeni Qvineya adasında bir çay.Çayın çox hissəsi Papua-Yeni Qvineyanın Qərb əyalətindən keçir (Flay bu ölkədə Sepikdən sonra ikinci ən uzun çaydır); çayın yalnız kiçik bir hissəsi İndoneziya ilə dövlət sərhədindədir.
| Flay | |
|---|---|
| en/Fly River | |
 Çayın kosmik görünüşü | |
| Ölkə | |
| Mənbəyi | Star dağları |
| • Yüksəkliyi | 3000 m |
| Mənsəbi | Papua körfəzi |
| • Yüksəkliyi | 0 m |
| Uzunluğu | 1120 km |
| Su sərfi | 6.000 m³/s |
| Su sistemi | 76000 |
| Su hövzəsi | Mərcan dənizi |
| Hövzəsinin sahəsi | 6000 km² |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təsviri
Flay əsasən Qərb vilayətindən keçir, baxmayaraq ki, kiçik bir hissəsi Papua-Yeni Qvineya ilə İndoneziya Papua əyaləti arasındakı sərhədi təşkil edir. Bu hissə 141 ° E uzunluq xəttinin qərbindən bir qədər uzanır. Papua-Yeni Qvineya ərazisindəki bu cüzi qazancı kompensasiya etmək üçün,Flay çayının cənub sərhədi 141 ° E uzunluq xəttindən bir qədər şərqdədir. Bu müqavilənin bir hissəsi olaraq, İndoneziya Flay çayından naviqasiya üçün istifadə etmək hüququna malikdir.
Flayın əsas qolları Striklend və Ok-Tedidir.
Ağzına yaxın, Flay çayının axını gelgit burunu ilə qarşılaşır, daxil olan yüksək gelgit burunu gelgitin dəyişməsinə qədər suyu yuxarıya doğru itələyir. Bu gelgit burunun diapazonu hələ sənədsizdir..
Delta
Flay çayının deltası giriş hissəsindən 100 km daha genişdir, lakin Kivai adasının yuxarı hissəsində cəmi 11 km genişdir. Deltada 3 əsas paylayıcı kanallar: Cənub, Şimal və Uzaq Şimal girişləri var. Paylayıcı kanalların dərinliyi 5 ilə 15 m aralarındadı,sulu manqrov bitkisi ilə sabitlənmiş uzanan, qum-palçıq adaları ilə ayrılıblar. Adalar sürətlə eroziyaya uğrayır və sürətlə yenidən qurulur. Çuxurdan yuxarı çay tədricən 1,6 km və ya daha az genişliyə enir. Flayın deltası plan baxımından qıf formalı,fərqli bir eksponat nümayiş etdirir, Delta geomorfologiyasının formalaşmasında gelgit cərəyanlarının əsas rolunu təsdiqləyir. Orta bahar gelgitleri deltanın içərisində güclənir, paylayıcı kanalların dənizkənarı girişində 3.5 m-dən, deltanın başında 5 m zirvəyə çatır. Seysmik profillər və radiometrik olaraq təsdiqlənmiş nüvə nümunələri deltanın dəniz suyunu orta hesabla 6 m / a sürətlə inkişaf etdiyini göstərir. Gelgit cərəyanlarının üstünlük təşkil etdiyi Flay deltası deltanın qlobal "tipli davası" hesab olunur,və bu gün Deltada görülən çöküntü nümunələri çöküntü geoloqları tərəfindən qədim qaya qeydlərini şərh etmək üçün bir model kimi öyrənilmişdir .
Çay deltası manqrov və nipa xurma ilə örtülmüş alçaq və bataqlıq adaları ilə doludur,bu adalarda kəndlər və əkin sahələri var. Estuarinin hər iki tərəfindəki ərazi eyni tiplidir. Estuariadakı adalar düz və qalın, münbit allüvial torpaq ilə örtülmüşdür. Ən böyük adalar Kivai adası, Purutu adası, Vabuda adası, Aibinio adası, Mibu adası və Domori adasıdır. Kivai, vabuda və Domoridə yaşayış vardır.
Çay deltası adalarının siyahısı:
|
|
Flay çayı deltasının əkinçilik və ovçuluqla məşğul olurlar. Hindistancevizi, çörək meyvəsi, plantain, saqo xurma və şəkər qamışı yetişdirilir.
Tarix
Flay ilk dəfə 1845-ci ildə Fransis Bləkvudun komandanlığı ilə Papua Körfəzinin qərb sahilində"HMS Fly" gəmisi ilə araşdırma aparan avropalılar tərəfindən kəşf edildi . Çay gəminin adını daşıyırdı və və kiçik bir buxarla işləyən bir gəminin qüdrətli çayın üstündə getməsinin mümkün olduğunu bildirdi.
1876-cı ildə, italyan kəşfiyyatçısı Luici D'Albertis "Neva" qayığı ilə Yeni Qvineyanın daxili hissəsinə 900 km yol qət edərkən bu uğuru sınayan ilk şəxs idi. Bu vaxta qədər Avropalı kəşfiyyatçı heç adaya girməmişdi.
Ətraf mühit problemləri
Həm Striklənd, həm də Ok Tedi çayları, sırasıyla Porqera Mine və Ok Tedi Minenin tullantıları səbəbiylə ekoloji mübahisələrin mənbəyi olmuşdur. Flay Deltasının paylayıcı kanallarında çöküntü nümunəsi və korreksiyası, 1994-cü ildəki vəziyyətə görə mis konsentrasiyasından əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olduğu aşkar edilməmişdir. 2008-ci ildə Ok Tedi Mininq Limitedin keçmiş müşaviri Dr Lan Kampbell, şirkət məlumatlarının Flay çayı daşqınının əhəmiyyətli hissələrində turşu mina drenajı riskinin yüksək olduğunu etdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Frank Jacobs. "Who Bit My Border?". The New York Times. March 13, 2012. March 17, 2012 tarixində . İstifadə tarixi: September 19, 2019.
- p.159, Barrie R. Bolton. 2009. The Fly River, Papua New Guinea: Environmental Studies in an Impacted Tropical River System. Elsevier Science. ISBN .
- Harris, P.T., Baker, E.K., Cole, A.R., Short, S.A., 1993. A preliminary study of sedimentation in the tidally dominated Fly River Delta, Gulf of Papua. Continental Shelf Research 13, 441-472.
- Harris, P.T., Hughes, M.G., Baker, E.K., Dalrymple, R.W., Keene, J.B., 2004. Sediment transport in distributary channels and its export to the pro-deltaic environment in a tidally-dominated delta: Fly River, Papua New Guinea. Continental Shelf Research 24, 2431-2454.
- Dalrymple, R. W., E. K. Baker, P. T. Harris and M. G. Hughes (2003). Sedimentology and stratigraphy of a tide-dominated, foreland-basin delta (Fly River, Papua New Guinea). Tropical Deltas of Southeast Asia and Vicinity - Sedimentology, Stratigraphy, and Petroleum Geology. F. H. Sidi, H. W. Posamentier, H. Darman, D. Nummedal and P. Imbert. Tulsa, Oklahoma, SEPM Special Publication 76. 76: 147–173.
- "Blackwood, Francis Price (1809 - 1854)". Australian Dictionary of Biography. 2012-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-20.
- Lightbody, Mark; Wheeler, Tony. Papua New Guinea: a travel survival guide (3). Lonely Planet. 1985. səh. 172. ISBN .
- Harris, P.T., 2001. Environmental Management of Torres Strait: a Marine Geologist’s Perspective, in: Gostin, V.A. (Ed.), Gondwana to Greenhouse: environmental geoscience - an Australian perspective. Geological Society of Australia Special Publication, Adelaide, pp. 317-328.
- "PNG warned of environmental mining disaster". ABC News. Australian Broadcasting Corporation. 2008-09-06. 2011-02-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-01-06.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Flay ing Fly River Yeni Qvineya adasinda bir cay Cayin cox hissesi Papua Yeni Qvineyanin Qerb eyaletinden kecir Flay bu olkede Sepikden sonra ikinci en uzun caydir cayin yalniz kicik bir hissesi Indoneziya ile dovlet serhedindedir Flayen Fly RiverCayin kosmik gorunusuOlke Papua Yeni Qvineya IndoneziyaMenbeyi Star daglari Yuksekliyi 3000 mMensebi Papua korfezi Yuksekliyi 0 mUzunlugu 1120 kmSu serfi 6 000 m sSu sistemi 76000Su hovzesi Mercan deniziHovzesinin sahesi 6000 km Vikianbarda elaqeli mediafayllarYeni Qvineya Flay cayiTesviriFlay esasen Qerb vilayetinden kecir baxmayaraq ki kicik bir hissesi Papua Yeni Qvineya ile Indoneziya Papua eyaleti arasindaki serhedi teskil edir Bu hisse 141 E uzunluq xettinin qerbinden bir qeder uzanir Papua Yeni Qvineya erazisindeki bu cuzi qazanci kompensasiya etmek ucun Flay cayinin cenub serhedi 141 E uzunluq xettinden bir qeder serqdedir Bu muqavilenin bir hissesi olaraq Indoneziya Flay cayindan naviqasiya ucun istifade etmek huququna malikdir Flayin esas qollari Striklend ve Ok Tedidir Agzina yaxin Flay cayinin axini gelgit burunu ile qarsilasir daxil olan yuksek gelgit burunu gelgitin deyismesine qeder suyu yuxariya dogru iteleyir Bu gelgit burunun diapazonu hele senedsizdir Delta1876 ci ilde L M D Albertis terefinden yaradilan orijinal sorgu xeritesi Flay cayinin deltasi giris hissesinden 100 km daha genisdir lakin Kivai adasinin yuxari hissesinde cemi 11 km genisdir Deltada 3 esas paylayici kanallar Cenub Simal ve Uzaq Simal girisleri var Paylayici kanallarin derinliyi 5 ile 15 m aralarindadi sulu manqrov bitkisi ile sabitlenmis uzanan qum palciq adalari ile ayriliblar Adalar suretle eroziyaya ugrayir ve suretle yeniden qurulur Cuxurdan yuxari cay tedricen 1 6 km ve ya daha az genisliye enir Flayin deltasi plan baximindan qif formali ferqli bir eksponat numayis etdirir Delta geomorfologiyasinin formalasmasinda gelgit cereyanlarinin esas rolunu tesdiqleyir Orta bahar gelgitleri deltanin icerisinde guclenir paylayici kanallarin denizkenari girisinde 3 5 m den deltanin basinda 5 m zirveye catir Seysmik profiller ve radiometrik olaraq tesdiqlenmis nuve numuneleri deltanin deniz suyunu orta hesabla 6 m a suretle inkisaf etdiyini gosterir Gelgit cereyanlarinin ustunluk teskil etdiyi Flay deltasi deltanin qlobal tipli davasi hesab olunur ve bu gun Deltada gorulen cokuntu numuneleri cokuntu geoloqlari terefinden qedim qaya qeydlerini serh etmek ucun bir model kimi oyrenilmisdir Cay deltasi manqrov ve nipa xurma ile ortulmus alcaq ve bataqliq adalari ile doludur bu adalarda kendler ve ekin saheleri var Estuarinin her iki terefindeki erazi eyni tiplidir Estuariadaki adalar duz ve qalin munbit alluvial torpaq ile ortulmusdur En boyuk adalar Kivai adasi Purutu adasi Vabuda adasi Aibinio adasi Mibu adasi ve Domori adasidir Kivai vabuda ve Domoride yasayis vardir Cay deltasi adalarinin siyahisi Kivai adasi Purutu adasi Vabuda adasi Aibinio adasi Mibu adasi Maqabu adasi Devetname adasi Sisiabu adasi Nikira adasi Badu adasi Baiabe adasi Moroqe adasi Qebaro adasiDavari adasi Variura adasi Var adasi adasi Kesuguruguru adasi Abaura adasi Abo adasi Boromura adasi Ura adasi Doqope adasi Sumoqi adasi Sobovada adasi Abaurai adasi Samari adasi Reqinimi adasi Dibiri adasi Sobuvabuda adasi Orope adasi Aeqinimi adalari Umuda adasi Midima adasi Domori adasi Dubuvaro adasi Kuraqimini adasi Daura adasi Kunaqimini adalariFlay cayi Deltasinin xeritesi Flay cayi deltasinin ekincilik ve ovculuqla mesgul olurlar Hindistancevizi corek meyvesi plantain saqo xurma ve seker qamisi yetisdirilir TarixFlay ilk defe 1845 ci ilde Fransis Blekvudun komandanligi ile Papua Korfezinin qerb sahilinde HMS Fly gemisi ile arasdirma aparan avropalilar terefinden kesf edildi Cay geminin adini dasiyirdi ve ve kicik bir buxarla isleyen bir geminin qudretli cayin ustunde getmesinin mumkun oldugunu bildirdi 1876 ci ilde italyan kesfiyyatcisi Luici D Albertis Neva qayigi ile Yeni Qvineyanin daxili hissesine 900 km yol qet ederken bu uguru sinayan ilk sexs idi Bu vaxta qeder Avropali kesfiyyatci hec adaya girmemisdi Etraf muhit problemleriHem Striklend hem de Ok Tedi caylari sirasiyla Porqera Mine ve Ok Tedi Minenin tullantilari sebebiyle ekoloji mubahiselerin menbeyi olmusdur Flay Deltasinin paylayici kanallarinda cokuntu numunesi ve korreksiyasi 1994 cu ildeki veziyyete gore mis konsentrasiyasindan ehemiyyetli derecede yuksek oldugu askar edilmemisdir 2008 ci ilde Ok Tedi Mininq Limitedin kecmis musaviri Dr Lan Kampbell sirket melumatlarinin Flay cayi dasqininin ehemiyyetli hisselerinde tursu mina drenaji riskinin yuksek oldugunu etdi Hemcinin baxPapua korfezi Papua Yeni QvineyaIstinadlarFrank Jacobs Who Bit My Border The New York Times March 13 2012 March 17 2012 tarixinde Istifade tarixi September 19 2019 p 159 Barrie R Bolton 2009 The Fly River Papua New Guinea Environmental Studies in an Impacted Tropical River System Elsevier Science ISBN 978 0444529640 Harris P T Baker E K Cole A R Short S A 1993 A preliminary study of sedimentation in the tidally dominated Fly River Delta Gulf of Papua Continental Shelf Research 13 441 472 Harris P T Hughes M G Baker E K Dalrymple R W Keene J B 2004 Sediment transport in distributary channels and its export to the pro deltaic environment in a tidally dominated delta Fly River Papua New Guinea Continental Shelf Research 24 2431 2454 Dalrymple R W E K Baker P T Harris and M G Hughes 2003 Sedimentology and stratigraphy of a tide dominated foreland basin delta Fly River Papua New Guinea Tropical Deltas of Southeast Asia and Vicinity Sedimentology Stratigraphy and Petroleum Geology F H Sidi H W Posamentier H Darman D Nummedal and P Imbert Tulsa Oklahoma SEPM Special Publication 76 76 147 173 Blackwood Francis Price 1809 1854 Australian Dictionary of Biography 2012 10 16 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 20 Lightbody Mark Wheeler Tony Papua New Guinea a travel survival guide 3 Lonely Planet 1985 seh 172 ISBN 0 908086 59 8 Harris P T 2001 Environmental Management of Torres Strait a Marine Geologist s Perspective in Gostin V A Ed Gondwana to Greenhouse environmental geoscience an Australian perspective Geological Society of Australia Special Publication Adelaide pp 317 328 PNG warned of environmental mining disaster ABC News Australian Broadcasting Corporation 2008 09 06 2011 02 20 tarixinde Istifade tarixi 2008 01 06