Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Filarioz — Filarioidea cinsinə aid olan parazitar qurdlarının törətdiyi parazitar xəstəlik. Onlar qara milçək və ağcaqanad kimi qanla qidalanan həşəratlar tərəfindən yayılır və helmintozlar adlanan xəstəliklər qrupuna aiddir.
| Filarioz | |
|---|---|
 | |
| XBT-10-KM | B74, B74.9, B74.8, B74.1, B74.3, B74.4, B74.0, B74.2 |
| XBT-9-KM | 125.9 |
| MeSH | D005368 |
Bu parazitlər vəhşi təbiətdə Cənubi Asiyanın, Afrikanın, Cənubi Sakit okeanın və Cənubi Amerikanın subtropik hissələrində mövcuddur. Onlara Avropa və ya ABŞ kimi mülayim iqlimi olan bölgələrdə rast gəlinmir.
Filarial qurdlarla yoluxmuş şəxslər, onların periferik qanında mikrofilariyanın aşkar edilib-edilməməsindən asılı olaraq ya "mikrofilaraemik" və ya "amikrofilaraemik" kimi təsvir edilə bilər. Filariaz mikrofilaria hallarında ilk növbədə periferik qanda mikrofilariyanın birbaşa müşahidəsi ilə diaqnoz qoyulur. Gizli filarioz amikrofilaraemik hallarda klinik müşahidələr əsasında və bəzi hallarda qanda dövran edən antigenin tapılması ilə diaqnoz qoyulur.
Növləri
Bədənin təsir etdiyi hissədən asılı olaraq filarial qurdları üç növə bölünürlər:
- Limfatik filariozu — Vuchereria bancrofti, Brugia malayi və Brugia timori qurdları tərəfindən törədilir. Bu qurdlar limfa sistemini, o cümlədən limfa düyünlərini kolonizasiya edir və xroniki hallarda bu qurdlar fil xəstəliyinə səbəb olur.
- Dərialtı filariozu — Loa loa (göz qurdu), Mansonella streptocerca və Onchocerca volvulus parazitlər törədir. Bu qurdlar yalnız dərinin altında bir təbəqə tutur. loa Loa — loa filariasis, Onchocerca volvulus isə onxoserkoza (çay korluğu) səbəb olur.
- Seroz boşluq filariozu — qarın boşluğunun seroz boşluğunu tutan Mansonella perstans və Mansonella ozzardi qurdları törədir.
Adətən bir toxumada qalan yetkin qurdlar mikrofilariya kimi tanınan erkən sürfələr formalarını insanın qanına buraxırlar.
Simptomları
Limfatik filariozın ən yayılan simptomu fil xəstəliyidir - dərinin və altdakı qalınlaşması ilə şiş. Bu ağcaqanad dişləmələri ilə ötürülən ilk xəstəlikdir.Fil xəstəliyi limfa sistemində parazitlər məskunlaşdıqda baş verir. Fil xəstəliyi zamanı əsasən aşağı ətraflar, nadir hallarda qulaqlar və selikli qişalar təsirlənir. Bununla belə, müxtəlif növ filarial qurdlar bədənin müxtəlif hissələrinə təsir göstərir — Vuchereria bancrofti ayaqlara, qollara, vulvaya, döşlərə və xayaya təsir göstərə bilər (hidroselin əmələ gəlməsinə səbəb olur), Brugia timori isə nadir hallarda cinsiyyət orqanlarına təsir göstərir. Fil xəstəliyinin xroniki mərhələlərində olanlar adətən mikrofilariyalardan (amikrofilariyalardan) azad olurlar və tez-tez mikrofilariyalara, eləcə də yetkin qurdlara qarşı mənfi immunoloji reaksiyalara malikdirlər. Dərialtı qurdlar səpgi, köpəşmələr, həmçinin hiper və hipopiqmentasiyalı ləkələri ilə özünü göstərir.
Onchocerca volvulus gözlərdə özünü göstərir və dünyada korluğun əsas səbəblərindən biri olan "çay korluğuna" (onxoserkoz) səbəb olur. Seroz boşluq filariozu qarın ağrısı ilə yanaşı, dərialtı filariozlara bənzər simptomlarla özünü göstərir, çünki bu qurdlar dərin toxumalarda da yaşayır.
Diaqnozu
Filarioz adətən nazik və qalın qan yaxmalarında mikrofilariyanın müəyyən edilməsi ilə diaqnoz qoyulur. Barmağı sancdıqda barmaq ucunun kapilyarlarından qan alınır; qan nümunəsi üçün daha böyük damarlar istifadə edilə bilər, lakin ciddi vaxt məhdudiyyətlərinə riayət edilməlidir.
Qan ötürücü həşəratların qidalanma fəaliyyətini əks etdirən uyğun vaxtda götürülməlidir. Məsələn ağcaqanad tərəfindən daşınan V. bancrofti — gecə qan ğötürmək üçün üstünlük verilən vaxtdır. Loa loa maral milçəyi tərəfindən daşınır - gündüz qan ğötürmək üçün üstünlük verilir. Bu diaqnostik üsul yalnız qanı ağciyərlərdən dəriyə daşıyıcı kimi istifadə edən mikrofilariyalar üçün uyğundur.
M. streptocerca və O. volvulus kimi bəzi filarial qurdlar qandan istifadə etməyən mikrofilariyalar əmələ gətirir; onlar yalnız dəridə yaşayırlar. Bu qurdlar üçün diaqnoz dəri hissələrinə əsaslanır və istənilən vaxt həyata keçirilə bilər.
Konsentrasiya üsulları
Müxtəlif konsentrasiya üsulları tətbiq olunur: membran filtri, Knott konsentrasiyası üsulu və çökmə üsulu.
Diaqnoz qoymaq üçün dövran edən filarial antigenləri aşkar edən polimeraza zəncirvari reaksiya və antigenik analizlər də mövcuddur. Sonuncular amikrofilaraemik hallarda xüsusilə faydalıdır. Spot antigen testləri daha həssasdır və gecə vaxtı yox istənilən vaxt test etməyə imkan verir.
Limfa düyünlərinin aspiratı və şiloz maye də mikrofilariyaya səbəb ola bilər. KT və ya MRT kimi tibbi görüntüləmə, şilyoz mayedə filarialı aşkar edə bilər.
Müalicəsi
Tövsiyə olunan müalicə ivermektin ilə birləşdirilmiş albendazoldur. Dietilkarbamazin və albendazolun birləşməsi də təsirlidir.Dərmanların yan təsirləri arasında ürəkbulanma, qusma və baş ağrıları var. Dərmanlar insanın sağlamlığı üçün vacib olsa da, düzgün gigiyena da tələb olunur.
2003-cü ildə fil xəstəliyinin müalicəsi üçün geniş yayılmış antibiotik - doksisiklin təklif edilmişdir.
Tədqiqat qrupları
2015-ci ildə Uilliam K. Kampbell və Satoşi Omura ivermektinin daha təkmilləşmiş formasında limfatik filariazın baş verməsini azaldan avermektin dərmanının kəşfinə görə fiziologiya və tibb üzrə həmin il Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər.
Heyvanlarda
Filariasis həmçinin mal-qara, qoyun və it kimi ev heyvanlarına da təsir edə bilər.
Mal-qara
- Zərərli hemorragik dermatit mal-qarada Parafilaria bovicola tərəfindən törədilən klinik xəstəlikdir.
- Mal-qarada dəridaxili onxoserkoz Onchocerca dermata, O. ochengi və O. dukei səbəbiylə dəri zədələri ilə nəticələnir. O. ochengi insan O. volvulus onxoserkozla (çay korluğu) ilə sıx əlaqəlidir, eyni vektoru paylaşır və insan təbabəti tədqiqatlarında faydalı ola bilər.
- Stenofilaria assamensis və başqaları Asiyada mal-qarada müxtəlif xəstəliklərə səbəb olur.
Atlarda
- “Yay qanaxmaları” baş və yuxarı ətraflarda Parafilaria multipapillosa (Şimali Afrika, Cənubi və Şərqi Avropa, Asiya və Cənubi Amerika) tərəfindən törədilən hemorragik dərialtı düyünlərdir.
İtlərdə
- Ürək filariozuna Dirofilaria immitis səbəb olur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Disease Ontology (ing.). 2016.
- Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- Center for Disease Control and Prevention. "Lymphatic Filariasis". 27 May 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 18 July 2010.
- Prevention, CDC-Centers for Disease Control and. "CDC - Lymphatic Filariasis - General Information - Frequently Asked Questions". www.cdc.gov. 17 September 2020. 15 February 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 7 April 2023.
- "Lymphatic filariasis". Health Topics A to Z. Source: The World Health Organization. 2011-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-03-24.
- Wheeler, Lance. "Microfilaria of Dirofilaria immitis (Heartworms) Surrounded by Neoplastic Lymphocytes". Flickr (ingilis). 17 May 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 2 December 2017.
- Metzger, Wolfram Gottfried; Mordmüller, Benjamin. "Loa loa—does it deserve to be neglected?". The Lancet Infectious Diseases (ingilis). 14 (4). April 2014: 353–357. doi:10.1016/S1473-3099(13)70263-9. PMID 24332895. 2022-02-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-07.
- "Seva Fila" (PDF). JB Tropical Disease Research Centre & Department of Biochemistry, Mahatma Gandhi Institute of Medical Sciences. 2012-03-04 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-04-10.
- The Carter Center, Lymphatic Filariasis Elimination Program, 2008-07-20 tarixində , İstifadə tarixi: 2008-07-17
- U.S. Centers for Disease Control, Lymphatic Filariasis Treatment, 2010-05-04 tarixində , İstifadə tarixi: 2008-07-17
- Taylor MJ, Hoerauf A, Bockarie M. "Lymphatic filariasis and onchocerciasis". Lancet. 376 (9747). October 2010: 1175–85. doi:10.1016/s0140-6736(10)60586-7. PMID 20739055.
- Turkington, Carol A. "Filariasis". The Gale Encyclopedia of Public Health. 1: 351–353.
- Hewitt, Kirsten; Whitworth, James AG. "Filariasis". Medicine. 33 (8). 1 August 2005: 61–64. doi:10.1383/medc.2005.33.8.61.
- Hoerauf A, Mand S, Fischer K, Kruppa T, Marfo-Debrekyei Y, Debrah AY, Pfarr KM, Adjei O, Buttner DW, "Doxycycline as a novel strategy against bancroftian filariasis-depletion of Wolbachia endosymbionts from Wuchereria bancrofti and stop of microfilaria production", Med Microbiol Immunol (Berl), 192 (4), 2003: 211–6, doi:10.1007/s00430-002-0174-6, PMID 12684759
- Andersson, Jan; Forssberg, Hans; Zierath, Juleen R., "Avermectin and Artemisinin - Revolutionary Therapies against Parasitic Diseases" (PDF), The Nobel Assembly at Karolinska Institutet, 5 October 2015, 5 October 2015 tarixində (PDF), İstifadə tarixi: 5 October 2015
- Pringle, Heather, The Emperor and the Parasite, 3 March 2011, 6 December 2019 tarixində , İstifadə tarixi: 9 March 2011
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Filarioz Filarioidea cinsine aid olan parazitar qurdlarinin toretdiyi parazitar xestelik Onlar qara milcek ve agcaqanad kimi qanla qidalanan heseratlar terefinden yayilir ve helmintozlar adlanan xestelikler qrupuna aiddir FilariozXBT 10 KM B74 B74 9 B74 8 B74 1 B74 3 B74 4 B74 0 B74 2XBT 9 KM 125 9MeSH D005368 Bu parazitler vehsi tebietde Cenubi Asiyanin Afrikanin Cenubi Sakit okeanin ve Cenubi Amerikanin subtropik hisselerinde movcuddur Onlara Avropa ve ya ABS kimi mulayim iqlimi olan bolgelerde rast gelinmir Filarial qurdlarla yoluxmus sexsler onlarin periferik qaninda mikrofilariyanin askar edilib edilmemesinden asili olaraq ya mikrofilaraemik ve ya amikrofilaraemik kimi tesvir edile biler Filariaz mikrofilaria hallarinda ilk novbede periferik qanda mikrofilariyanin birbasa musahidesi ile diaqnoz qoyulur Gizli filarioz amikrofilaraemik hallarda klinik musahideler esasinda ve bezi hallarda qanda dovran eden antigenin tapilmasi ile diaqnoz qoyulur NovleriBedenin tesir etdiyi hisseden asili olaraq filarial qurdlari uc nove bolunurler Limfatik filariozu Vuchereria bancrofti Brugia malayi ve Brugia timori qurdlari terefinden toredilir Bu qurdlar limfa sistemini o cumleden limfa duyunlerini kolonizasiya edir ve xroniki hallarda bu qurdlar fil xesteliyine sebeb olur Derialti filariozu Loa loa goz qurdu Mansonella streptocerca ve Onchocerca volvulus parazitler toredir Bu qurdlar yalniz derinin altinda bir tebeqe tutur loa Loa loa filariasis Onchocerca volvulus ise onxoserkoza cay korlugu sebeb olur Seroz bosluq filariozu qarin boslugunun seroz boslugunu tutan Mansonella perstans ve Mansonella ozzardi qurdlari toredir Adeten bir toxumada qalan yetkin qurdlar mikrofilariya kimi taninan erken surfeler formalarini insanin qanina buraxirlar SimptomlariLimfatik filariozin en yayilan simptomu fil xesteliyidir derinin ve altdaki qalinlasmasi ile sis Bu agcaqanad dislemeleri ile oturulen ilk xestelikdir Fil xesteliyi limfa sisteminde parazitler meskunlasdiqda bas verir Fil xesteliyi zamani esasen asagi etraflar nadir hallarda qulaqlar ve selikli qisalar tesirlenir Bununla bele muxtelif nov filarial qurdlar bedenin muxtelif hisselerine tesir gosterir Vuchereria bancrofti ayaqlara qollara vulvaya doslere ve xayaya tesir gostere biler hidroselin emele gelmesine sebeb olur Brugia timori ise nadir hallarda cinsiyyet orqanlarina tesir gosterir Fil xesteliyinin xroniki merhelelerinde olanlar adeten mikrofilariyalardan amikrofilariyalardan azad olurlar ve tez tez mikrofilariyalara elece de yetkin qurdlara qarsi menfi immunoloji reaksiyalara malikdirler Derialti qurdlar sepgi kopesmeler hemcinin hiper ve hipopiqmentasiyali lekeleri ile ozunu gosterir Onchocerca volvulus gozlerde ozunu gosterir ve dunyada korlugun esas sebeblerinden biri olan cay korluguna onxoserkoz sebeb olur Seroz bosluq filariozu qarin agrisi ile yanasi derialti filariozlara benzer simptomlarla ozunu gosterir cunki bu qurdlar derin toxumalarda da yasayir DiaqnozuDirofilaria immitis Urek qurdlari lenfomali bir itin limfa duyunlerinde mikrofilarialar Bu korpe nematod xercengin coxsayli elametlerini gosteren yetismemis orta ve boyuk limfositlerden ibaret bir torbada yerlesir Filarioz adeten nazik ve qalin qan yaxmalarinda mikrofilariyanin mueyyen edilmesi ile diaqnoz qoyulur Barmagi sancdiqda barmaq ucunun kapilyarlarindan qan alinir qan numunesi ucun daha boyuk damarlar istifade edile biler lakin ciddi vaxt mehdudiyyetlerine riayet edilmelidir Qan oturucu heseratlarin qidalanma fealiyyetini eks etdiren uygun vaxtda goturulmelidir Meselen agcaqanad terefinden dasinan V bancrofti gece qan goturmek ucun ustunluk verilen vaxtdir Loa loa maral milceyi terefinden dasinir gunduz qan goturmek ucun ustunluk verilir Bu diaqnostik usul yalniz qani agciyerlerden deriye dasiyici kimi istifade eden mikrofilariyalar ucun uygundur M streptocerca ve O volvulus kimi bezi filarial qurdlar qandan istifade etmeyen mikrofilariyalar emele getirir onlar yalniz deride yasayirlar Bu qurdlar ucun diaqnoz deri hisselerine esaslanir ve istenilen vaxt heyata kecirile biler Konsentrasiya usullari Muxtelif konsentrasiya usullari tetbiq olunur membran filtri Knott konsentrasiyasi usulu ve cokme usulu Diaqnoz qoymaq ucun dovran eden filarial antigenleri askar eden polimeraza zencirvari reaksiya ve antigenik analizler de movcuddur Sonuncular amikrofilaraemik hallarda xususile faydalidir Spot antigen testleri daha hessasdir ve gece vaxti yox istenilen vaxt test etmeye imkan verir Limfa duyunlerinin aspirati ve siloz maye de mikrofilariyaya sebeb ola biler KT ve ya MRT kimi tibbi goruntuleme silyoz mayede filariali askar ede biler MualicesiTovsiye olunan mualice ivermektin ile birlesdirilmis albendazoldur Dietilkarbamazin ve albendazolun birlesmesi de tesirlidir Dermanlarin yan tesirleri arasinda urekbulanma qusma ve bas agrilari var Dermanlar insanin saglamligi ucun vacib olsa da duzgun gigiyena da teleb olunur 2003 cu ilde fil xesteliyinin mualicesi ucun genis yayilmis antibiotik doksisiklin teklif edilmisdir Tedqiqat qruplari 2015 ci ilde Uilliam K Kampbell ve Satosi Omura ivermektinin daha tekmillesmis formasinda limfatik filariazin bas vermesini azaldan avermektin dermaninin kesfine gore fiziologiya ve tibb uzre hemin il Nobel mukafatina layiq gorulmusduler HeyvanlardaFilariasis hemcinin mal qara qoyun ve it kimi ev heyvanlarina da tesir ede biler Mal qara Zererli hemorragik dermatit mal qarada Parafilaria bovicola terefinden toredilen klinik xestelikdir Mal qarada deridaxili onxoserkoz Onchocerca dermata O ochengi ve O dukei sebebiyle deri zedeleri ile neticelenir O ochengi insan O volvulus onxoserkozla cay korlugu ile six elaqelidir eyni vektoru paylasir ve insan tebabeti tedqiqatlarinda faydali ola biler Stenofilaria assamensis ve basqalari Asiyada mal qarada muxtelif xesteliklere sebeb olur Atlarda Yay qanaxmalari bas ve yuxari etraflarda Parafilaria multipapillosa Simali Afrika Cenubi ve Serqi Avropa Asiya ve Cenubi Amerika terefinden toredilen hemorragik derialti duyunlerdir Itlerde Urek filariozuna Dirofilaria immitis sebeb olur Hemcinin baxAskaridoz HelmintozlarIstinadlarDisease Ontology ing 2016 Monarch Disease Ontology release 2018 06 29 2018 06 29 2018 Center for Disease Control and Prevention Lymphatic Filariasis 27 May 2010 tarixinde Istifade tarixi 18 July 2010 Prevention CDC Centers for Disease Control and CDC Lymphatic Filariasis General Information Frequently Asked Questions www cdc gov 17 September 2020 15 February 2015 tarixinde Istifade tarixi 7 April 2023 Lymphatic filariasis Health Topics A to Z Source The World Health Organization 2011 09 18 tarixinde Istifade tarixi 2013 03 24 Wheeler Lance Microfilaria of Dirofilaria immitis Heartworms Surrounded by Neoplastic Lymphocytes Flickr ingilis 17 May 2022 tarixinde Istifade tarixi 2 December 2017 Metzger Wolfram Gottfried Mordmuller Benjamin Loa loa does it deserve to be neglected The Lancet Infectious Diseases ingilis 14 4 April 2014 353 357 doi 10 1016 S1473 3099 13 70263 9 PMID 24332895 2022 02 12 tarixinde Istifade tarixi 2023 04 07 Seva Fila PDF JB Tropical Disease Research Centre amp Department of Biochemistry Mahatma Gandhi Institute of Medical Sciences 2012 03 04 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 04 10 The Carter Center Lymphatic Filariasis Elimination Program 2008 07 20 tarixinde Istifade tarixi 2008 07 17 U S Centers for Disease Control Lymphatic Filariasis Treatment 2010 05 04 tarixinde Istifade tarixi 2008 07 17 Taylor MJ Hoerauf A Bockarie M Lymphatic filariasis and onchocerciasis Lancet 376 9747 October 2010 1175 85 doi 10 1016 s0140 6736 10 60586 7 PMID 20739055 Turkington Carol A Filariasis The Gale Encyclopedia of Public Health 1 351 353 Hewitt Kirsten Whitworth James AG Filariasis Medicine 33 8 1 August 2005 61 64 doi 10 1383 medc 2005 33 8 61 Hoerauf A Mand S Fischer K Kruppa T Marfo Debrekyei Y Debrah AY Pfarr KM Adjei O Buttner DW Doxycycline as a novel strategy against bancroftian filariasis depletion of Wolbachia endosymbionts from Wuchereria bancrofti and stop of microfilaria production Med Microbiol Immunol Berl 192 4 2003 211 6 doi 10 1007 s00430 002 0174 6 PMID 12684759 Andersson Jan Forssberg Hans Zierath Juleen R Avermectin and Artemisinin Revolutionary Therapies against Parasitic Diseases PDF The Nobel Assembly at Karolinska Institutet 5 October 2015 5 October 2015 tarixinde PDF Istifade tarixi 5 October 2015 Pringle Heather The Emperor and the Parasite 3 March 2011 6 December 2019 tarixinde Istifade tarixi 9 March 2011Xarici kecidler