Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bakteriyalar (lat. Bacteria) — təkhüceyrəli mikroorqanizmalardır. Prokaryotik mikroorqanizmlərin əksəriyyətini təşkil edən qrupdur. Böyüklükləri 0,1–10 mm arasındadır. Bakteriyaların dünya üzərində 3,5 milyard ildir yaşadıqları bilinməkdədir. Dünyada ən çox yayılmış orqanizmlərdir və yer kürəsində həyatın davam etməsi üçün böyük önəm təşkil etməkdədirlər.
| Bakteriyalar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Bakteriyalar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Bakteriyaların öyrənilmə tarixi
Bakteriyalar hələ yaxşı öyrənilməyəndə bitkilərə aid edilirdi. "Bağırsaq florası" anlayışı da buradan yaranıb.
Yarımaləmlər
- Arxebakteriyalar
- Əsl bakteriyalar
- Oksifotobakteriyalar
Arxebakteriyalar: əsasən, metansintezedici bakteriyalardır. Növlərinin sayı 40-dan çoxdur. Arxebakteriyalarda fotosintez xlorofil yox, bakteriorodopsin əsasında baş verir.
Əsl bakteriyalar: anaerob və aerob heterotrofların, bəzən isə anaerob fotosintezedici avtotrof prokariotlaron, müxtəlif qruplarıdır.
Oksifotobakteriyalar: aerob fotosintezedici prokariotlardır (sinobakteriyalar və xlorosibakteriyalar).
Bakteriyaları kəşf edən Antoni van Levenhuk (XVII) olub. Ən qədim geoloji dövrdə biosferin yaranmasında ayrı-ayrı qrup prokariotların rolu böyükdür. bakterial fəallıq karbonatların, dəmir filizinin, sulfid, silisium, fosforit, boksit və s yataqlarının əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur.
Prokariotlar birhüceyrəli və ya kolonial orqanizmlərdir. Bakterial hüceyrə xaricdən müxtəlif polisaxarid və lipoproteinlərdən əmələ gəlmiş sıx qılafla – yəni, hüceyrə divarı ilə örtülmüşdür. Bir çox bakteriyaların hüceyrə divarı xaricdən selikli kapsul ilə əhatə olunmuşdur.
Bakteriyaların müxtəlifliyi
Bir qram torpaqda təxminən 40 milyon, 1 millilitr şirin suda isə 1 milyon qədər bakteriya hüceyrəsi tapılır. Yer kürəsindəki toplam bakteriya kütləsi bütün mövcud bitki və heyvan cəmindən daha çoxdur. Yaşadıqları mühit şəraitindən aslı olaraq bakteriyalar geniş müxtəlifliyə malikdir. Onlar hüceyrələrinin forması, tənəffüs, qidalanma və digər xüsusiyyətlərinə görə də bir birindən fərqlənir. Qidalanma tiplərinə görə bakteriyalar avtotrof və heterotrof bakteriyalara bölünür.
Avtotrof bakteriyalar
Avtotrof bakteriyalar karbon qazını mənimsəyərək və karbondan istifadə edərək üzvi maddələr yaratmaq qabiliyyətinə malikdir. Qeyri-üzvi maddələrdən üzvi maddələr sintez etmə qabiliyyətinə malikdirlər. Bunlar özləri də enerjidən istifadəsinə görə iki qrupa, fototrof və xemotrof bakteriyalara bölünür.
Fototrof bakteriyalar
Yaşıl bitkilər kimi, fotosintez prosesini həyata keçirərək üzvi maddələr sintez edir. Onlar enerji mənbəyi kimi günəş enerjisindən istifadə edirlər. Bu bakteriyalar yaşıl və qırmızı bakteriyalar, həmçinin siano bakteriyalar aiddir. Lakin digər fotosintezedici bakteriyalardan fərqli olaraq, sianobakteriyalar ətraf mühitə oksigen qazı xaric edir.
Xemotrof bakteriyalar
Ko ramala Fototroflar kimi , qeyri-üzvi maddələrdən üzvi maddələr sintez edir, lakin günəşdən deyil, kimyəvi rabitələrdən enerji alır (məsələn, dəmir və kükürd bakteriyaları).
Heterotrof bakteriyalar
Heterotrof bakteriyalar isə karbonu yalnız hazır üzvi birləşmələrdən mənimsəyir. B kisicamal kteriyaların əksəriyyəti heterotrof yolla qidalanır. Lazım olan üzvi maddələri xarici mühitdən alır. Bu səbəbdən parazit və saprofit bakteriyalara bölünür. Parazit bakteriyalar digər canlılarda parazitlik edərək onların üzvi maddələri ilə qidalanır, nəticədə xəstəlik törədir. Bitki, heyvan və insanlarda xəstəlik törədən bir çox parazit bakteriyalara rast gəlinir. Saprofit bakteriyalar üzvi qalıqlarla qidalanır. İfraz etdikləri maddələrlə ölmüş orqanizmlərin parçalanmasında və çürüməsi prosesində iştirak edir. Hetrotrof çürüntü bakteriyaları bitki və heyvan qalıqlarını çürüdərək minerallaşdırır. Saprofit bakteriyalara qıcqırma bakteriyaları da aiddir.
Torpaqdakı bakteriyalar
Torpaqda hemotraf bakteriyalar geniş yayılmışdır. Bunlardan dəmir bakteriyaları böyük maraq doğurur. Onlar dəmirin aşağı oksidli birləşməsini dəmir oksid formasına çevirir: 2FeCO3+3H2O+O=2Fe(OH)3+2CO2+121.2 coul Təbiətdə azotun dövranında bilavasitə iştirak edən bakteriyalar xüsusi yer tutur. Bunlar torpaqda nitrifikasiya prosesi apararaq ammoniumu azot turşusuna çevirir: 2NH3+3O2=2HNO2+2H2O+718.9 coul belə reaksiyası Nitronomonos tipli bakteriyaların köməyilə gedir. Sonra azot turşusu nitrat turşusuna qədər oksidləşir: 2HNO2+O2=2HNO3+108.7 coul. Bu reaksiyada nitrobacterlər iştirak edir. Nitrifikasiya prosesindən başqa torpaqda mikroorqanizmlərin təsirilə başqa bir proses denitrifikasiya və ya nitratların sərbəst azota qədər prosesi gedir. Bu proses iki mərhələdə keçir: əvvəlcə nitratlar nitritlərə qədər, sonra isə nitritlər – sərbəst azota qədər bərpa () olunur. C6H12O6+4NO3=6CO2+6H2O+2N2 və ya 3C+4KNO2+H2O=2KHCO3+K2CO3+2N2 .
Denitrifikasiya prosesi denitrifikator bakteriyaların təsirilə baş verir. Mühüm orqanizmlərdən 1860-cı ildə İ.S.Voronin tərəfindən tapılan hemotroflar – kök bakteriyaları və anaerob mikroorqanizmin – klostridiumu göstərmək olar. Hər iki mikroorqanizm növü azotun dövranında fəal iştirak edir, odur ki, onların və torpağın münbitliyində böyük əhəmiyyəti vardır.
Xarici keçidlər
- Bakteriyalar haqqinda ümumi məlumat
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Qiulia Enders "Füsunkar bağırsaq", Bakı, "Qanun nəşriyyatı" — 2020, 280 s.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bakteriyalar lat Bacteria tekhuceyreli mikroorqanizmalardir Prokaryotik mikroorqanizmlerin ekseriyyetini teskil eden qrupdur Boyuklukleri 0 1 10 mm arasindadir Bakteriyalarin dunya uzerinde 3 5 milyard ildir yasadiqlari bilinmekdedir Dunyada en cox yayilmis orqanizmlerdir ve yer kuresinde heyatin davam etmesi ucun boyuk onem teskil etmekdedirler BakteriyalarElmi tesnifatDomen BakteriyalarBeynelxalq elmi adiBacteria Carl Woese Otto Kandler amp Mark Wheelis 2024Sekil axtarisiITIS 50NCBI 2EOL 288 562108Xolera bakteriyasiBakteriyalarin oyrenilme tarixiBakteriyalar hele yaxsi oyrenilmeyende bitkilere aid edilirdi Bagirsaq florasi anlayisi da buradan yaranib YarimalemlerArxebakteriyalar Esl bakteriyalar Oksifotobakteriyalar Arxebakteriyalar esasen metansintezedici bakteriyalardir Novlerinin sayi 40 dan coxdur Arxebakteriyalarda fotosintez xlorofil yox bakteriorodopsin esasinda bas verir Esl bakteriyalar anaerob ve aerob heterotroflarin bezen ise anaerob fotosintezedici avtotrof prokariotlaron muxtelif qruplaridir Oksifotobakteriyalar aerob fotosintezedici prokariotlardir sinobakteriyalar ve xlorosibakteriyalar Bakteriyalari kesf eden Antoni van Levenhuk XVII olub En qedim geoloji dovrde biosferin yaranmasinda ayri ayri qrup prokariotlarin rolu boyukdur bakterial fealliq karbonatlarin demir filizinin sulfid silisium fosforit boksit ve s yataqlarinin emele gelmesine sebeb olmusdur Prokariotlar birhuceyreli ve ya kolonial orqanizmlerdir Bakterial huceyre xaricden muxtelif polisaxarid ve lipoproteinlerden emele gelmis six qilafla yeni huceyre divari ile ortulmusdur Bir cox bakteriyalarin huceyre divari xaricden selikli kapsul ile ehate olunmusdur Bakteriyalarin muxtelifliyiBir qram torpaqda texminen 40 milyon 1 millilitr sirin suda ise 1 milyon qeder bakteriya huceyresi tapilir Yer kuresindeki toplam bakteriya kutlesi butun movcud bitki ve heyvan ceminden daha coxdur Yasadiqlari muhit seraitinden asli olaraq bakteriyalar genis muxtelifliye malikdir Onlar huceyrelerinin formasi teneffus qidalanma ve diger xususiyyetlerine gore de bir birinden ferqlenir Qidalanma tiplerine gore bakteriyalar avtotrof ve heterotrof bakteriyalara bolunur Avtotrof bakteriyalar Avtotrof bakteriyalar karbon qazini menimseyerek ve karbondan istifade ederek uzvi maddeler yaratmaq qabiliyyetine malikdir Qeyri uzvi maddelerden uzvi maddeler sintez etme qabiliyyetine malikdirler Bunlar ozleri de enerjiden istifadesine gore iki qrupa fototrof ve xemotrof bakteriyalara bolunur Fototrof bakteriyalar Yasil bitkiler kimi fotosintez prosesini heyata kecirerek uzvi maddeler sintez edir Onlar enerji menbeyi kimi gunes enerjisinden istifade edirler Bu bakteriyalar yasil ve qirmizi bakteriyalar hemcinin siano bakteriyalar aiddir Lakin diger fotosintezedici bakteriyalardan ferqli olaraq sianobakteriyalar etraf muhite oksigen qazi xaric edir Xemotrof bakteriyalar Ko ramala Fototroflar kimi qeyri uzvi maddelerden uzvi maddeler sintez edir lakin gunesden deyil kimyevi rabitelerden enerji alir meselen demir ve kukurd bakteriyalari Heterotrof bakteriyalar Heterotrof bakteriyalar ise karbonu yalniz hazir uzvi birlesmelerden menimseyir B kisicamal kteriyalarin ekseriyyeti heterotrof yolla qidalanir Lazim olan uzvi maddeleri xarici muhitden alir Bu sebebden parazit ve saprofit bakteriyalara bolunur Parazit bakteriyalar diger canlilarda parazitlik ederek onlarin uzvi maddeleri ile qidalanir neticede xestelik toredir Bitki heyvan ve insanlarda xestelik toreden bir cox parazit bakteriyalara rast gelinir Saprofit bakteriyalar uzvi qaliqlarla qidalanir Ifraz etdikleri maddelerle olmus orqanizmlerin parcalanmasinda ve curumesi prosesinde istirak edir Hetrotrof curuntu bakteriyalari bitki ve heyvan qaliqlarini curuderek minerallasdirir Saprofit bakteriyalara qicqirma bakteriyalari da aiddir Torpaqdaki bakteriyalarTorpaqda hemotraf bakteriyalar genis yayilmisdir Bunlardan demir bakteriyalari boyuk maraq dogurur Onlar demirin asagi oksidli birlesmesini demir oksid formasina cevirir 2FeCO3 3H2O O 2Fe OH 3 2CO2 121 2 coul Tebietde azotun dovraninda bilavasite istirak eden bakteriyalar xususi yer tutur Bunlar torpaqda nitrifikasiya prosesi apararaq ammoniumu azot tursusuna cevirir 2NH3 3O2 2HNO2 2H2O 718 9 coul bele reaksiyasi Nitronomonos tipli bakteriyalarin komeyile gedir Sonra azot tursusu nitrat tursusuna qeder oksidlesir 2HNO2 O2 2HNO3 108 7 coul Bu reaksiyada nitrobacterler istirak edir Nitrifikasiya prosesinden basqa torpaqda mikroorqanizmlerin tesirile basqa bir proses denitrifikasiya ve ya nitratlarin serbest azota qeder prosesi gedir Bu proses iki merhelede kecir evvelce nitratlar nitritlere qeder sonra ise nitritler serbest azota qeder berpa olunur C6H12O6 4NO3 6CO2 6H2O 2N2 ve ya 3C 4KNO2 H2O 2KHCO3 K2CO3 2N2 Denitrifikasiya prosesi denitrifikator bakteriyalarin tesirile bas verir Muhum orqanizmlerden 1860 ci ilde I S Voronin terefinden tapilan hemotroflar kok bakteriyalari ve anaerob mikroorqanizmin klostridiumu gostermek olar Her iki mikroorqanizm novu azotun dovraninda feal istirak edir odur ki onlarin ve torpagin munbitliyinde boyuk ehemiyyeti vardir Xarici kecidlerBakteriyalar haqqinda umumi melumatHemcinin baxMikroorqanizmlerEdebiyyatQiulia Enders Fusunkar bagirsaq Baki Qanun nesriyyati 2020 280 s IstinadlarWhitman WB Coleman DC Wiebe WJ Prokaryotes the unseen majority Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 95 12 1998 6578 83 Bibcode 1998PNAS 95 6578W doi 10 1073 pnas 95 12 6578 PMC 33863 PMID 9618454