BMT nin iqlim Dəyişmələri üzrə çərçivə Konvensiyası ing Framework Convention on Climate Change UN FCCC Birləşmiş Millətl

BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyası (ing. Framework Convention on Climate Change, UN FCCC) — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyalarını sabitləşdirməklə "insanların iqlim sisteminə təhlükəli müdaxiləsi" ilə mübarizə aparmaq üçün ölkələr arasında beynəlxalq müqavilədir. 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda keçirilən BMT-nin Ətraf Mühit və İnkişaf üzrə Konfransında (UNCED) 154 dövlət tərəfindən imzalanıb. Katibliyi öncə Cenevrədə olsa da, 1996-cı ildə Bonna köçüb. Müqavilə 21 mart 1994-cü ildə qüvvəyə minmişdir. "UN FCCC" həm də Almaniyanın Bonn şəhərindəki BMT Kampusunda ofisləri olan, konvensiyanın fəaliyyətinə dəstək verməklə məsul Katibliyin adıdır.

BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyası
ing. UNFCCC

Müqavilənin tipi	Beynəlxalq ekoloji saziş
Hazırlanma tarixi	9 may 1992
İmzalanma tarixi	4–14 iyun 1992 20 iyun 1992 – 19 iyun 1993
İmzalanma yeri	Rio-de-Janeyro, Braziliya Nyu-York, ABŞ

Qüvvəyə minməsi	21 mart 1994
İmzalayanlar	165
Tərəflər	198
Veb-saytı	unfccc.int
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Çərçivə Konvensiyasının son məqsədi onun 2-ci maddəsində:"atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyalarının iqlim sisteminə təhlükəli antropogen [yəni insan səbəbli] müdaxiləsinin qarşısını alacaq səviyyədə sabitləşdirilməlidir" şəklində göstərilib. Müqavilə, ekosistemlərin iqlim dəyişmələrinə təbii şəkildə uyğunlaşmasına, qida istehsalının gücləndirilməsini təmin etməyə, iqtisadi inkişafın davamlı şəkildə davam etməsinə imkan verən davamlı elmi araşdırmalara və müntəzəm görüşlərə, danışıqlara və gələcək siyasət sazişlərinə çağırırdı.

1997-ci ildə imzalanmış və 2005–2020-ci illəri əhatə edən Kioto protokolu UNFCCC çərçivəsində tədbirlərin ilk icrası olmuşdur. Kioto protokolu 2016-cı ildə qüvvəyə minən Paris sazişi ilə əvəz olundu. 2022-ci ilə qədər UN FCCC-də 198 tərəfdar var idi. Onun ali qərar qəbuledici orqanı olan Tərəflər Konfransı (COP), iqlim dəyişmələri ilə mübarizədə irəliləyişi qiymətləndirmək üçün hər il toplanır. Əsas imzalayan dövlətlər öz fərdi öhdəliklərinə əməl etmədiklərinə görə, UNFCCC qəbul edildiyi gündən karbon qazı emissiyasını azaltmaqdakı yönündəki fəaliyyətindəki uğursuzluğu tənqid olunur..

Müqavilə imzalayan dövlətlərin üç kateqoriyası üçün müxtəlif məsuliyyətlər müəyyən edilib. Bu kateqoriyalar inkişaf etmiş ölkələr, xüsusi maliyyə öhdəlikləri olan inkişaf etmiş ölkələr və inkişaf etməkdə olan ölkələrdir. Əlavə 1 ölkələri də adlandırılan inkişaf etmiş ölkələr əvvəlcə 38 dövlətdən, 13-ü demokratiyaya və bazar iqtisadiyyatına keçiddə olan Şərqi Avropa dövlətləri və Avropa İttifaqından ibarət idi. Hamısı İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına (OECD) aiddirlər.

Əlavə I ölkələri istixana qazlarının antropogen emissiyalarını məhdudlaşdırmaqla iqlim dəyişmələrinin yumşaldılmasına dair milli siyasətlər qəbul etməyə və müvafiq tədbirlər görməyə, habelə ayrı-ayrılıqda və ya birlikdə 1990-cı il emissiya səviyyələrinə görə atılan addımlar haqqında hesabat verməyə çağırılır. Xüsusi maliyyə öhdəlikləri olan inkişaf etmiş ölkələr Əlavə II ölkələri adlanır. Demokratiyaya və bazar iqtisadiyyatına keçiddə olan ölkələr istisna olmaqla, bunlara Əlavə I-in bütün ölkələri daxildir. Əlavə II ölkələri Monreal protokolu ilə nəzarət olunmayan bütün istixana qazları üçün mənbələr üzrə emissiyalarının milli inventarlarını hazırlamaq və onların udma qurğuları vasitəsilə atılması öhdəliyinə əməl etmək istiqamətində inkişaf etməkdə olan ölkələrin çəkdiyi xərcləri ödəmək üçün yeni və əlavə maliyyə resursları təqdim etməyə çağırılır. Bundan sonra inkişaf etməkdə olan ölkələrdən öz inventarlarını UNFCCC katibliyinə təqdim etmələri tələb olunur.

UNFCCC, xüsusilə əsas beynəlxalq müqavilələrdəki (Kioto protokolu və Paris sazişi) çatışmazlıqlara görə tənqidlərlə üzləşib. Məsələn, Paris sazişinin iqlimlə bağlı məqsədlərinə çatmaq üçün effektivliyi müzakirə olunmasına baxmayaraq, əksər ekspertlər bunun qlobal temperatur artımını 1,5 °C-dən aşağı saxlamaq kimi daha iddialı məqsəd üçün yetərli olmadığını bildirirlər. Mümkün icra mexanizmləri, istixana qazları emissiyaları üçün tarixi məsuliyyət (iqlim ədaləti) və inkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə dəstəyi (məsələn, Yaşıl İqlim Fondu vasitəsilə) ətrafında müzakirələr aparılır.^[]

İnkişafı

(IPCC) ilk qiymətləndirmə hesabatı 1990-cı ildə yaradıldı. Hesabatda bu günə qədər olan elmi konsensusun geniş icmalı verilmişdir. Hesabatda istiləşmənin sübutuna dair məsələlərin müzakirəsinə geniş yer verilmişdi. Müəlliflər insanların fəaliyyəti nəticəsində atmosferdə istixana qazlarının artdığına əmin olduqlarını bildiriblər. Bu da, Yer səthinin daha çox istiləşməsi ilə nəticələnir. Hesabat, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının (UN FCCC) yaradılmasına rəvac verib.

1992-ci il Konvensiya sazişi

Konvensiyanın mətni 1992-ci il aprelin 30-dan mayın 9-dək Nyu-Yorkda Hökumətlərarası Danışıqlar Komitəsinin iclası zamanı hazırlanmışdır. Konvensiya 9 may 1992-ci ildə qəbul edilmiş və 4 iyun 1992-ci ildə Rio-de-Janeyroda Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit və İnkişaf üzrə Konfransında (UNCED) imzalanmaq üçün açılmışdır (Yer Sammiti adı ilə məşhurdur). 12 iyun 1992-ci ildə 154 ölkə UN FCCC imzalandı, bu sənəd ratifikasiya edildikdən sonra imzalayanların hökumətləri "Yerin iqlim sisteminə təhlükəli antropogen müdaxilənin qarşısının alınması" məqsədilə istixana qazlarının atmosferdəki konsentrasiyalarını azaltmağı öhdəsinə götürdü. Bu öhdəlik istixana qazları emissiyalarının əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasını tələb edir. Konvensiyanın tərəfdarları iqlim dəyişmələri ilə mübarizədə irəliləyişi qiymətləndirmək üçün 1995-ci ildən etibarən hər il keçirilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri Konfranslarında (COP) görüşürlər.

Konvensiyanın 3(1)-cü maddəsində deyilir ki, Tərəflər "ümumi, lakin fərqləndirilmiş məsuliyyətlər və müvafiq imkanlar" əsasında iqlim sistemini qorumaq üçün hərəkət etməlidirlər və inkişaf etmiş ölkələr iqlim dəyişmələrinin həllinə "rəhbərlik etməlidirlər". 4-cü maddəyə əsasən, bütün tərəflər, məsələn, iqlim dəyişmələrinin yumşaldılması ilə bağlı ümumi öhdəlikləri öz üzərlərinə götürürlər. 4-cü maddənin 7-ci bəndində deyilir:

İnkişaf etməkdə olan ölkələrin Konvensiya üzrə öhdəliklərini nə dərəcədə səmərəli şəkildə yerinə yetirmələri inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən maliyyə resursları ilə bağlı Konvensiya üzrə öhdəliklərinin effektiv şəkildə həyata keçirilməsindən asılı olacaqdır və texnologiyanın transferi, iqtisadi və sosial inkişafın və yoxsulluğun aradan qaldırılmasının inkişaf etməkdə olan tərəflərin birinci və əsas prioritetləri olduğunu tam nəzərə alacaqdır.

Ümumi məqsəd

Çərçivə Konvensiyasının son məqsədi 2-ci maddədə: "atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyalarının iqlim sisteminə təhlükəli antropogen müdaxilənin qarşısını alacaq səviyyədə sabitləşdirilməsi" verilmişdir. Konvensiyanın 2-ci maddəsində, buna "ekosistemlərin iqlim dəyişmələrinə təbii uyğunlaşmasına, ərzaq istehsalının təhlükə altına düşməməsinə və iqtisadi inkişafın davamlı şəkildə davam etməsinə imkan vermək üçün kifayət qədər vaxt çərçivəsində nail olmaq lazım olduğu" verilmişdir.

Altı prioritet sahə

İqlimin Yaxşılaşdırılması üzrə Fəaliyyət (ACE) 2015-ci ildə UNFCCC tərəfindən bu mövzuda "6 Maddə" başlığı ilə qəbul edilmiş bir termindir. Bu, konvensiyanın ilkin mətninin (1992) 6-cı maddəsinə istinad edir və altı prioritet sahəyə: təhsil, təlim, ictimai məlumatlandırma, ictimai iştirakçılıq, ictimaiyyətin məlumat əldə etməsi və bu məsələlər üzrə beynəlxalq əməkdaşlığa diqqət yetirilir. Vurğulanan bütün altı sahənin həyata keçirilməsi hər kəsin iqlim dəyişmələrinin yaratdığı problemləri dərk etməsi və həllində iştirak etməsi üçün əsas amil kimi müəyyən edilmişdir. ACE, hökumətləri təhsil və ictimai maarifləndirmə proqramları hazırlamağa və həyata keçirməyə, elmi, texniki və idarəedici kadrları hazırlamağa, informasiyaya çıxışı gücləndirməyə, iqlim dəyişmələri və onun təsirlərinin həllində ictimaiyyətin iştirakını təşviq etməyə çağırır. O, həmçinin ölkələri yaxşı təcrübə və öyrənilmiş sahələrin mübadilə yolu ilə və milli institutları gücləndirməklə bu prosesdə əməkdaşlığa daçağırır. Bu geniş fəaliyyət dairəsi xüsusi məqsədlərlə idarə olunur ki, bu da iqlimə uyğunlaşma və təsirlərinin yumşaldılması tədbirlərinin effektiv şəkildə həyata keçirilməsi və UN FCCC-nin son məqsədinə nail olmaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Əsas sazişlər və protokollar

Kioto protokolu

Kioto protokolu (yaponca: 京都議定書, Hepbörn: Kyōto Giteisho) 1992-ci il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasını (UN FCCC) genişləndirən beynəlxalq müqavilədir və iştirakçı dövlətləri ilə istixana qazları emissiyalarını azaltmağı öhdəsinə götürür. Kioto protokolu 11 dekabr 1997-ci ildə Yaponiyanın Kioto şəhərində qəbul edilmiş və 16 fevral 2005-ci ildə qüvvəyə minmişdir. 2020-ci ildə Protokola 192 tərəfdar dövlət (Kanada 2012-ci ilin dekabrından qüvvəyə minmiş protokoldan çıxdı) qoşulub.

Kioto protokolu UN FCCC-nin atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyalarını "iqlim sisteminə təhlükəli antropogen müdaxilənin qarşısını alacaq səviyyəyə" endirməklə qlobal istiləşmənin başlanğıcını azaltmaq məqsədini həyata keçirib (maddə 2). Kioto protokolu Əlavə A-da sadalanan yeddi istixana qazına: karbon qazı (CO₂), metan (CH₄), azot oksidi (N₂O), hidroftorkarbonlar (HFCs), perfluorokarbonlar (PFC), kükürd heksaflorid (SF₆), azot trifluorid (NF₃) tətbiq edilir. Doha raundunda ikinci uyğunluq dövrü üçün azot trifluorid də əlavə edildi.

Protokol ümumi, lakin fərqləndirilmiş öhdəliklər prinsipinə əsaslanırdı: o, ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadi inkişaf sayəsində iqlim dəyişmələri ilə mübarizədə müxtəlif imkanlara malik olduğunu qəbul edir və buna görə də atmosferdəki istixana qazlarının hazırkı səviyyələrinə tarixən cavabdeh olduqlarını əsas götürərək, cari emissiyaları azaltmaq öhdəliyini inkişaf etmiş ölkələrin üzərinə qoyurdu.

Protokolun ilk öhdəlik dövrü 2008-ci ildə başlayıb və 2012-ci ildə başa çatıb. Birinci öhdəlik müddətində tam şəkildə iştirak edən 36 ölkənin hamısı Protokola əməl etmişdir. Bununla belə, doqquz ölkə digər ölkələrdə emissiyaların azaldılmasını maliyyələşdirməklə çeviklik mexanizmlərinə müraciət etməli oldu, çünki onların milli emissiyaları hədəflərindən bir qədər çox idi. 2007–2008-ci illərin maliyyə böhranı emissiyaları azaltdı. Ən böyük emissiya azalmaları keçmiş Şərq bloku ölkələrində müşahidə edildi, çünki Sovet İttifaqının dağılması 1990-cı illərin əvvəllərində onların emissiyalarını azaltdı. 36 inkişaf etmiş ölkə emissiyalarını azaltsa da, 1990-cı ildən 2010-cu ilə qədər qlobal emissiyalar 32% artıb.

Yaşıl İqlim Fondu

BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədi 13 (SDG 13) UN FCCC ilə bağlı hədəfi ehtiva edərək, Yaşıl İqlim Fondunun necə istifadə olunacağını izah edir. 2030-cu ilə qədər əldə edilməsi nəzərdə tutulan SDG 13 çərçivəsində beş hədəfdən birində: "İqlim Dəyişmələri üzrə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Çərçivə Konvensiyasının inkişaf etmiş ölkələr tərəfindən 2020-ci ilə qədər hər il 100 milyard ABŞ dolları məbləğində vəsaitin birgə səfərbər edilməsi məqsədilə öhdəliyin həyata keçirilməsi, mənalı yumşaldıcı tədbirlər və icrada şəffaflıq kontekstində inkişaf etməkdə olan ölkələrin ehtiyaclarını qarşılaması haqqında müddəalara yer verilib.

Paris sazişi

Paris sazişi (fr. Accord de Paris), tez-tez Paris sazişləri və ya Paris İqlim sazişləri olaraq adlandırılır. Bu iqlim dəyişmələri ilə bağlı beynəlxalq müqavilədir. 2015-ci ildə qəbul edilmiş saziş iqlim dəyişmələrinin azaldılması, uyğunlaşma və maliyyə məsələlərini əhatə edir. Paris sazişi 2015-ci ildə Fransanın paytaxtı Paris yaxınlığında BMT-nin İqlim Dəyişmələri Konfransında 196 tərəf tərəfindən müzakirə edilib. 2023-cü ilin fevralına olan məlumata görə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının (UN FCCC) 195 üzvü sazişin tərəfdarıdır. Müqaviləni ratifikasiya etməyən UN FCCC-nin üç üzv dövlətindən yeganə əsas emissiya edən İrandır. ABŞ 2020-ci ildə sazişdən çıxsa da,2021-ci ildə yenidən sazişə qoşuldu.

Paris sazişinin uzunmüddətli temperatur hədəfi orta qlobal temperatur artımını sənayedən əvvəlki səviyyədən 2 °C (3.6 °F) çox aşağı saxlamaq və üstünlük verilən artımı 1,5 °C-ə qədər (2.7 °F) məhdudlaşdırmaqdır. Emissiyalar mümkün qədər tez azaldılmalı və XXI əsrin ortalarında xalis sıfıra çatmalıdır. Qlobal istiləşmənin 1,5 °C-nin altında qalması üçün, 2030-cu ilə qədər emissiyaların təxminən 50% azaldılması lazımdır. Bu, hər bir ölkənin milli olaraq müəyyən edilmiş töhfələrinin məcmusudur.

Onun məqsədi ölkələrə iqlim dəyişmələrinin təsirlərinə uyğunlaşmaqda kömək etmək və kifayət qədər maliyyə dəstəyi verməkdir. Müqaviləyə əsasən, hər bir ölkə öz töhfələrini müəyyənləşdirməli, planlaşdırmalı və mütəmadi olaraq hesabat verməlidir. Heç bir mexanizm ölkəni xüsusi emissiya hədəfləri təyin etməyə məcbur etmir, lakin hər bir hədəf əvvəlki hədəflərdən kənara çıxmalıdır. 1997-ci il Kioto protokolundan fərqli olaraq, inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında fərq çoxdur, ona görə də sonuncular da emissiyaların azaldılması planlarını təqdim etməlidirlər.

Paris sazişi 2016-cı il aprelin 22-də (Yer Günü) BMT-nin Nyu-Yorkdakı Baş Qərargahında keçirilən mərasimdə imzalanmaq üçün açılıb. Avropa İttifaqı sazişi ratifikasiya etdikdən sonra, 4 noyabr 2016-cı ildə qüvvəyə minməsi üçün dünyanın bir çox ölkəsi ratifikasiya etdi.

Üzvlük və iştirak

BMT-nin İqlim Dəyişmələri haqqında Çərçivə Konvensiyası tərəfdarları
  Əlavə I və II tərəfləri

  Əlavə I tərəfləri

  Əlavə olmayan tərəflər

  Müşahidəçi dövlətlər

2022-ci ilə qədər UN FCCC-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bütün üzv ölkələri, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasının müşahidəçiləri Fələstin dövləti və Müqəddəs Taxt, BMT-yə üzv olmayan Niue və Kuk adaları və Avropa Birliyi də daxil olmaqla 198 tərəf vardı.

Tərəflərin təsnifatı və onların öhdəlikləri

UNFCCC tərəfdarları aşağıdakı kimi təsnif edilir: Əlavə I: Konvensiyanın I Əlavəsində Avropa Birliyidə daxil olmaqla, UN FCCC-nin 43 tərəf var. Bu tərəflər sənayeləşmiş (inkişaf etmiş) ölkələr və "keçid dövrü" (EIT) kimi təsnif edilir.14 EIT Rusiya və Şərqi Avropanın keçmiş mərkəzləşdirilmiş planlı (Sovet) iqtisadiyyatlarıdır.

Əlavə II: Konvensiyanın I Əlavəsində sadalanan tərəflərin 24-ü, həmçinin Avropa İttifaqı da daxil olmaqla, Konvensiyanın II Əlavəsində də qeyd edilmişdir. Bu Tərəflər İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) üzvlərindən ibarətdir: bu Tərəflər 1992-ci ildə OECD-nin üzvlərindən, Türkiyə istisna olmaqla Aİ-dən ibarətdir. Əlavə II tərəflərindən EIT-lərə və inkişaf etməkdə olan ölkələrə onların istixana qazı emissiyalarının azaldılmasında (iqlim dəyişmələrinin azaldılması) və iqlim dəyişmələrinin təsirlərinin idarə edilməsində (iqlim dəyişmələrinə uyğunlaşma) köməklik göstərmələri üçün onlara maliyyə və texniki dəstək göstərmələri tələb olunur.

Az inkişaf etmiş ölkələr (LDC): 49 Tərəfdirlər: onlar, iqlim dəyişmələrinin təsirlərinə uyğunlaşmaq imkanlarının məhdudluğu baxımından müqaviləyə əsasən xüsusi statusa malikdirlər.

Qeyri-Əlavə I: Konvensiyanın I Əlavəsində qeyd olunmayan UNFCCC-nin tərəfləri əsasən aşağı gəlirli inkişaf etməkdə olan ölkələrdir. İnkişaf etməkdə olan ölkələr kifayət qədər inkişaf etdikdə Əlavə I ölkələri olmaq üçün könüllü ola bilərlər.

Tərəflərin siyahısı

Əlavə I ölkələri

Avropa İttifaqı da daxil olmaqla, 43 Əlavə I-ə tərəf ölkə vardır. Bu ölkələr sənayeləşmiş ölkələr kimi təsnif edilir. Bunlardan 24-ü Avropa İttifaqı da daxil olmaqla Əlavə II-ə tərəf ölkələrdir, 14-ü isə keçid dövrü ölkələridir.

Əlavə I ölkələri (bunlardan 24-ü Əlavə II-dir) aşağıdakılardır:

Keçid dövrlü Əlavə I ölkələri:

Vətəndaş cəmiyyətinin öhdəlikləri

2014-cü ildə BMT Peru və Fransa ilə birlikdə bütün iqlim öhdəliklərini yazmaq və yoxlamaq üçün NAZCA Qlobal İqlim Fəaliyyət Portalını yaratdı.

UN FCCC nəzdində Vətəndaş Cəmiyyəti Müşahidəçiləri qəbul edilmiş bütün təşkilatların təxminən 90%-ni əhatə edən sərbəst qruplar şəklində təşkil olunublar. Bəzi qruplar inanc qrupları və ya milli parlamentarilər kimi bu geniş qruplardan kənarda qalır. UNFCCC katibliyi həmçinin aşağıdakı qrupları qeyri-rəsmi QHT qrupları kimi tanıyır (2016): İnanca əsaslanan təşkilatlar, Təhsil və Potensialın Gücləndirilməsi və Yardım QHT-ləri, parlamentarilər.

Ümumi fikir aşağıdakı cədvəldə verilmişdir:

Ad	Abreviatura	Qəbulu
Biznes və sənaye QHT-lər	BINGO	1992
Ekologiya QHT-lər	ENGO	1992
Yerli hökumət və bələdiyyə orqanları	LGMA	COP1 (1995)
Yerli xalqların təşkilatları	IPO Arxivləşdirilib 1 aprel 2022 at the Wayback Machine	COP7 (2001)
Tədqiqat və müstəqil QHT-lər	RINGO	COP9 (2003)
Həmkarlar ittifaqı QHT-ləri	TUNGO	COP14-dən (2008) öncə
Qadınlar və gender	WGC	COP17-dən qısa müddət əvvəl (2011)
Youth NGOs	YOUNGO Arxivləşdirilib 19 sentyabr 2020 at the Wayback Machine	Shortly before COP17 (2011)
Fermerlər	Fermerlər	(2014)

Təhlil

2016-cı ildə *Greenpeace* tərəfindən təşkil edilən, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının girişində "Biz İrəliləyəcəyik" yazılmış pankartla "ailə fotosu".

Çərçivə Konvensiyasının son məqsədi vurğulanan daha ətraflı müzakirə edilən sözlərdən: "atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyasının iqlim sisteminə təhlükəli antropogen müdaxilənin qarşısını alacaq səviyyədə sabitləşdirilməsi" ibarətdir.

Atmosferdə istixana qazları konsentrasiyalarını sabitləşdirmək üçün qlobal antropogen istixana qazları emissiyaları pik nöqtəyə çatmalı, daha sonra azalmalıdır (bax: İqlim dəyişikliyi təsirlərinin azaldılması). Daha aşağı stabilləşmə səviyyələri yüksək sabitləşmə səviyyələri ilə müqayisədə emissiyaların pik və daha tez azalmasını tələb edəcək. Bu aşağı stabilləşmə səviyyələri yüksək sabitləşmə səviyyələri ilə müqayisədə qlobal istiləşmənin daha aşağı miqyasları ilə əlaqələndirilir.

Artıq baş vermiş qlobal istiləşmə bəzi insan və təbii sistemlər üçün təhlükə yaradır.^:29–33 Qlobal istiləşmənin daha da yüksəlməsi ümumiyyətlə mənfi təsir riskini artıracaq. İqlim dəyişikliyi riskləri sənayedən əvvəlki səviyyələrə nisbətən 1–2 °C qlobal istiləşmə ilə "əhəmiyyətlidir". 4 °C istiləşmə biomüxtəlifliyin geniş şəkildə itirilməsi, qlobal və regional ərzaq təhlükəsizliyinin azalması da daxil olmaqla potensial təsirlərlə əhəmiyyətli dərəcədə artan risklərə səbəb olacaq.

İstixana qazları emissiyalarına nəzarət üçün qəbul edilən daha sərt siyasətlər, daha ciddi iqlim dəyişmələri riskini azalda bilər, lakin həyata keçirilməsi də bir o qədər bahalı ola bilər.

Qərar qəbul edərkən ehtiyatlılıq prinsipinə əsasən mümkün təhlükəli, geri dönməz və ya fəlakətli hadisələr müəyyən edildikdə nəzərə alınır. Ehtiyatlılıq prinsipi bu cür mənfi təsirlərin qarşısının alınmasının vacibliyini vurğulayır.^:655–656 Ehtiyatlılıq prinsipinə riayət etməklə, qeyri-müəyyənlik (iqlim dəyişmələrinin dəqiq təsirləri haqqında) hərəkətsizlik üçün səbəb deyil və bu, UN FCCC-nin 3.3-cü maddəsində qeyd olunub.

Bençmarkinq

Bençmarkinq bəzi istinad çərçivəsinə əsaslanan siyasət hədəfinin müəyyən edilməsidir. Bençmarkinq nümunəsi UN FCCC-nin Əlavə I Tərəflərinin 2000-ci ilə qədər istixana qazı emissiyalarını 1990-cı il səviyyəsində məhdudlaşdıran ilkin hədəfidir. Goldemberg et al. (1996) bu hədəfin iqtisadi nəticələrini cəmləşdirir. Hədəf bütün Əlavə I Tərəflərinə eyni dərəcədə şamil edilsə də, hədəfə çatmaq üçün iqtisadi xərclər çox güman ki, tərəflər arasında dəyişə bilər. Məsələn, ilkin olaraq yüksək enerji səmərəliliyi səviyyəsinə malik olan ölkələr, enerji səmərəliliyi səviyyəsi aşağı olan ölkələrlə müqayisədə hədəfə çatmaq üçün daha baha çox maddi yük tələb edir. Bu nöqteyi-nəzərdən UN FCCC-nin hədəfi qeyri-bərabər, yəni ədalətsiz hesab edilə bilər.

Kioto protokolunda müəyyən edilmiş birinci mərhələ emissiya hədəfləri ilə bağlı müqayisə də müzakirə edilmişdir.

Mükafatları

2016-cı ildə UN FCCC Asturiya Şahzadəsi Mükafatına layiq görülüb.

Həmçinin bax

İstinadlar

"Article 2" (PDF). The United Nations Framework Convention on Climate Change. 18 September 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 23 May 2016.
"About the Secretariat". unfccc.int. 2023-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-03. The secretariat was established in 1992 when countries adopted the UNFCCC. The original secretariat was in Geneva. Since 1996, the secretariat has been located in Bonn, Germany.
"United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)". World Health Organization (WHO). 12 February 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2020.
H.K., Jacobson. "United Nations Framework Convention on Climate Change: Climate Policy: International". Science Direct. 2001. 24 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2020.
"About UNFCCC". United Nations Global Market place (ungm). 22 August 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2020.
Jepsen, Henrik; və b. Negotiating the Paris Agreement: The Insider Stories. Cambridge University Press. 2021. ISBN . 2022-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-30.
R. Stavins, J. Zou, et al., "International Cooperation: Agreements and Instruments." Arxiv surəti 29 sentyabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib 29 sentyabr 2014 at the Wayback Machine Chapter 13 in: Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, 2014.
"What is the UNFCCC & the COP". Climate Leaders. Lead India. 2009. 27 March 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 December 2009.
Schiermeier, Quirin. "The Kyoto Protocol: Hot air". Nature. 491 (7426). 2012: 656–658. Bibcode:2012Natur.491..656S. doi:10.1038/491656a. PMID 23192127.
Raiser, Kilian; Kornek, Ulrike; Flachsland, Christian; Lamb, William F. "Is the Paris Agreement effective? A systematic map of the evidence". Environmental Research Letters. 15 (8). 19 August 2020: 083006. Bibcode:2020ERL....15h3006R. doi:10.1088/1748-9326/ab865c. ISSN 1748-9326.
Maizland, Lindsay. "Global Climate Agreements: Successes and Failures". Council on Foreign Relations (ingilis). 29 April 2021. 12 June 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 June 2021.
"FAR Climate Change: Scientific Assessment of Climate Change — IPCC". 2023-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-10.
"Climate Change: The IPCC Scientific Assessment: Policymaker Summary - Executive Summary" (PDF). ipcc.ch. 1990. 2023-06-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-01-31.
"The IPCC: Who Are They and Why Do Their Climate Reports Matter?". Union of Concerned Scientists: Reports & Multimedia - Activist Resources: Explainers. Union of Concerned Scientists. 11 October 2018. 30 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 January 2024.
Status of Ratification of the Convention, United Nations Framework Convention on Climate Change, 16 August 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 10 May 2015
UNFCCC Article 3: Principles, 2024-01-19 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2024-01-31, in United Nations, 1992
UNFCCC Article 4: Commitments, 24 January 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, in United Nations, 1992
UNFCCC Article 4: Commitments, paragraph 7, 24 January 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, in United Nations, 1992
UNESCO and UNFCCC. Action for climate empowerment: Guidelines for accelerating solutions through education, training and public (PDF). UNESCO and UNFCCC. 2016. 6. ISBN . 2018-02-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-01-31.
"7 .a Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change". UN Treaty Database. 8 October 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 November 2014.
United Nations (2017) Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development (A/RES/71/313 Arxivləşdirilib 2020-11-28 at the Wayback Machine)
UNFCCC. "The Paris Agreement". unfccc.int. 19 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 September 2021.
Schleussner, Carl-Friedrich. "The Paris Agreement – the 1.5 °C Temperature Goal". Climate Analytics (ingilis). 2023-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-29.
"Status of Ratification of the Convention". United Nations Framework Convention on Climate Change. 2012-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-25.
"Parties to the Convention and Observer States". United Nations Framework Convention on Climate Change. 5 July 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-25.
"List of Annex I Parties to the Convention". United Nations Framework Convention on Climate Change. 2014-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-15.
Parties & Observers, United Nations Framework Convention on Climate Change, 2023-06-05 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2014-05-15
Full text of the convention - Annex I, United Nations Framework Convention on Climate Change, 17 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2014-05-15
Full text of the convention - Annex II, United Nations Framework Convention on Climate Change, 17 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2014-05-15
UNFCCC, Sixth compilation and synthesis of initial national communications from Parties not included in Annex I to the Convention. Note by the secretariat. Executive summary. Document code FCCC/SBI/2005/18, Geneva, Switzerland: United Nations Office, 25 October 2005, səh. 4, 15 November 2023 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 February 2024
"Based on Höhne et al. (2005). in AR4 of the UNFCCC". 3 November 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 December 2018.
"Global Climate Action NAZCA". Global Climate Action Portal. 9 October 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2019.
"global climate action portal NAZCA, About". global climate action portal NAZCA. 12 November 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2019.
UNFCCC: Non-governmental organization constituencies, about 2014, (pdf) Arxivləşdirilib 2024-01-03 at the Wayback Machine.
"Admitted NGOs". unfccc.int. 2021-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-13.
Section 5.4 Emission trajectories for stabilisation Arxiv surəti 27 noyabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib 27 noyabr 2014 at the Wayback Machine, in: Synthesis Report, in: IPCC AR4 SYR, 2007
van Vuuren, D.P.; və b., Meeting the 2-degree target. From climate objective to emission reduction measures. PBL publication number 500114012 (PDF), Netherlands Environmental Assessment Agency (Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)), 7 December 2009, 2 November 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. Archived (archived 21 August 2014).
Edenhofer, O., et al., TS.1 Introduction and framing (pp.3–6 of final draft), in: Technical summary Arxiv surəti 29 iyun 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında (archived Arxivləşdirilib 29 iyun 2014 at the Wayback Machine)
Cramer, W., et al., Executive summary, in: Chapter 18: Detection and attribution of observed impacts Arxiv surəti 18 oktyabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında (archived Arxivləşdirilib 18 oktyabr 2014 at the Wayback Machine), pp.982–984, in IPCC AR5 WG2 A, 2014
Rogner, H-. H., et al., Section 1.2.1: Article 2 of the Convention Arxiv surəti 23 sentyabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında (archived Arxivləşdirilib 23 sentyabr 2014 at the Wayback Machine), in: Chapter 1: Introduction, p.99, in IPCC AR4 WG3, 2007
Edenhofer, O., et al., TS.3.1.3 Costs, investments and burden sharing (p.31 of final draft), in: Technical summary Arxiv surəti 29 iyun 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında (archived Arxivləşdirilib 29 iyun 2014 at the Wayback Machine), in: IPCC AR5 WG3, 2014
Toth, F.L.; və b. 10.4.2.2 Precautionary Considerations // B. Metz; və b. (redaktorlar ). Chapter 10. Decision-making Frameworks. Climate Change 2001: Mitigation: Contribution of Working Group III to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. 2001. 12 April 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
Verbruggen, A. (redaktor), Annex I: Glossary, BenchmarkIPCC AR4 WG3, 2007
Goldemberg, J.; və b., 1. Scope of the Assessment: 1.4.1 General issues: Benchmarks, in IPCC SAR WG3, 1996. səh. 32–33 (pp.38–39 of PDF)
"United Nations Framework Convention on Climate Change and the Paris Agreement - Laureates - Princess of Asturias Awards". Princess of Asturias awards - Laureates (ingilis). 2016. 2024-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-15.

Ədəbiyyat

UNFCCC (2005) Caring for Climate: A guide to the Climate Change Convention and the Kyoto Protocol (revised 2005 edition).

Xarici keçidlər

Rəsmi saytı (ingilis, ispan, fransız)
İqlim Dəyişmələri dair Çərçivə Konvensiyasının mətni rus dilində (PDF formatında)
UN FCCC — Рамочная конвенция ООН об изменении климата, РКИК: история подписания, конференции сторон (COP)

[art2-1] "Article 2" (PDF). The United Nations Framework Convention on Climate Change. 18 September 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 23 May 2016.

[2] "About the Secretariat". unfccc.int. 2023-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-03. The secretariat was established in 1992 when countries adopted the UNFCCC. The original secretariat was in Geneva. Since 1996, the secretariat has been located in Bonn, Germany.

[Framework-3] "United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC)". World Health Organization (WHO). 12 February 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2020.

[Policy-4] H.K., Jacobson. "United Nations Framework Convention on Climate Change: Climate Policy: International". Science Direct. 2001. 24 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2020.

[5] "About UNFCCC". United Nations Global Market place (ungm). 22 August 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2020.

[6] Jepsen, Henrik; və b. Negotiating the Paris Agreement: The Insider Stories. Cambridge University Press. 2021. ISBN . 2022-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-30.

[mitigation2014-7] R. Stavins, J. Zou, et al., "International Cooperation: Agreements and Instruments." Arxiv surəti 29 sentyabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib 29 sentyabr 2014 at the Wayback Machine Chapter 13 in: Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, 2014.

[climate-leaders.org-8] "What is the UNFCCC & the COP". Climate Leaders. Lead India. 2009. 27 March 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 December 2009.

[:1-9] Schiermeier, Quirin. "The Kyoto Protocol: Hot air". Nature. 491 (7426). 2012: 656–658. Bibcode:2012Natur.491..656S. doi:10.1038/491656a. PMID 23192127.

[:15-10] Raiser, Kilian; Kornek, Ulrike; Flachsland, Christian; Lamb, William F. "Is the Paris Agreement effective? A systematic map of the evidence". Environmental Research Letters. 15 (8). 19 August 2020: 083006. Bibcode:2020ERL....15h3006R. doi:10.1088/1748-9326/ab865c. ISSN 1748-9326.

[11] Maizland, Lindsay. "Global Climate Agreements: Successes and Failures". Council on Foreign Relations (ingilis). 29 April 2021. 12 June 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 June 2021.

[12] "FAR Climate Change: Scientific Assessment of Climate Change — IPCC". 2023-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-10.

[13] "Climate Change: The IPCC Scientific Assessment: Policymaker Summary - Executive Summary" (PDF). ipcc.ch. 1990. 2023-06-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-01-31.

[UCS_IPCC_Who_are_they?-14] "The IPCC: Who Are They and Why Do Their Climate Reports Matter?". Union of Concerned Scientists: Reports & Multimedia - Activist Resources: Explainers. Union of Concerned Scientists. 11 October 2018. 30 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 January 2024.

[15] Status of Ratification of the Convention, United Nations Framework Convention on Climate Change, 16 August 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 10 May 2015

[16] UNFCCC Article 3: Principles, 2024-01-19 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2024-01-31, in United Nations, 1992

[17] UNFCCC Article 4: Commitments, 24 January 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, in United Nations, 1992

[18] UNFCCC Article 4: Commitments, paragraph 7, 24 January 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, in United Nations, 1992

[:0-19] UNESCO and UNFCCC. Action for climate empowerment: Guidelines for accelerating solutions through education, training and public (PDF). UNESCO and UNFCCC. 2016. 6. ISBN . 2018-02-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-01-31.

[UNlist-20] "7 .a Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change". UN Treaty Database. 8 October 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 November 2014.

[:172-21] United Nations (2017) Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development (A/RES/71/313 Arxivləşdirilib 2020-11-28 at the Wayback Machine)

[22] UNFCCC. "The Paris Agreement". unfccc.int. 19 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 September 2021.

[:17-23] Schleussner, Carl-Friedrich. "The Paris Agreement – the 1.5 °C Temperature Goal". Climate Analytics (ingilis). 2023-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-29.

[unfcc-24] "Status of Ratification of the Convention". United Nations Framework Convention on Climate Change. 2012-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-25.

[partiesobservers-25] "Parties to the Convention and Observer States". United Nations Framework Convention on Climate Change. 5 July 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-25.

[anexIlist-26] "List of Annex I Parties to the Convention". United Nations Framework Convention on Climate Change. 2014-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-15.

[unfccc_parties_and_observers-27] Parties & Observers, United Nations Framework Convention on Climate Change, 2023-06-05 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2014-05-15

[unfccc_annex_i-28] Full text of the convention - Annex I, United Nations Framework Convention on Climate Change, 17 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2014-05-15

[unfccc_annex_ii-29] Full text of the convention - Annex II, United Nations Framework Convention on Climate Change, 17 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2014-05-15

[30] UNFCCC, Sixth compilation and synthesis of initial national communications from Parties not included in Annex I to the Convention. Note by the secretariat. Executive summary. Document code FCCC/SBI/2005/18, Geneva, Switzerland: United Nations Office, 25 October 2005, səh. 4, 15 November 2023 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 February 2024

[31] "Based on Höhne et al. (2005). in AR4 of the UNFCCC". 3 November 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 December 2018.

[32] "Global Climate Action NAZCA". Global Climate Action Portal. 9 October 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2019.

[33] "global climate action portal NAZCA, About". global climate action portal NAZCA. 12 November 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 October 2019.

[constituencies-34] UNFCCC: Non-governmental organization constituencies, about 2014, (pdf) Arxivləşdirilib 2024-01-03 at the Wayback Machine.

[35] "Admitted NGOs". unfccc.int. 2021-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-13.

[stabilize_conc-36] Section 5.4 Emission trajectories for stabilisation Arxiv surəti 27 noyabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında Arxivləşdirilib 27 noyabr 2014 at the Wayback Machine, in: Synthesis Report, in: IPCC AR4 SYR, 2007

[van_Vuuren-37] van Vuuren, D.P.; və b., Meeting the 2-degree target. From climate objective to emission reduction measures. PBL publication number 500114012 (PDF), Netherlands Environmental Assessment Agency (Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)), 7 December 2009, 2 November 2013 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. Archived (archived 21 August 2014).

[dangerous_climate_change-38] Edenhofer, O., et al., TS.1 Introduction and framing (pp.3–6 of final draft), in: Technical summary Arxiv surəti 29 iyun 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında (archived Arxivləşdirilib 29 iyun 2014 at the Wayback Machine)

[39] Cramer, W., et al., Executive summary, in: Chapter 18: Detection and attribution of observed impacts Arxiv surəti 18 oktyabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında (archived Arxivləşdirilib 18 oktyabr 2014 at the Wayback Machine), pp.982–984, in IPCC AR5 WG2 A, 2014

[40] Rogner, H-. H., et al., Section 1.2.1: Article 2 of the Convention Arxiv surəti 23 sentyabr 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında (archived Arxivləşdirilib 23 sentyabr 2014 at the Wayback Machine), in: Chapter 1: Introduction, p.99, in IPCC AR4 WG3, 2007

[41] Edenhofer, O., et al., TS.3.1.3 Costs, investments and burden sharing (p.31 of final draft), in: Technical summary Arxiv surəti 29 iyun 2014 tarixindən (Wayback Machine) saytında (archived Arxivləşdirilib 29 iyun 2014 at the Wayback Machine), in: IPCC AR5 WG3, 2014

[2001_toth_precautionary_principle-42] Toth, F.L.; və b. 10.4.2.2 Precautionary Considerations // B. Metz; və b. (redaktorlar ). Chapter 10. Decision-making Frameworks. Climate Change 2001: Mitigation: Contribution of Working Group III to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press. 2001. 12 April 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.

[43] Verbruggen, A. (redaktor), Annex I: Glossary, BenchmarkIPCC AR4 WG3, 2007

[44] Goldemberg, J.; və b., 1. Scope of the Assessment: 1.4.1 General issues: Benchmarks, in IPCC SAR WG3, 1996. səh. 32–33 (pp.38–39 of PDF)

[45] "United Nations Framework Convention on Climate Change and the Paris Agreement - Laureates - Princess of Asturias Awards". Princess of Asturias awards - Laureates (ingilis). 2016. 2024-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-15.