Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ozon qatını məhv edən maddələr üzrə Monreal Protokolu (ing. The Montreal Protocol on Substances That Deplete the Ozone Layer) — ozon təbəqəsinin mühafizəsi üzrə 1985-ci il Vyana Konvensiyasının beynəlxalq protokolu, ozon təbəqəsini məhv edən bəzi kimyəvi maddələrin mərhələli şəkildə ləğv edilməsi yolu ilə ozon təbəqəsini qorumaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Protokol 16 sentyabr 1987-ci ildə imzalanmaq üçün hazırlanmış və 1 yanvar 1989-cu ildə qüvvəyə minmişdir. Bunun ardınca 1989-cu ilin mayında Helsinkidə ilk görüş keçirilir. O vaxtdan bəri protokola yeddi dəfə yenidən baxılıb: 1990-cı ildə (London), 1991-ci ildə (Nayrobi), 1992-ci ildə (Kopenhagen), 1993-cü ildə (Banqkok), 1995-ci ildə (Vyana), 1997-ci ildə (Monreal), 1999-cu ildə (Pekin) və 2016-ci ildə (Kiqali). Əgər protokolu imzalayan ölkələr gələcəkdə də ona əməl etməyə davam edərlərsə, o zaman 2050-ci ilə qədər ozon təbəqəsinin bərpa olunacağına ümid etmək olar. BMT-nin Baş katibi (1997-2006) Kofi Annan deyib ki, “bəlkə də yeganə çox uğurlu beynəlxalq saziş Monreal protokolu sayıla bilər”.
SSRİ 1987-ci ildə Monreal protokolunu imzalamışdır. 1991-ci ildə Rusiya, Ukrayna və Belarus bu qərara varis olduqlarını təsdiq etmişlər.
2009-cu ilin dekabrına olan məlumata görə, BMT-yə üzv olan 196 ölkə Monreal Protokolunun orijinal variantını ratifikasiya edib. Bütün ölkələr hər sonrakı düzəlişləri ratifikasiya etməmişdir. Yalnız 191 ölkə Pekin düzəlişini imzalamışdır.
Protokolun şərtləri və məqsədləri
1980-ci illərin ortalarında ozon təbəqəsi sürətlə tükənməyə başlayırdı. Bunun səbəbi, bir neçə alimin fikrincə, sənayedə geniş istifadə olunan bəzi halogenləşdirilmiş karbohidrogenlərin Yer atmosferinə daxil olması olub. Monrealprotokolu ozon təbəqəsinin deşilməsinə qarşı beynəlxalq mübarizə məqsədi ilə hazırlanmışdır. O, halogenləşdirilmiş karbohidrogenlərin hər bir qrupu üçün onun mərhələli şəkildə ləğv edilməli və istifadədən xaric edilməli olduğu müəyyən bir müddət nəzərdə tutur.
Problem tarixçəsi
1973-cü ildə Kaliforniya Universitetində kimyaçılar Frank Şervud Rouland və Mario Molina Yer atmosferində xloroflorokarbonların təsirini öyrənməyə başlayırlar. Onlar kəşf edirlər ki, xloroflorokarbonların molekulları orta stratosferə qalxana qədər atmosferdə kifayət qədər davamlıdırlar və burada atom xloru əmələ gətirmək üçün UV şüalarının təsiri altında dissosiasiya olunurlar. Rouland və Molina bu xlor atomlarının stratosferdə böyük miqdarda ozonun məhvinə səbəb ola biləcəyini irəli sürürlər. Onların tapıntıları azot oksidinin ozon təbəqəsini sürətləndirə biləcəyini göstərən Paul Cozef Krutzen və Harold Constounun oxşar işlərinə əsaslanırdı. Krutzen, Molina və Rouland bu problem üzərində işlərinə görə 1995-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülürlər.
Məlumdur ki, stratosfer ozonu bütün canlı orqanizmlər üçün zərərli olan Ultrabənövşəyi şüalanma radiasiyasını (Günəşdən λ=290÷320 nm dalğa uzunluğuna malik elektromaqnit şüalanması) demək olar ki, tamamilə udur. xloroflorokarbonların yaratdığı ozon təbəqəsinin dəlinməsi Yer səthinə çatan ultrabənövşəyi şüalanma miqdarının artmasına səbəb olur. Nəticədə insanlarda dəri xərçəngi hallarının sayının artması (melanoma, karsinoma və s.) və digər ciddi problemlərin ortaya çıxması, məhsulun zədələnməsi və əhəmiyyətli miqdarda dəniz fitoplanktonunun ölümü kimi hallar artmışdır.
Rouland-Molina fərziyyəsi aerozol və haloalkan sənayeləri tərəfindən ciddi şəkildə mübahisələndirildi. DuPont-un idarə heyətinin sədri bildirib ki, ozonun deşilməsi nəzəriyyəsi “elmi fantastika nağılı... bir yük zibil... absurd şəkildə ifadə edilib”. Precision Valve Corporation-ın prezidenti Robert Abplanalp (ilk praktiki aerozol spreyinin ixtiraçısı) Kaliforniya Universitetinin rektoruna yazıb ki, Roulandın ictimai bəyanatlarından narazıdır.
İstinadlar
- Hub, IISD's SDG Knowledge. "Kigali Amendment Enters into Force, Bringing Promise of Reduced Global Warming | News | SDG Knowledge Hub | IISD" (ingilis). 2022-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-07.
- McGrath, Matt. "Deal reached on HFC greenhouse gases". BBC. 15 October 2016. 22 September 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 14 May 2022.
- . United Nations Environment Programme Ozone Secretariat. 23 August 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 August 2014.
- "The Ozone Hole-The Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer". Theozonehole.com. 16 September 1987. 12 September 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 May 2022.
- "Background for International Day for the Preservation of the Ozone Layer - 16 September". un.org (ingilis). 2022-06-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-28.
- "О выполнении обязательств Российской Федерации, вытекающих из Венской конвенции об охране озонового слоя и Монреальского протокола по веществам, разрушающим озоновый слой". 2009-06-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-14.
- "Пекинская поправка к Монреальскому протоколу". 2013-07-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-14.
Mənbə
- 1989-cu il Monreal Protokolunun orijinal mətni BMT-nin saytında:
- в формате SHTML
- в формате PDF
- Текст Монреальского протокола с существующими дополнениями
- Статья в журнале «Вокруг света»
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ozon qatini mehv eden maddeler uzre Monreal Protokolu ing The Montreal Protocol on Substances That Deplete the Ozone Layer ozon tebeqesinin muhafizesi uzre 1985 ci il Vyana Konvensiyasinin beynelxalq protokolu ozon tebeqesini mehv eden bezi kimyevi maddelerin merheleli sekilde legv edilmesi yolu ile ozon tebeqesini qorumaq ucun nezerde tutulmusdur Protokol 16 sentyabr 1987 ci ilde imzalanmaq ucun hazirlanmis ve 1 yanvar 1989 cu ilde quvveye minmisdir Bunun ardinca 1989 cu ilin mayinda Helsinkide ilk gorus kecirilir O vaxtdan beri protokola yeddi defe yeniden baxilib 1990 ci ilde London 1991 ci ilde Nayrobi 1992 ci ilde Kopenhagen 1993 cu ilde Banqkok 1995 ci ilde Vyana 1997 ci ilde Monreal 1999 cu ilde Pekin ve 2016 ci ilde Kiqali Eger protokolu imzalayan olkeler gelecekde de ona emel etmeye davam ederlerse o zaman 2050 ci ile qeder ozon tebeqesinin berpa olunacagina umid etmek olar BMT nin Bas katibi 1997 2006 Kofi Annan deyib ki belke de yegane cox ugurlu beynelxalq sazis Monreal protokolu sayila biler 2006 ci ilin sentyabrinda Antarktida uzerindeki en boyuk ozon deliyi SSRI 1987 ci ilde Monreal protokolunu imzalamisdir 1991 ci ilde Rusiya Ukrayna ve Belarus bu qerara varis olduqlarini tesdiq etmisler 2009 cu ilin dekabrina olan melumata gore BMT ye uzv olan 196 olke Monreal Protokolunun orijinal variantini ratifikasiya edib Butun olkeler her sonraki duzelisleri ratifikasiya etmemisdir Yalniz 191 olke Pekin duzelisini imzalamisdir Protokolun sertleri ve meqsedleri1980 ci illerin ortalarinda ozon tebeqesi suretle tukenmeye baslayirdi Bunun sebebi bir nece alimin fikrince senayede genis istifade olunan bezi halogenlesdirilmis karbohidrogenlerin Yer atmosferine daxil olmasi olub Monrealprotokolu ozon tebeqesinin desilmesine qarsi beynelxalq mubarize meqsedi ile hazirlanmisdir O halogenlesdirilmis karbohidrogenlerin her bir qrupu ucun onun merheleli sekilde legv edilmeli ve istifadeden xaric edilmeli oldugu mueyyen bir muddet nezerde tutur Problem tarixcesi1973 cu ilde Kaliforniya Universitetinde kimyacilar Frank Servud Rouland ve Mario Molina Yer atmosferinde xloroflorokarbonlarin tesirini oyrenmeye baslayirlar Onlar kesf edirler ki xloroflorokarbonlarin molekullari orta stratosfere qalxana qeder atmosferde kifayet qeder davamlidirlar ve burada atom xloru emele getirmek ucun UV sualarinin tesiri altinda dissosiasiya olunurlar Rouland ve Molina bu xlor atomlarinin stratosferde boyuk miqdarda ozonun mehvine sebeb ola bileceyini ireli sururler Onlarin tapintilari azot oksidinin ozon tebeqesini suretlendire bileceyini gosteren Paul Cozef Krutzen ve Harold Constounun oxsar islerine esaslanirdi Krutzen Molina ve Rouland bu problem uzerinde islerine gore 1995 ci ilde kimya uzre Nobel mukafatina layiq gorulurler Melumdur ki stratosfer ozonu butun canli orqanizmler ucun zererli olan Ultrabenovseyi sualanma radiasiyasini Gunesden l 290 320 nm dalga uzunluguna malik elektromaqnit sualanmasi demek olar ki tamamile udur xloroflorokarbonlarin yaratdigi ozon tebeqesinin delinmesi Yer sethine catan ultrabenovseyi sualanma miqdarinin artmasina sebeb olur Neticede insanlarda deri xercengi hallarinin sayinin artmasi melanoma karsinoma ve s ve diger ciddi problemlerin ortaya cixmasi mehsulun zedelenmesi ve ehemiyyetli miqdarda deniz fitoplanktonunun olumu kimi hallar artmisdir Rouland Molina ferziyyesi aerozol ve haloalkan senayeleri terefinden ciddi sekilde mubahiselendirildi DuPont un idare heyetinin sedri bildirib ki ozonun desilmesi nezeriyyesi elmi fantastika nagili bir yuk zibil absurd sekilde ifade edilib Precision Valve Corporation in prezidenti Robert Abplanalp ilk praktiki aerozol spreyinin ixtiracisi Kaliforniya Universitetinin rektoruna yazib ki Roulandin ictimai beyanatlarindan narazidir IstinadlarHub IISD s SDG Knowledge Kigali Amendment Enters into Force Bringing Promise of Reduced Global Warming News SDG Knowledge Hub IISD ingilis 2022 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2019 03 07 McGrath Matt Deal reached on HFC greenhouse gases BBC 15 October 2016 22 September 2022 tarixinde Istifade tarixi 14 May 2022 United Nations Environment Programme Ozone Secretariat 23 August 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 August 2014 The Ozone Hole The Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer Theozonehole com 16 September 1987 12 September 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 May 2022 Background for International Day for the Preservation of the Ozone Layer 16 September un org ingilis 2022 06 06 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 28 O vypolnenii obyazatelstv Rossijskoj Federacii vytekayushih iz Venskoj konvencii ob ohrane ozonovogo sloya i Monrealskogo protokola po veshestvam razrushayushim ozonovyj sloj 2009 06 30 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 14 Pekinskaya popravka k Monrealskomu protokolu 2013 07 20 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 14 Menbe1989 cu il Monreal Protokolunun orijinal metni BMT nin saytinda v formate SHTML v formate PDF Tekst Monrealskogo protokola s sushestvuyushimi dopolneniyami Statya v zhurnale Vokrug sveta