Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Milli teatrın inkişafında yeni mərhələ
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması milli teatrın fəaliyyətində də canlanmaya səbəb oldu. Dövlətin fəal köməyi və müdaxiləsi nəticəsində Azərbaycan teatrının inkişafında mühüm keyfiyyət dəyişiklikləri baş verdi. Teatrın repertuarına Azərbaycan tarixi və milli azadlıq mübarizəsi ilə bağlı yeni əsərlər gəldi. İctimai həyatda teatrın rolu artdı.
Əsası 1873-cü ildə qoyulmuş peşəkar Azərbaycan teatr sənəti XX əsrin əvvəllərində milli mədəniyyətin ən sürətlə irəliləyən sahələrindən idi. 1900-cü ildə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin rəhbərliyi ilə ilk daimi teatr truppası yarandı. "Nicat" mədəni-maarif cəmiyyətinin nəzdində yaradılan teatr bölməsi (1906), qabaqcıl teatr xadimlərinin bir truppada birləşdirilməsi milli teatrın inkişafında mühüm rol oynadı. 1912-ci ildən "Səfa" cəmiyyətinin teatr bölməsi fəaliyyət göstərirdi. Azərbaycan teatr sənətinin korifeyləri Hüseyn Ərəblinski, Cahangir Zeynalov, Mirzağa Əliyev, Hüseynqulu Sarabski, Sidqi Ruhulla və başqaları çox çətin şəraitdə fəaliyyət göstərsələr də, həqiqi xalq sənəti uğrunda fədakarlıqla və inamla mübarizə aparırdılar.
Azərbaycan teatrının qabaqcıl nümayəndələri cəmiyyətin mütərəqqi qüvvələrinin yardımına arxalanaraq, teatrın ideya-bədii səviyyəsini qaldırmaq və onu təşkilati cəhətdən möhkəmləndirmək üçün pərakəndə teatr truppalarının birləşdirilməsinə çalışırdılar. Məhz bunun nəticəsində aktyorların yaradıcılığının inkişafına, onların peşəkarlığının yüksəldilməsinə qayğı göstərən "Müsəlman artistləri cəmiyyəti" yaradıldı. Bütün bu truppalar milli dramaturgiyanın və dünya dramaturgiyasının ən yaxşı əsərlərini uğurla tamaşaya qoyurdular.
Yeni teatr truppalarının yaradılması
1918-ci il mart soyqırımı zamanı Bakıda olan teatr və aktyor truppaları pərakəndə hala düşmüş, demək olar ki, fəaliyyətlərini dayandırmışdılar. Yalnız Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra Bakıda teatr truppalarının yenidən təşkil olunmasına şərait yarandı. Cümhuriyyət dövründə Bakıda fəaliyyətini bərpa etmiş ilk truppa "Hacıbəyli qardaşları" olmuşdur. Truppa tanınmış sənətkarlardan Hacağa Abbasov, Mirzağa Əliyev, Əhməd Ağdamski, Cəlil Bağdadbəyov, Hüseyn Ərəblinski, Hüseynqulu Sarabski, Muxtar Məhəmmədzadə, Rza Darablı, Sidqi Ruhulla, Ələkbər Hüseynzadə, Məmmədtağı Bağırzadə, Bağır Cabbarzadə, Əbülhəsən Anaplı, Əhməd Anatollu, Mir Mahmud Kazımovski, Məğfurə xanım, Yeva (Yevgeniya) Olenskaya, Semnur xanım Mina xanım və başqalarını bir yerə toplayaraq, həftədə üç gün növbə ilə dram, komediya, opera və operetta tamaşaları göstərir, repertuarını zənginləşdirmək qayğısına qalırdı. "Hacıbəyli qardaşları"nın teatr truppasında Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Dağılan tifaq", "Pəri-cadu", "Ağa Məhəmməd şah Qacar", Şəmsəddin Saminin "Gaveyi-ahəngər", Sultanməcid Qənizadənin "Axşam səbri xeyir olar", Mehdi bəy Hacınskinin "Sultan Əbdülhəmidin "xəl"i və yaxud zülm və istibdadın axırı", Cəfər Cabbarlının "Ənvər bəyin Ədirnə fəthi", İsa bəy Aşurbəylinin "Azərbaycan" kimi dram əsərləri, Üzeyir bəy Hacıbəylinin "Arşın mal alan", "O olmasın, bu olsun" ("Məşədi İbad"), "Leyli və Məcnun", "Əsli və Kərəm", "Şah Abbas və Xurşid banu", Zülfüqar Hacıbəylinin "Aşıq Qərib", "Evliykən subay", Müslüm Maqomayevin "Şah İsmayıl" kimi operaları və operettaları dəfələrlə göstərilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Azərbaycanın digər şəhər və qəzalarında da teatr truppaları təşkil olundu. Şuşada Hacıbəyli qardaşlarının teatr müdiriyyətinin filialı yaradıldı.
Azərbaycan Dövlət Teatrının yaradılması
Bu dövrdə tamaşaların göstərilməsi üçün daimi teatr binasının olmaması (musiqili tamaşalar şəxsi teatrların səhnəsində göstərilirdi), mürtəce qüvvələrin Azərbaycan teatrının tərəqqisinə əngəl törətməsi və s. çətinliklərə baxmayaraq, ölkənin mədəni həyatı canlanır, yenilik ab-havası aydın hiss edilirdi. Cümhuriyyət Hökumətinin teatrın inkişaf etdirilməsində məqsədyönlü işlərindən biri də Azərbaycan Dövlət Teatrının təşkili oldu. Azərbaycan peşəkar teatrının tarixi 1873-cü ildən başlansa da, yalnız Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Dövlət Teatrı statusu aldı.
Cümhuriyyət Hökumətinin 1918-ci il 9 oktyabr tarixli qərarına əsasən teatr işi maarif nazirliyinin sərəncamına verildi. 1918-ci il oktyabrın 18-də Hökumət Azərbaycan Dövlət Teatrının təşkili haqqında xalq maarifi nazirinin məruzəsini dinləyərək, Mayılov qardaşları teatrının binasını (indiki Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı) həmin teatr üçün almaq barədə qərar qəbul etdi. Qərarda Bakıda dövlət teatrının yaradılmasının vacibliyi və bunun üçün Mayılov qardaşları teatrı binasının daha münasib olduğu nəzərə alınaraq, xalq maarifi nazirinə teatrın binasını məcburi surətdə, lakin ədalətli qiymətlə nazirliyin sərəncamına almaq və bundan sonra onu Dövlət teatrı adlandırmaq tapşırılırdı. Azərbaycan səhnə sənətinin xadimləri yeni yaradılmış teatrın tərkibinə daxil oldular. Azərbaycan Dövlət Teatrının açılışı və fəaliyyəti Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə mədəni həyatın ən parlaq səhifələrindən biri idi. Əgər bu vaxta qədər "Hacıbəyli qardaşları" truppası, əsasən, opera və operetta tamaşaları göstərmişdisə, Azərbaycan Dövlət Teatrı təşkil edildikdən sonra onun repertuarı zənginləşmiş, Mirzə Fətəli Axundzadə, Nəriman Nərimanov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Nəcəf bəy Vəzirov, Cəlil Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı və digər görkəmli dramaturqların əsərləri ilə yanaşı, dünya klassiklərinin əsərləri də səhnəyə qoyulmuşdur.
Azərbaycan Dövlət Teatrının açılmasını, onun tarixi əhəmiyyətini və vəzifələrini, aktyorluq sənəti və teatr qarşısında meydana çıxan bir sıra məsələləri etraflı şəkildə işıqlandıran ictimai xadim, publisist Mirzəbala Məmmədzadə "Hökumət və teatro" məqaləsində milli və qüdrətli bir səhnəyə malik olmaq üçün yüksək səviyyəli əsərlər meydana qoya biləcək yazıçıların, həmçinin həmin səhnə əsərlərini mükəmməl sənətkarlıqla xalqa çatdırmağa qadir olan aktyorların yetişdirilməsini zəruri sayır və onların hər ikisinin mövcud olduğunu bildirirdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Dövlət Teatrının binasında opera, musiqili teatr tamaşaları, xalq musiqisindən ibarət konsertlərlə yanaşı, mühüm dövlət tədbirləri də keçirilirdi. Dövlət Teatrının pərdələri ilk dəfə 1918-ci il noyabrın 4-də Nəriman Nərimanovun "Nadir şah" faciəsinin tamaşası ilə açıldı.
Bədaye kurslarının təsis edilməsi
1919-cu il avqustun 22-də Bakı "Türk aktyorları ittifaqı" idarəsi ilə "Hacıbəyli qardaşları" müdiriyyətinin birgə iclasında "milli səhnəmizi daha müntəzəm bir hala salmaq" məsələsi müzakirə edilmiş, repertuardakı istər dramatik, istərsə də musiqili əsərləri həyat gerçəkliyinə uyğunlaşdırmaq, müqtədir aktyor və aktrisalar hazırlamaq, onların peşəkarlıq səviyyəsini yüksəltmək məqsədilə dörd şöbədən ibarət "bədaye kursları"nın təsis edilməsi qərara alınmışdı. Onun dram şöbəsinə Abbas Mirzə Şərifzadə, Hüseynqulu Sarabski, komediya şöbəsinə Mirzağa Əliyev, musiqi şöbəsinə Zülfüqar və Üzeyir Hacıbəyli qardaşları, Müslüm Maqomayev, Qurban Pirimov, ədəbiyyat şöbəsinə isə Əliabbas Müznib və Rza Zəki müəllim təsdiq olunmuşdular. Kurslara azərbaycanlı həvəskar aktyorlar, habelə müxtəlif millətlərdən olan aktrisalar cəlb edildilər.
Teatrın milliləşdirilməsi
Azərbaycan Hökuməti müsəlman teatr truppasını öz himayəsinə götürməyi qərara almışdı. Nazirlər Şurası 1919-cu il 17 noyabr tarixli iclasında maarif nazirinin türk opera-dram teatrının təşkili haqqında məruzəsini dinləyərək, Dövlət Türk Opera-Dram Teatrının yaradılmasını nəzərdə tutan qanun layihəsini bəyəndi və dövlət teatrının bərpası üçün 300 min 605 manat vəsait ayırdı. Beləliklə, Azərbaycan türk teatrı milliləşdirildi və dövlətin himayəsinə verildi. Bağlanılan müqavilələrin və dövlət xidmətinin şərtləri ilə tanış olmaq üçün aktyor və aktrisaların dövlət teatrına dəvət olunmasına başlandı.
Xalq Maarifi Nazirliyi teatrın inkişafına qayğı göstərərək, Parlamentə teatr kollektivləri və digər mədəniyyət müəssisələri üzərinə qoyulmuş vergilərin ləğv olunması barəsində məruzə təqdim etdi. Məruzədə həmin vergilərin hədsiz dərəcədə çox olmasını təsdiq edən faktlar göstərilirdi. Nəticədə, Parlament teatr tamaşalarına və digər kütləvi tamaşalara qoyulmuş dövlət vergilərini yarıbayarı azaltdı.
1919-cu il oktyabrın 24-də teatr mövsümünü Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının opera və operetta truppası açdı. Parlament və Hökumət üzvlərinin iştirak etdiyi açılışda İsa bəy Aşurbəyovun "Azərbaycan " adlı tarixi pyesi böyük uğurla oynanıldı.
Milli teatrın uğurları
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mədəniyyətin inkişafına göstərdiyi qayğı nəticəsində milli teatrın inkişafında müəyyən nəzərəçarpan uğurlar qazanıldı. "Dəmirçi Gavə", "Nadir şah", "Ölülər", "Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük", "Bəxtsiz cavan", "Əlli yaşında cavan", "Şamdan bəy", "O olmasın, bu olsun", "Ağa Məhəmməd şah Qacar", "Şah İsmayıl", "Pəri-cadu", "Otello", "Qaçaqlar", "Dağılan tifaq", "Əlmənsur", "Hacı Qara", "Bədbəxt milyonçu", "Vətən, yaxud Silistrə", "Ev tərbiyəsinin bir şəkli", "Evliykən subay", "Arşın mal alan" əsərləri milli teatrın repertuarında ən yaxşı tamaşalar idi.
Xeyriyyə tamaşalarının təşkili teatrın fəaliyyətində, bir növ, ənənəyə çevrilir, "Azərbaycan" qəzetində həlak olmuş döyüşçü ailələrinin xeyrinə təşkil olunan teatr tamaşaları barəsində tez-tez elanlar verilirdi. Bu işdə Üzeyir və qardaşlarının truppası xüsusi fəallıq göstərirdi. Dövlət teatrının direktoru tərəfindən təşkil edilmiş xeyriyyə tamaşasından Azərbaycan ordusunun bölməsinə 22292 manat 80 qəpik pul vəsaiti köçürülmüşdü. Ağdaşda yerli ziyalıların təşkil etdikləri xeyriyyə tamaşasından toplanmış vəsait Dağıstanın "Qızıl Aypara Cəmiyyəti‖nə göndərilmişdi.
Azərbaycan teatrının repertuarında müstəqillik uğrunda mübarizə tarixinə həsr olunmuş dram əsərləri mühüm yer tuturdu. Mirzəbala Məmmədzadənin "Bakı uğrunda müharibə", İsa bəy Aşurbəyovun "Azərbaycan", Cəfər Cabbarlının "Bakı müharibəsi", "Ədirnə fəthi" kimi vətənpərvərlik ruhlu əsərləri oynanılırdı. Teatrda tamaşaya qoyulan əsərlərin keyfiyyətinə, cəmiyyətin bədii zövqünün düzgün formalaşmasına ciddi diqqət yetirilirdi. Səhnə əsərlərinin seçilməsi və onların ədəbi və bədii keyfiyyətlərinə lazımi diqqət yetirilməsi üçün xüsusi ədəbi komissiya yaradılmışdı.
Azərbaycanın mədəni həyatında teatr çox böyük rol oynayırdı. Rəsmi Hökumət qəzetlərinin səhifələrində teatr tamaşaları haqqında elanlar, rolların ifaçıları barədə məlumatlar və digər zəruri informasiyalar çap olunurdu. Hüseyn Ərəblinskinin faciəli surətdə ölümünün cəmiyyət və Hökumət dairələrində doğurduğu əks-səda dövlətin teatra necə böyük əhəmiyyət verdiyini göstərirdi. Böyük aktyor və rejissorun matəm mərasimindəki çıxışında Məhəmməd Əmin Rəsulzadə onun fəaliyyətini yüksək qiymətləndirmiş, Azərbaycanda səhnə sənətinin inkişafında və çiçəklənməsində böyük xidmətlərini qeyd etmişdi. O, Hüseyn Ərəblinskinin ən böyük xidmətinin xalqa azadlıq və müstəqillik ruhunun və ideyalarının aşılanması ilə bağlı olduğunu, Azərbaycanın müstəqilliyi ideyasının mədəniyyət xadimlərinin fəaliyyəti hesabına gerçəkləşdiyini xüsusi olaraq vurğulayırdı.
Cümhuriyyət dövründə Azərbaycanın digər mədəniyyət mərkəzlərində də teatr sənəti inkişaf etməkdə idi. Naxçıvan teatrı bunların içərisində xüsusilə fərqlənirdi. Naxçıvan teatrının (təməli XIX əsrin 80-ci illərinin əvvəllərində qoyulmuşdur) təşəkkülündə dövrün ictimai-siyasi və fəlsəfi fikrinin inkişafı şəraitində yetişən maarifpərvər ziyalılarımızdan Cəlil Məmmədquluzadə, Böyük xan Naxçıvani, Əliqulu Qəmküsar, Rza Təhmasib, Rza İsfəndiyarlı, Mir Həsən Mirişli və başqalarının mühüm xidməti olmuşdur. "Ölülər", "Evliykən subay", "Arşın mal alan", "Dağılan tifaq", "Hacı Qara", "Bəxtsiz cavan" və digər əsərlər tamaşaya qoyuldu. Aktyorlar Mirzə Ələkbər Sabirin və onun ədəbi məktəbinin davamçıları olan şairlərin satiraları əsasında səhnəciklər hazırlanmasına da xüsusi diqqət yetirirdilər.
Mənbə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Milli teatrin inkisafinda yeni merheleAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin yaranmasi milli teatrin fealiyyetinde de canlanmaya sebeb oldu Dovletin feal komeyi ve mudaxilesi neticesinde Azerbaycan teatrinin inkisafinda muhum keyfiyyet deyisiklikleri bas verdi Teatrin repertuarina Azerbaycan tarixi ve milli azadliq mubarizesi ile bagli yeni eserler geldi Ictimai heyatda teatrin rolu artdi Esasi 1873 cu ilde qoyulmus pesekar Azerbaycan teatr seneti XX esrin evvellerinde milli medeniyyetin en suretle irelileyen sahelerinden idi 1900 cu ilde Ebdurrehim bey Haqverdiyevin rehberliyi ile ilk daimi teatr truppasi yarandi Nicat medeni maarif cemiyyetinin nezdinde yaradilan teatr bolmesi 1906 qabaqcil teatr xadimlerinin bir truppada birlesdirilmesi milli teatrin inkisafinda muhum rol oynadi 1912 ci ilden Sefa cemiyyetinin teatr bolmesi fealiyyet gosterirdi Azerbaycan teatr senetinin korifeyleri Huseyn Ereblinski Cahangir Zeynalov Mirzaga Eliyev Huseynqulu Sarabski Sidqi Ruhulla ve basqalari cox cetin seraitde fealiyyet gosterseler de heqiqi xalq seneti ugrunda fedakarliqla ve inamla mubarize aparirdilar Azerbaycan teatrinin qabaqcil numayendeleri cemiyyetin mutereqqi quvvelerinin yardimina arxalanaraq teatrin ideya bedii seviyyesini qaldirmaq ve onu teskilati cehetden mohkemlendirmek ucun perakende teatr truppalarinin birlesdirilmesine calisirdilar Mehz bunun neticesinde aktyorlarin yaradiciliginin inkisafina onlarin pesekarliginin yukseldilmesine qaygi gosteren Muselman artistleri cemiyyeti yaradildi Butun bu truppalar milli dramaturgiyanin ve dunya dramaturgiyasinin en yaxsi eserlerini ugurla tamasaya qoyurdular Yeni teatr truppalarinin yaradilmasi1918 ci il mart soyqirimi zamani Bakida olan teatr ve aktyor truppalari perakende hala dusmus demek olar ki fealiyyetlerini dayandirmisdilar Yalniz Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti qurulduqdan sonra Bakida teatr truppalarinin yeniden teskil olunmasina serait yarandi Cumhuriyyet dovrunde Bakida fealiyyetini berpa etmis ilk truppa Hacibeyli qardaslari olmusdur Truppa taninmis senetkarlardan Hacaga Abbasov Mirzaga Eliyev Ehmed Agdamski Celil Bagdadbeyov Huseyn Ereblinski Huseynqulu Sarabski Muxtar Mehemmedzade Rza Darabli Sidqi Ruhulla Elekber Huseynzade Memmedtagi Bagirzade Bagir Cabbarzade Ebulhesen Anapli Ehmed Anatollu Mir Mahmud Kazimovski Megfure xanim Yeva Yevgeniya Olenskaya Semnur xanim Mina xanim ve basqalarini bir yere toplayaraq heftede uc gun novbe ile dram komediya opera ve operetta tamasalari gosterir repertuarini zenginlesdirmek qaygisina qalirdi Hacibeyli qardaslari nin teatr truppasinda Ebdurrehim bey Haqverdiyevin Dagilan tifaq Peri cadu Aga Mehemmed sah Qacar Semseddin Saminin Gaveyi ahenger Sultanmecid Qenizadenin Axsam sebri xeyir olar Mehdi bey Hacinskinin Sultan Ebdulhemidin xel i ve yaxud zulm ve istibdadin axiri Cefer Cabbarlinin Enver beyin Edirne fethi Isa bey Asurbeylinin Azerbaycan kimi dram eserleri Uzeyir bey Hacibeylinin Arsin mal alan O olmasin bu olsun Mesedi Ibad Leyli ve Mecnun Esli ve Kerem Sah Abbas ve Xursid banu Zulfuqar Hacibeylinin Asiq Qerib Evliyken subay Muslum Maqomayevin Sah Ismayil kimi operalari ve operettalari defelerle gosterilmisdir Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde Azerbaycanin diger seher ve qezalarinda da teatr truppalari teskil olundu Susada Hacibeyli qardaslarinin teatr mudiriyyetinin filiali yaradildi Azerbaycan Dovlet Teatrinin yaradilmasiBu dovrde tamasalarin gosterilmesi ucun daimi teatr binasinin olmamasi musiqili tamasalar sexsi teatrlarin sehnesinde gosterilirdi murtece quvvelerin Azerbaycan teatrinin tereqqisine engel toretmesi ve s cetinliklere baxmayaraq olkenin medeni heyati canlanir yenilik ab havasi aydin hiss edilirdi Cumhuriyyet Hokumetinin teatrin inkisaf etdirilmesinde meqsedyonlu islerinden biri de Azerbaycan Dovlet Teatrinin teskili oldu Azerbaycan pesekar teatrinin tarixi 1873 cu ilden baslansa da yalniz Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde Dovlet Teatri statusu aldi Cumhuriyyet Hokumetinin 1918 ci il 9 oktyabr tarixli qerarina esasen teatr isi maarif nazirliyinin serencamina verildi 1918 ci il oktyabrin 18 de Hokumet Azerbaycan Dovlet Teatrinin teskili haqqinda xalq maarifi nazirinin meruzesini dinleyerek Mayilov qardaslari teatrinin binasini indiki Azerbaycan Dovlet Akademik Opera ve Balet Teatri hemin teatr ucun almaq barede qerar qebul etdi Qerarda Bakida dovlet teatrinin yaradilmasinin vacibliyi ve bunun ucun Mayilov qardaslari teatri binasinin daha munasib oldugu nezere alinaraq xalq maarifi nazirine teatrin binasini mecburi suretde lakin edaletli qiymetle nazirliyin serencamina almaq ve bundan sonra onu Dovlet teatri adlandirmaq tapsirilirdi Azerbaycan sehne senetinin xadimleri yeni yaradilmis teatrin terkibine daxil oldular Azerbaycan Dovlet Teatrinin acilisi ve fealiyyeti Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde medeni heyatin en parlaq sehifelerinden biri idi Eger bu vaxta qeder Hacibeyli qardaslari truppasi esasen opera ve operetta tamasalari gostermisdise Azerbaycan Dovlet Teatri teskil edildikden sonra onun repertuari zenginlesmis Mirze Feteli Axundzade Neriman Nerimanov Ebdurrehim bey Haqverdiyev Necef bey Vezirov Celil Memmedquluzade Huseyn Cavid Cefer Cabbarli ve diger gorkemli dramaturqlarin eserleri ile yanasi dunya klassiklerinin eserleri de sehneye qoyulmusdur Azerbaycan Dovlet Teatrinin acilmasini onun tarixi ehemiyyetini ve vezifelerini aktyorluq seneti ve teatr qarsisinda meydana cixan bir sira meseleleri etrafli sekilde isiqlandiran ictimai xadim publisist Mirzebala Memmedzade Hokumet ve teatro meqalesinde milli ve qudretli bir sehneye malik olmaq ucun yuksek seviyyeli eserler meydana qoya bilecek yazicilarin hemcinin hemin sehne eserlerini mukemmel senetkarliqla xalqa catdirmaga qadir olan aktyorlarin yetisdirilmesini zeruri sayir ve onlarin her ikisinin movcud oldugunu bildirirdi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde Dovlet Teatrinin binasinda opera musiqili teatr tamasalari xalq musiqisinden ibaret konsertlerle yanasi muhum dovlet tedbirleri de kecirilirdi Dovlet Teatrinin perdeleri ilk defe 1918 ci il noyabrin 4 de Neriman Nerimanovun Nadir sah faciesinin tamasasi ile acildi Bedaye kurslarinin tesis edilmesi1919 cu il avqustun 22 de Baki Turk aktyorlari ittifaqi idaresi ile Hacibeyli qardaslari mudiriyyetinin birge iclasinda milli sehnemizi daha muntezem bir hala salmaq meselesi muzakire edilmis repertuardaki ister dramatik isterse de musiqili eserleri heyat gercekliyine uygunlasdirmaq muqtedir aktyor ve aktrisalar hazirlamaq onlarin pesekarliq seviyyesini yukseltmek meqsedile dord sobeden ibaret bedaye kurslari nin tesis edilmesi qerara alinmisdi Onun dram sobesine Abbas Mirze Serifzade Huseynqulu Sarabski komediya sobesine Mirzaga Eliyev musiqi sobesine Zulfuqar ve Uzeyir Hacibeyli qardaslari Muslum Maqomayev Qurban Pirimov edebiyyat sobesine ise Eliabbas Muznib ve Rza Zeki muellim tesdiq olunmusdular Kurslara azerbaycanli heveskar aktyorlar habele muxtelif milletlerden olan aktrisalar celb edildiler Teatrin millilesdirilmesiAzerbaycan Hokumeti muselman teatr truppasini oz himayesine goturmeyi qerara almisdi Nazirler Surasi 1919 cu il 17 noyabr tarixli iclasinda maarif nazirinin turk opera dram teatrinin teskili haqqinda meruzesini dinleyerek Dovlet Turk Opera Dram Teatrinin yaradilmasini nezerde tutan qanun layihesini beyendi ve dovlet teatrinin berpasi ucun 300 min 605 manat vesait ayirdi Belelikle Azerbaycan turk teatri millilesdirildi ve dovletin himayesine verildi Baglanilan muqavilelerin ve dovlet xidmetinin sertleri ile tanis olmaq ucun aktyor ve aktrisalarin dovlet teatrina devet olunmasina baslandi Xalq Maarifi Nazirliyi teatrin inkisafina qaygi gostererek Parlamente teatr kollektivleri ve diger medeniyyet muessiseleri uzerine qoyulmus vergilerin legv olunmasi baresinde meruze teqdim etdi Meruzede hemin vergilerin hedsiz derecede cox olmasini tesdiq eden faktlar gosterilirdi Neticede Parlament teatr tamasalarina ve diger kutlevi tamasalara qoyulmus dovlet vergilerini yaribayari azaltdi 1919 cu il oktyabrin 24 de teatr movsumunu Azerbaycan Dovlet Dram Teatrinin opera ve operetta truppasi acdi Parlament ve Hokumet uzvlerinin istirak etdiyi acilisda Isa bey Asurbeyovun Azerbaycan adli tarixi pyesi boyuk ugurla oynanildi Milli teatrin ugurlariAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin medeniyyetin inkisafina gosterdiyi qaygi neticesinde milli teatrin inkisafinda mueyyen nezerecarpan ugurlar qazanildi Demirci Gave Nadir sah Oluler Yagisdan cixdiq yagmura dusduk Bextsiz cavan Elli yasinda cavan Samdan bey O olmasin bu olsun Aga Mehemmed sah Qacar Sah Ismayil Peri cadu Otello Qacaqlar Dagilan tifaq Elmensur Haci Qara Bedbext milyoncu Veten yaxud Silistre Ev terbiyesinin bir sekli Evliyken subay Arsin mal alan eserleri milli teatrin repertuarinda en yaxsi tamasalar idi Xeyriyye tamasalarinin teskili teatrin fealiyyetinde bir nov eneneye cevrilir Azerbaycan qezetinde helak olmus doyuscu ailelerinin xeyrine teskil olunan teatr tamasalari baresinde tez tez elanlar verilirdi Bu isde Uzeyir ve qardaslarinin truppasi xususi fealliq gosterirdi Dovlet teatrinin direktoru terefinden teskil edilmis xeyriyye tamasasindan Azerbaycan ordusunun bolmesine 22292 manat 80 qepik pul vesaiti kocurulmusdu Agdasda yerli ziyalilarin teskil etdikleri xeyriyye tamasasindan toplanmis vesait Dagistanin Qizil Aypara Cemiyyeti ne gonderilmisdi Azerbaycan teatrinin repertuarinda musteqillik ugrunda mubarize tarixine hesr olunmus dram eserleri muhum yer tuturdu Mirzebala Memmedzadenin Baki ugrunda muharibe Isa bey Asurbeyovun Azerbaycan Cefer Cabbarlinin Baki muharibesi Edirne fethi kimi vetenperverlik ruhlu eserleri oynanilirdi Teatrda tamasaya qoyulan eserlerin keyfiyyetine cemiyyetin bedii zovqunun duzgun formalasmasina ciddi diqqet yetirilirdi Sehne eserlerinin secilmesi ve onlarin edebi ve bedii keyfiyyetlerine lazimi diqqet yetirilmesi ucun xususi edebi komissiya yaradilmisdi Azerbaycanin medeni heyatinda teatr cox boyuk rol oynayirdi Resmi Hokumet qezetlerinin sehifelerinde teatr tamasalari haqqinda elanlar rollarin ifacilari barede melumatlar ve diger zeruri informasiyalar cap olunurdu Huseyn Ereblinskinin facieli suretde olumunun cemiyyet ve Hokumet dairelerinde dogurdugu eks seda dovletin teatra nece boyuk ehemiyyet verdiyini gosterirdi Boyuk aktyor ve rejissorun matem merasimindeki cixisinda Mehemmed Emin Resulzade onun fealiyyetini yuksek qiymetlendirmis Azerbaycanda sehne senetinin inkisafinda ve ciceklenmesinde boyuk xidmetlerini qeyd etmisdi O Huseyn Ereblinskinin en boyuk xidmetinin xalqa azadliq ve musteqillik ruhunun ve ideyalarinin asilanmasi ile bagli oldugunu Azerbaycanin musteqilliyi ideyasinin medeniyyet xadimlerinin fealiyyeti hesabina gerceklesdiyini xususi olaraq vurgulayirdi Cumhuriyyet dovrunde Azerbaycanin diger medeniyyet merkezlerinde de teatr seneti inkisaf etmekde idi Naxcivan teatri bunlarin icerisinde xususile ferqlenirdi Naxcivan teatrinin temeli XIX esrin 80 ci illerinin evvellerinde qoyulmusdur tesekkulunde dovrun ictimai siyasi ve felsefi fikrinin inkisafi seraitinde yetisen maarifperver ziyalilarimizdan Celil Memmedquluzade Boyuk xan Naxcivani Eliqulu Qemkusar Rza Tehmasib Rza Isfendiyarli Mir Hesen Mirisli ve basqalarinin muhum xidmeti olmusdur Oluler Evliyken subay Arsin mal alan Dagilan tifaq Haci Qara Bextsiz cavan ve diger eserler tamasaya qoyuldu Aktyorlar Mirze Elekber Sabirin ve onun edebi mektebinin davamcilari olan sairlerin satiralari esasinda sehnecikler hazirlanmasina da xususi diqqet yetirirdiler Menbe