Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qərbi Hun imperiyası və ya Avropa Hun imperiyası (378-470) — Hun türklərinin Avropaya yürüşləri sayəsində Avropada yaranmış türk dövləti.
| Avropa Hun imperiyası | |||
|---|---|---|---|
| |||
 | |||
| Rəsmi dilləri | |||
| Paytaxt | Buda və ya Seqed | ||
| İdarəetmə forması | Monarxiya (Xanlıq və ) | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
Böyük Hun İmperiyası dağılandan sonra hun tayfaları qərbə doğru hərəkət edib Volqa və Ural çayları ətrafındakı torpaqları ələ keçirdilər. Onların qərbə doğru əziyyətli yürüşü sonra da uzun müddət davam etdi. Hunların və digər xalqların qərbə axını "Xalqların böyük köçü" adlanır.
"Xalqların böyük köçü" eramızın IV əsrindən hunlarla başlayaraq VI əsrə qədər davam etdi. Hunlar Böyük Çin səddindən Fransaya qədər gedib çıxmışdılar. "Xalqların böyük köçü" VI əsrdə slavyanların Bizans imperiyasında məskunlaşması ilə başa çatdı. 370-ci ildə hunlar qərbə doğru hərəkət edərək Don sahilində alanları məğlub etdilər. Balamir Qara dəniz sahillərində, ostqot tayfalarını məğlub edərək Krımı ələ keçirdi və Ostqot dövlətinin varlığına son qoydu. 371-ci ildə ostqotlar məğlub oldular(Balamir tərəfindən) onların başçısı Germanirix bu məğlubiyyətə dözməyib özünü öldürdü. Bundan sonra 378-ci ildə, Dunay çayı sahilində digər qot tayfalarını məğlub edərək, Pannoniyada(Macarıstanın qərbi) məskunlaşan hunlar İdil(Volqa) çayından, Dunay çayına qədər ərazilərdə Qərbi(Avropa)Hun dövlətini qurdular. Qərbi Hun dövlətində mühüm qərarlar, tayfa başçılarının toplantısında verilirdi.
Hunlar Dnestr çayı sahillərində yaşayan vestqotlarla qarşılaşdılar. Hunlar çayı keçib vestqot kralı Atanarixin ordusuna arxadan zərbə vurdular, o isə ordusu ilə Roma İmperiyasının himayəsinə keçdi. Onun hunlara qarşı tikdirdiyi "Atanarix səddi" indi də qalmaqdadır.
400-cü ildə hunlar Dunay çayı sahilinə çatdılar və burada digər qot tayfalarını məğlub etdilər. Bir sıra xalqlar hunlara qoşuldu, hunlar qüvvətləndi. Hunlar Pannoniyada qərarlaşdılar. İdil (Volqa) çayından Dunay çayına qədər ərazini ələ keçirdilər. Hun hökmdarı Balamir (374–400) ordunu möhkəmləndirdi.
Hunların digər bir hissəsi 395-ci ildə Dərbənd keçidindən keçərək və Ön Asiyaya yayıldılar. Onlar Dəclə və Fərat çayları arasını, Suriya, Fələstin ərazisini tutdular. Çoxlu qənimət ələ keçirdikdən sonra "yanar odlar"ın (Abşeron yarımadasının) yanından keçərək geri qayıtdılar. Hunların bir hissəsi Azərbaycan ərazisində məskunlaşmış, Azərbaycan xalqının formalaşmasında iştirak etmişlər.
Balamirin ölümündən sonra yerinə Ulduz xan (400–410) keçdi. O, 404–409-cu illərdə Bizans üzərinə hücum etdi. Bizans sülh bağlamağa məcbur oldu. Onun ölümündən sonra hakimiyyətə Qaradon xan keçdi. O, daha çox dövlətin sərhədləri ilə məşğul olmuşdur. Onun yerinə keçən Muncuq xan çox yaşamadı, oğlu Attila çox gənc olduğu üçün hakimiyyətə əmisi Rua keçdi. Attila əmisinin bütün hərbi səfərlərində iştirak etdi və özünü bacarıqlı sərkərdə kimi göstərdi.
Uldız dövrü
- Uldız, Bizansı təzyiq altına almaq məqsədiylə Trakya üzərinə yeridi. Barış istəyən Trakya qubernatoruna "Günəşin batdığı yerə qədər hər yeri zəbt edə bilərəm" deyərək Bizansa meydan oxudu. Türklərin gücündən çəkinən Bizans, müqavilə bağlayaraq Hunların üstünlüyünü qəbul etdi.
- Bu dövrdə Hunlar, Xəzərin şərqinə qədər uzanan geniş torpaqlara sahib olmuşdular. Dövlətin şərq bölgəsini Karatonun idarə etdiyi bilinirsə də bu hökmdar haqqında çox məlumat yoxdur.
Rua dövrü
- 412–422-ci illəri arasında Avropa Hun Dövləti ilə əlaqədar çox bir məlumata rast gəlinməməkdədir. Hökmdar soyundan gələn Rua 422 ilində taxtı ələ keçərərək, ölkəni qardaşları Muncuk, Oktar və Aybars ilə birlikdə idarə etdi. Muncukun erkən ölümü üzərinə Aybars ölkənin şərq qanadının rəhbərliyinə, Oktar isə qərb qanadının rəhbərliyinə gətirildi.
- Rua, Uldızın təyin etdiyi Hun xarici siyasətini tətbiqə davam etdi. Casusluq fəaliyyətlərini irəli sürərək Bizans üzərinə bir səfər təşkil etdi (422). Bu səfər nəticəsində Bizans ağır bir vergiyə bağlandı.
- Qərb Romadakı taxt qarışıqlıqlarından faydalanmaq istəyən Bizans, İtaliyaya qüvvət göndərdi. Bunun üzərinə Rua, altmış min şəxsiyyət bir ordunu Qərb Romanın köməyinə göndərərək Bizans İmperatoru Theodosiusı () döyüşmədən geri çəkilmək məcburiyyətində buraxdı.
- Bizans üzərinə edəcəyi yeni bir səfərə hazırlanarkən 434 ilində öldü. Yerinə qardaşı Muncukun oğulu Atilla keçdi.
Attila dövrü
- Attilla( At idilə), əmisi Ruanın yanında yetişdi və onunla birlikdə müxtəlif səfərlərə qatılaraq dövlət rəhbərliyini və ordu komandirliyini çox yaxşı öyrəndi.Avropa Hun İmperatorluğunun Qərbi Romadaki səfiri olmuşdur. Onun zamanında Avropa Hun Dövləti ən parlaq dövrünü yaşadı.
- Taxta çıxınca, ölkəni qardaşı Bleda ilə birlikdə idarə etdi.
- 434 ildə imzalandı.
Bu razılaşmaya görə
- Bizans, Hunlara ödəməkdə olduğu vergini iki bərkinə çıxaracaq,
- Bizans, Hunlara bağlı qövmlərlə andlaşma etməyəcək,
- Ticari əlaqələr sərhəd qəsəbələrində davam edəcək,
- Bizans, əlindəki Hun əsirləri qaytaracaqdı.
Attilanın səfərləri
Birinci Balkan səfəri (441–442)
Bizansın Margos Antlaşmasının hökmlərinə uymaması üzərinə Attila, Bizans üzərinə səfərə çıxdı. Şərq Trakyaya qədər irəliləyən Hun ordusundan çəkinən Bizans, barış istəmək məcburiyyətində qaldı. Bu Andlaşma ilə Attila Bizansın ödədiyi vergini artırdığı kimi bəzi sərhəd qalalarını da ələ keçirdi. Bu səfərdən sonra Avropa Hunlarına Balkanların yolunu açılmış oldu.
İkinci Balkan səfəri (447)
I Balkan Səfərindən sonra Bizans imzaladığı andlaşma şərtlərində uzaqgörənliklən vergini ödəmədiyi üçün Attila yenidən səfərə çıxdı. İki qola ayrılan Hun ordusunun bir qolu Yunanıstana girir Teselyaya qədər irəlilədi. Digər qolu isə Sofiya, Filibe və Lüleburgaz şəhərlərini tutaraq Büyükçekmece yaxınlarına qədər çatdı. Bizans Imparatoru barış istəmək məcburiyyətində qaldı.
Edilən Anotolyos Antlaşmasına görə:
- Bizans ödədiyi vergini üç bərkinə çıxaracaq,
- Döyüş təzminatı ödənəcək
- Tunanın cənubundakı yerlər əsgərlər təmizləndiriləcəkdi.
Qərb Roma (Qalliya) səfəri (451)
Roma Imparatorunun qızıyla evlənən Attila , cehiz olaraq imperatorluq torpaqlarının yarısını istəyincə, bunu qəbul etməyən Qərb Romanın üzərinə yeridi. Attila, 100 mini türk geri qalanıda gərməyin və islav qövmlərindən ibarət olan 200 min şəxsiyyət bir ordu ilə ikən roma ordusu da eyni bölgəyə 200 min şəxsiyyət ordu ilə gəlmişdi. Hun düşməni olan barbarların hamısı Aetsi ordusunun safında idilər. 20 iyun 451 günü dünyanın iki yarısı biribiri üzərinə yüklendio günə qədər görülmüş ən qanlı döyüş oldu döyüş 24 saat davam etdi iki tərəfdə cok böyük ziyan gördü böyük itkinlər verdi lakin döyüş günü axşamı roma ordusu dağıldı.
Romanı dəstəkləyən Qərb Qot ordusu da kralları döyüşdə ölüncə çəkilmək məcburiyyətində qalmışdır. Attila çəkilməkdə olan Aetsini izləmədi ordusunu istirahət etdirdi. Zatən məqsədinə çatmış Romanın əsgər anbarı sayılan Galyanı işğal etmişdi. bundan sonrakı ilk ciddi hücumda bütün romanı tam olaraq çökəltəcəyi qəti idi.
Aradan keçən 20 gündə Attila ordusunu öz paytaxtının bulundugu bölgəyə gətirdi. Döyüş sonrasında dünya onun yenilmezligini bir dəfə daha anlamış və qəbul etmişdi. Bu döyüşdən 1 il sonra Attila Dağıttığı Roma İmparatorlugunun hamısını idarəsi altına almaq icin hərəkətə keçdiyi zaman, ona etiraz edəcək gücləri qalmamışdı. 452 ilində Attila Po düzənliyinə gəldi və Romadan yola cıkan Papa Leo Türk Başbugu dincliyinə cıktı və Attiladan Romanı əsirgəməsini istədi bütün şərtləri qəbul etdiklərini zatən Attilanın Romaya hakim oldugunu söylədi. Yalnız Xristianlıq mərkəzinin yıxılmaması xahişini çatdırdı və Attila Romaya hücum etmədən vergilərini daha da qatlı almış oldu və hakimliyini tanıtmış olmuşdu.
İtaliya Səfəri (452)
Atillanın Romanı tutmama səbəbləri
Papanın diz çökərək xahiş etməsi
Romanın xristiyanlar üçün müqəddəs yer olması
Sasanilərin hun sərhədlərində təhlükə yaradması Attila, 452 ilində yüz minlik ordusu ilə Alp dağları üzərindən İtaliyaya girdi. Papa başçılığında bir heyət Romanın bağışlanmasını istədi. Papanın xahişini qəbul edən Attila geri döndü.
Bizansla münasibətlər
Roma İmperiyası zəifləmiş, xalqların ona qarşı üsyanları güclənmişdi. Burqundiyada baş verən üsyan Attila tərəfindən yatırıldı və onun kralı öldürüldü, ərazisi Hun dövlətinə qatıldı. Atilla əvvəl Qərbi Roma İmperiyasını, sonra isə Bizansı tutmağı planlaşdırmışdı. O, iki ilə 200 minlik ordu (140 mini hunlar idi) hazırladı. Bizans sülhün şərtlərini pozduğu üçün 447-ci ildə Atilla ikinci dəfə Balkana yürüş etdi. Konstantinopolu mühasirəyə aldı. İmperator II Feodesi sülh üçün elçi göndərdi və Atillanın bütün şərtləri qəbul edildi. İmperator birdəfəlik 6 min, hər il isə 2 min librə qızıl miqdarında təzminat verməli oldu. Dünayın cənub ətrafındakı torpaqlar da hunlara verildi. 447-ci il sülhü Bizans üçün çox ağır oldu və onu xeyli zəiflətdi.
Bundan sonra Attilanın əsas hərbi səfəri Qərbə oldu. Atilla nişanlısı Honoriyaya imperiyanın düşən hissəsini istədi. İmperator bu təklifi rədd etdi. Bu isə müharibəyə səbəb oldu. Attila 200 min ordu ilə Fransada Orleana qədər irəlilədi. Burada 451-ci ildə Katalaunda uşaqlıq dostu Aetsinin başçılıq etdiyi Roma ordusu ilə qanlı döyüşə girdi. Hər iki tərəfdən 160 min əsgər öldürüldü və hər iki ordu geri çəkildi. Atilla 452-ci ildə Roma darvazaları qarşısına gəldi. Papa böyük bir elçi ilə onun yanına gəldi və şəhəri dağıtmamağı xahiş etdi. hunlar onların şərtlərini qəbul etdi. Atilla şəhərə toxunmayıb oranı tərk etdi. 453-cü ildə Atillanın burnundan qan açıldı və qəfildən öldü. Bundan sonra Hun dövləti zəiflədi və 470-ci ildə dağıldı. Onun yerində Bulqar, Suvar, Avar və Xəzər xaqanlıqları kimi yeni dövlətlər yarandı.
Qərbi Hun İmperiyası hərbi-feodal dövlət idi. O, hərbi qənimətlərlə yaşayırdı və təsərrüfatı çox zəif idi. Onlarda qəbilə-tayfa münasibətləri güclü idi. Bir neçə qəbilə və tayfa birləşməsi bir "el" təşkil edirdi. Qoşun bu prinsip üzərində qurulmuşdu. Onlarda ev qulları var idi. Onlar böyük mal-qara sürülərinə malik idilər. Təsərrüfatın əsasını köçəri maldarlıq təşkil edirdi. Keçi tükündən kəndir toxuyur, ondan döyüşdə və atı tutmaq üçün kəmənd kimi istifadə edirdilər. Yundan keçə toxuyurdular və bununla alaçıqların üstünü örtürdülər. Onlar qızıl və gümüş əşyalar düzəltməkdə avropalılardan qabaqda idilər.
Avropa Hun Xanları
Suverenlik Sahəsi
, Rumıniya, Yuqoslaviyanın şimal bölgəsi, Macarıstan, Avstriya, Çexoslovakiya, və ( Ural Dağlarına; Bizans qapılarına qədər olan sahə). Sahə: təxminən 4.000.000 km²'dir.
Avropa Hunlarının Türk və Dünya tarixinə qatqıları
- Avropada hakimiyyət quran və Avropa mərkəzli ilk Türk dövləti olmuşdur.
- Qövmlər Köçünün başlamasında təsirli olmuşdur.
- Qərbi Roma İmperatorluğunun yıxılmasına səbəb olmuşdur.
Avropa Hunlarının parçalanmasının səbəbləri
- Ələ keçərdikləri torpaqlarda getdikcə əhali olaraq azlıq təşkil etmələri.
- Davamlı Türk köçləriylə bəslənə bilməmələri.
- Nizamlı və möhkəm bir dövlət təşkilatı qura bilməmələri.
- Yerləşik mədəniyyət ilə mübarizə edilməsi.
- Yerləşik mədəniyyətin mənfi təsirləri.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qerbi Hun imperiyasi ve ya Avropa Hun imperiyasi 378 470 Hun turklerinin Avropaya yurusleri sayesinde Avropada yaranmis turk dovleti Avropa Hun imperiyasiBayraqResmi dilleri Hun dili Qot diliPaytaxt Buda ve ya SeqedIdareetme formasi Monarxiya Xanliq ve Vikianbarda elaqeli mediafayllarQerbi Hun Imperatorlugu IV esr 470 ci il TarixiBoyuk Hun Imperiyasi dagilandan sonra hun tayfalari qerbe dogru hereket edib Volqa ve Ural caylari etrafindaki torpaqlari ele kecirdiler Onlarin qerbe dogru eziyyetli yurusu sonra da uzun muddet davam etdi Hunlarin ve diger xalqlarin qerbe axini Xalqlarin boyuk kocu adlanir Xalqlarin boyuk kocu eramizin IV esrinden hunlarla baslayaraq VI esre qeder davam etdi Hunlar Boyuk Cin seddinden Fransaya qeder gedib cixmisdilar Xalqlarin boyuk kocu VI esrde slavyanlarin Bizans imperiyasinda meskunlasmasi ile basa catdi 370 ci ilde hunlar qerbe dogru hereket ederek Don sahilinde alanlari meglub etdiler Balamir Qara deniz sahillerinde ostqot tayfalarini meglub ederek Krimi ele kecirdi ve Ostqot dovletinin varligina son qoydu 371 ci ilde ostqotlar meglub oldular Balamir terefinden onlarin bascisi Germanirix bu meglubiyyete dozmeyib ozunu oldurdu Bundan sonra 378 ci ilde Dunay cayi sahilinde diger qot tayfalarini meglub ederek Pannoniyada Macaristanin qerbi meskunlasan hunlar Idil Volqa cayindan Dunay cayina qeder erazilerde Qerbi Avropa Hun dovletini qurdular Qerbi Hun dovletinde muhum qerarlar tayfa bascilarinin toplantisinda verilirdi Hunlar Dnestr cayi sahillerinde yasayan vestqotlarla qarsilasdilar Hunlar cayi kecib vestqot krali Atanarixin ordusuna arxadan zerbe vurdular o ise ordusu ile Roma Imperiyasinin hi mayesine kecdi Onun hunlara qarsi tikdirdiyi Atanarix seddi indi de qalmaqdadir 400 cu ilde hunlar Dunay cayi sahiline catdilar ve burada diger qot tayfalarini meglub etdiler Bir sira xalqlar hunlara qosuldu hunlar quvvetlendi Hunlar Pannoniyada qerarlasdilar Idil Volqa cayindan Dunay cayina qeder erazini ele kecirdiler Hun hokmdari Balamir 374 400 ordunu mohkemlendirdi Hunlarin diger bir hissesi 395 ci ilde Derbend kecidinden kecerek ve On Asiyaya yayildilar Onlar Decle ve Ferat caylari arasini Suriya Felestin erazisini tutdular Coxlu qenimet ele kecirdikden sonra yanar odlar in Abseron yarimadasinin yanindan kecerek geri qayitdilar Hunlarin bir hissesi Azerbaycan erazisinde meskunlasmis Azerbaycan xalqinin formalasmasinda istirak etmisler Balamirin olumunden sonra yerine Ulduz xan 400 410 kecdi O 404 409 cu illerde Bizans uzerine hucum etdi Bizans sulh baglamaga mecbur oldu Onun olumunden sonra hakimiyyete Qaradon xan kecdi O daha cox dovletin serhedleri ile mesgul olmusdur Onun yerine kecen Muncuq xan cox yasamadi oglu Attila cox genc oldugu ucun hakimiyyete emisi Rua kecdi Attila emisinin butun herbi seferlerinde istirak etdi ve ozunu bacariqli serkerde kimi gosterdi Uldiz dovruUldiz Bizansi tezyiq altina almaq meqsediyle Trakya uzerine yeridi Baris isteyen Trakya qubernatoruna Gunesin batdigi yere qeder her yeri zebt ede bilerem deyerek Bizansa meydan oxudu Turklerin gucunden cekinen Bizans muqavile baglayaraq Hunlarin ustunluyunu qebul etdi Bu dovrde Hunlar Xezerin serqine qeder uzanan genis torpaqlara sahib olmusdular Dovletin serq bolgesini Karatonun idare etdiyi bilinirse de bu hokmdar haqqinda cox melumat yoxdur Rua dovru412 422 ci illeri arasinda Avropa Hun Dovleti ile elaqedar cox bir melumata rast gelinmemekdedir Hokmdar soyundan gelen Rua 422 ilinde taxti ele kecererek olkeni qardaslari Muncuk Oktar ve Aybars ile birlikde idare etdi Muncukun erken olumu uzerine Aybars olkenin serq qanadinin rehberliyine Oktar ise qerb qanadinin rehberliyine getirildi Rua Uldizin teyin etdiyi Hun xarici siyasetini tetbiqe davam etdi Casusluq fealiyyetlerini ireli surerek Bizans uzerine bir sefer teskil etdi 422 Bu sefer neticesinde Bizans agir bir vergiye baglandi Qerb Romadaki taxt qarisiqliqlarindan faydalanmaq isteyen Bizans Italiyaya quvvet gonderdi Bunun uzerine Rua altmis min sexsiyyet bir ordunu Qerb Romanin komeyine gondererek Bizans Imperatoru Theodosiusi doyusmeden geri cekilmek mecburiyyetinde buraxdi Bizans uzerine edeceyi yeni bir sefere hazirlanarken 434 ilinde oldu Yerine qardasi Muncukun ogulu Atilla kecdi Attila dovruAttilla At idile emisi Ruanin yaninda yetisdi ve onunla birlikde muxtelif seferlere qatilaraq dovlet rehberliyini ve ordu komandirliyini cox yaxsi oyrendi Avropa Hun Imperatorlugunun Qerbi Romadaki sefiri olmusdur Onun zamaninda Avropa Hun Dovleti en parlaq dovrunu yasadi Taxta cixinca olkeni qardasi Bleda ile birlikde idare etdi 434 ilde imzalandi Bu razilasmaya gore Bizans Hunlara odemekde oldugu vergini iki berkine cixaracaq Bizans Hunlara bagli qovmlerle andlasma etmeyecek Ticari elaqeler serhed qesebelerinde davam edecek Bizans elindeki Hun esirleri qaytaracaqdi Attilanin seferleri Avropa Hun Imperiyasi M S 400Birinci Balkan seferi 441 442 Bizansin Margos Antlasmasinin hokmlerine uymamasi uzerine Attila Bizans uzerine sefere cixdi Serq Trakyaya qeder irelileyen Hun ordusundan cekinen Bizans baris istemek mecburiyyetinde qaldi Bu Andlasma ile Attila Bizansin odediyi vergini artirdigi kimi bezi serhed qalalarini da ele kecirdi Bu seferden sonra Avropa Hunlarina Balkanlarin yolunu acilmis oldu Ikinci Balkan seferi 447 I Balkan Seferinden sonra Bizans imzaladigi andlasma sertlerinde uzaqgorenliklen vergini odemediyi ucun Attila yeniden sefere cixdi Iki qola ayrilan Hun ordusunun bir qolu Yunanistana girir Teselyaya qeder ireliledi Diger qolu ise Sofiya Filibe ve Luleburgaz seherlerini tutaraq Buyukcekmece yaxinlarina qeder catdi Bizans Imparatoru baris istemek mecburiyyetinde qaldi Edilen Anotolyos Antlasmasina gore Bizans odediyi vergini uc berkine cixaracaq Doyus tezminati odenecek Tunanin cenubundaki yerler esgerler temizlendirilecekdi Qerb Roma Qalliya seferi 451 Roma Imparatorunun qiziyla evlenen Attila cehiz olaraq imperatorluq torpaqlarinin yarisini isteyince bunu qebul etmeyen Qerb Romanin uzerine yeridi Attila 100 mini turk geri qalanida germeyin ve islav qovmlerinden ibaret olan 200 min sexsiyyet bir ordu ile iken roma ordusu da eyni bolgeye 200 min sexsiyyet ordu ile gelmisdi Hun dusmeni olan barbarlarin hamisi Aetsi ordusunun safinda idiler 20 iyun 451 gunu dunyanin iki yarisi biribiri uzerine yuklendio gune qeder gorulmus en qanli doyus oldu doyus 24 saat davam etdi iki terefde cok boyuk ziyan gordu boyuk itkinler verdi lakin doyus gunu axsami roma ordusu dagildi Romani destekleyen Qerb Qot ordusu da krallari doyusde olunce cekilmek mecburiyyetinde qalmisdir Attila cekilmekde olan Aetsini izlemedi ordusunu istirahet etdirdi Zaten meqsedine catmis Romanin esger anbari sayilan Galyani isgal etmisdi bundan sonraki ilk ciddi hucumda butun romani tam olaraq cokelteceyi qeti idi Aradan kecen 20 gunde Attila ordusunu oz paytaxtinin bulundugu bolgeye getirdi Doyus sonrasinda dunya onun yenilmezligini bir defe daha anlamis ve qebul etmisdi Bu doyusden 1 il sonra Attila Dagittigi Roma Imparatorlugunun hamisini idaresi altina almaq icin herekete kecdiyi zaman ona etiraz edecek gucleri qalmamisdi 452 ilinde Attila Po duzenliyine geldi ve Romadan yola cikan Papa Leo Turk Basbugu dincliyine cikti ve Attiladan Romani esirgemesini istedi butun sertleri qebul etdiklerini zaten Attilanin Romaya hakim oldugunu soyledi Yalniz Xristianliq merkezinin yixilmamasi xahisini catdirdi ve Attila Romaya hucum etmeden vergilerini daha da qatli almis oldu ve hakimliyini tanitmis olmusdu Italiya Seferi 452 Atillanin Romani tutmama sebebleri Papanin diz cokerek xahis etmesi Romanin xristiyanlar ucun muqeddes yer olmasi Sasanilerin hun serhedlerinde tehluke yaradmasi Attila 452 ilinde yuz minlik ordusu ile Alp daglari uzerinden Italiyaya girdi Papa basciliginda bir heyet Romanin bagislanmasini istedi Papanin xahisini qebul eden Attila geri dondu Bizansla munasibetlerRoma Imperiyasi zeiflemis xalqlarin ona qarsi usyanlari guclenmisdi Burqundiyada bas veren usyan Attila terefinden yatirildi ve onun krali olduruldu erazisi Hun dovletine qatildi Atilla evvel Qerbi Roma Imperiyasini sonra ise Bizansi tutmagi planlasdirmisdi O iki ile 200 minlik ordu 140 mini hunlar idi hazirladi Bizans sulhun sertlerini pozdugu ucun 447 ci ilde Atilla ikinci defe Balkana yurus etdi Konstantinopolu muhasireye aldi Imperator II Feodesi sulh ucun elci gonderdi ve Atillanin butun sertleri qebul edildi Imperator birdefelik 6 min her il ise 2 min libre qizil miqdarinda tezminat vermeli oldu Dunayin cenub etrafindaki torpaqlar da hunlara verildi 447 ci il sulhu Bizans ucun cox agir oldu ve onu xeyli zeifletdi Bundan sonra Attilanin esas herbi seferi Qerbe oldu Atilla nisanlisi Honoriyaya imperiyanin dusen hissesini istedi Imperator bu teklifi redd etdi Bu ise muharibeye sebeb oldu Attila 200 min ordu ile Fransada Orleana qeder ireliledi Burada 451 ci ilde Katalaunda usaqliq dostu Aetsinin basciliq etdiyi Roma ordusu ile qanli doyuse girdi Her iki terefden 160 min esger olduruldu ve her iki ordu geri cekildi Atilla 452 ci ilde Roma darvazalari qarsisina geldi Papa boyuk bir elci ile onun yanina geldi ve seheri dagitmamagi xahis etdi hunlar onlarin sertlerini qebul etdi Atilla sehere toxunmayib orani terk etdi 453 cu ilde Atillanin burnundan qan acildi ve qefilden oldu Bundan sonra Hun dovleti zeifledi ve 470 ci ilde dagildi Onun yerinde Bulqar Suvar Avar ve Xezer xaqanliqlari kimi yeni dovletler yarandi Qerbi Hun Imperiyasi herbi feodal dovlet idi O herbi qenimetlerle yasayirdi ve teserrufati cox zeif idi Onlarda qebile tayfa munasibetleri guclu idi Bir nece qebile ve tayfa birlesmesi bir el teskil edirdi Qosun bu prinsip uzerinde qurulmusdu Onlarda ev qullari var idi Onlar boyuk mal qara surulerine malik idiler Teserrufatin esasini koceri maldarliq teskil edirdi Keci tukunden kendir toxuyur ondan doyusde ve ati tutmaq ucun kemend kimi istifade edirdiler Yundan kece toxuyurdular ve bununla alaciqlarin ustunu orturduler Onlar qizil ve gumus esyalar duzeltmekde avropalilardan qabaqda idiler Avropa Hun XanlariHun esgerleriBalamir 378 400 Uldiz 400 410 410 425 425 430 Rua 430 434 Attila ve Bleda 434 445 Atilla 445 453 Ilek 453 455 455 458 Dengizik 458 470 470 503 503 515 515 540 540 551 551 550 Zaberqan 550 562 Suverenlik Sahesi Ruminiya Yuqoslaviyanin simal bolgesi Macaristan Avstriya Cexoslovakiya ve Ural Daglarina Bizans qapilarina qeder olan sahe Sahe texminen 4 000 000 km dir Avropa Hunlarinin Turk ve Dunya tarixine qatqilariAvropada hakimiyyet quran ve Avropa merkezli ilk Turk dovleti olmusdur Qovmler Kocunun baslamasinda tesirli olmusdur Qerbi Roma Imperatorlugunun yixilmasina sebeb olmusdur Avropa Hunlarinin parcalanmasinin sebebleriEle kecerdikleri torpaqlarda getdikce ehali olaraq azliq teskil etmeleri Davamli Turk kocleriyle beslene bilmemeleri Nizamli ve mohkem bir dovlet teskilati qura bilmemeleri Yerlesik medeniyyet ile mubarize edilmesi Yerlesik medeniyyetin menfi tesirleri