Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Akça (osman. اقچه, türk. akçe — «ağımtıl») — Osmanlı imperiyası və qonşu dövlətlər ərazisində dövriyyədə olan XIV-XIX əsrlərə aid kiçik gümüş sikkə.
| Osmanlı imperiyası | |
| Dəyər | 1; 10 |
|---|---|
| Zərb olunma illəri | 1327-ci ildən XIX əsrin birinci qərinəsinə qədər |
| Ön tərəf | |
 | |
| Dizayn tarixi | Osmanlı imperiyası, II Murad, hicri 834-cü il |
| Arxa tərəf | |
 | |
| Dizayn tarixi | Osmanlı imperiyası, II Murad, hicri 834-cü il |
Aspr (yun. άσπρος — "ağımtıl") - Orta-Şərqi Avropada mövcud olan "akça" sikkəsinin yunan adı.
Bir sıra dillərdə (məsələn, Tatar dilində) akça toplu bir isim - "pul" mənasına malikdir.
Osmanlı akçaları
İlk Osmanlı akçaları
İlk dəfə Osmanlı akçaları 1327-ci ildə Hülakü sikkələri modelində Sultan Orxan (Osmanlı dövlətinin qurucusu I Osmanın oğlu) tərəfindən zərb edilmışdi. Akça üzərində İslamın qanunlarına görə, şəkillər deyil, yalnız ərəb əlifbasında yazı var idi. Uzun namaz cümlələri olan sikkə hazırlanması üslubu tezliklə dəyişdirildi və sikkələrin üzərində Sultan və atasının adları, zərb yeri və tarixi, eyni zamanda ərəb dilində qısa arzuların mətni yazılmağa başladı. Sikkələrin üzərində Ərəb dilində: خلد ملكه "hullide mülkuhu" (hakimiyyəti sonsuza qədər olsun) və ya Ərəb dilində: عز نصره "azze nesruhu" (Allah sizə kömək etsin) yazılırdı.
Akçanın dəyəri
İlk dövrlər akçalar kiçik (1,15 q), lakin möhkəm gümüş sikkələr idi. Çəkiləri Sultan II Mehmed dövrünə qədər praktik olaraq dəyişməz qaldı. XVI əsrin ikinci yarısından başlayaraq metalın keyfiyyətindəki davamlı azalma səbəbiylə Osmanlı akçasının dəyəri durmadan azalmağa başlamışdı. Gümüşün tərkibindəki azalma, III Murad (1574-1594) dövründə 1584-cü ildə Osmanlı imperiyasındakı pul islahatından sonra xüsusilə nəzərə çarpırdı. XVII əsrin əvvəllərində. akçanın çəkisi 0,33 qrama, yüzilliyin sonunda - 0,19 - 0,13 qrama qədər düşdü. Akça ilə birlikdə Osmanlılar mis xırda sikkələri - manhirdə zərb edirdilər. Növbəti illərdə akçanın dəyəri düşdükcə, manhirə nisbətdə durmadan azalırdı. Belə ki, nisbət XVI əsrin əvvəllərində. - 1 ilə 16 arasında (40-50 akça bir qızıl dukata bərabər idi); XVII əsrin əvvəllərində isə - 1 ilə 8; 1687-ci ildə - 1 ilə 2 arasında olmuşdu. Sonra onların qiymətləri bərabərləşdi. XVIII əsrdə yeni bir pul vahidi paranın meydana gəlməsinə baxmayaraq, o dövrdə Osmanlıda hesablaşmanı akça ilə aparmağı üstün tutdular. O zamana qədər əhalinin ənənəvi olaraq akçaya üstünlük verməsi sayəsində hökumət XIX əsrin ilk dekadasına qədər onu zərb edilməyə davam etdi.
Tək dəyərlililərdən əlavə, çoxdəyərli akçada zərb olunurdu. Məsələn, Sultan II Bayazidin (1481-1512) dövründə 10 akça vahidi zərb edilmişdi.
Akçanın çəkisi gümüş və indeks qramında.
| İllər | Gümüş (qr.) | İndeks |
|---|---|---|
| 1450-60 | 0.85 | 100 |
| 1490-1500 | 0.68 | 80 |
| 1600 | 0.29 | 34 |
| 1700 | 0.13 | 15 |
| 1800 | 0.048 | 6 |
Zərbbəxanalar
Akçanın əl ilə zərb edilməsi yalnız III Əhməd (1703-1730) dövründə maşınla zərb edilmə ilə əvəz edildi. Zərb edilmə Osmanlı imperiyasının çoxsaylı zərbxanalarında aparılırdı. Bunlar arasında: paytaxtda - İstanbulda, Balkan mülkləri daxilində Novar (indiki Novo Brdo),Serbiyada Belqrad; Rumıniyada Mudava (indiki Moldovada Veçe); Yunanıstanın Serez, Sidrekapsi; Makedoniyada Kratova, Üsküp (indiki Skopye); Kiçik Asiya şəhərlərində - Bursa, Ankara, Konya, Amasya; Misirdə və digər şəhərlərdə zərb edilirdi.
Tədqiqatı
Akça də daxil olmaqla Osmanlı sikkələrinə dair ilk əhəmiyyətli numizmatik tədqiqatlar XIX əsrin sonunda edilmışdir. Hal-hazırda ən tam Osmanlı akçaları serb numizmatı Slobodan Sreçkoviçin əsərlərində təsnif edilmişdir. 1999-2009-cu illər ərzində XIII əsrdən XVIII əsrin əvvəllərinə qədər zərb edilmiş, müəllif tərəfindən bilinən Osmanlı akçesinin bütün marka növlərinin illüstrasiyalı kataloqu xronoloji ardıcıllıqla birləşdirilərək 6 cildi nəşr edilmişdir.
Krım xanlığının akçaları
Akça - Krım xanlığının kiçik gümüş sikkəsi. Dövlətin qurucusu I Hacı Gəray (1436-1466) dövründən baçlayaraq, xanlığın bütün tarixi boyunca, Şahin Gəray (1777-1783) dövrünə qədər zərb edilmişdir.
Akça uzun müddət Krım xanlığının yeganə gümüş sikkəsi olaraq qaldı. IV Mehmed Gərayın ikinci hakimiyyəti dövründə (1654-1666) etdiyipul islahatı nəticəsində yeni bir pul vahidi - beş akça lkə bərabərləşdirilmiş beşlik (və ya behlik; türk dilindən beş sözü) tətbiq edildi. Lakin akça, XVII əsrin sonlarına qədər əsas pul vahidi rolunu qorudu.
İl dövrlərdə Krım akçasının dəyəri Osmanlı akçasına bərabər idi. Ancaq I Sadət Gəray (1524-1532) dövründən başlayaraq sikkələrin keyfiyyəti azaldı. I Hacı Gəray dövründə Krım akçasının başlanğıc çəkisi 0,7-0,8 q təşkil edirdi. Akçanın çəkisi I Dövlət Gəray (1550-1570) dövründə - 0,5-0,6 qram Canibəy Gəray (1610-1623) dövründə - 0,3 qram olmuşdur.
Ön tərəfdə xanın adı, arxada isə ərəb dilində, adı, zərb olunduğu yer və ili əks olunmuş tamğa (xanın gücünün işarəsi) var idi.
Krım akçasının zərb edilməsi əvvəlcə Krım, Kırk-Er və Kafə şəhərlərində, XVI əsrin son rübündə - XVII əsrin birinci rübündə - Gəzlə və daha sonra - Bağçasaray şəhərində həyata keçirilmişdir. 1780-1783-cü illərdə Krım xanlığının mövcudluğunun sonunda şəhərdən iki mil məsafədə, Kafə Taşlık ətrafında, Avropa keyfiyyətli sikkələr zərb edən, Rus Tavridası zərbbəxanası adlanan zərbbəxana qısa müddətdə fəaliyyət göstərmişdir.
Krım Xanlığının 10168 akçasından ibarət ümumi çəkisi təxminən 6 kq olan ən böyük xəzinə (əksəriyyəti 1550-ci il və 1580-ci ilə aid) 2007-ci ildə Krımda Feodosiya yaxınlığında Tepe-Oba zirvəsində tapılmışdı. Bütün sikkələr billondur, tərkibləri 15-20 % gümüş, qalanları misdir. Onlar əsasən I Sahib Gəray (hakimiyyət illəri 1532 - 1551), I Dövlət Gəray (1551 - 1577) ve II Mehmed Gəray 1577 - 1584) dövrünün sikkələridir..
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-19.
- Ermiş, Fatih. A History of Ottoman Economic Thought. 2013. səh. 23.
- Sevket Pamuk, A Monetary History of the Ottoman Empire, Cambridge University Press, 2000, ISBN
- Malanima, Paolo. Pre-Modern European Economy: One Thousand Years (10th-19th Centuries). BRILL. 2009. səh. 198. ISBN . İstifadə tarixi: 19 June 2014.
- Balkan studies. Édition de lA̕cadémie bulgare des sciences. 1988. səh. 111. 2022-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-03-19.
The mint at Novo brdo (in Turkish "Novar"), was the first to start striking Ottoman akçe — as early as 1441, when Murad Il's military commander, the eunuch Sibab ed-Din pasa captured the town, which had the greatest silver deposits and the ...
- Бешлык или Бехлик // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Игорь Татаринцев. Клад назвали "Феодосийский" // «Победа». № 75 (15017). — 2007. — 14 июль.
Ədəbiyyat
- Srećković, Slobodan «Akches, Volumes 1-6», Belgrade, 1999—2009 (англ., сербск.)
- Damalı, Atom «History of Ottoman Coins», Volumes 1-6", 2009—2013 (англ., турецк.)
- Пачкалов А. В. Акче // Монеты и банкноты от античности до наших дней: происхождение и эволюция. М., 2014.
- «Монеты ханов династии Гиреев (Крымское ханство); ~1440-1783 гг.». По материалам работ О. Ретовского 1893—1905 гг. Составитель — В. П. Лебедев.
- Н. Н. Косякин Крымское ханство монеты Гиреев Симферополь ИТ «АРИАЛ» 2013
Xarici keçidlər
- Osmanlı paraları (Османские деньги)
- Монеты Гиреев в базе данных по восточной нумизматике ZENO.RU
- Османские монеты в базе данных по восточной нумизматике ZENO.RU
- September 1, 2013 - A huge treasure of 47,000 silver Akçe discovered in Goleşti, Romania
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Akca osman اقچه turk akce agimtil Osmanli imperiyasi ve qonsu dovletler erazisinde dovriyyede olan XIV XIX esrlere aid kicik gumus sikke AkcaOsmanli imperiyasiDeyer1 10Zerb olunma illeri1327 ci ilden XIX esrin birinci qerinesine qederOn terefDizayn tarixiOsmanli imperiyasi II Murad hicri 834 cu ilArxa terefDizayn tarixiOsmanli imperiyasi II Murad hicri 834 cu il Aspr yun aspros agimtil Orta Serqi Avropada movcud olan akca sikkesinin yunan adi Bir sira dillerde meselen Tatar dilinde akca toplu bir isim pul menasina malikdir Osmanli akcalariIlk Osmanli akcalari Ilk defe Osmanli akcalari 1327 ci ilde Hulaku sikkeleri modelinde Sultan Orxan Osmanli dovletinin qurucusu I Osmanin oglu terefinden zerb edilmisdi Akca uzerinde Islamin qanunlarina gore sekiller deyil yalniz ereb elifbasinda yazi var idi Uzun namaz cumleleri olan sikke hazirlanmasi uslubu tezlikle deyisdirildi ve sikkelerin uzerinde Sultan ve atasinin adlari zerb yeri ve tarixi eyni zamanda ereb dilinde qisa arzularin metni yazilmaga basladi Sikkelerin uzerinde Ereb dilinde خلد ملكه hullide mulkuhu hakimiyyeti sonsuza qeder olsun ve ya Ereb dilinde عز نصره azze nesruhu Allah size komek etsin yazilirdi Akcanin deyeri 1508 ci ilde II Bayazid terefinden Ankarada zerb edilmis akca Ilk dovrler akcalar kicik 1 15 q lakin mohkem gumus sikkeler idi Cekileri Sultan II Mehmed dovrune qeder praktik olaraq deyismez qaldi XVI esrin ikinci yarisindan baslayaraq metalin keyfiyyetindeki davamli azalma sebebiyle Osmanli akcasinin deyeri durmadan azalmaga baslamisdi Gumusun terkibindeki azalma III Murad 1574 1594 dovrunde 1584 cu ilde Osmanli imperiyasindaki pul islahatindan sonra xususile nezere carpirdi XVII esrin evvellerinde akcanin cekisi 0 33 qrama yuzilliyin sonunda 0 19 0 13 qrama qeder dusdu Akca ile birlikde Osmanlilar mis xirda sikkeleri manhirde zerb edirdiler Novbeti illerde akcanin deyeri dusdukce manhire nisbetde durmadan azalirdi Bele ki nisbet XVI esrin evvellerinde 1 ile 16 arasinda 40 50 akca bir qizil dukata beraber idi XVII esrin evvellerinde ise 1 ile 8 1687 ci ilde 1 ile 2 arasinda olmusdu Sonra onlarin qiymetleri beraberlesdi XVIII esrde yeni bir pul vahidi paranin meydana gelmesine baxmayaraq o dovrde Osmanlida hesablasmani akca ile aparmagi ustun tutdular O zamana qeder ehalinin enenevi olaraq akcaya ustunluk vermesi sayesinde hokumet XIX esrin ilk dekadasina qeder onu zerb edilmeye davam etdi Tek deyerlililerden elave coxdeyerli akcada zerb olunurdu Meselen Sultan II Bayazidin 1481 1512 dovrunde 10 akca vahidi zerb edilmisdi Akcanin cekisi gumus ve indeks qraminda Iller Gumus qr Indeks1450 60 0 85 1001490 1500 0 68 801600 0 29 341700 0 13 151800 0 048 6Zerbbexanalar Akcanin el ile zerb edilmesi yalniz III Ehmed 1703 1730 dovrunde masinla zerb edilme ile evez edildi Zerb edilme Osmanli imperiyasinin coxsayli zerbxanalarinda aparilirdi Bunlar arasinda paytaxtda Istanbulda Balkan mulkleri daxilinde Novar indiki Novo Brdo Serbiyada Belqrad Ruminiyada Mudava indiki Moldovada Vece Yunanistanin Serez Sidrekapsi Makedoniyada Kratova Uskup indiki Skopye Kicik Asiya seherlerinde Bursa Ankara Konya Amasya Misirde ve diger seherlerde zerb edilirdi Tedqiqati Akca de daxil olmaqla Osmanli sikkelerine dair ilk ehemiyyetli numizmatik tedqiqatlar XIX esrin sonunda edilmisdir Hal hazirda en tam Osmanli akcalari serb numizmati Slobodan Sreckovicin eserlerinde tesnif edilmisdir 1999 2009 cu iller erzinde XIII esrden XVIII esrin evvellerine qeder zerb edilmis muellif terefinden bilinen Osmanli akcesinin butun marka novlerinin illustrasiyali kataloqu xronoloji ardicilliqla birlesdirilerek 6 cildi nesr edilmisdir Krim xanliginin akcalariII Haci Gerayin zerb etdirdiyi akca Akca Krim xanliginin kicik gumus sikkesi Dovletin qurucusu I Haci Geray 1436 1466 dovrunden baclayaraq xanligin butun tarixi boyunca Sahin Geray 1777 1783 dovrune qeder zerb edilmisdir Akca uzun muddet Krim xanliginin yegane gumus sikkesi olaraq qaldi IV Mehmed Gerayin ikinci hakimiyyeti dovrunde 1654 1666 etdiyipul islahati neticesinde yeni bir pul vahidi bes akca lke beraberlesdirilmis beslik ve ya behlik turk dilinden bes sozu tetbiq edildi Lakin akca XVII esrin sonlarina qeder esas pul vahidi rolunu qorudu Il dovrlerde Krim akcasinin deyeri Osmanli akcasina beraber idi Ancaq I Sadet Geray 1524 1532 dovrunden baslayaraq sikkelerin keyfiyyeti azaldi I Haci Geray dovrunde Krim akcasinin baslangic cekisi 0 7 0 8 q teskil edirdi Akcanin cekisi I Dovlet Geray 1550 1570 dovrunde 0 5 0 6 qram Canibey Geray 1610 1623 dovrunde 0 3 qram olmusdur On terefde xanin adi arxada ise ereb dilinde adi zerb olundugu yer ve ili eks olunmus tamga xanin gucunun isaresi var idi Krim akcasinin zerb edilmesi evvelce Krim Kirk Er ve Kafe seherlerinde XVI esrin son rubunde XVII esrin birinci rubunde Gezle ve daha sonra Bagcasaray seherinde heyata kecirilmisdir 1780 1783 cu illerde Krim xanliginin movcudlugunun sonunda seherden iki mil mesafede Kafe Taslik etrafinda Avropa keyfiyyetli sikkeler zerb eden Rus Tavridasi zerbbexanasi adlanan zerbbexana qisa muddetde fealiyyet gostermisdir Krim Xanliginin 10168 akcasindan ibaret umumi cekisi texminen 6 kq olan en boyuk xezine ekseriyyeti 1550 ci il ve 1580 ci ile aid 2007 ci ilde Krimda Feodosiya yaxinliginda Tepe Oba zirvesinde tapilmisdi Butun sikkeler billondur terkibleri 15 20 gumus qalanlari misdir Onlar esasen I Sahib Geray hakimiyyet illeri 1532 1551 I Dovlet Geray 1551 1577 ve II Mehmed Geray 1577 1584 dovrunun sikkeleridir Istinadlar Arxivlenmis suret 2021 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 19 Ermis Fatih A History of Ottoman Economic Thought 2013 seh 23 Sevket Pamuk A Monetary History of the Ottoman Empire Cambridge University Press 2000 ISBN 0 521 44197 8 Malanima Paolo Pre Modern European Economy One Thousand Years 10th 19th Centuries BRILL 2009 seh 198 ISBN 9789004178229 Istifade tarixi 19 June 2014 Balkan studies Edition de lA cademie bulgare des sciences 1988 seh 111 2022 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2021 03 19 The mint at Novo brdo in Turkish Novar was the first to start striking Ottoman akce as early as 1441 when Murad Il s military commander the eunuch Sibab ed Din pasa captured the town which had the greatest silver deposits and the Beshlyk ili Behlik Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Igor Tatarincev Klad nazvali Feodosijskij Pobeda 75 15017 2007 14 iyul EdebiyyatSreckovic Slobodan Akches Volumes 1 6 Belgrade 1999 2009 angl serbsk Damali Atom History of Ottoman Coins Volumes 1 6 2009 2013 angl tureck Pachkalov A V Akche Monety i banknoty ot antichnosti do nashih dnej proishozhdenie i evolyuciya M 2014 Monety hanov dinastii Gireev Krymskoe hanstvo 1440 1783 gg Po materialam rabot O Retovskogo 1893 1905 gg Sostavitel V P Lebedev N N Kosyakin Krymskoe hanstvo monety Gireev Simferopol IT ARIAL 2013Xarici kecidlerOsmanli paralari Osmanskie dengi Monety Gireev v baze dannyh po vostochnoj numizmatike ZENO RU Osmanskie monety v baze dannyh po vostochnoj numizmatike ZENO RU September 1 2013 A huge treasure of 47 000 silver Akce discovered in Golesti Romania