Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abşeron xalçaçılıq məktəbi Azərbaycan xalçaçılıq məktəblərindən biri. Məktəb özündə Abşeron kəndləri olan Goradil, Novxanı, Suraxanə, Xilibuta, Nardaran, Bülbülə, Fatmayi, Mərdəkan, Qala, Xilə, həmçinin Xızı bölgəsini birləşdirir. Həmçinin Fındığan, Xil, Keş və Hadı kimi xalçaçılıq mərkəzləri də vardır.
Bu xalçaçılıq məktəbinin məhsulları parçanın yumşaqlığı, intensiv rəngləri, yüksək rəssamlıq zövqü və işlənmənin füsunkarlığı ilə fərqlənir. Bu məktəbdə 10 kompozisiya cəmlənib. Xalçaların üzərindəki tarixi mənbələr və yazılar ona dəlalət edir ki, bu kəndlərdə xalçaçılıq geniş inkişaf etmiş və xalça məmulatları ölkənin hüdudlarından kənara ixrac olunurdu. Xalçanın kompozisiyasında medalyonlara tez-tez rast gəlinir. Onlar müxtəlif motivlərlə, adətən həndəsi emaldan sonra ilkin obyekti ilə oxşarlığını itirmiş bitkilərin üslublaşdırılmış təsvirləriylə doldurulur. Bakı məktəbi Abşeronun kəndlərini — Görədil, Novxanı, Nardaran, Bülbülə, Fatmayı, Mərdəkan, Qala, Xilə və digər kəndləri, həmçinin Abşerondan kənarda yerləşən Xızı rayonu və ona daxil olan , Hil, Keş, Fındığan və s. xalça məntəqələrini əhatə edir. Bakı xalçaları daha yumşaq olması, rənglərinin intensivliyi, bədii elementlərinin orijinallığı və naxışlarının incəliyi ilə seçilir. Xalçaların bəzəklərində həndəsi formalı göllər, əyri xətli nəbati elementlər üstünlük təşkil edir. Bakı qrupuna aid xalçaların rəng koloritində ara sahə yerliyi üçün, əsasən tünd göy, nadir hallarda isə qırmızı və sarı rənglərdən istifadə edilir. Bu xalçaların əksəriyyəti toxunduğu kəndin adını daşıyır. Bakı qrupuna "Xilə-buta xalçaları", "Xilə-əfşan xalçaları", "Novxanı xalçaları", "Suraxanı xalçaları", "Qala xalçaları", "Bakı xalçaları", "Görədil xalçaları", "Fatmayı xalçaları", "Fındığan xalçaları", "Qədi xalçaları" və s. çeşnilər daxildir.
Bakı xalçaları
Bakıda xalçaçılığın ən azı XVIII əsrdən bəri olduğu məlumdur. Lakin bunun tarixinin daha qədimlərə getdiyi düşünülür. "Bakı xalçaları"nın orta sahəsinin kompozisiyasını bir-birinin ardınca şaquli yerləşmiş bir neçə böyük dördbucaqlı gel (medalyon) təşkil edir. XVIII əsrin sonuna kimi bu xalçanın orta sahəsində 4 və yaxud 5 gel yerləşirdi, Ancaq 150 il qabaq o, "Bakı" adını alandan sonra, onun orta sahə kompozisiyasında dəyişiklər baş verdi (uğradı). Gellər cüt yerləşdirilirdi. Gellərin üzəri məişət əşyalarını təsvir edən bir sıra elementlərlə bəzədilmişdir. Məsələn: "quyu çarxı" (baraban), "kərtənkələ", "kürək" (qədim kürək). Eyni formalı gellərin fonu hər bir geldən bir dəyişir. Gellərin ətrafında doldurucu elementlər yerləşir. Həmçinin yağ qabı, yanar məhlullu lampanı təsvir edən elementlərə də rast gəlinir. Bunlar qədim insanların adət və ənənələri, həmçinin möhtəşəm və dini ayinləri ilə bağlıdır.
Xilə-buta xalçaları
Xilə-buta xalçaları öz adını Bakının şərqində yerləşən Hilə kəndindən götürmüşdür. Əsasən Abşeron yarmadasının Hilə, Suraxanı, Bülbülə kəndlərində toxunur. Xalça kompozisiyasının əsasını müstəqil element olan "buta" təşkil edir, ona görə də xalça "Hilə-buta" adlanır. Bir çox Xarici alimlərin elmi tədqiqatlarında bu xalçanı "Şirvan" adlandırırlar. Yaxın Şərqdə bu kompozisiyaya bütün dekorotiv tətbiqi incəsənətin bütün növlərində rast gəlmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, "Hilə-buta" xalçası İntibah dövrünün rəssamı olan Lorenso Lottonun (1480–1556) "Ailə" əsərində təsvir olunmuşdr. Orta sahənin əsası mərkəzi medalyondan və "buta"nın simmetrik təsvirinin təkrarlanmasından ibarətdir. Xalq arasında ən sevimli ornament olan od təsviri olan "Buta" müstəqil element kimi Azərbaycan incəsənətində xüsüsi yer tutur. "Hilə-buta" xalçaları quruluşuna görə bölünürlər: sadə quruluşlu xalçalar, mürəkkəb quruluşlu xalçalar, künjlü xalçalar. Künjlü və mürəkkəb quruluşa malik xalçalardan fərqli olaraq, sadə quruluşa malik "Hilə-buta" xalçaları daha qədim tarixə malikdirlər.
"Suraxanı xalçaları"nın köbə zolağı adi orta haşiyədən — "şarlama", "qeysibişah" adlanan zəncirədən və "qəyçi" adlanan kiçik haşiyədən ibarətdir. "Suraxanı xalçaları"nın əksəriyyəti sakit qammada toxunur. Bu xalçalar üçün xarakterik rənglər açıq və tünd palıdı, tünd abı, ağ və qara rəngdir.
Xilə-əfşan xalçaları
Xalça adını Bakının yaxınlığında olan Abşeron yarımadasında yerləşən Xilə kəndindən götürüb. "Əfşan" sözünün lüğəti mənası – səpmək, xırdalamaq, rəngbərəng deməkdir. Yaxın Şərq ölkələrində müstəqil kompozisiyanı bu cür adlandırırlar. "Hilə-Əfşanın"ın orta sahəsi iki cür olur – "Qədim Əfşan" və "Göllü Əfşan". "Kaşi" və ya "Bəşirqızı" orta haşiyələri Quba qrupunun xalçalarında təsdiqlənmişdir, lakin bu orta haşiyələr Bakı xalçalarını da bəzəyirlər. Əsasən də Xilə və Suraxanı xalçalarında istifadə olunur. Burada orta haşiyə "Qədim heykəl" adını daşıyır. Orta sahənin rəngi əksər hallarda tünd göy, firuzəyi rəngdə olur.
Mürəkkəb quruluşlu "Xilə-buta" xalçalarında gətəbə formalı ara haşiyələrə də rast gəlmək mümkündür.
Suraxanı xalçaları
Suraxanı xalçaları Abşeron yarmadasında Bakının şərqində yerləşən Suraxanı qəsəbəsinin adını daşıyır. "Suraxanı" xalçaları müxtəlif kompozisiyalar üzrə toxunur. Orta sahənin kompozisiyası bir neçə hissədən ibarətdir: orta sahələri əhatə edib və içəri keçən kiçik haşiyə sahəni pilləli medalyonların yerləşdirildiyi hissələrə bölür. "Sajayağı" adlanan kompozisiyada orta sahənin gelləri formasına görə "Salyan" xalçasının gellərini xatırladır. "Sancaq" adlanan və sahənin səkkiz küncündə yerləşən "islimi" formalı ağ rəngli element, bu xalçalara xarakterik olan naxışlardan hesab olunur.
Fındığan xalçaları
Fındığan xalçaları öz adını Abşeron yarımadasında yerləşən Fındığan kəndindən almışdır. Mənbələrə görə "Fındıqan", "Bakı" və ya "Çaylı" adı ilə qeyd olunub. Xalçanın orta sahəsinin kompozisiyası mərkəzi şaquli üçlükdə yerləşən bir neçə böyük uzunsov gellərdən ibarətdir. Xalçaçılar bu gelləri "manqal" adlandırırlar, onların içərisində yerləşən təsvirlər isə "şişlər" hesab olunur. Bu xalçanın orta haşiyəsində haşiyənin quruluşu qaydalarının əksinə olaraq, 2 orta haşiyə yerləşir. Xalçaçılar bu haşiyəni "zülflü aləm", "zülf" adlandırırlar, bu isə tərcümədə "saç", "aləm" — "haşiyə" mənasını verir. Ancaq bu haşiyədə saça və ya zülfə bənzəyən heç nə yoxdur. Yəqin ki, xalçaçılar bu adı saça gül taxmaq adətini təsvir etmək üçün veriblər.
Novxanı xalçaları
Novxanı xalçasının orta sahə kompozisiyası şaquli şəkildə bir-birinini ardınca yerləşən bir neçə geldən (medalyondan) ibarətdir. Fonundan və ya kompozisiyasından asılı olmayaraq medalyonlu xalçaları xalçatoxuyanlar və istənilən xalça ustası "Güllü" adlandırırlar. Novxanı xalçasının orta sahəsində üç böyük geldən başqa, bağlı künjlü səkkiz balaca gel yerləşir. Balaca gellərin mərkəzində səkkizguşəli ulduz təsvir olunub. Böyük və kiçik gellər quş və başqa elementlərlə əhatə olunub, şaquli şəkildə bu qrupa xarakterik (xas) olan "jıqqa-buta" sıralanması yerləşib (jıqqa-taj, qadın baş bəzəyi). Xalçanın orta sahəsi geniş haşiyə zolağını əmələ gətirən iki orta haşiyə, üç mədaxil və iki jaqqayla əhatə olunub.
Qalereya
İstinadlar
- . Азербайджанский ковер. Baku: Akademii nauk Azerbaĭdzhanskoĭ SSR. 1961.
- . Очерк истории средневекового Баку, VIII-начало ХIХ вв (2). Baku: Akademii nauk Azerbaĭdzhanskoĭ SSSR. 1964. səh. 340. JSTOR 1.
- . vakrf.ru. 5 September 2020. 13 September 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 July 2021.
- . Wem.az. 26 February 2018. 20 September 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2020.
- Алиева. Ворсовые ковры Азербайджана ХИХ-начала ХХ века., Ана-ханум. Ворсовые ковры Азербайджана ХИХ-начала ХХ века. Baku: Элм. 1987. səh. 150. JSTOR 1.
- "Baku rug". www.britannica.com. 2022-04-02 tarixində .
- . 2011-08-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-16.
- . 2011-08-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-16.
- "Fındığan". www.carpet.intangible.az. 16 March 2011. 15 March 2012 tarixində .
- . 2011-08-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-16.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- "Azər-İlmə"nin Bakı xalçaları haqqda broşuru [ölü keçid]
- Abşeron xalçaçılıq məktəbi 2008-12-22 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Abseron xalcaciliq mektebi Azerbaycan xalcaciliq mekteblerinden biri Mekteb ozunde Abseron kendleri olan Goradil Novxani Suraxane Xilibuta Nardaran Bulbule Fatmayi Merdekan Qala Xile hemcinin Xizi bolgesini birlesdirir Hemcinin Findigan Xil Kes ve Hadi kimi xalcaciliq merkezleri de vardir Abseron xalcaciliq mektebinin mehsulu olan Baki xalcasi Bu xalcaciliq mektebinin mehsullari parcanin yumsaqligi intensiv rengleri yuksek ressamliq zovqu ve islenmenin fusunkarligi ile ferqlenir Bu mektebde 10 kompozisiya cemlenib Xalcalarin uzerindeki tarixi menbeler ve yazilar ona delalet edir ki bu kendlerde xalcaciliq genis inkisaf etmis ve xalca memulatlari olkenin hududlarindan kenara ixrac olunurdu Xalcanin kompozisiyasinda medalyonlara tez tez rast gelinir Onlar muxtelif motivlerle adeten hendesi emaldan sonra ilkin obyekti ile oxsarligini itirmis bitkilerin uslublasdirilmis tesvirleriyle doldurulur Baki mektebi Abseronun kendlerini Goredil Novxani Nardaran Bulbule Fatmayi Merdekan Qala Xile ve diger kendleri hemcinin Abserondan kenarda yerlesen Xizi rayonu ve ona daxil olan Hil Kes Findigan ve s xalca menteqelerini ehate edir Baki xalcalari daha yumsaq olmasi renglerinin intensivliyi bedii elementlerinin orijinalligi ve naxislarinin inceliyi ile secilir Xalcalarin bezeklerinde hendesi formali goller eyri xetli nebati elementler ustunluk teskil edir Baki qrupuna aid xalcalarin reng koloritinde ara sahe yerliyi ucun esasen tund goy nadir hallarda ise qirmizi ve sari renglerden istifade edilir Bu xalcalarin ekseriyyeti toxundugu kendin adini dasiyir Baki qrupuna Xile buta xalcalari Xile efsan xalcalari Novxani xalcalari Suraxani xalcalari Qala xalcalari Baki xalcalari Goredil xalcalari Fatmayi xalcalari Findigan xalcalari Qedi xalcalari ve s cesniler daxildir Baki xalcalariEsas meqale Baki xalcalari Bakida xalcaciligin en azi XVIII esrden beri oldugu melumdur Lakin bunun tarixinin daha qedimlere getdiyi dusunulur Baki xalcalari nin orta sahesinin kompozisiyasini bir birinin ardinca saquli yerlesmis bir nece boyuk dordbucaqli gel medalyon teskil edir XVIII esrin sonuna kimi bu xalcanin orta sahesinde 4 ve yaxud 5 gel yerlesirdi Ancaq 150 il qabaq o Baki adini alandan sonra onun orta sahe kompozisiyasinda deyisikler bas verdi ugradi Geller cut yerlesdirilirdi Gellerin uzeri meiset esyalarini tesvir eden bir sira elementlerle bezedilmisdir Meselen quyu carxi baraban kertenkele kurek qedim kurek Eyni formali gellerin fonu her bir gelden bir deyisir Gellerin etrafinda doldurucu elementler yerlesir Hemcinin yag qabi yanar mehlullu lampani tesvir eden elementlere de rast gelinir Bunlar qedim insanlarin adet ve eneneleri hemcinin mohtesem ve dini ayinleri ile baglidir Xile buta xalcalariEsas meqale Xile buta xalcalari Xile buta xalcalari oz adini Bakinin serqinde yerlesen Hile kendinden goturmusdur Esasen Abseron yarmadasinin Hile Suraxani Bulbule kendlerinde toxunur Xalca kompozisiyasinin esasini musteqil element olan buta teskil edir ona gore de xalca Hile buta adlanir Bir cox Xarici alimlerin elmi tedqiqatlarinda bu xalcani Sirvan adlandirirlar Yaxin Serqde bu kompozisiyaya butun dekorotiv tetbiqi incesenetin butun novlerinde rast gelmek olar Qeyd etmek lazimdir ki Hile buta xalcasi Intibah dovrunun ressami olan Lorenso Lottonun 1480 1556 Aile eserinde tesvir olunmusdr Orta sahenin esasi merkezi medalyondan ve buta nin simmetrik tesvirinin tekrarlanmasindan ibaretdir Xalq arasinda en sevimli ornament olan od tesviri olan Buta musteqil element kimi Azerbaycan incesenetinde xususi yer tutur Hile buta xalcalari qurulusuna gore bolunurler sade quruluslu xalcalar murekkeb quruluslu xalcalar kunjlu xalcalar Kunjlu ve murekkeb qurulusa malik xalcalardan ferqli olaraq sade qurulusa malik Hile buta xalcalari daha qedim tarixe malikdirler Suraxani xalcalari nin kobe zolagi adi orta hasiyeden sarlama qeysibisah adlanan zencireden ve qeyci adlanan kicik hasiyeden ibaretdir Suraxani xalcalari nin ekseriyyeti sakit qammada toxunur Bu xalcalar ucun xarakterik rengler aciq ve tund palidi tund abi ag ve qara rengdir Xile efsan xalcalariEsas meqale Xile efsan xalcalari Xalca adini Bakinin yaxinliginda olan Abseron yarimadasinda yerlesen Xile kendinden goturub Efsan sozunun lugeti menasi sepmek xirdalamaq rengbereng demekdir Yaxin Serq olkelerinde musteqil kompozisiyani bu cur adlandirirlar Hile Efsanin in orta sahesi iki cur olur Qedim Efsan ve Gollu Efsan Kasi ve ya Besirqizi orta hasiyeleri Quba qrupunun xalcalarinda tesdiqlenmisdir lakin bu orta hasiyeler Baki xalcalarini da bezeyirler Esasen de Xile ve Suraxani xalcalarinda istifade olunur Burada orta hasiye Qedim heykel adini dasiyir Orta sahenin rengi ekser hallarda tund goy firuzeyi rengde olur Murekkeb quruluslu Xile buta xalcalarinda getebe formali ara hasiyelere de rast gelmek mumkundur Suraxani xalcalariEsas meqale Suraxani xalcalari Suraxani xalcalari Abseron yarmadasinda Bakinin serqinde yerlesen Suraxani qesebesinin adini dasiyir Suraxani xalcalari muxtelif kompozisiyalar uzre toxunur Orta sahenin kompozisiyasi bir nece hisseden ibaretdir orta saheleri ehate edib ve iceri kecen kicik hasiye saheni pilleli medalyonlarin yerlesdirildiyi hisselere bolur Sajayagi adlanan kompozisiyada orta sahenin gelleri formasina gore Salyan xalcasinin gellerini xatirladir Sancaq adlanan ve sahenin sekkiz kuncunde yerlesen islimi formali ag rengli element bu xalcalara xarakterik olan naxislardan hesab olunur Findigan xalcalariEsas meqale Findigan xalcalari Findigan xalcalari oz adini Abseron yarimadasinda yerlesen Findigan kendinden almisdir Menbelere gore Findiqan Baki ve ya Cayli adi ile qeyd olunub Xalcanin orta sahesinin kompozisiyasi merkezi saquli uclukde yerlesen bir nece boyuk uzunsov gellerden ibaretdir Xalcacilar bu gelleri manqal adlandirirlar onlarin icerisinde yerlesen tesvirler ise sisler hesab olunur Bu xalcanin orta hasiyesinde hasiyenin qurulusu qaydalarinin eksine olaraq 2 orta hasiye yerlesir Xalcacilar bu hasiyeni zulflu alem zulf adlandirirlar bu ise tercumede sac alem hasiye menasini verir Ancaq bu hasiyede saca ve ya zulfe benzeyen hec ne yoxdur Yeqin ki xalcacilar bu adi saca gul taxmaq adetini tesvir etmek ucun veribler Novxani xalcalariEsas meqale Novxani xalcalari Novxani xalcasinin orta sahe kompozisiyasi saquli sekilde bir birinini ardinca yerlesen bir nece gelden medalyondan ibaretdir Fonundan ve ya kompozisiyasindan asili olmayaraq medalyonlu xalcalari xalcatoxuyanlar ve istenilen xalca ustasi Gullu adlandirirlar Novxani xalcasinin orta sahesinde uc boyuk gelden basqa bagli kunjlu sekkiz balaca gel yerlesir Balaca gellerin merkezinde sekkizguseli ulduz tesvir olunub Boyuk ve kicik geller qus ve basqa elementlerle ehate olunub saquli sekilde bu qrupa xarakterik xas olan jiqqa buta siralanmasi yerlesib jiqqa taj qadin bas bezeyi Xalcanin orta sahesi genis hasiye zolagini emele getiren iki orta hasiye uc medaxil ve iki jaqqayla ehate olunub QalereyaIstinadlar Azerbajdzhanskij kover Baku Akademii nauk Azerbaĭdzhanskoĭ SSR 1961 Ocherk istorii srednevekovogo Baku VIII nachalo HIH vv 2 Baku Akademii nauk Azerbaĭdzhanskoĭ SSSR 1964 seh 340 JSTOR 1 vakrf ru 5 September 2020 13 September 2019 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 July 2021 Wem az 26 February 2018 20 September 2020 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 September 2020 Alieva Vorsovye kovry Azerbajdzhana HIH nachala HH veka Ana hanum Vorsovye kovry Azerbajdzhana HIH nachala HH veka Baku Elm 1987 seh 150 JSTOR 1 Baku rug www britannica com 2022 04 02 tarixinde 2011 08 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 16 2011 08 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 16 Findigan www carpet intangible az 16 March 2011 15 March 2012 tarixinde 2011 08 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 16 Hemcinin baxXarici kecidlerVikianbarda Abseron xalcaciliq mektebi ile elaqeli mediafayllar var Azer Ilme nin Baki xalcalari haqqda brosuru olu kecid Abseron xalcaciliq mektebi 2008 12 22 at the Wayback Machine