Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İkinci imperiya (fr. Second Empire; rəsmi olaraq — Fransa imperiyası, Empire des Français) — Fransa tarixinin 1852-ci ildən 1870-ci ilə qədər əhatə edən bonapartist diktatura dövrü.
| Tarixi dövlət | |||||
| İkinci Fransa imperiyası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| fr. Second Empire | |||||
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Paris | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Valyuta | Fransa frankı | ||||
| İdarəetmə forması | konstitusiyalı monarxiya, ikili monarxiya[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
2 dekabr 1852-ci ildə plebissit nəticəsində I Napoleonun qardaşı oğlu, III Napoleon adı ilə imperator titulu almış Lui Napoleon Bonapartın başçılığı ilə konstitusiyalı monarxiya quruldu. Daha əvvəl Lui Napoleon İkinci respublikanın prezidenti (1848—1852) olmuşdur.
İkinci imperiya dövrü baş verən hadisələrin xarakterinə və səciyyəvi xüsusiyyətlərinə görə iki yerə bölünür:
İkinci imperiya sentyabr inqilabı ilə devrilmişdir. III Napoleon, Fransa–Prussiya müharibəsi zamanı Sedan yaxınlığında alman əsirliyinə düşdükdən sonra (2 sentyabr 1870) fəhlələr Paris küçələrinə gələrək, III Napoleonun devrilməsini tələb etdilər. 3-4 sentyabr tarixlərində qanunverici korpusun gecə iclasında Jül Favr imperatorun dağıdılmasını elan edib müvəqqəti hökumət seçməyi təklif etdi.
Sentyabrın 4-də səhər xalq palataya hücum etdi və Qambetta xalqın adından "Lui Napoleon Bonapart və onun xanədanının Fransada hökmranlığını dayandırıldığını" elan etdi. Həmin bələdiyyə başçısı tərəfindən Fransa respublika elan edildi və lazımi seçki olmadan Parisin bütün deputatlarının (Araqo, Kremyö, Ferri, Favr, Qambetta, Garnye-Pajes, Pelltan, Pikar, Simon, sonrakı Reşfor) daxil olduğu müvəqqəti bir "xalqın müdafiəsi hökuməti" təyin edildi.
Tarixi
Avtoritar imperiya dövrü
Avtoritar dövrdə III Napoleonun sərt idarəetmə üsulu bərqərar olmuş, demokratik hüquq və azadlıqlar xeyli dərəcədə məhdudlaşdırılmış və Napoleon xüsusi bir idarəetmə sistemi yaratmışdır ki, buna da tarixdə "Bonapartist idarə üsulu" deyilir. İkinci dövrdə isə Napoleon avtoritar idarə üsulundan əl çəkib liberal islahatlar həyata keçirməyə məcbur oldu ki, bu da son nəticədə onun hakimiyyəti üçün böyük təhlükələr yaratdı.
Napoleonun fikrinə görə Fransada baş verən qalmaqalların, özbaşınalıqların əsas səbəbi ölkədə mərkəzi, güclü hakimiyyətin olmamasıdır. III Napoleon və I Napoleon idarəetməsinin oxşar cəhətləri həddindən artıq çoxdur. Məsələn: yerli idarəçilik formal olaraq saxlanılsa da, əslində o ləğv edilmişdi. Bütün idarəetmə orqanlarına məmurlar imperatorun özü tərəfindən təyin olunurdu. Bütün məmurlardan, 1857-ci ilə qədər yalnız deputatlardan, 1857-ci ildən sonra isə hətta deputatlığa namizədlərdən belə imperatora sədaqət andı tələb olunurdu.
İdarəetmənin digər bir məxsus cəhəti isə onun təhlükəsizlik problemi ilə bağlı olan tərəfi idi. Ordu, polis, jandarmeriya, xəfiyyə sisteminin gücləndirilməsi idi. Faktiki olaraq hər bir ailənin üzərinə bir xəfiyyə təyin olunmuşdu. Ordunun sayı təqribən 600 min nəfərdən ibarət idi. Üstəlik mobil və milli qvardiyaların da mövcudluğu bunu deməyə imkan verir ki, Fransa faktiki olaraq militarist bir dövlətə çevrilmişdi. Ölkəni itaətdə saxlamağın digər bir yolu isə sözsüz ki, katolik kilsəsi idi. Eyni ilə I Napoleonda olduğu kimi, III Napoleon da kilsə ilə, Roma papası ilə münasibətlərin yaxşılaşdırılmasının tərəfdarı idi. Üstəlik 1849-cu ildə Roma Respublikasının ləğv edilib orda Papanın hakimiyyətinin qurulmasında göstərdiyi xidmətlərinə görə papa da Napoleona minnətdar idi. Lakin bütün bunlarla yanaşı Papa Napoleondan bəzi güzəştlər də əldə etmək istəyirdi:
- Mülki nigahdan öncə kilsə nigahı bağlanmalı, o daha əsas sayılmalı;
- Təhsil təmamilə kilsənin ixtiyarına verilməli;
- Katolik kilsəsinin fəaliyyəti üzərinə qoyulan bəzi qadağalar ləğv olunmali idi.
Napoleon isə bu istəklərin qarşılığında Papanın Parisə gəlməsini və onun başına tac qoyaraq onu imperator elan etməsini istəyirdisə də, Papanın bunu qəbul etməməsi nəticəsində onların münasibətlərində soyuqlaşma baş verdi.
1852-ci ildən sonra Napoleonun qəbul etdiyi qərarlardan biri də hüquq və azadlıqların məhdudlaşdırılması barəsində oldu. Avtoritar dövrdə mətbuat üzərində girovun həcmi 50 min franka çatdırılmış, hər çap vərəqi üzərinə 6 santim vergi qoyulmuş (buna Möhür Qanunu da demək olar), eyni zamanda redaktorlar bir başa daxili işlər naziri tərəfindən seçilməli idi. Çünki mətbuat Polis nazirliyi ləğv olunduqdan sonra təmamilə Daxili İşlər nazirliyinin səlahiyyəti daxilinə verilmişdi. Qəzetlərdə çap olunan hər bir məqalə müəllif tərəfindən imzalanmalı və mütləq müəllifin həqiqi adı göstərilməli idi. Mətbuatda imperator, onun şəxsiyyəti, hakimiyyəti, hökumət, parlamentdəki müzakirələr haqqında heç bir şey yazılmamalı idi. Belə olan halda mətbuatın yeganə bir funksiyası qalırdı: hakimiyyəti tərifləmək, yüngül formada öz iradlarını bildirmək.
Bütün bunlarla yanaşı III Napoleonun dövründə Fransada çox böyük iqtisadi yüksəliş baş verdi. İkinci imperiya dövründə Fransada iri sənaye müəssələrinin sayı 2,5 dəfə artı. Belə iri müəssələrdə minlərlə fəhlə çalışırdı. Məsələn Şneyderin Kredodakı zavodunda 10 min fəhlə işləyirdi. Xarici ticarət dövriyyəsi 3 dəfə, daxili ticarət dövriyyəsi isə 2 dəfə, buxar mühərriklərinin gücü 5 dəfə artmış oldu. Əgər 1860-cı ildə dəmiryollarının uzunluğu 9,8 min kv. km idisə, 60-cı illərin sonu 70-ci illərin əvvəllərində bu rəqəm 18 min kv. km-ə çatdı. Daş kömür hasilatı üç dəfədən çox artaraq bir ildə 20 milyon tona çatdı. Daş kömür istehsalının artmasının əsas səbəbi metallurgiya, sahələrində gedən inkişaf və dəmiryollarınınn uzunluğunun artması idi. Ticarət donanmasının genişləndirilməsi nəticəsində bu sahədə Fransa dünya üzrə İngiltərədən sonra ikinci yerə çıxdı. Kanalların uzunluğu 900 km-ə çatdı. Kanallar həm ölkənin daxilini birləşdirir, həm də ölkə daxilini xarici bazarlarla əlaqələndirirdi.
Fransanın iqtisadi inkişafının digər bir göstəricisi sənaye çevrilişinin başa çatması idi. Fransada 1860-cı illərin sonlarına doğru artıq sənaye çevrilişi başa çatmışdı. Digər bir göstərici isə kənd təsərrüfatı ilə bağlı idi. Kənd təsərrüfatında istehsal 5,2 dəfə artmışdı. Kənd təsərrüfatında əldə edilmiş yüksək göstərici rəqabətə davamlı kənd təssərüfatı məhsullarının dünya bazarına çıxarılması idi. Kənd təsərrüfatı məhsulları dövlətin bu sahədə yardımı ilə (daşınması, bazarlara çıxarılması (əvvəllər bunun üçün vergilər alınsada, bu vergilər indi ləğv edilmişdi)) bazarlara çıxarılır və əlverişli şərtlərlə satılırdı. Hökumətin kənd təsərrüfatı sahəsində yeritdiyi siyasət Fransanın varlı kəndlilərini Amerika fermerləri kimi bir təbəqəyə çatdırmaq idi. Yəni Fransanın kənd təsərrüfatı müstəqil olaraq həm ölkəni təmin edə bilsin, həm də xarici bazarlar üçün ixrac məhsulları istehsal edə bilsin. Ölkənin inkişafının digər bir göstəricisi isə birja və banklar idi. Birja və bank sistemi eyni ilə İyul monarxiyası dövründə oluğu kimi canlanmışdı. Ən güclü bank Fransa Bankı idi. Onun əmlakı 5 dəfədən çox artmış, filiallarının sayı isə 30-dan 51-ə çatmışdı.
III Napoleonun iqtisadi siyasəti I Napoleonun iqtisadi siyasətindən fərqlənirdi. I Napoleon proteksionizm və merkantilizm tərəfdarı olduğu halda, III Napoleon azad ticarətin tərəfdarı idi. O 1860-cı ildə İngiltərə, 1862-ci ildə Belçika, İtaliya, Almaniya gömrük ittifaqı və digər ölkələrlə ticarət müqavilələri bağladı. Bu müqavilələrlə gömrük rüsumları ya ləğv olunur, ya da xeyli dərəcədə azaldılırdı. Bu siyasətin kökündə vacib bir məqam var, Napoleon bu ölkələrlə müqavilə bağladığı kimi, həmin ölkələr də öz aralarında müqavilələr bağlayırdı. Dolayısı ilə III Napoleon Avropa İqtisadi Birliyini yaratmaqda təşəbbüs göstərmiş ilkin şəxslərdən biri olmuşdur. Avropa vahid bazarının yaradılmasına çalışmışdır. Sözsüz ki, onun bu siyasəti ölkə daxilində metallurgiya, daş kömür, toxuculuqla məşğul olan sənayeçilərin narazılığına səbəb olurdu. Lakin bütün bunlara baxmayaraq Napoleon azad ticarət siyasətindən dönmədi.
Napoleonun daxili siyasətinin bir istiqaməti də sosial sahə ilə bağlı idi. Onun dövründə çoxlu uşaq evləri, uşaq baxçaları, xeyriyyə fondları, cəmiyyətləri, qarşılıqlı yardım kassaları açılırdı ki, bütün bunlar da ölkənin az təminatlı əhalisinə yardım göstərilməsi üçün əlverişli şərait yaradırdı. Onların bir qismi katolik partiyasının himayəsi altında fəaliyyət göstərirdi. Napoleon eyni zamanda fəhlə problemini həll etməyə çalışırdı. 1864-ci ildə hələ 1791-ci ildə qəbul olunmuş La-Şapalye qanunu ləğv edildi. Fransada çoxlu sayda həmkarlar ittifaqlarının yaradılması fəhlələrin güclü bir qüvvəyə çevrilməsinə şərait yaratdı.
1850-ci illərin sonlarında Napoleon üçün xoşagəlməz hadisələr baş verdi. 1855-56-cı illərdə quraqlıq, təbii fəlakətlər, 1857-ci ildə dünya iqtisadi böhranının baş verməsi iqtisadi vəziyyətə öz mənfi təsirini göstərdi. Napoleondan təcili iqtisadi tədbirlərin keçirilməsi tələb olunsa da, o bu tədbirləri keçirmək barədə heç də tələsmirdi. Çünki onun düşüncəsinə görə bu böhran iqtisadiyyatın daxili problemləri ilə bağlı idi. 1855-67-ci illərdə iki dəfə Parisdə dünya sənaye sərgisi keçirilir. Bu sərgilərin keçirilməsi Napoleonun iqtisadi siyasətinin yekununu həm fransızlara, həm də bütün dünyaya nümayiş edirmək idi.
1850-ci illərin sonunda Napoleonun uğursuz xarici siyasəti də onun hakimiyyəti üçün təhlükə yaradırdı. Sui-qəsdlər təşkil olunur, xüsusi ilə də italyanlar onu öldürməyə çalışırdılar. 1855-ci ilin aprelində Pyemorinin, 1857-ci ildə Pebaldi, 1858-ci ilin yanvar ayının 14-də Orsinin sui-qəsdi təşkil olundu. Ən təhlükəli hesab olunan sonuncu sui-qəsd zamanı kralın karetasının altına bomba atıldı, 156 nəfər ölən və yaralananın olmasına baxmayaraq Napoleona heç nə olmadı. Lakin deyilənlərə görə bu sui-qəsd Napoleonun fikirlərinə çox böyük təsir göstərmişdi. Məhz bu hadisədən sonra 1858-ci ilin fevral ayının 1-də Fransanın 5 general-qubernatorluğa bölünməsi barəsində qanun qəbul edildi. Eyni zamanda ölkədə daxili təhlükəsizlik qaydaları gücləndirildi, bütün şübhəlilərə qarşı cinayət işlərinin sürətləndirilməsi haqqında qanun qəbul olundu.
1858-ci il 20 iyulda Napoleon Pyemont kralı ilə gizlicə müqavilə bağalayaraq Avstriya ilə müharibəyə başladı. Onun bu hərəkəti isə katolik kilsəsi ilə münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb oldu. Artıq 1859-cu ildən sonra Napoleonun katolik kilsəsi və hakim dairələri qarşısında nüfuzu aşağı enməyə başlamışdı.
Liberal imperiya dövrü
1860-cı ildən sonra Napoleonun siyasətində kəskin dönüş baş verdi. 1860-cı il 24 noyabrda Napoleonun verdiyi fərmana əsasən Qanunverici Məclisə hökumətin hesabatına rəy bildirmək, onu müzakirə etmək, onu qiymətləndirməklə bağlı icazə verilirdi. Bu Napoleonun 50-ci illərdə yaratdığı avtoritar rejimin bir qədər çökməsidir. Bunun ardınca 1862-64-cü illərdə Papa ilə münasibətlərdə yaranan gərginlik Napoleonu daha bir neçə addım atmağa məcbur etdi. Belə ki, tədricən idarəetmə orqanlarının səlahiyyətləri genişləndirilməyə başlandı. Yerli büdcənin tərtib olunması, müzakirə olunmasında iştirak etmək, öz fəaliyyətləri ilə bağlı seçicilər qarşısında hesabat verməklə bağlı onların səlahiyyətləri bir qədər artırıldı. Digər tərəfdən hökumətin seçkilərə müdaxiləsinin qarşısı qismən alındı. Yalnız 1857-ci il seçkilərində parlamentdə 5 müxalif partiyanın nümayəndəsi təmsil oluna bildi. 1863-cü ildə isə bu rəqəm artıq 35 nəfərə, 1868-ci il seçkilərində isə 117 nəfərə çatmış oldu.
1868-ci ildə daxili siyasət sahəsində bir neçə islahat həyata keçirildi. Birinci islahat mətbuat sahəsində təzyiqin azaldılması ilə bağlı idi. Senzura, mətbuat üzərində Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən qoyulmuş məhdudiyyətlərə son qoyuldu. Amma mətbuat üzərində inzibati təzyiq aradan qalxsa da, qanunverici yolla edilən təzyiqlər hələ də qalmaqda idi. Yəni ki, hələ də qəzet redaktorlarının məsulliyəti üzərində qoyulan qaydalar davam edirdi.
1868-ci ilin aprel ayında verilən dekretə əsasən toplantı azadlığı üzərinə qoyulan məhdudiyyətlər aradan qaldırıldı. Hətta seçkilər öncəsi toplantıların da keçirilməsinə icazə verildi.
21 fevral 1868-ci ildə ordu islahatı keçirildi. Ordunun sayı 2 dəfə artırılaraq 8 minə çatdırıldı. Hərbi xidmət müddəti orduda 6 il, mobil qvardiyada ehtiyatda qalmaq müddəti isə 3 il müəyyən edildi.
1869-cu ildə Napoleon növbəti bir addım atdı. Mötədil respublikaçıların keçmiş nümayəndəsi, indi isə özünü imperiya respublikaçısı adlandıran Emil Olivyenin başçılığı altında yeni hökumət quruldu. Bu hökumətin 1870-ci il 18 yanvar tarixli qərarı ilə Napoleona dair xalqın etimadı məsələsinin müzakirəsi ilə bağlı plebisit keçirilməsi qəbul edildi. 20 aprel 1870-ci ildə plebisit keçirildi (buna dolayısı ilə yeni konstitusuya da deyə bilərik): 1860-cı ildən etibarən hökumətin keçirdiyi islahatlara xalqın münasibəti və 18 yanvar senator konsulusuna münasibət. Səsvermənin nəticəsi hökumətin xeyrinə oldu: 75,4% əhali bu səsvermədə müsbət cavab verdi. Eyni zamanda seçicilərin 3,2 milyon nəfəri ya bitərəf qalmış, ya da əleyhinə səs vermişdi. Bu isə orduda, iri şəhərlərdə, hətta Parisin özündə belə Napoleonun rəqiblərinin çox olmasını göstərirdi ki, bu da Napoleon hakimiyyəti üçün təhlükə demək idi.
İmperiyanın süqutu
Napoleonun hakimiyyətini xilas etməyin bir neçə yolu var idi, ya hakimiyyətdən azyaşlı oğlunun xeyrinə əl çəkməli, ya hakimiyyətin respublikaçıların əlinə keçməsinə nail olmalı, ya da qısa müddətli və qalibiyyətli bir müharibə ilə ölkədə öz nüfuzunu bərpa etməli idi. Napoleon üçüncü yolu tutdu. Müharibə etmək üçün namizəd olan dövlətləri içərisində birinci yeri Napoleonun ən böyük düşməni olan Prussiya tuturdu. 1870-ci ilin iyul ayının 19-da Fransa Prussiyaya müharibə elan etdi. Müharibənin başlanmasına səbəb İspaniya taxt-tacı uğrunda mübarizə, bəhanə isə Ems depeşesi (depeşe-təcili teleqram deməkdir) idi. Otto Bismark tərəfindən təhrif olunmuş formada hazırlanan bu depeşedə Napoleon demək olar ki, alçaldılmışdı. Hərbi əməliyyatların gedişində Vaysenburq və digər döyüşlər Fransa komandanlığının məğlubiyyəti ilə başa çatmış oldu. Qradelot və Sentri döyüşlərində isə Fransanın Marşal Badenin başçılıq etdiyi ikinci böyük ordusu Mets qalasında mühasirəyə alındı. Qalada mühasirədə olanlara kömək məqsədi ilə Üçüncü Napoleonun da tərkibində olduğu növbəti bir ordu buraya yürüş etdi. Lakin bu hücum da uğursuz nəticələndi və ordu Sedan ətrafına çəkilməli oldu. 1 sentyabr 1870-ci ildə Sedan ətrafında on doqquzuncu əsrin ən böyük artilleriya döyüşü baş verdi. Sentyabrın 2-də isə Napoleon ağ bayraq qaldırmağı əmr etdi. Bu qərarın qəbul edilməsi bir qədər təzadlı idi. Çünki qalada mühasirəyə alınan 100 minlik qoşunun təqribən 82 min nəfəri bütün silah sursatı ilə birlikdə döyüş qabiliyyətini malik bir qüvvə təşkil edirdilər. Deyilənə görə Napoleonun bu qərarı qəbul etməsinin əsas səbəbi bu dövrdə səhhətində ağırlaşmanın baş verməsi ilə bağlı idi. Təslim xəbəri Parisə sentyabr ayının 3-də gəlib çatsa da, yalnız sentyabr ayının 4-də üsyan baş verdi və üsyanın nəticəsində Fransada yeni bir dövr-Üçüncü Respublika dövrü başlanmış oldu.
Həmçinin bax
Mənbə
- Rövşən Hətəmov. Yeni tarix fənni üzrə mühazirələr kursu.
Ədəbiyyat
- Aubry, Octave. The Second Empire (1940), 685pp popular survey online
- Anderson, F.M. The constitutions and other select documents illustrative of the history of France, 1789–1901. 1904., complete text online; 740pp
- Barker, Nancy Nichols. The French Experience in Mexico, 1821-1861: A History of Constant Misunderstanding (1979), relations leading up to the French invasion.
- Bury, J. Napoleon III and the Second Empire (1964), scholarly survey
- Brown, David. "Palmerston and Anglo–French Relations, 1846–1865." Diplomacy and Statecraft 17.4 (2006): 675-692.
- Baguley, David. Napoleon III and His Regime: An Extravaganza (2000)
- Campbell, S. The Second Empire Revisited: A Study in French Historiography (1978)
- Case, Lynn M. French Opinion on War and Diplomacy during the Second Empire (1954)
- Cunningham, Michele. Mexico and the Foreign Policy of Napoleon III (2001) online PhD version; also online book in Questia
- Echard, William E., ed. Historical Dictionary of the French Second Empire, 1852–1870 (1985), 829 pp online
- Furet, François. Revolutionary France 1770-1880 (1995), pp 438–91. survey of political history by leading scholar
- Plessis, Alain, and Jonathan Mandelbaum. The Rise and Fall of the Second Empire, 1852 - 1871 (The Cambridge History of Modern France) (1988) excerpt and text search
- Price, Roger, ed. Documents on the Second French Empire, 1852-1870. Palgrave. 2015. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
- Price, Roger. "Napoleon III and the French Second Empire: A Reassessment of a Controversial Period in French History." Historian (1996) #52 : 4-10.
- Smith, W.H.C. Second Empire and Commune: France 1848–71 (1985) 98 pp
- Thompson, J.M. Louis Napoleon and the Second Empire (1955); popular history
- Tulard, Jean (ed.), Dictionnaire du Second Empire, Paris, Fayard, (1995) 1348 p.
- Wolf, John B. France: 1815 to the Present (1963) university textbook
- Водовозов В. В., Кареев Н. И., Рихтер Д. И., Шокальский Ю. М., Штернберг Л. Я. Франция // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Смирнов А. Ю. Империя Наполеона III. — М.: Эксмо, 2003. —
Xarici keçidlər
- The Civil War in France Karl Marx's 3rd address to the Paris Commune, describes character of Second Empire.
- RAMEAU (fr.). 1987.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ikinci imperiya fr Second Empire resmi olaraq Fransa imperiyasi Empire des Francais Fransa tarixinin 1852 ci ilden 1870 ci ile qeder ehate eden bonapartist diktatura dovru Tarixi dovletIkinci Fransa imperiyasifr Second EmpireBayraq Gerb2 dekabr 1852 4 sentyabr 1870Paytaxt ParisResmi dilleri fransiz diliValyuta Fransa frankiIdareetme formasi konstitusiyali monarxiya ikili monarxiya d Vikianbarda elaqeli mediafayllarFransa tarixiBu meqaleler olke seriyasindandirTarixe qederki FransaAntik FransaRoma Qalliyasi e e 220 481 Orta esrler FransasiSulaleler Merovinqler 481 751 Karolinqler 751 987 Kapetinqler 987 1328 1328 1589 Burbonlar 1589 1792 1814 1848 Inqilaba qederki FransaYuzillik muharibe 1337 1453 Jakeriya usyani 1358 Nant razilasmasiFransa mutleqiyyeti 1643 1789 Muasir FransaBoyuk Fransa inqilabi 1789 1799 Yakobinler 1793 1794 Konvent 1792 1795 Jirondistler Montanyarlar Ebukir deniz doyusu 1798 Ebukir doyusu 1799 Fransa DirektoriyasiBirinci Fransa Respublikasi 1792 1804 Birinci imperiya 1804 1814 Tilsit sulhu 1807 Burbon restavrasiyasi 1814 1830 Iyul monarxiyasi 1830 1848 Ikinci Fransa Respublikasi 1848 1852 Ikinci imperiya 1852 1870 Ucuncu Fransa Respublikasi 1870 1940 Paris Kommunasi 1871 Dreyfus isi 1894 1906 Visi rejimi 1940 1944 Fransa Respublikasinin Muveqqeti Hokumeti 1944 1946 Dorduncu Fransa Respublikasi 1946 1958 Besinci Fransa Respublikasi 1958 Fransa portali br 2 dekabr 1852 ci ilde plebissit neticesinde I Napoleonun qardasi oglu III Napoleon adi ile imperator titulu almis Lui Napoleon Bonapartin basciligi ile konstitusiyali monarxiya quruldu Daha evvel Lui Napoleon Ikinci respublikanin prezidenti 1848 1852 olmusdur Ikinci imperiya dovru bas veren hadiselerin xarakterine ve seciyyevi xususiyyetlerine gore iki yere bolunur Avtoritar imperiya dovru 1852 1860 ci iller Liberal imperiya dovru 1860 1870 ci iller Ikinci imperiya sentyabr inqilabi ile devrilmisdir III Napoleon Fransa Prussiya muharibesi zamani Sedan yaxinliginda alman esirliyine dusdukden sonra 2 sentyabr 1870 fehleler Paris kucelerine gelerek III Napoleonun devrilmesini teleb etdiler 3 4 sentyabr tarixlerinde qanunverici korpusun gece iclasinda Jul Favr imperatorun dagidilmasini elan edib muveqqeti hokumet secmeyi teklif etdi Sentyabrin 4 de seher xalq palataya hucum etdi ve Qambetta xalqin adindan Lui Napoleon Bonapart ve onun xanedaninin Fransada hokmranligini dayandirildigini elan etdi Hemin belediyye bascisi terefinden Fransa respublika elan edildi ve lazimi secki olmadan Parisin butun deputatlarinin Araqo Kremyo Ferri Favr Qambetta Garnye Pajes Pelltan Pikar Simon sonraki Resfor daxil oldugu muveqqeti bir xalqin mudafiesi hokumeti teyin edildi TarixiAvtoritar imperiya dovru III Napoleon Avtoritar dovrde III Napoleonun sert idareetme usulu berqerar olmus demokratik huquq ve azadliqlar xeyli derecede mehdudlasdirilmis ve Napoleon xususi bir idareetme sistemi yaratmisdir ki buna da tarixde Bonapartist idare usulu deyilir Ikinci dovrde ise Napoleon avtoritar idare usulundan el cekib liberal islahatlar heyata kecirmeye mecbur oldu ki bu da son neticede onun hakimiyyeti ucun boyuk tehlukeler yaratdi Napoleonun fikrine gore Fransada bas veren qalmaqallarin ozbasinaliqlarin esas sebebi olkede merkezi guclu hakimiyyetin olmamasidir III Napoleon ve I Napoleon idareetmesinin oxsar cehetleri heddinden artiq coxdur Meselen yerli idarecilik formal olaraq saxlanilsa da eslinde o legv edilmisdi Butun idareetme orqanlarina memurlar imperatorun ozu terefinden teyin olunurdu Butun memurlardan 1857 ci ile qeder yalniz deputatlardan 1857 ci ilden sonra ise hetta deputatliga namizedlerden bele imperatora sedaqet andi teleb olunurdu Idareetmenin diger bir mexsus ceheti ise onun tehlukesizlik problemi ile bagli olan terefi idi Ordu polis jandarmeriya xefiyye sisteminin guclendirilmesi idi Faktiki olaraq her bir ailenin uzerine bir xefiyye teyin olunmusdu Ordunun sayi teqriben 600 min neferden ibaret idi Ustelik mobil ve milli qvardiyalarin da movcudlugu bunu demeye imkan verir ki Fransa faktiki olaraq militarist bir dovlete cevrilmisdi Olkeni itaetde saxlamagin diger bir yolu ise sozsuz ki katolik kilsesi idi Eyni ile I Napoleonda oldugu kimi III Napoleon da kilse ile Roma papasi ile munasibetlerin yaxsilasdirilmasinin terefdari idi Ustelik 1849 cu ilde Roma Respublikasinin legv edilib orda Papanin hakimiyyetinin qurulmasinda gosterdiyi xidmetlerine gore papa da Napoleona minnetdar idi Lakin butun bunlarla yanasi Papa Napoleondan bezi guzestler de elde etmek isteyirdi Mulki nigahdan once kilse nigahi baglanmali o daha esas sayilmali Tehsil temamile kilsenin ixtiyarina verilmeli Katolik kilsesinin fealiyyeti uzerine qoyulan bezi qadagalar legv olunmali idi Napoleon ise bu isteklerin qarsiliginda Papanin Parise gelmesini ve onun basina tac qoyaraq onu imperator elan etmesini isteyirdise de Papanin bunu qebul etmemesi neticesinde onlarin munasibetlerinde soyuqlasma bas verdi Fransa imperiyasi ve onun mustemlekeleri 1852 ci ilden sonra Napoleonun qebul etdiyi qerarlardan biri de huquq ve azadliqlarin mehdudlasdirilmasi baresinde oldu Avtoritar dovrde metbuat uzerinde girovun hecmi 50 min franka catdirilmis her cap vereqi uzerine 6 santim vergi qoyulmus buna Mohur Qanunu da demek olar eyni zamanda redaktorlar bir basa daxili isler naziri terefinden secilmeli idi Cunki metbuat Polis nazirliyi legv olunduqdan sonra temamile Daxili Isler nazirliyinin selahiyyeti daxiline verilmisdi Qezetlerde cap olunan her bir meqale muellif terefinden imzalanmali ve mutleq muellifin heqiqi adi gosterilmeli idi Metbuatda imperator onun sexsiyyeti hakimiyyeti hokumet parlamentdeki muzakireler haqqinda hec bir sey yazilmamali idi Bele olan halda metbuatin yegane bir funksiyasi qalirdi hakimiyyeti teriflemek yungul formada oz iradlarini bildirmek Butun bunlarla yanasi III Napoleonun dovrunde Fransada cox boyuk iqtisadi yukselis bas verdi Ikinci imperiya dovrunde Fransada iri senaye muesselerinin sayi 2 5 defe arti Bele iri muesselerde minlerle fehle calisirdi Meselen Sneyderin Kredodaki zavodunda 10 min fehle isleyirdi Xarici ticaret dovriyyesi 3 defe daxili ticaret dovriyyesi ise 2 defe buxar muherriklerinin gucu 5 defe artmis oldu Eger 1860 ci ilde demiryollarinin uzunlugu 9 8 min kv km idise 60 ci illerin sonu 70 ci illerin evvellerinde bu reqem 18 min kv km e catdi Das komur hasilati uc defeden cox artaraq bir ilde 20 milyon tona catdi Das komur istehsalinin artmasinin esas sebebi metallurgiya sahelerinde geden inkisaf ve demiryollarininn uzunlugunun artmasi idi Ticaret donanmasinin genislendirilmesi neticesinde bu sahede Fransa dunya uzre Ingiltereden sonra ikinci yere cixdi Kanallarin uzunlugu 900 km e catdi Kanallar hem olkenin daxilini birlesdirir hem de olke daxilini xarici bazarlarla elaqelendirirdi Fransanin iqtisadi inkisafinin diger bir gostericisi senaye cevrilisinin basa catmasi idi Fransada 1860 ci illerin sonlarina dogru artiq senaye cevrilisi basa catmisdi Diger bir gosterici ise kend teserrufati ile bagli idi Kend teserrufatinda istehsal 5 2 defe artmisdi Kend teserrufatinda elde edilmis yuksek gosterici reqabete davamli kend tesserufati mehsullarinin dunya bazarina cixarilmasi idi Kend teserrufati mehsullari dovletin bu sahede yardimi ile dasinmasi bazarlara cixarilmasi evveller bunun ucun vergiler alinsada bu vergiler indi legv edilmisdi bazarlara cixarilir ve elverisli sertlerle satilirdi Hokumetin kend teserrufati sahesinde yeritdiyi siyaset Fransanin varli kendlilerini Amerika fermerleri kimi bir tebeqeye catdirmaq idi Yeni Fransanin kend teserrufati musteqil olaraq hem olkeni temin ede bilsin hem de xarici bazarlar ucun ixrac mehsullari istehsal ede bilsin Olkenin inkisafinin diger bir gostericisi ise birja ve banklar idi Birja ve bank sistemi eyni ile Iyul monarxiyasi dovrunde olugu kimi canlanmisdi En guclu bank Fransa Banki idi Onun emlaki 5 defeden cox artmis filiallarinin sayi ise 30 dan 51 e catmisdi III Napoleonun iqtisadi siyaseti I Napoleonun iqtisadi siyasetinden ferqlenirdi I Napoleon proteksionizm ve merkantilizm terefdari oldugu halda III Napoleon azad ticaretin terefdari idi O 1860 ci ilde Ingiltere 1862 ci ilde Belcika Italiya Almaniya gomruk ittifaqi ve diger olkelerle ticaret muqavileleri bagladi Bu muqavilelerle gomruk rusumlari ya legv olunur ya da xeyli derecede azaldilirdi Bu siyasetin kokunde vacib bir meqam var Napoleon bu olkelerle muqavile bagladigi kimi hemin olkeler de oz aralarinda muqavileler baglayirdi Dolayisi ile III Napoleon Avropa Iqtisadi Birliyini yaratmaqda tesebbus gostermis ilkin sexslerden biri olmusdur Avropa vahid bazarinin yaradilmasina calismisdir Sozsuz ki onun bu siyaseti olke daxilinde metallurgiya das komur toxuculuqla mesgul olan senayecilerin naraziligina sebeb olurdu Lakin butun bunlara baxmayaraq Napoleon azad ticaret siyasetinden donmedi Napoleonun daxili siyasetinin bir istiqameti de sosial sahe ile bagli idi Onun dovrunde coxlu usaq evleri usaq baxcalari xeyriyye fondlari cemiyyetleri qarsiliqli yardim kassalari acilirdi ki butun bunlar da olkenin az teminatli ehalisine yardim gosterilmesi ucun elverisli serait yaradirdi Onlarin bir qismi katolik partiyasinin himayesi altinda fealiyyet gosterirdi Napoleon eyni zamanda fehle problemini hell etmeye calisirdi 1864 ci ilde hele 1791 ci ilde qebul olunmus La Sapalye qanunu legv edildi Fransada coxlu sayda hemkarlar ittifaqlarinin yaradilmasi fehlelerin guclu bir quvveye cevrilmesine serait yaratdi 1850 ci illerin sonlarinda Napoleon ucun xosagelmez hadiseler bas verdi 1855 56 ci illerde quraqliq tebii felaketler 1857 ci ilde dunya iqtisadi bohraninin bas vermesi iqtisadi veziyyete oz menfi tesirini gosterdi Napoleondan tecili iqtisadi tedbirlerin kecirilmesi teleb olunsa da o bu tedbirleri kecirmek barede hec de telesmirdi Cunki onun dusuncesine gore bu bohran iqtisadiyyatin daxili problemleri ile bagli idi 1855 67 ci illerde iki defe Parisde dunya senaye sergisi kecirilir Bu sergilerin kecirilmesi Napoleonun iqtisadi siyasetinin yekununu hem fransizlara hem de butun dunyaya numayis edirmek idi 1850 ci illerin sonunda Napoleonun ugursuz xarici siyaseti de onun hakimiyyeti ucun tehluke yaradirdi Sui qesdler teskil olunur xususi ile de italyanlar onu oldurmeye calisirdilar 1855 ci ilin aprelinde Pyemorinin 1857 ci ilde Pebaldi 1858 ci ilin yanvar ayinin 14 de Orsinin sui qesdi teskil olundu En tehlukeli hesab olunan sonuncu sui qesd zamani kralin karetasinin altina bomba atildi 156 nefer olen ve yaralananin olmasina baxmayaraq Napoleona hec ne olmadi Lakin deyilenlere gore bu sui qesd Napoleonun fikirlerine cox boyuk tesir gostermisdi Mehz bu hadiseden sonra 1858 ci ilin fevral ayinin 1 de Fransanin 5 general qubernatorluga bolunmesi baresinde qanun qebul edildi Eyni zamanda olkede daxili tehlukesizlik qaydalari guclendirildi butun subhelilere qarsi cinayet islerinin suretlendirilmesi haqqinda qanun qebul olundu 1858 ci il 20 iyulda Napoleon Pyemont krali ile gizlice muqavile bagalayaraq Avstriya ile muharibeye basladi Onun bu hereketi ise katolik kilsesi ile munasibetlerin gerginlesmesine sebeb oldu Artiq 1859 cu ilden sonra Napoleonun katolik kilsesi ve hakim daireleri qarsisinda nufuzu asagi enmeye baslamisdi Liberal imperiya dovru 1860 ci ilden sonra Napoleonun siyasetinde keskin donus bas verdi 1860 ci il 24 noyabrda Napoleonun verdiyi fermana esasen Qanunverici Meclise hokumetin hesabatina rey bildirmek onu muzakire etmek onu qiymetlendirmekle bagli icaze verilirdi Bu Napoleonun 50 ci illerde yaratdigi avtoritar rejimin bir qeder cokmesidir Bunun ardinca 1862 64 cu illerde Papa ile munasibetlerde yaranan gerginlik Napoleonu daha bir nece addim atmaga mecbur etdi Bele ki tedricen idareetme orqanlarinin selahiyyetleri genislendirilmeye baslandi Yerli budcenin tertib olunmasi muzakire olunmasinda istirak etmek oz fealiyyetleri ile bagli seciciler qarsisinda hesabat vermekle bagli onlarin selahiyyetleri bir qeder artirildi Diger terefden hokumetin seckilere mudaxilesinin qarsisi qismen alindi Yalniz 1857 ci il seckilerinde parlamentde 5 muxalif partiyanin numayendesi temsil oluna bildi 1863 cu ilde ise bu reqem artiq 35 nefere 1868 ci il seckilerinde ise 117 nefere catmis oldu 1868 ci ilde daxili siyaset sahesinde bir nece islahat heyata kecirildi Birinci islahat metbuat sahesinde tezyiqin azaldilmasi ile bagli idi Senzura metbuat uzerinde Daxili Isler Nazirliyi terefinden qoyulmus mehdudiyyetlere son qoyuldu Amma metbuat uzerinde inzibati tezyiq aradan qalxsa da qanunverici yolla edilen tezyiqler hele de qalmaqda idi Yeni ki hele de qezet redaktorlarinin mesulliyeti uzerinde qoyulan qaydalar davam edirdi 1868 ci ilin aprel ayinda verilen dekrete esasen toplanti azadligi uzerine qoyulan mehdudiyyetler aradan qaldirildi Hetta seckiler oncesi toplantilarin da kecirilmesine icaze verildi 21 fevral 1868 ci ilde ordu islahati kecirildi Ordunun sayi 2 defe artirilaraq 8 mine catdirildi Herbi xidmet muddeti orduda 6 il mobil qvardiyada ehtiyatda qalmaq muddeti ise 3 il mueyyen edildi 1869 cu ilde Napoleon novbeti bir addim atdi Motedil respublikacilarin kecmis numayendesi indi ise ozunu imperiya respublikacisi adlandiran Emil Olivyenin basciligi altinda yeni hokumet quruldu Bu hokumetin 1870 ci il 18 yanvar tarixli qerari ile Napoleona dair xalqin etimadi meselesinin muzakiresi ile bagli plebisit kecirilmesi qebul edildi 20 aprel 1870 ci ilde plebisit kecirildi buna dolayisi ile yeni konstitusuya da deye bilerik 1860 ci ilden etibaren hokumetin kecirdiyi islahatlara xalqin munasibeti ve 18 yanvar senator konsulusuna munasibet Sesvermenin neticesi hokumetin xeyrine oldu 75 4 ehali bu sesvermede musbet cavab verdi Eyni zamanda secicilerin 3 2 milyon neferi ya biteref qalmis ya da eleyhine ses vermisdi Bu ise orduda iri seherlerde hetta Parisin ozunde bele Napoleonun reqiblerinin cox olmasini gosterirdi ki bu da Napoleon hakimiyyeti ucun tehluke demek idi Imperiyanin suqutu Napoleonun hakimiyyetini xilas etmeyin bir nece yolu var idi ya hakimiyyetden azyasli oglunun xeyrine el cekmeli ya hakimiyyetin respublikacilarin eline kecmesine nail olmali ya da qisa muddetli ve qalibiyyetli bir muharibe ile olkede oz nufuzunu berpa etmeli idi Napoleon ucuncu yolu tutdu Muharibe etmek ucun namized olan dovletleri icerisinde birinci yeri Napoleonun en boyuk dusmeni olan Prussiya tuturdu 1870 ci ilin iyul ayinin 19 da Fransa Prussiyaya muharibe elan etdi Muharibenin baslanmasina sebeb Ispaniya taxt taci ugrunda mubarize behane ise Ems depesesi depese tecili teleqram demekdir idi Otto Bismark terefinden tehrif olunmus formada hazirlanan bu depesede Napoleon demek olar ki alcaldilmisdi Herbi emeliyyatlarin gedisinde Vaysenburq ve diger doyusler Fransa komandanliginin meglubiyyeti ile basa catmis oldu Qradelot ve Sentri doyuslerinde ise Fransanin Marsal Badenin basciliq etdiyi ikinci boyuk ordusu Mets qalasinda muhasireye alindi Qalada muhasirede olanlara komek meqsedi ile Ucuncu Napoleonun da terkibinde oldugu novbeti bir ordu buraya yurus etdi Lakin bu hucum da ugursuz neticelendi ve ordu Sedan etrafina cekilmeli oldu 1 sentyabr 1870 ci ilde Sedan etrafinda on doqquzuncu esrin en boyuk artilleriya doyusu bas verdi Sentyabrin 2 de ise Napoleon ag bayraq qaldirmagi emr etdi Bu qerarin qebul edilmesi bir qeder tezadli idi Cunki qalada muhasireye alinan 100 minlik qosunun teqriben 82 min neferi butun silah sursati ile birlikde doyus qabiliyyetini malik bir quvve teskil edirdiler Deyilene gore Napoleonun bu qerari qebul etmesinin esas sebebi bu dovrde sehhetinde agirlasmanin bas vermesi ile bagli idi Teslim xeberi Parise sentyabr ayinin 3 de gelib catsa da yalniz sentyabr ayinin 4 de usyan bas verdi ve usyanin neticesinde Fransada yeni bir dovr Ucuncu Respublika dovru baslanmis oldu Hemcinin baxBirinci imperiya Ikinci Fransa Respublikasi Ucuncu Fransa RespublikasiMenbeRovsen Hetemov Yeni tarix fenni uzre muhazireler kursu EdebiyyatAubry Octave The Second Empire 1940 685pp popular survey online Anderson F M The constitutions and other select documents illustrative of the history of France 1789 1901 1904 complete text online 740pp Barker Nancy Nichols The French Experience in Mexico 1821 1861 A History of Constant Misunderstanding 1979 relations leading up to the French invasion Bury J Napoleon III and the Second Empire 1964 scholarly survey Brown David Palmerston and Anglo French Relations 1846 1865 Diplomacy and Statecraft 17 4 2006 675 692 Baguley David Napoleon III and His Regime An Extravaganza 2000 Campbell S The Second Empire Revisited A Study in French Historiography 1978 Case Lynn M French Opinion on War and Diplomacy during the Second Empire 1954 Cunningham Michele Mexico and the Foreign Policy of Napoleon III 2001 online PhD version also online book in Questia Echard William E ed Historical Dictionary of the French Second Empire 1852 1870 1985 829 pp online Furet Francois Revolutionary France 1770 1880 1995 pp 438 91 survey of political history by leading scholar Plessis Alain and Jonathan Mandelbaum The Rise and Fall of the Second Empire 1852 1871 The Cambridge History of Modern France 1988 excerpt and text search Price Roger ed Documents on the Second French Empire 1852 1870 Palgrave 2015 Category link Category Price Roger Napoleon III and the French Second Empire A Reassessment of a Controversial Period in French History Historian 1996 52 4 10 Smith W H C Second Empire and Commune France 1848 71 1985 98 pp Thompson J M Louis Napoleon and the Second Empire 1955 popular history Tulard Jean ed Dictionnaire du Second Empire Paris Fayard 1995 1348 p Wolf John B France 1815 to the Present 1963 university textbook Vodovozov V V Kareev N I Rihter D I Shokalskij Yu M Shternberg L Ya Franciya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Smirnov A Yu Imperiya Napoleona III M Eksmo 2003 ISBN 5 699 03261 4Vikianbarda Ikinci Fransa imperiyasi ile elaqeli mediafayllar var Xarici kecidlerThe Civil War in France Karl Marx s 3rd address to the Paris Commune describes character of Second Empire RAMEAU fr 1987