Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Paris Kommunası (fr. La Commune de Paris) — Parisdə 18 martdan (rəsmi olaraq 26 mart) 28 may 1871-ci ilə qədə davam edən sosialist hökumət.
Prusiya ilə döyüş və III Napoleonun məğlubiyyəti
İşçi hərəkatı, 1848-ci il inqilabını qarşısının alınması və bunun ardından Luis Napoleonun 2 dekabr 1851-ci il tarixli hökumət çevrilişindən sonra yenidən təşkilatlanmaq üçün dayandırıldı. Bundan sonra işçilər "tətil etmək" haqqlarının tanınmasına çalışdılar və həmkarlar ittifaqlarında təşkilatlanmağa başladılar.1864də sərhədlərdən kənarda birləşmək lazım olduğuna inanan işçi xadimlər, Marks və Engelsin də qatılacağı Beynəlxalq İşçi Birliyini qurdular.
İkinci imperiyaya qarşı 1867-ci il iqtisadi böhranının yaratdığı çətinliklərdən alovlanan narazılıq III Napoleon ordusunun 2 sentyabr 1870-ci ildə Prusya ilə döyüşdə aldığı məğlubiyyət imperatorun nüfuzuna qəti və son zərbəni vurdu. Paris xalqı, 1870-ci il sentyabrın 4-də imperatorun taxtdan salındığını və Respublikanın qurulduğunu elan etdi.
"Kommuna-1871"
General Troşunun müvəqqəti Milli Müdafiə Hökuməti bir neçə respublikaçıya da yer verən mühafizəkar bir hökumət olaraq quruldu. Ana Vətənin müdafiəsini hər şeydən üstün tutan Paris xalqı bu hökuməti qəbul etsə də, onu idarəsini də öz öhdəsinə götürdü. Dövrün xadim işçiləri, Beynəlxalq İşçi Birliyi mənsubları, inqilabçı Blankın partizanları, hökuməti nəzarət altında saxlamaq üçün təbliğat kompaniyasına başladılar. Sentyabrın 5-dən etibarən, eyni vaxtda iyirmi məhəllənin Mərkəzi Komitəsini yaratmaq üçün nümayəndələr seçildi və hər məhəllə üçün müşahidə komitəsinin qurulması çağırışı edildi. 19 sentyabr 1870-də Prusiya ordusu böyük bir qıtlığa səbəb olacaq Parisin mühasirəsinə başladı. İşçi məhəllələrini hirs bürüdü, toplaşdıqları klubların sayı artdı. Bellevil toplantılarının şahidlərindən biri belə deyirdi: "aralarında çox sayda qadının da olduğu, üç min insan, eyni qardaşlıq və ümid hissləri ilə birləşirlər. Bütün bunlar sosializmin əməkçi siniflər arasında, xəyal gücünə və ürəklərə nə qədər təsir etdiyini sübut edir".
"İşçi sinfinin mühafizəçilərinin" 1870-ci ilin avqust ayında Prusiyaya qarşı müharibədə ilk itkilərini verməsindən sonra məhəllə daha köklü birliklərin yaradılması ilə bütün yurddaşlarla birləşdi və hər hansı bir ictimai ayrı-seçkilik olmadan silahlandı.
Hökumət bu silahlı proletariatdan Prusiyadan daha çox çəkindiyini göstərməkdə gecikmədi. Hökumət ilə işçilər arasında 1870-ci ilin oktyabrında və 1871-ci il 22 yanvar hadisələrindən sonra, burjua siyasətçilər, respublika tərəfdarları kimi monarxiya tərəfdarlarının da var olduğunu gördülər. İşçilərin silahı olduğu müddətdə hakim siniflərin suverenliyi təhdid altında idi.
18 Mart. Paris Kommunası
Müvəqqəti hökumət üçün Almaniya dövlət başçısı Bismark ilə atəşkəs imzalamaq zəruri idi. Atəşkəs 28 yanvar 1871-ci ildə imzalandı. Nəzərdə tutulan ilk şərtlərdən biri də Məclis seçkilərinin keçirilməsi idi. 8 Fevralda ölkə səviyyəsində tələsik keçirilən seçkilərdə, monarxiya tərəfdarları kəskin bir üstünlük əldə etdilər. Məclisdə 400 monarxist vəkilə qarşı, respublikaçıların cəmi 150 vəkili seçilmişdi. Paytaxt xalqının təzyiqindən qaçmaq üçün Versala köçürülən monarxiya tərəfdarı, yaşlı siyasətçi Adolf Tiersi seçdi. Ancaq Paris silahlılarını mühafizə edə bildi. "Məbəd" məhəlləsinin ortasında yığıncaqlar keçirtməyə vərdiş etmiş Milli Mühafizə Federasiyası, bu məramnamə ilə Mərkəzi Komitəyə seçki təşkil etdi: "Bizlər Respublikanı devirmək cəhdlərinə qarşı yüksələn sərt barrikadayıq. Artıq monarxiyaların, istismarçıların və despotların hakimiyyətini istəmirik". 38 üzvündən 21-i işçi olan Mərkəzi Komitə 15 mart 1871-ci ildə seçildi və alternativ hökumət, yəni işçi hökuməti kimi işləri icra etməyə başladı.
Məclis üçün bu "anarxiya" dözülməz idi. Tiersin tək bir məqsədi vardı: Parisli işçiləri tərksilah etmək. 18 mart günü, xalqın verdiyi vergi vasitəsilə alınan 271 top və 146 pulemyotu geri götürmələri əmri ilə Montmartra hərbi qüvvələr yeridildi. Bu təşəbbüs, xalqın müqaviməti ilə qarşılandı. Tiers hökuməti, hərbi birlikləri, polisi, məmurları və Paris burjuaziyasının böyük bir hissəsiylə birlikdə Versala sürgün edildi. Şəhər əsl sahiblərinə, işçilərə qaytarıldı.
"Kommunanın ilk əsəri, varlığının özü oldu" (Karl Marks) 26 Martda hər məhəllədə yeni yerli Şura, yəni yeni Kommuna yaratmaq üçün seçkilərə hazırlıqlar başlandı. Bütün Paris xalqı, öz hakimiyyətini yaratmaq üçün, təbii olaraq, bütün yerli strukturlardan yararlandı. Ancaq Kommuna o strukturlara inqilabi məzmun da, qazandırdı.
Fərqli məhəllələrdə ümumi səsvermə hüququna görə seçilən Kommuna mənsublarının əksəriyyəti işçi ya da işçi sinfinin tanınmış təmsilçilirindən idilər. 83 Kommuna üzvü arasında, 33 işçi, 14 muzdlu, Ferri və ya Riqalt kimi Blankistlər, ya da Varli kimi İnternasional üzvləri var idi. 28 Martda, o günə qədər iqtidarı əlində tutan Milli Mühafizə Mərkəzi Komitəsi iqtidarı, seçilmiş Kommunaya təhvil verdi.
Bu seçilmişlər, seçicilər qarşısında cavabdehlik daşıyirdı və istənilən an istefaya göndərilə bilərdilər. Hakim siniflərin əlində əzici vasitə olan davamlı ordunun yerini isə silahlanmış xalq aldı. Bütün məmurlar (polislər və hakimlər nəzərdə tutulur) istefaya göndərilə bilərdi və onlar üçün ən yüksəkdən ən aşağı səviyyəyə, istənilən bir işçinin məvacibi qədər maaş nəzərdə tutulurdu. İşçilər burjua dövlət formasını ləğv etməyə başladılar və onun yerində öz iqtidarların, öz dövlətlərini qurdular.
"Pyer Laşez qəbirstanlığında kommunarların güllələnməsi…"
Qısa müddətdə Versal burjuaziyası Parisə hücuma keçəcəkdi. İşçilər, yeni iqtidarın işçilərin haqqlarını qoruma xarakterli olduğunu bildirmək üçün bir çox addımlar atdılar. Beləcə, 29 Martda icarə ödəmələrini təxirə saldılar, çünki " doğru olan budur ki, mülkiyyət payına düşən qurbanı vermişdi" Daha sonra, kiçik burjuaziyanı yanına çəkə bilmək üçün 12 apreldə ticarət borclarının ödənilməsi müddəti üç ilə qədər uzadıldı. 2 apreldə kilsənin dövlətdən ayrılmasına və inanclar büdcəsinin ləğvinə dair qərar qəbul edildi. Həmçinin təhsil də dindən ayrıldı. 16 apreldə fabrik işçiləri tərəfindən bağlanılan müəssələrin hesablanması və işyerlərinin əvvəlcədən orda işləyən fəhlələrə geri qaytarılması istənildi. 27 apreldə fabrik və dövlət təşkilatlarında maaşlardan pul ixtisarını qadağan edən qanun qəbul edildi. 28 Apreldə çörəkçilərin gecə növbələri ləğv olundu. Engels Fransada daxili müharibə başlayarkən demişdi: "18 martdan etibarən, o günə qədər xarici istilaya qarşı mübarizənin arxa planına atılmış Paris hərəkatının sinfi xarakter daşıdığı dəqiq və saflıqla ortaya çıxdı". Burjuaziya boş dayanmırdı. Tiers Bismarkın azadlığa buraxdığı əsir fransız əsgərlərindən yenidən bir ordu topladı. 21 Mayda Versal birlikləri Parisə girdi və şəhəri işğal edənə qədər 3 həftə ərzində qorxunc bir qətliam törətdi. 30 min nəfər öldürüldü, 130 min nəfər hərbi məhkəmələr vasitəsilə həbs olundu, 7 min nəfər Kaledoniyaya sürgün edildi. Paris əhalisinin 25 faizi bu hücumdan zərər çəkdi.
Məğlub olmasına baxmayaraq Kommuna sonrakı nəsillərə işçi sinfinin bacarığını göstərmişdi. Leninin 1911-ci ilin aprelində dediyi kimi: "Kommunanın varlığı işçilərin siyasi və iqtisadi azadlığının, dünya proletariatının varlığı deməkdir. Məhz bu mənada kommuna ölümsüzdür".
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Paris Kommunasi fr La Commune de Paris Parisde 18 martdan resmi olaraq 26 mart 28 may 1871 ci ile qede davam eden sosialist hokumet Fransa tarixiBu meqaleler olke seriyasindandirTarixe qederki FransaAntik FransaRoma Qalliyasi e e 220 481 Orta esrler FransasiSulaleler Merovinqler 481 751 Karolinqler 751 987 Kapetinqler 987 1328 1328 1589 Burbonlar 1589 1792 1814 1848 Inqilaba qederki FransaYuzillik muharibe 1337 1453 Jakeriya usyani 1358 Nant razilasmasiFransa mutleqiyyeti 1643 1789 Muasir FransaBoyuk Fransa inqilabi 1789 1799 Yakobinler 1793 1794 Konvent 1792 1795 Jirondistler Montanyarlar Ebukir deniz doyusu 1798 Ebukir doyusu 1799 Fransa DirektoriyasiBirinci Fransa Respublikasi 1792 1804 Birinci imperiya 1804 1814 Tilsit sulhu 1807 Burbon restavrasiyasi 1814 1830 Iyul monarxiyasi 1830 1848 Ikinci Fransa Respublikasi 1848 1852 Ikinci imperiya 1852 1870 Ucuncu Fransa Respublikasi 1870 1940 Paris Kommunasi 1871 Dreyfus isi 1894 1906 Visi rejimi 1940 1944 Fransa Respublikasinin Muveqqeti Hokumeti 1944 1946 Dorduncu Fransa Respublikasi 1946 1958 Besinci Fransa Respublikasi 1958 Fransa portali brPrusiya ile doyus ve III Napoleonun meglubiyyetiIsci herekati 1848 ci il inqilabini qarsisinin alinmasi ve bunun ardindan Luis Napoleonun 2 dekabr 1851 ci il tarixli hokumet cevrilisinden sonra yeniden teskilatlanmaq ucun dayandirildi Bundan sonra isciler tetil etmek haqqlarinin taninmasina calisdilar ve hemkarlar ittifaqlarinda teskilatlanmaga basladilar 1864de serhedlerden kenarda birlesmek lazim olduguna inanan isci xadimler Marks ve Engelsin de qatilacagi Beynelxalq Isci Birliyini qurdular Ikinci imperiyaya qarsi 1867 ci il iqtisadi bohraninin yaratdigi cetinliklerden alovlanan naraziliq III Napoleon ordusunun 2 sentyabr 1870 ci ilde Prusya ile doyusde aldigi meglubiyyet imperatorun nufuzuna qeti ve son zerbeni vurdu Paris xalqi 1870 ci il sentyabrin 4 de imperatorun taxtdan salindigini ve Respublikanin quruldugunu elan etdi Kommuna 1871 General Trosunun muveqqeti Milli Mudafie Hokumeti bir nece respublikaciya da yer veren muhafizekar bir hokumet olaraq quruldu Ana Vetenin mudafiesini her seyden ustun tutan Paris xalqi bu hokumeti qebul etse de onu idaresini de oz ohdesine goturdu Dovrun xadim iscileri Beynelxalq Isci Birliyi mensublari inqilabci Blankin partizanlari hokumeti nezaret altinda saxlamaq ucun tebligat kompaniyasina basladilar Sentyabrin 5 den etibaren eyni vaxtda iyirmi mehellenin Merkezi Komitesini yaratmaq ucun numayendeler secildi ve her mehelle ucun musahide komitesinin qurulmasi cagirisi edildi 19 sentyabr 1870 de Prusiya ordusu boyuk bir qitliga sebeb olacaq Parisin muhasiresine basladi Isci mehellelerini hirs burudu toplasdiqlari klublarin sayi artdi Bellevil toplantilarinin sahidlerinden biri bele deyirdi aralarinda cox sayda qadinin da oldugu uc min insan eyni qardasliq ve umid hissleri ile birlesirler Butun bunlar sosializmin emekci sinifler arasinda xeyal gucune ve ureklere ne qeder tesir etdiyini subut edir Isci sinfinin muhafizecilerinin 1870 ci ilin avqust ayinda Prusiyaya qarsi muharibede ilk itkilerini vermesinden sonra mehelle daha koklu birliklerin yaradilmasi ile butun yurddaslarla birlesdi ve her hansi bir ictimai ayri seckilik olmadan silahlandi Hokumet bu silahli proletariatdan Prusiyadan daha cox cekindiyini gostermekde gecikmedi Hokumet ile isciler arasinda 1870 ci ilin oktyabrinda ve 1871 ci il 22 yanvar hadiselerinden sonra burjua siyasetciler respublika terefdarlari kimi monarxiya terefdarlarinin da var oldugunu gorduler Iscilerin silahi oldugu muddetde hakim siniflerin suverenliyi tehdid altinda idi 18 Mart Paris KommunasiMuveqqeti hokumet ucun Almaniya dovlet bascisi Bismark ile ateskes imzalamaq zeruri idi Ateskes 28 yanvar 1871 ci ilde imzalandi Nezerde tutulan ilk sertlerden biri de Meclis seckilerinin kecirilmesi idi 8 Fevralda olke seviyyesinde telesik kecirilen seckilerde monarxiya terefdarlari keskin bir ustunluk elde etdiler Meclisde 400 monarxist vekile qarsi respublikacilarin cemi 150 vekili secilmisdi Paytaxt xalqinin tezyiqinden qacmaq ucun Versala kocurulen monarxiya terefdari yasli siyasetci Adolf Tiersi secdi Ancaq Paris silahlilarini muhafize ede bildi Mebed mehellesinin ortasinda yigincaqlar kecirtmeye verdis etmis Milli Muhafize Federasiyasi bu meramname ile Merkezi Komiteye secki teskil etdi Bizler Respublikani devirmek cehdlerine qarsi yukselen sert barrikadayiq Artiq monarxiyalarin istismarcilarin ve despotlarin hakimiyyetini istemirik 38 uzvunden 21 i isci olan Merkezi Komite 15 mart 1871 ci ilde secildi ve alternativ hokumet yeni isci hokumeti kimi isleri icra etmeye basladi Meclis ucun bu anarxiya dozulmez idi Tiersin tek bir meqsedi vardi Parisli iscileri terksilah etmek 18 mart gunu xalqin verdiyi vergi vasitesile alinan 271 top ve 146 pulemyotu geri goturmeleri emri ile Montmartra herbi quvveler yeridildi Bu tesebbus xalqin muqavimeti ile qarsilandi Tiers hokumeti herbi birlikleri polisi memurlari ve Paris burjuaziyasinin boyuk bir hissesiyle birlikde Versala surgun edildi Seher esl sahiblerine iscilere qaytarildi Kommunanin ilk eseri varliginin ozu oldu Karl Marks 26 Martda her mehellede yeni yerli Sura yeni yeni Kommuna yaratmaq ucun seckilere hazirliqlar baslandi Butun Paris xalqi oz hakimiyyetini yaratmaq ucun tebii olaraq butun yerli strukturlardan yararlandi Ancaq Kommuna o strukturlara inqilabi mezmun da qazandirdi Ferqli mehellelerde umumi sesverme huququna gore secilen Kommuna mensublarinin ekseriyyeti isci ya da isci sinfinin taninmis temsilcilirinden idiler 83 Kommuna uzvu arasinda 33 isci 14 muzdlu Ferri ve ya Riqalt kimi Blankistler ya da Varli kimi Internasional uzvleri var idi 28 Martda o gune qeder iqtidari elinde tutan Milli Muhafize Merkezi Komitesi iqtidari secilmis Kommunaya tehvil verdi Bu secilmisler seciciler qarsisinda cavabdehlik dasiyirdi ve istenilen an istefaya gonderile bilerdiler Hakim siniflerin elinde ezici vasite olan davamli ordunun yerini ise silahlanmis xalq aldi Butun memurlar polisler ve hakimler nezerde tutulur istefaya gonderile bilerdi ve onlar ucun en yuksekden en asagi seviyyeye istenilen bir iscinin mevacibi qeder maas nezerde tutulurdu Isciler burjua dovlet formasini legv etmeye basladilar ve onun yerinde oz iqtidarlarin oz dovletlerini qurdular Pyer Lasez qebirstanliginda kommunarlarin gullelenmesi Qisa muddetde Versal burjuaziyasi Parise hucuma kececekdi Isciler yeni iqtidarin iscilerin haqqlarini qoruma xarakterli oldugunu bildirmek ucun bir cox addimlar atdilar Belece 29 Martda icare odemelerini texire saldilar cunki dogru olan budur ki mulkiyyet payina dusen qurbani vermisdi Daha sonra kicik burjuaziyani yanina ceke bilmek ucun 12 aprelde ticaret borclarinin odenilmesi muddeti uc ile qeder uzadildi 2 aprelde kilsenin dovletden ayrilmasina ve inanclar budcesinin legvine dair qerar qebul edildi Hemcinin tehsil de dinden ayrildi 16 aprelde fabrik iscileri terefinden baglanilan muesselerin hesablanmasi ve isyerlerinin evvelceden orda isleyen fehlelere geri qaytarilmasi istenildi 27 aprelde fabrik ve dovlet teskilatlarinda maaslardan pul ixtisarini qadagan eden qanun qebul edildi 28 Aprelde corekcilerin gece novbeleri legv olundu Engels Fransada daxili muharibe baslayarken demisdi 18 martdan etibaren o gune qeder xarici istilaya qarsi mubarizenin arxa planina atilmis Paris herekatinin sinfi xarakter dasidigi deqiq ve safliqla ortaya cixdi Burjuaziya bos dayanmirdi Tiers Bismarkin azadliga buraxdigi esir fransiz esgerlerinden yeniden bir ordu topladi 21 Mayda Versal birlikleri Parise girdi ve seheri isgal edene qeder 3 hefte erzinde qorxunc bir qetliam toretdi 30 min nefer olduruldu 130 min nefer herbi mehkemeler vasitesile hebs olundu 7 min nefer Kaledoniyaya surgun edildi Paris ehalisinin 25 faizi bu hucumdan zerer cekdi Meglub olmasina baxmayaraq Kommuna sonraki nesillere isci sinfinin bacarigini gostermisdi Leninin 1911 ci ilin aprelinde dediyi kimi Kommunanin varligi iscilerin siyasi ve iqtisadi azadliginin dunya proletariatinin varligi demekdir Mehz bu menada kommuna olumsuzdur Istinadlar