Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əhməd Fərid Tək (türk. Ahmet Ferit Tek; 7 mart 1878, Bursa, Xudavəndigar vilayəti – 25 noyabr 1971, İstanbul) — Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk daxili işlər naziri, Türk Ocaqları təşkilatının qurucularından biri, türk siyasətçi.
| Əhməd Fərid Tək | |
|---|---|
 | |
| 26 oktyabr 1921 – 6 fevral 1923 | |
| Əvvəlki | - |
| Sonrakı | Fəthi Okyar |
| 30 oktyabr 1923 – 21 may 1924 | |
| Baş nazir | İsmət İnönü |
| Əvvəlki | - |
| Sonrakı | Rəcəb Pekər |
| 6 may 1925 – 26 may 1932 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| 26 may 1932 – 17 iyul 1939 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| 5 dekabr 1939 – 13 noyabr 1943 | |
| Əvvəlki | Xosrov Gərədə |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 7 mart 1878 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 25 noyabr 1971 (93 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, diplomat |
| Atası | Mustafa Rəşid bəy |
| Anası | Leyla Hənifə xanım |
| Həyat yoldaşı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İlk illəri və təhsil həyatı
1878-ci ildə Bursada maliyyə mühasiblərindən Mustafa Rəşid bəy və şəhid İbrahim ağanın qızı Leyla Hənifə xanımın ailəsində dünyaya gəldi. Özündən 3 yaş kiçik İbrahim Rəfət (1881-1958) adlı bir qardaşı daha var. İlk və orta təhsilini İstanbulda aldıqdan sonra 28 aprel 1894-cü ildə Hərbi məktəbə qəbul oldu.17 avqust 1896-cı ildə kiçik leytenant rütbəsilə məzun oldu. Tələbəlik illərində Sultan Əbdülhəmid diktaturasına qarşı gizli fəaliyyət aparan gənc türklər hərəkatı üzvləriylə tanış oldu. Aparılan propaqanda işlərində iştirak etdi. 1897-ci ildə siyasi fəaliyyətləri səbəbilə həbs olunan 78 tələbədən biri oldu və 3 aylıq məhkumluğun ardından 8 sentyabr 1897-ci ildə Trablusqərbə sürgün olundu. Sürgün olunanlar arasında tələbə yoldaşı, yaxın dostu və gələcəkdə bacanaq olacağı tatar əsilli yazar Yusif Akçura da vardı.
Sürgün illəri
Trablusqərbdə bir ilə yaxın zindanda tutulmasının ardından bağışlandı və rütbəsi bərpa edilərək 9 iyul 1898-ci ildə Trablusqərb Hərbi Komissiyasına təyin olundu. 2 il boyunca burada xidmət edən Əhməd Fərid bəy gizli siyasi fəaliyyətini də davam etdirirdi. İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin Mahzarpaşazadə Şövkət bəy (1863-1905) tərəfindən təsis edilən Trablusqərb idarəsinə üzv seçildi. Şövkət bəy tərəfindən xüsusi olaraq himayə olunan Əhməd Fərid bəy və Yusif Akçura, bu illərdə Şövkət bəyin azyaşlı 2 qızıyla nişanlandılar. Bu iki istedadlı türk gəncinin Avropada təhsil almasına çalışan Şövkət bəyin səyləriylə, 1900-cü ildə hər ikisi gizlicə qayıqla Tunisə, ordan isə Parisə qaçdılar.
Fransada ikən siyasi fəaliyyətini davam etdirən Əhməd Fərid bəy digər tərəfdən də Paris Siyasi Elmlər Məktəbinə yazıldı və 29 iyun 1903-cü ildə buradan məzun oldu. Buradakı təhsil illəri boyunca İstanbulda cərəyan edən siyasi hadisələri izlədi. 4 fevral 1902-ci ildə Parisdə Səbahəddin bəy tərəfindən toplanan I Gənc Türklər konqresinə dəvət edilənlər sırasında idi. Sürgün yerindən qaçaraq firari olan Əhməd Fərid bəy bu səbəblə qayıda bilmədi və Qazanda olan Yusif Akçuranı ziyarət etdi. Ardından Misirdə məskunlaşdı və burada yaşayan türk əsilli ailələrə mühasib kimi xidmət etməyə başladı. Keçmiş hamisi Şövkət bəyin ölümündən 2 il sonra, onun qızı və Əhməd Fərid bəyin nişanlısı Müfidə xanım digər ailə üzvlərini də yanına alaraq Maltaya gəldi. Burada Əhməd Fərid bəy tərəfindən qarşılandılar və birlikdə İsgəndəriyyədə məskunlaşdılar. 1907-ci ildə Müfidə xanımla İsgəndəriyyədə evlənən Əhməd Fərid bəy ertəsi il İkinci Məşrutiyyətin elan edilməsinin ardından ailəsini də yanına alaraq illər sonra İstanbula qayıtdı.
İstanbula dönüşü
Öncə inqilabi qəzet və jurnallarda məqalələr yazdı. Ardından 1908-ci ildə mülki məktəbdə XVIII əsr siyasi tarixi üzrə dərs verməyə başladı və bu vəzifəsi Mahmud Şövkət Paşanın öldürülməsi bəhanə edilərək İstanbuldan uzaqlaşdırıldığı 1913-cü ilədək davam etdi. Ardından Əhməd Rza bəyin təklifiylə 17 dekabr 1908-ci ildə Məclis-i Məbusan rəisliyinə gətirildi. Üstəlik Kitabsız Mustafa Saffət Paşanın ani istehfasının ardından 18 noyabr 1909-cu ildə Kütahya millət vəkili olaraq fəaliyyət göstərməyə başladı. Ancaq məclis iclaslarında İttihad və Tərəqqi üzvlərini sərt tənqid etməsi səbəbilə 1912-ci ildə toplanan 4-cü Məclis-i Məbusana üzv seçilmədi və müxaliflər sırasına qatıldı. Məclisdən uzaqlaşdırılsa da, siyasətdən uzaq durmayan Əhməd Fərid bəy 12 mart 1912-ci ildə tibb tələbələrinin təşəbbüsüylə qurulan Türk Ocaqları təşkilatının rəisi seçildi. Digər yandan 22 sentyabr 1912-ci ildə Yusif Akçura, müdərris Zühdü bəy, Mehmed Əli bəy və Cami bəylə birlikdə "Milli Məşrutiyyət Firqəsi" adlı siyasi partiyanı təsis etdi. Cəmi 17 gün sonra isə partiyanın nəşriyyat orqanı olan "İfham" qəzeti dərc olunmağa başladı.
Bu illər ərzində başlayan və Osmanlı imperiyasının məğlubiyyətilə nəticələnən Balkan müharibələri səbəbilə öz nəşriyyat orqanında dövrün iqtidar partiyası olan İttihad və Tərəqqini sərt dillə tənqid edən Əhməd Fərid bəy bu səbəblə Camal Paşanın nifrətini qazanmışdı. Nəticədə Mahmud Şövkət Paşanın öldürülməsilə bağlı qəzetində nəşr olunan bir məqalə bəhanə edilərək 13 iyun 1913-cü ildə "İfham" qəzeti redaksiyası bağlandı. Əhməd Fərid bəy isə 24 iyun 1913-cü ildə öncə Sinopa, 1915-ci ildə isə Biləcikə sürgün olundu. Sürgün illərindəki ən yaxın dostu isə yazar Rəfiq Xalid Qaray oldu. Sürgün illəri əsnasında Birinci Dünya Müharibəsi başlamış, cəbhədəki vəziyyətin ağırlaşmasının ardından 1917-ci ildə hökumət dəyişikliyi planlayan Tələt Paşanın istəyilə bağışlandı və İstanbula çağırıldı. Yeni qurulan hökumət kabinetində 15 iyul 1918-ci ildə Kiyev konsulluğuna təyin olundu. Ancaq qısa zaman sonra bolşeviklərin Kiyevə daxil olmasının ardından vəzifədən alındı və 1919-cu ildə İstanbula qayıtdı.
Milli Qurtuluş Hərəkatı illəri
İstanbula döndükdə Mudros sülhü bağlanmış, İstanbul müttəfiq qoşunları tərəfindən işğal edilmişdi. Yenə də vətənə xidmətdən eri durmayan Əhməd Fərid bəy İzmirin yunanlar tərəfindən işğalından 4 gün sonra 19 may 1919-cu ildə Fateh meydanında insanları mitinqə topladı. Cəmi 2 gün sonra milliyətçi qrupu təmsil etmək məqsədilə Kürəkən Fərid Paşa hökumətində Nafiyə naziri təyin olundu və cəmi 2 ay sonra - 20 iyuldakı istehfasına qədər bu vəzifədə qaldı. Bu müddət ərzində maliyyə nazirinə də vəkillik edən Əhməd Fərid bəy 9 dekabr 1919-cu ildə Mehmed Əmin Yurdaqul, Əhməd Hikmət Müftüoğlu, bacanaqları Zühtü İnhan və Yusif Akçura, İsmayıl Haqqı Baltaçıoğlu və Mehmed Emin Erişirgillə birlikdə "Milli Türk Firqəsi"ni təsis etdi. Qurumun nəşriyyat orqanı olaraq "İfham" qəzeti 23 iyul 1919-cu ildə yenidən nəşr olunmağa başlandı. O günlərdə Samsuna yollanan və Anadolunu gəzərək Milli Qurtuluş Hərəkatını başladan Mustafa Kamal Paşanı dəstəkləyən Əhmdə Fərid bəy, onun göndərdiyi bir çox bəyannamə və bildiriləri öz qəzetində nəşr etdirərək xalqı məlumatlandırırdı. 15 yanvar 1920-ci ildə son Məclis-i Məbusana İstanbul millət vəkili olaraq qatıldı. Ancaq 16 mart 1920-ci ildə İstanbulun müttəfiq qoşunları tərəfindən rəsmi şəkildə işğal edilməsi və məclisin bağlanmasının ardından bir müddət gizləndi. Bəzi fransız əsirlərinin azad edilməsi qarşılığında, fransız birliklərinin yardımıyla dostunun evindən alındı və gizlicə Mudanyaya aparıldı.
Paris təmsilçiliyi (1921-1922)
30 may 1920-ci ildə Ankaraya gələn Əhməd Fərid bəy TBMM-nin İstanbul millət vəkili olaraq siyasi fəaliyyətini davam etdirdi. 18 iyul 1920-ci ildə Ankara hökumətinin maliyyə vəkilliyinə təyin edilsə dəə, 16 may 1921-ci ildə bu vəzifəsindən istehfa etdi. 26 oktyabr 1921-ci ildə Ankara hökumətinin Paris təmsilçisi təyin edildi. Parisdə İstanbul hökumətinin nümayəndəsi Nəbi bəylə tanış oldu və öz heyətiylə birlikdə İstanbul hökumətinin Paris təmsilçilik binasında yerləşmələri üçün icazə istədi. Ancaq İstanbuldan göndərilən teleqrafla bu təklif qəti şəkildə geri çevrildi. Beləcə, Türkiyənin Fransadakı ikibaşlı təmsilçilik dönəmi başladı. Əhməd Fərid bəy Paris təmsilçiliyi dövründə 2 mühüm vəzifəni icra edirdi. Bir yandan Ankara hökuməti ilə Avropa ölkələri arasında əlaqələr qurur, Avropadakı siyasi hərəkətləri Türkiyəyə çatdırırdı. Digər yandan isə Türkiyədə davam edən Milli Qurtuluş Hərəkatına dəstək məqsədilə Avropanın müxtəlif ölkələrindən göndərilən maddi vəsaitləri Anadoluya çatdırmaqla məşğul idi.
Lozanna konfransı danışıqlarına çağırılsa da, həddindən çox milliyətçiliyi səbəbilə Fransa hökuməti tərəfindən danışıqlardan uzaqlaşdırıldı. Üstəlik Ankaradakı fransız səfirinin də Əhməd Fərid bəyi şikayət etməsilə, 6 fevral 1923-cü ildə vəzifədən alındı.
Cümhuriyyət illəri
TBMM İcra vəkilləri heyətinin rəisi Rauf Orbayla aralarında əzəldən mövcud olan rəqabətin nəticəsi olan bu qərar onun siyasi nüfuzunu azaltmadı. Belə ki, 23 oktyabr 1923-cü ildə cümhuriyyət elan olundu və cəmi 1 həftə sonra baş nazir İsmət İnönü rəhbərliyində qurulan ilk Türkiyə hökumətində daxili işlər naziri olaraq təyin olundu. Bu vəzifəsini 2-ci hökumət çərçivəsində də davam etdirən Əhməd Fərid bəy ilk iş olaraq, Anadoluda yayılan quldur və qaçaqçılıqla mübarizə apardı. Daha sonra Milli Qurtuluş Hərəkatı illərində düşmən birliklərinə dəstək verən və Türkiyədən sürgün olunan vəzifəli şəxslərin siyahısını hazırladı. Ancaq tarixdə Yüzəlliliklər olaraq bilinən bu sənəd, Əhməd Fərid bəy vəzifədən ayrıldıqdan sonra tamamlandı. 21 may 1924-cü ildə istehfa verməyə məcbur qalan Əhməd Fərid bəyin istehfa səbəbi də maraqlıdır. Onun Kürəkən Fərid Paşa hökuməti daxilində Nafiyə naziri olduğu illərdə Refət Bələyə göndərdiyi və Mustafa Kamal Paşa barəsində mənfi fikirlər yazdığı 8 iyul 1919 tarixli teleqraf üzə çıxarıldı və Vətən qəzetinin 20 aprel 1924 tarixli tirajında dərc olundu. Bunun bir parol olduğunu bildirərək özünü müdafiə etməyə çalışan Əhməd Fərid bəy, Refət Bələnin buna etiraz etməsilə çətin vəziyyətə düşdü və istehfa verməyə məcbur qaldı. Ancaq Refət Bələnin bu hərəkəti müxalif cəbhə üçün daha pis nəticələndi. Belə ki, daxili işlər nazirliyinə Mustafa Kamal Atatürkün ən sərt və radikal dəstəkçisi Rəcəb Pekər təyin olundu. Haqqında tədqiqat aparılan Əhməd Fərid bəy bir müddət dövlət vəzifələrindən uzaq tutuldu.
6 may 1925-ci ildə London səfiri olaraq təyin olunan Əhməd Fərid bəy ingilis hökumətinin vaxtilə borclandığı 150 min sterlinq məbləğin geri ödənilməsinə nail oldu. Bu müvəffəqiyyəti səbəbilə 10 min lirə mükafat aldı. Son olaraq 23 may 1932-ci ildə Londonda toplanan Beynəlxalq Şəhərlər konfransında Türkiyə Cümhuriyyətini təmsil etdi. 26 may 1932-ci ildə Varşava səfiri olaraq təyin olunan Əhməd Fərid bəy 1939-cu ilədək bu vəzifədə xidmət etdi. 1934 tarixli Soyadı Qanunu ilə "Tək" soyadını alan Əhməd Fərid bəy 5 dekabr 1939-cu ildə Tokio səfiri təyin edildi və bu vəzifəsini 4 il icra etdi.
Təqaüdə ayrıldıqdan sonra beynəlxalq siyasətlə maraqlanan Əhməd Fərid Tək ailəsiylə zaman keçirməyə başladı. Fransız və ingilis dillərini bilirdi. 24 mart 1971-ci ildə 63 illik həyat yoldaşı Müfidə xanımı itirən Əhməd Fərid Təkin səhhəti pisləşdi və həmin il 25 noyabrda İstanbulda vəfat etdi. Cənazəsi Kadıköydəki Səhrayicədid məzarlığına dəfn olundu.
Mənbə
Ədəbiyyat
- Ahmet Ferit Tek'in Hayatı, Siyasi Faaliyetleri ve Fikirleri. Yenal Ünal. Yüksek Lisans Tezi. TC Ege Üniversitesi. İzmir 2006
İstinadlar
- Ali Birinci, Tarihin Gölgesinde Meşahir-i Meçhuleden Birkaç Zat, İstanbul, 2001, s. 196
- Necati Akder, Seçkin Vatansever, Büyük Milliyetçi, Değerli Fikir ve Mefkûre Adamı Ahmet Ferit Tek Üful Etti, Türk Kültürü Dergisi, 1971, Sayı 110, s. 116
- Nevsal-i Milli, Ahmet Ferit, Dersaadet, R. 1330 (Miladi 1914), s. 185
- Emel Esin, Ahmet Ferit Tek, Türk Kültürü Dergisi, sayı 110, s. 137–138
- Ali Çankaya, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara, 1968–1969, c. 2, s. 929
- Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Ankara, 1996, c. 4, s. 514
- Sina Akşin, Jön Türkler ve İttihad ve Terakki, İstanbul, 1987, s. 43
- Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM Dönemi, c. 3, s. 495
- Tevfik Bıyıklıoğlu, Atatürk Anadolu’da (1919-1921), Ankara, 1981, c. 1, s. 66
- Ali Fuad Türkgeldi, Görüp İşittiklerim, 2. bs., Ankara, 1951, s. 213
- Metin Aydoğan, Yönetim Gelenekleri ve Türkler, 2. bs., İzmir, 2004, c. 2, s. 908
- Baskın Oran, Türk Dış Politikası, 8. bs., İstanbul, 2003, c. 1, s. 97-98
- Bilal N. Şimşir, Atatürk ile Yazışmalar (1920–1923), Ankara, 1981, c. 1, s. 10
- Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Bakanlar Kurulu Kararlar Kataloğu, 30.18.1.1/3.34.2
- Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem, c. 3, s. 495
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ehmed Ferid Tek turk Ahmet Ferit Tek 7 mart 1878 Bursa Xudavendigar vilayeti 25 noyabr 1971 Istanbul Turkiye Cumhuriyyetinin ilk daxili isler naziri Turk Ocaqlari teskilatinin qurucularindan biri turk siyasetci Ehmed Ferid TekAnkara hokumetinin Paris temsilcisi26 oktyabr 1921 6 fevral 1923Evvelki SonrakiFethi OkyarTurkiyenin Daxili Isler naziri30 oktyabr 1923 21 may 1924Bas nazirIsmet InonuEvvelki SonrakiReceb PekerTurkiyenin London sefiri6 may 1925 26 may 1932EvvelkiSonrakiTurkiyenin Varsava sefiri26 may 1932 17 iyul 1939EvvelkiSonrakiTurkiyenin Tokio sefiri5 dekabr 1939 13 noyabr 1943EvvelkiXosrov GeredeSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 7 mart 1878 1878 03 07 Dogum yeri Bursa Xudavendigar vilayeti Osmanli imperiyasiVefat tarixi 25 noyabr 1971 1971 11 25 93 yasinda Vefat yeri Istanbul Istanbul ili TurkiyePartiya Cumhuriyyet Xalq PartiyasiTehsili Turkiye Quru Qosunlari mektebi Quleli Herbi Liseyi d Fealiyyeti siyasetci diplomatAtasi Mustafa Resid beyAnasi Leyla Henife xanimHeyat yoldasi Mufide Ferid Tek Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIlk illeri ve tehsil heyati 1878 ci ilde Bursada maliyye muhasiblerinden Mustafa Resid bey ve sehid Ibrahim aganin qizi Leyla Henife xanimin ailesinde dunyaya geldi Ozunden 3 yas kicik Ibrahim Refet 1881 1958 adli bir qardasi daha var Ilk ve orta tehsilini Istanbulda aldiqdan sonra 28 aprel 1894 cu ilde Herbi mektebe qebul oldu 17 avqust 1896 ci ilde kicik leytenant rutbesile mezun oldu Telebelik illerinde Sultan Ebdulhemid diktaturasina qarsi gizli fealiyyet aparan genc turkler herekati uzvleriyle tanis oldu Aparilan propaqanda islerinde istirak etdi 1897 ci ilde siyasi fealiyyetleri sebebile hebs olunan 78 telebeden biri oldu ve 3 ayliq mehkumlugun ardindan 8 sentyabr 1897 ci ilde Trablusqerbe surgun olundu Surgun olunanlar arasinda telebe yoldasi yaxin dostu ve gelecekde bacanaq olacagi tatar esilli yazar Yusif Akcura da vardi Surgun illeri Trablusqerbde bir ile yaxin zindanda tutulmasinin ardindan bagislandi ve rutbesi berpa edilerek 9 iyul 1898 ci ilde Trablusqerb Herbi Komissiyasina teyin olundu 2 il boyunca burada xidmet eden Ehmed Ferid bey gizli siyasi fealiyyetini de davam etdirirdi Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin Mahzarpasazade Sovket bey 1863 1905 terefinden tesis edilen Trablusqerb idaresine uzv secildi Sovket bey terefinden xususi olaraq himaye olunan Ehmed Ferid bey ve Yusif Akcura bu illerde Sovket beyin azyasli 2 qiziyla nisanlandilar Bu iki istedadli turk gencinin Avropada tehsil almasina calisan Sovket beyin seyleriyle 1900 cu ilde her ikisi gizlice qayiqla Tunise ordan ise Parise qacdilar Fransada iken siyasi fealiyyetini davam etdiren Ehmed Ferid bey diger terefden de Paris Siyasi Elmler Mektebine yazildi ve 29 iyun 1903 cu ilde buradan mezun oldu Buradaki tehsil illeri boyunca Istanbulda cereyan eden siyasi hadiseleri izledi 4 fevral 1902 ci ilde Parisde Sebaheddin bey terefinden toplanan I Genc Turkler konqresine devet edilenler sirasinda idi Surgun yerinden qacaraq firari olan Ehmed Ferid bey bu sebeble qayida bilmedi ve Qazanda olan Yusif Akcurani ziyaret etdi Ardindan Misirde meskunlasdi ve burada yasayan turk esilli ailelere muhasib kimi xidmet etmeye basladi Kecmis hamisi Sovket beyin olumunden 2 il sonra onun qizi ve Ehmed Ferid beyin nisanlisi Mufide xanim diger aile uzvlerini de yanina alaraq Maltaya geldi Burada Ehmed Ferid bey terefinden qarsilandilar ve birlikde Isgenderiyyede meskunlasdilar 1907 ci ilde Mufide xanimla Isgenderiyyede evlenen Ehmed Ferid bey ertesi il Ikinci Mesrutiyyetin elan edilmesinin ardindan ailesini de yanina alaraq iller sonra Istanbula qayitdi Istanbula donusu Once inqilabi qezet ve jurnallarda meqaleler yazdi Ardindan 1908 ci ilde mulki mektebde XVIII esr siyasi tarixi uzre ders vermeye basladi ve bu vezifesi Mahmud Sovket Pasanin oldurulmesi behane edilerek Istanbuldan uzaqlasdirildigi 1913 cu iledek davam etdi Ardindan Ehmed Rza beyin teklifiyle 17 dekabr 1908 ci ilde Meclis i Mebusan reisliyine getirildi Ustelik Kitabsiz Mustafa Saffet Pasanin ani istehfasinin ardindan 18 noyabr 1909 cu ilde Kutahya millet vekili olaraq fealiyyet gostermeye basladi Ancaq meclis iclaslarinda Ittihad ve Tereqqi uzvlerini sert tenqid etmesi sebebile 1912 ci ilde toplanan 4 cu Meclis i Mebusana uzv secilmedi ve muxalifler sirasina qatildi Meclisden uzaqlasdirilsa da siyasetden uzaq durmayan Ehmed Ferid bey 12 mart 1912 ci ilde tibb telebelerinin tesebbusuyle qurulan Turk Ocaqlari teskilatinin reisi secildi Diger yandan 22 sentyabr 1912 ci ilde Yusif Akcura muderris Zuhdu bey Mehmed Eli bey ve Cami beyle birlikde Milli Mesrutiyyet Firqesi adli siyasi partiyani tesis etdi Cemi 17 gun sonra ise partiyanin nesriyyat orqani olan Ifham qezeti derc olunmaga basladi Bu iller erzinde baslayan ve Osmanli imperiyasinin meglubiyyetile neticelenen Balkan muharibeleri sebebile oz nesriyyat orqaninda dovrun iqtidar partiyasi olan Ittihad ve Tereqqini sert dille tenqid eden Ehmed Ferid bey bu sebeble Camal Pasanin nifretini qazanmisdi Neticede Mahmud Sovket Pasanin oldurulmesile bagli qezetinde nesr olunan bir meqale behane edilerek 13 iyun 1913 cu ilde Ifham qezeti redaksiyasi baglandi Ehmed Ferid bey ise 24 iyun 1913 cu ilde once Sinopa 1915 ci ilde ise Bilecike surgun olundu Surgun illerindeki en yaxin dostu ise yazar Refiq Xalid Qaray oldu Surgun illeri esnasinda Birinci Dunya Muharibesi baslamis cebhedeki veziyyetin agirlasmasinin ardindan 1917 ci ilde hokumet deyisikliyi planlayan Telet Pasanin isteyile bagislandi ve Istanbula cagirildi Yeni qurulan hokumet kabinetinde 15 iyul 1918 ci ilde Kiyev konsulluguna teyin olundu Ancaq qisa zaman sonra bolseviklerin Kiyeve daxil olmasinin ardindan vezifeden alindi ve 1919 cu ilde Istanbula qayitdi Milli Qurtulus Herekati illeri Istanbula dondukde Mudros sulhu baglanmis Istanbul muttefiq qosunlari terefinden isgal edilmisdi Yene de vetene xidmetden eri durmayan Ehmed Ferid bey Izmirin yunanlar terefinden isgalindan 4 gun sonra 19 may 1919 cu ilde Fateh meydaninda insanlari mitinqe topladi Cemi 2 gun sonra milliyetci qrupu temsil etmek meqsedile Kureken Ferid Pasa hokumetinde Nafiye naziri teyin olundu ve cemi 2 ay sonra 20 iyuldaki istehfasina qeder bu vezifede qaldi Bu muddet erzinde maliyye nazirine de vekillik eden Ehmed Ferid bey 9 dekabr 1919 cu ilde Mehmed Emin Yurdaqul Ehmed Hikmet Muftuoglu bacanaqlari Zuhtu Inhan ve Yusif Akcura Ismayil Haqqi Baltacioglu ve Mehmed Emin Erisirgille birlikde Milli Turk Firqesi ni tesis etdi Qurumun nesriyyat orqani olaraq Ifham qezeti 23 iyul 1919 cu ilde yeniden nesr olunmaga baslandi O gunlerde Samsuna yollanan ve Anadolunu gezerek Milli Qurtulus Herekatini basladan Mustafa Kamal Pasani destekleyen Ehmde Ferid bey onun gonderdiyi bir cox beyanname ve bildirileri oz qezetinde nesr etdirerek xalqi melumatlandirirdi 15 yanvar 1920 ci ilde son Meclis i Mebusana Istanbul millet vekili olaraq qatildi Ancaq 16 mart 1920 ci ilde Istanbulun muttefiq qosunlari terefinden resmi sekilde isgal edilmesi ve meclisin baglanmasinin ardindan bir muddet gizlendi Bezi fransiz esirlerinin azad edilmesi qarsiliginda fransiz birliklerinin yardimiyla dostunun evinden alindi ve gizlice Mudanyaya aparildi Paris temsilciliyi 1921 1922 30 may 1920 ci ilde Ankaraya gelen Ehmed Ferid bey TBMM nin Istanbul millet vekili olaraq siyasi fealiyyetini davam etdirdi 18 iyul 1920 ci ilde Ankara hokumetinin maliyye vekilliyine teyin edilse dee 16 may 1921 ci ilde bu vezifesinden istehfa etdi 26 oktyabr 1921 ci ilde Ankara hokumetinin Paris temsilcisi teyin edildi Parisde Istanbul hokumetinin numayendesi Nebi beyle tanis oldu ve oz heyetiyle birlikde Istanbul hokumetinin Paris temsilcilik binasinda yerlesmeleri ucun icaze istedi Ancaq Istanbuldan gonderilen teleqrafla bu teklif qeti sekilde geri cevrildi Belece Turkiyenin Fransadaki ikibasli temsilcilik donemi basladi Ehmed Ferid bey Paris temsilciliyi dovrunde 2 muhum vezifeni icra edirdi Bir yandan Ankara hokumeti ile Avropa olkeleri arasinda elaqeler qurur Avropadaki siyasi hereketleri Turkiyeye catdirirdi Diger yandan ise Turkiyede davam eden Milli Qurtulus Herekatina destek meqsedile Avropanin muxtelif olkelerinden gonderilen maddi vesaitleri Anadoluya catdirmaqla mesgul idi Lozanna konfransi danisiqlarina cagirilsa da heddinden cox milliyetciliyi sebebile Fransa hokumeti terefinden danisiqlardan uzaqlasdirildi Ustelik Ankaradaki fransiz sefirinin de Ehmed Ferid beyi sikayet etmesile 6 fevral 1923 cu ilde vezifeden alindi Cumhuriyyet illeri TBMM Icra vekilleri heyetinin reisi Rauf Orbayla aralarinda ezelden movcud olan reqabetin neticesi olan bu qerar onun siyasi nufuzunu azaltmadi Bele ki 23 oktyabr 1923 cu ilde cumhuriyyet elan olundu ve cemi 1 hefte sonra bas nazir Ismet Inonu rehberliyinde qurulan ilk Turkiye hokumetinde daxili isler naziri olaraq teyin olundu Bu vezifesini 2 ci hokumet cercivesinde de davam etdiren Ehmed Ferid bey ilk is olaraq Anadoluda yayilan quldur ve qacaqciliqla mubarize apardi Daha sonra Milli Qurtulus Herekati illerinde dusmen birliklerine destek veren ve Turkiyeden surgun olunan vezifeli sexslerin siyahisini hazirladi Ancaq tarixde Yuzellilikler olaraq bilinen bu sened Ehmed Ferid bey vezifeden ayrildiqdan sonra tamamlandi 21 may 1924 cu ilde istehfa vermeye mecbur qalan Ehmed Ferid beyin istehfa sebebi de maraqlidir Onun Kureken Ferid Pasa hokumeti daxilinde Nafiye naziri oldugu illerde Refet Beleye gonderdiyi ve Mustafa Kamal Pasa baresinde menfi fikirler yazdigi 8 iyul 1919 tarixli teleqraf uze cixarildi ve Veten qezetinin 20 aprel 1924 tarixli tirajinda derc olundu Bunun bir parol oldugunu bildirerek ozunu mudafie etmeye calisan Ehmed Ferid bey Refet Belenin buna etiraz etmesile cetin veziyyete dusdu ve istehfa vermeye mecbur qaldi Ancaq Refet Belenin bu hereketi muxalif cebhe ucun daha pis neticelendi Bele ki daxili isler nazirliyine Mustafa Kamal Ataturkun en sert ve radikal destekcisi Receb Peker teyin olundu Haqqinda tedqiqat aparilan Ehmed Ferid bey bir muddet dovlet vezifelerinden uzaq tutuldu Kadikoy Sehrayicedid mezarliginda Ehmed Ferid Tek ve xanimi Mufide xanimin mezar yerleri 6 may 1925 ci ilde London sefiri olaraq teyin olunan Ehmed Ferid bey ingilis hokumetinin vaxtile borclandigi 150 min sterlinq meblegin geri odenilmesine nail oldu Bu muveffeqiyyeti sebebile 10 min lire mukafat aldi Son olaraq 23 may 1932 ci ilde Londonda toplanan Beynelxalq Seherler konfransinda Turkiye Cumhuriyyetini temsil etdi 26 may 1932 ci ilde Varsava sefiri olaraq teyin olunan Ehmed Ferid bey 1939 cu iledek bu vezifede xidmet etdi 1934 tarixli Soyadi Qanunu ile Tek soyadini alan Ehmed Ferid bey 5 dekabr 1939 cu ilde Tokio sefiri teyin edildi ve bu vezifesini 4 il icra etdi Teqaude ayrildiqdan sonra beynelxalq siyasetle maraqlanan Ehmed Ferid Tek ailesiyle zaman kecirmeye basladi Fransiz ve ingilis dillerini bilirdi 24 mart 1971 ci ilde 63 illik heyat yoldasi Mufide xanimi itiren Ehmed Ferid Tekin sehheti pislesdi ve hemin il 25 noyabrda Istanbulda vefat etdi Cenazesi Kadikoydeki Sehrayicedid mezarligina defn olundu MenbeEdebiyyat Ahmet Ferit Tek in Hayati Siyasi Faaliyetleri ve Fikirleri Yenal Unal Yuksek Lisans Tezi TC Ege Universitesi Izmir 2006Istinadlar Ali Birinci Tarihin Golgesinde Mesahir i Mechuleden Birkac Zat Istanbul 2001 s 196 Necati Akder Seckin Vatansever Buyuk Milliyetci Degerli Fikir ve Mefkure Adami Ahmet Ferit Tek Uful Etti Turk Kulturu Dergisi 1971 Sayi 110 s 116 Nevsal i Milli Ahmet Ferit Dersaadet R 1330 Miladi 1914 s 185 Emel Esin Ahmet Ferit Tek Turk Kulturu Dergisi sayi 110 s 137 138 Ali Cankaya Yeni Mulkiye Tarihi ve Mulkiyeliler Ankara 1968 1969 c 2 s 929 Enver Ziya Karal Osmanli Tarihi Ankara 1996 c 4 s 514 Sina Aksin Jon Turkler ve Ittihad ve Terakki Istanbul 1987 s 43 Fahri Coker Turk Parlamento Tarihi Milli Mucadele ve TBMM Donemi c 3 s 495 Tevfik Biyiklioglu Ataturk Anadolu da 1919 1921 Ankara 1981 c 1 s 66 Ali Fuad Turkgeldi Gorup Isittiklerim 2 bs Ankara 1951 s 213 Metin Aydogan Yonetim Gelenekleri ve Turkler 2 bs Izmir 2004 c 2 s 908 Baskin Oran Turk Dis Politikasi 8 bs Istanbul 2003 c 1 s 97 98 Bilal N Simsir Ataturk ile Yazismalar 1920 1923 Ankara 1981 c 1 s 10 Basbakanlik Cumhuriyet Arsivi Bakanlar Kurulu Kararlar Katalogu 30 18 1 1 3 34 2 Fahri Coker Turk Parlamento Tarihi Milli Mucadele ve TBMM I Donem c 3 s 495