Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əhməd Rza bəy (1859[…], Konstantinopol – 26 fevral 1930, Konstantinopol) — Osmanlı siyasətçisi, pedaqoq və Osmanlı imperiyasının İkinci Məşrutiyyət dövründə Gənc türklərin görkəmli nümayəndəsi. O, həm də İttihad və Tərəqqi Komitəsinin əsas lideri idi. 1908-ci ildə Osmanlı Parlamentinin aşağı palatası olan dirçəldilmiş Millət vəkilləri Palatasının ilk prezidenti, 1912-ci ildə isə senator təyin edildi.
| Əhməd Rza | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1859[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 26 fevral 1930 |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, jurnalist, aktivist, akademik[d] |
| Partiyası | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
O, Birinci Dünya müharibəsi üçün Osmanlı imperiyası, Fransa və İngiltərə arasında uğursuz koalisiya müqaviləsi zamanı aparıcı müzakirəçi olub.
Əhməd Rza bəzi müəlliflər tərəfindən universal insan kimi təsvir edilib.
Həyatı
Əhməd Rza bəy 1858-ci ildə İstanbulda Əli Rza bəyin oğlu olaraq dünyaya gəlib. İngilis dilini bildiyinə və Britaniya imperiyasına heyran olduğuna görə atasına İngiliz ("İngilis") ləqəbi verilmişdi. Anası Fraulin Turban Münhendə anadan olsa da, macar əsilli idi. Əli Rza bəylə tanış olduqdan sonra o, Vyanaya köçdü və Naile Sabıka Xanım adını alaraq onunla evlənmək üçün İslamı qəbul etdi. Uzun illər dövlətə xidmət etmiş bir ailədən çıxan Əhməd Rzanın babası Kənd Təsərrüfatı və Zərbxana Naziri idi. Onun nəsl-nəcabəti ulu babası III Kemankeş Əfəndinin soyundan gəlirdi. O, Sultan III Səlimin Gizli Katibi olub. Atası Misir qazilərindən biri olan Siddik Molla Əfəndi idi.
Əhməd Rza bəy ilk təhsilini İstanbulda Qalatasaray Liseyində almışdı. Oranı bitirdikdən sonra Fransada kənd təsərrüfatı sahəsi üzrə üzrə təhsilini davam etdirdi. O, gənclik illərindən imperiyada kəndlilərin vəziyyətini yaxşılaşdırmağa çalışırdı. O, fermerlərin şəraiti ilə maraqlanırdı və fransız sosioloqu Ogüst Kontun ideyalarını dəstəkləyərək kənd təsərrüfatında yeni üsulları həyata keçirmək istəyirdi.
1894-cü ildə İslam və Osmanlı məşvərət ənənələrinin birləşdirilməsinə dair bir sıra nəşrlər dərc etdirdi. 1895-ci ildə çap etdirdiyi “Meşveret” jurnalı sürgündəki Gənc türklər hərəkatının əsas ruporuna və mərkəzinə çevrildi. Rza türk millətçisi olsa da, sultanı günahlandıraraq onu “islamçılıq ənənələrinə və Quranın hökmlərinə” zidd olaraq silahlı çıxışları sərt şəkildə yatırmasından dəhşətə gəlmişdi. Əhməd Rza 1902-ci ildə Parisdə keçirilən Osmanlı Müxalifət Konqresində məsələyə fərdi yanaşan Şahzadə Mehmed Səbahəddin bəyin inqilab və Avropanın Osmanlı imperiyasına müdaxiləsi çağırışlarına, eləcə də ermənilərin məskunlaşdığı şərq vilayətlərinə istənilən muxtariyyət statusuna qarşı çıxış etdi. 1907-ci ildə keçirilən Osmanlı Müxalifətinin II Qurultayında Əhməd Rza əvvəlcə sultanı devirmək üçün silahlı üsyanı dəstəkləsə də, sonradan mövqeyini dəyişdi.
Parisə qaçış
1889-cu ildə yazılan kitaba görə, Fransa İnqilabının yüz illiyi ilə bağlı təşkil olunmuş sərgidə iştirak etmək bəhanəsi ilə onun Parisə qaçdığını və geri qayıtmadığını bildirən sifarişli məktub var idi. Orada fransız dilini öyrənərək tərcüməçi oldu. Paris Universitetində o, riyaziyyatçı Pyer Laffitt tərəfindən tədris olunan pozitivizm mövzusunda mühazirələrini davam etdirdi. Çünki o, Laffittinin İslam və xüsusilə Şərq sivilizasiyası haqqında düşüncələrindən təsirlənmişdi. Laffitt hesab edirdi ki, İslam ən qabaqcıl dindir, ona görə də müsəlmanların pozitivizmdən keçməsi asan olmalı idi. Əhməd Rza "Société Positiviste"nin (Pozitivistlər Cəmiyyət) ən fəal üzvlərindən birinə çevrildi və 1905-ci ildən etibarən "Comité Positif Occidental"da "müsəlman icmalarının nümayəndəsi" kimi vəzifələndirilərək pozitivizmin beynəlxalq arenada yayılmasını təmin edirdi.
Parisdə işlədiyi ilk illərdə Osmanlı imperiyası haqqında mənfi yazılar yazan müxtəlif qəzet və jurnallara cavab verməyə çalışırdı. 1891-ci ildə Osmanlı qadınları ilə bağlı mühazirəsində “azadlıq” ifadəsini işlətdiyi üçün Paris mərkəzinin ölkəsinə qayıtmaq göstərişinə tabe olmadığı üçün İstanbuldakı poçt və teleqraf xronikasına məktub yazdı və bildirdi ki, onun heç bir gizli təşkilata aidiyyatı yoxdur. Əhməd Rza fikirlərini 1893-cü ildə Sultan II Əbdülhəmidə göndərdi. O, müsbət cavab və yazışmanın davam edəcəyi ümidi ilə məktublar göndərməyə davam etdi. O sultanı inandırmağa çalışırdı ki, konstitusiya rejimi heç də pis sistem deyil. Altıncı məktubunun göndərilməsi ərəfəsində o, Parisdə keçmiş Suriyalı millət vəkili Halil Qanemlə birgə şıxardığı “Meşveret” qəzetində fransızca siyasi yazılar yazmağa başladı. Daha əvvəl SultanII Əbdülhəmidə təqdim etdiyi islahat proqramını Londonda “Layihə və Məktub” adı ilə kitabça olaraq nəşr etdirdi.
Ömrünün son illəri
Əhməd Rza bəy bir pedaqoq kimi 1916-cı ildə İstanbulda Türkiyənin ikinci qız liseyi olan Kandilli Qız Liseyinin açılışını təşkil etdi. Əslində bu lisey birinci olmalı idi, lakin Birinci Dünya müharibəsinin başlaması bu layihəni gecikdirdi.
Barış və atəşkəs dövründə Sultan VI Mehmed Vəhidəddin Əhməd Rzanı Osmanlı Senatının sədri təyin etdi və bu müddət ərzində Osmanlı hökumətinin Millətlər Cəmiyyətinin mandatına qarşı çıxması barədə Amerika diplomatlarını məlumatlandırdı. Sədrəzəm vəzir Kürəkən Fərid Paşa hiylə yolu ilə onun mövqeyini əlindən aldı. O tərəf dəyişdirərək Mustafa Kamal Paşa hərəkatına keçərək 22 iyun 1919-cu ildə Parisə getdi. O, Fransa ilə Türkiyə Böyük Millət Məclisi hökuməti arasında aparılan danışıqlarda mühüm rol oynadı. Əhməd Rza 1926-cı ildə Türkiyəyə qayıtdı. I Dünya müharibəsi bitdikdən sonra ictimai həyatdan ayrılaraq Əhməd Rza xatirələrini qələmə almağa başladı. Onun xatirələri 1988-ci ildə ölümündən 50 il sonra “Meclis-i Mebusan ve Ayan Reisi Ahmet Rıza Bey’in Anıları” (“Deputatlar Palatası və Senat sədri Əhməd Rzanın xatirələri”) adı ilə nəşr olundu.
Əhməd Rza 1930-cu il fevralın 26-da İstanbulda vəfat edib.
O, Serbiya krallığının ən yüksək mükafatı olan "Qarageorgia Ulduzu ordeni" ilə təltif edilib.
 |  |  |
(gənclik illərində) | (orta yaş dövründə) | (ahıl vaxtı) |
Əsərləri
Kitabları
- Layihalar, 1889
- Vazife ve Mesuliyet series (Padishahs and Shehzades, Soldier, Woman)
- Tolarance Muslumane (İslamiyet’te Serbesti-i Ayin), 1897
- Meşveret diaries, 1903-1908
- La Crise de I’Orient (Burhan-ı Şark), 1907
- Echos de Turquie (Türkiye Haberleri), 1920
- La Faillite Morale de la Politique Occidentale en Orient (Batının Doğu Politikasının Ahlaken İflası), 1922
Jurnallar
- Revue Occidentale, 1896-1908
- Positivist Review, 1900-1908
İstinadlar
- Swartz A. Ahmet Rıza // Open Library (ing.). 2007.
- Ahmet Rıza // Faceted Application of Subject Terminology.
- "Ahmed Rıza Bey". 2020-12-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-28.
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/616940 2020-03-26 at the Wayback Machine
- Arxivlənmiş surət (PDF). 2014-11-13 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-29. (#first_missing_last)
- Arxivlənmiş surət (PDF). 2015-12-08 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-29. (#first_missing_last)
- Suny, 2015. səh. 149–150
- Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Vol. 8. Ankara. 1962. səh. 517.
- Özdalga, Elisabeth. Late Ottoman Society: The Intellectual Legacy (ingilis). Psychology Press. 2005. ISBN .
- Gavin Murray-Miller. "Networks, Contact Zones and the Trans-Local Dimensions of the Imperial Mediterranean". Middle East - Topics & Arguments, Bd. 13. December 2019. doi:10.17192/meta.2019.13.8075.
- . 2012-11-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-08.
- Acović, Dragomir. Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik. 2012. 369.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ehmed Rza bey 1859 Konstantinopol 26 fevral 1930 Konstantinopol Osmanli siyasetcisi pedaqoq ve Osmanli imperiyasinin Ikinci Mesrutiyyet dovrunde Genc turklerin gorkemli numayendesi O hem de Ittihad ve Tereqqi Komitesinin esas lideri idi 1908 ci ilde Osmanli Parlamentinin asagi palatasi olan dirceldilmis Millet vekilleri Palatasinin ilk prezidenti 1912 ci ilde ise senator teyin edildi Ehmed RzaDogum tarixi 1859 Dogum yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiVefat tarixi 26 fevral 1930 1930 02 26 Vefat yeri Konstantinopol Istanbul ili TurkiyeTehsili Qalatasaray Ali Mektebi d Fealiyyeti siyasetci jurnalist aktivist akademik d Partiyasi Ittihad ve Tereqqi Vikianbarda elaqeli mediafayllar O Birinci Dunya muharibesi ucun Osmanli imperiyasi Fransa ve Ingiltere arasinda ugursuz koalisiya muqavilesi zamani aparici muzakireci olub Ehmed Rza bezi muellifler terefinden universal insan kimi tesvir edilib HeyatiEhmed Rza Ikinci Mesrutiyyeti elan eden Osmanli Muxalifet Konqresinin uzvleri ile birlikde 1909 cu il Ehmed Rza bey 1858 ci ilde Istanbulda Eli Rza beyin oglu olaraq dunyaya gelib Ingilis dilini bildiyine ve Britaniya imperiyasina heyran olduguna gore atasina Ingiliz Ingilis leqebi verilmisdi Anasi Fraulin Turban Munhende anadan olsa da macar esilli idi Eli Rza beyle tanis olduqdan sonra o Vyanaya kocdu ve Naile Sabika Xanim adini alaraq onunla evlenmek ucun Islami qebul etdi Uzun iller dovlete xidmet etmis bir aileden cixan Ehmed Rzanin babasi Kend Teserrufati ve Zerbxana Naziri idi Onun nesl necabeti ulu babasi III Kemankes Efendinin soyundan gelirdi O Sultan III Selimin Gizli Katibi olub Atasi Misir qazilerinden biri olan Siddik Molla Efendi idi Ehmed Rza bey ilk tehsilini Istanbulda Qalatasaray Liseyinde almisdi Orani bitirdikden sonra Fransada kend teserrufati sahesi uzre uzre tehsilini davam etdirdi O genclik illerinden imperiyada kendlilerin veziyyetini yaxsilasdirmaga calisirdi O fermerlerin seraiti ile maraqlanirdi ve fransiz sosioloqu Ogust Kontun ideyalarini destekleyerek kend teserrufatinda yeni usullari heyata kecirmek isteyirdi 1894 cu ilde Islam ve Osmanli mesveret enenelerinin birlesdirilmesine dair bir sira nesrler derc etdirdi 1895 ci ilde cap etdirdiyi Mesveret jurnali surgundeki Genc turkler herekatinin esas ruporuna ve merkezine cevrildi Rza turk milletcisi olsa da sultani gunahlandiraraq onu islamciliq enenelerine ve Quranin hokmlerine zidd olaraq silahli cixislari sert sekilde yatirmasindan dehsete gelmisdi Ehmed Rza 1902 ci ilde Parisde kecirilen Osmanli Muxalifet Konqresinde meseleye ferdi yanasan Sahzade Mehmed Sebaheddin beyin inqilab ve Avropanin Osmanli imperiyasina mudaxilesi cagirislarina elece de ermenilerin meskunlasdigi serq vilayetlerine istenilen muxtariyyet statusuna qarsi cixis etdi 1907 ci ilde kecirilen Osmanli Muxalifetinin II Qurultayinda Ehmed Rza evvelce sultani devirmek ucun silahli usyani desteklese de sonradan movqeyini deyisdi Parise qacis Birinci Osmanli Muxalifet Konqresi 1902 ci il Muasir Avropanin bir cox mutereqqi adamlari kimi Ehmed Rza da mustemlekeciliye elece de sinfi imtiyazlara qarsi idi 1889 cu ilde yazilan kitaba gore Fransa Inqilabinin yuz illiyi ile bagli teskil olunmus sergide istirak etmek behanesi ile onun Parise qacdigini ve geri qayitmadigini bildiren sifarisli mektub var idi Orada fransiz dilini oyrenerek tercumeci oldu Paris Universitetinde o riyaziyyatci Pyer Laffitt terefinden tedris olunan pozitivizm movzusunda muhazirelerini davam etdirdi Cunki o Laffittinin Islam ve xususile Serq sivilizasiyasi haqqinda dusuncelerinden tesirlenmisdi Laffitt hesab edirdi ki Islam en qabaqcil dindir ona gore de muselmanlarin pozitivizmden kecmesi asan olmali idi Ehmed Rza Societe Positiviste nin Pozitivistler Cemiyyet en feal uzvlerinden birine cevrildi ve 1905 ci ilden etibaren Comite Positif Occidental da muselman icmalarinin numayendesi kimi vezifelendirilerek pozitivizmin beynelxalq arenada yayilmasini temin edirdi Parisde islediyi ilk illerde Osmanli imperiyasi haqqinda menfi yazilar yazan muxtelif qezet ve jurnallara cavab vermeye calisirdi 1891 ci ilde Osmanli qadinlari ile bagli muhaziresinde azadliq ifadesini isletdiyi ucun Paris merkezinin olkesine qayitmaq gosterisine tabe olmadigi ucun Istanbuldaki poct ve teleqraf xronikasina mektub yazdi ve bildirdi ki onun hec bir gizli teskilata aidiyyati yoxdur Ehmed Rza fikirlerini 1893 cu ilde Sultan II Ebdulhemide gonderdi O musbet cavab ve yazismanin davam edeceyi umidi ile mektublar gondermeye davam etdi O sultani inandirmaga calisirdi ki konstitusiya rejimi hec de pis sistem deyil Altinci mektubunun gonderilmesi erefesinde o Parisde kecmis Suriyali millet vekili Halil Qanemle birge sixardigi Mesveret qezetinde fransizca siyasi yazilar yazmaga basladi Daha evvel SultanII Ebdulhemide teqdim etdiyi islahat proqramini Londonda Layihe ve Mektub adi ile kitabca olaraq nesr etdirdi Omrunun son illeri Ehmed Rza bey bir pedaqoq kimi 1916 ci ilde Istanbulda Turkiyenin ikinci qiz liseyi olan Kandilli Qiz Liseyinin acilisini teskil etdi Eslinde bu lisey birinci olmali idi lakin Birinci Dunya muharibesinin baslamasi bu layiheni gecikdirdi Baris ve ateskes dovrunde Sultan VI Mehmed Vehideddin Ehmed Rzani Osmanli Senatinin sedri teyin etdi ve bu muddet erzinde Osmanli hokumetinin Milletler Cemiyyetinin mandatina qarsi cixmasi barede Amerika diplomatlarini melumatlandirdi Sedrezem vezir Kureken Ferid Pasa hiyle yolu ile onun movqeyini elinden aldi O teref deyisdirerek Mustafa Kamal Pasa herekatina kecerek 22 iyun 1919 cu ilde Parise getdi O Fransa ile Turkiye Boyuk Millet Meclisi hokumeti arasinda aparilan danisiqlarda muhum rol oynadi Ehmed Rza 1926 ci ilde Turkiyeye qayitdi I Dunya muharibesi bitdikden sonra ictimai heyatdan ayrilaraq Ehmed Rza xatirelerini qeleme almaga basladi Onun xatireleri 1988 ci ilde olumunden 50 il sonra Meclis i Mebusan ve Ayan Reisi Ahmet Riza Bey in Anilari Deputatlar Palatasi ve Senat sedri Ehmed Rzanin xatireleri adi ile nesr olundu Ehmed Rza 1930 cu il fevralin 26 da Istanbulda vefat edib O Serbiya kralliginin en yuksek mukafati olan Qarageorgia Ulduzu ordeni ile teltif edilib genclik illerinde orta yas dovrunde ahil vaxti Eserleri Kitablari Layihalar 1889 Vazife ve Mesuliyet series Padishahs and Shehzades Soldier Woman Tolarance Muslumane Islamiyet te Serbesti i Ayin 1897 Mesveret diaries 1903 1908 La Crise de I Orient Burhan i Sark 1907 Echos de Turquie Turkiye Haberleri 1920 La Faillite Morale de la Politique Occidentale en Orient Batinin Dogu Politikasinin Ahlaken Iflasi 1922 Jurnallar Revue Occidentale 1896 1908 Positivist Review 1900 1908IstinadlarSwartz A Ahmet Riza Open Library ing 2007 Ahmet Riza Faceted Application of Subject Terminology Ahmed Riza Bey 2020 12 14 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 28 https dergipark org tr tr download article file 616940 2020 03 26 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret PDF 2014 11 13 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 12 29 first missing last Arxivlenmis suret PDF 2015 12 08 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 12 29 first missing last Suny 2015 seh 149 150 Karal Enver Ziya Osmanli Tarihi Vol 8 Ankara 1962 seh 517 Ozdalga Elisabeth Late Ottoman Society The Intellectual Legacy ingilis Psychology Press 2005 ISBN 9780415341646 Gavin Murray Miller Networks Contact Zones and the Trans Local Dimensions of the Imperial Mediterranean Middle East Topics amp Arguments Bd 13 December 2019 doi 10 17192 meta 2019 13 8075 2012 11 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 11 08 Acovic Dragomir Slava i cast Odlikovanja među Srbima Srbi među odlikovanjima Belgrade Sluzbeni Glasnik 2012 369 Xarici kecidlerKieser Hans Lukas en Talaat Pasha Father of Modern Turkey Architect of Genocide ingilis Princeton University Press 2018 ISBN 978 1 4008 8963 1 Suny Ronald Grigor Princeton University Press 2015 ISBN 978 1 4008 6558 1