Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı (ing. North Atlantic Treaty Organization, NATO, fr. Organisation du traité de l'Atlantique nord, OTAN) — sülhün qorunmasını və azadlıqların müdafiəsini siyasi həmrəylik yolu ilə təmin edən və üzvlərinə qarşı yönəlmiş istənilən aqressiya formalarının dəf edilməsini, lazım gəldikdə isə hərbi gücdən istifadə edilməsini nəzərdə tutan müstəqil dövlətlərin hərbi ittifaqı. 4 aprel 1949-cu ildə qurulmuşdur və hazırda 32 üzvü var. Təşkilatın üzvləri hər hansı xarici gücdən gələ biləcək hücuma qarşı ortaq müdafiə həyata keçirir. NATO-nun Baş Qərargahı üzv ölkələrdən biri olan Belçikanın paytaxtı Brüssel şəhərində, Müttəfiq Qüvvələrin Əməliyyat Komandanlığının baş qərargahı isə Belçikanın Mons şəhəri yaxınlığında yerləşir. Bütün NATO üzvlərinin ümumi hərbi xərcləri dünya üzrə bütün ölkələrin müdafiə xərclərinin 70%-dən çoxdur. Üzv ölkələrin müdafiə xərcləri ÜDM-nin ən azı 2%-ni təşkil etməlidir.
| Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı NATO / OTAN | |
|---|---|
| ing. North Atlantic Treaty Organization fr. Organisation du traité de l'Atlantique nord | |
 Loqo | |
 | |
 NATO üzvləri yaşıl rəngdə göstərilmişdir | |
| Növü | hərbi ittifaq |
| Yaranma tarixi | 4 aprel 1949 |
| Rəsmi dili | ingilis fransız |
| Mərkəzi | Brüssel, Belçika |
| Qurucusu |
|
| Sədr | Yens Stoltenberq |
| Xərc | $1,036 trilyon |
| Üzvləri | |
| NATO.int | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Koreya müharibəsi üzv ölkələri hərəkətə keçirənə və yüksək rütbəli iki amerikalı komandanın istiqamətləndirməsi ilə birləşmiş hərbi ittifaq qurulana qədər NATO sadə siyasi ortaqlıqdan başqa bir şey deyildi. Soyuq müharibə dövrü 1955-ci ildə əsası qoyulan Varşava Müqaviləsi Təşkilatına üzv ölkələrlə çəkişmələrin yaranmasına səbəb oldu. Avropa ölkələri ilə ABŞ arasındakı əlaqələrin gücü üzərində əmələ gələn şübhələr 1966-cı ildə Fransanın NATO-nun hərbi qanadından çəkilməsi ilə nəticələndi və NATO müdafiəsinin ehtimal olunan Sovet işğalına qarşı etibarlılığına mənfi təsir göstərdi. 1989-cu ildə Berlin divarı yıxılandan sonra təşkilat Yuqoslaviyanın dağılması dövrünə qarışdı və ilk hərbi müdaxilələrini 1992–1995-ci illərdə Bosniya və Herseqovinada, daha sonra isə 1999-cu ildə Yuqoslaviyada həyata keçirdi. Siyasi olaraq keçmiş Varşava Müqaviləsi Təşkilatına üzv ölkələrlə yaxşı münasibətlər qurmağa çalışdı və həmin ölkələrin bir qismi 1999-cu və 2004-cü ildə ittifaqa qoşuldu.
Şimali Atlantika Alyansının təşkilata üzv ölkələrin silahlı hücuma məruz qalan hər hansı üzv ölkəyə kömək etməsini tələb edən 5-ci maddəsi NATO tarixində ilk və hələ ki, son dəfə 2001-ci ildəki 11 sentyabr hücumlarından sonra tətbiq olundu. Həyata keçirilən bu terror hücumlarının ardınca NATO rəhbərliyindəki qoşunlar Əfqanıstana yerləşdirildi. Təşkilat, həmçinin İraqa təlim heyətinin göndərilməsi, dəniz quldurlarına qarşı əməliyyatların dəstəklənməsi və 2011-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1973 saylı qətnaməsinə əsasən Liviya üzərində uçuşa qadağan olunmuş bölgənin tətbiq olunması kimi müxtəlif rolları icra etmişdir. NATO üzvlərini məsləhətləşmələr üçün yığıncağa çağıran daha az təsirli 4-cü maddə: 2003-cü ildə İraq müharibəsi ərzində Türkiyə tərəfindən, 2012-ci ildə Suriya vətəndaş müharibəsi ərzində Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus silahsız F-4 döyüş təyyarəsinin düşürülməsi və Suriya ərazisindən Türkiyənin minaatanlardan atəşə tutulmasının ardınca,Polşa tərəfindən 2014-cü ildə Rusiyanın Krıma müdaxiləsindən sonra və 2015-ci ildə İŞİD terror qruplaşmasının Türkiyənin ərazi bütövlüyünə qarşı təhdidlərinə görə olmaqla ümumilikdə beş dəfə tətbiq olunmuşdur.
Azərbaycanın xarici siyasətində də əsas vəzifələrdən biri Avroatlantik məkana inteqrasiyadır. Ölkə 1994-cü ildən NATO-nun "Sülh naminə tərəfdaşlıq", 2004-cü ildən isə "Fərdi tərəfdaşlıq" proqramlarına qoşulub, 1999-cu ildə NATO PA-ya müşahidəçi, 2002-ci ildən isə assosiativ üzv qəbul edilib.Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin birləşmələri müxtəlif vaxtlarda Kosovo, İraq və Əfqanıstanda sülhməramlı qoşunların tərkibində iştirak edib. 2018-ci ilin yanvar ayından Azərbaycan NATO-nun Əfqanıstanda keçirdiyi "Qətiyyətli Dəstək" missiyası üzrə Azərbaycan Ordusunun Sülhməramlı kontingentinin şəxsi heyətinin sayı 120 nəfərə çatdırılıb. Azərbaycan Ordusunun Sülhməramlı kontingenti Kabil Beynəlxalq Hava Limanının mühafizəsi tapşırığını icra edib və müvafiq qərargahlarda təmsil olunub. Azərbaycan sülhməramlıları tam heyətdə 26 Avqust 2021-ci ildə bu ölkədən çıxarılıb.
Tarix
İlk illəri
Belçika, Birləşmiş Krallıq, Fransa, Hollandiya və Lüksemburq tərəfindən 17 mart 1948-ci ildə imzalanan və Soyuq müharibənin başlanğıcındakı Sovet təhdidinə qarşı ortaq müdafiə razılaşması olan Brüssel müqaviləsi NATO-nun quruluşunun ilk addımı hesab olunur. Sovet İttifaqının həyata keçirdiyi Berlin böhranı 1948-ci ilin sentyabrında Qərbi Avropa Birliyinin müdafiə təşkilatının yaradılmasına səbəb oldu. Buna baxmayaraq, müttəfiq dövlətlər Sovet İttifaqının hərbi gücü qarşısında zəif mövqeyə sahib idi. Həmçinin, 1948-ci ildə kommunistlər tərəfindən Çexoslovakiyada həyata keçirilən hərbi çevriliş nəticəsində ölkədəki demokratik hökumətin hakimiyyəti tərk etməsinin ardınca Böyük Britaniyanın Xarici İşlər naziri Ernest Bevin oxşar hadisələrin qarşısını almaq üçün ən yaxşı yolun Qərb ölkələri arasında ortaq hərbi strategiyanın təşkil olunması olduğunu qeyd etdi.
1948-ci ildə ABŞ Xarici İşlər naziri Corc Marşallın təlimatı ilə Pentaqonda avropalı liderlərlə amerikalı hərbi və siyasi rəsmilər arasında görüş təşkil olundu. Yeni hərbi ittifaq üçün təşkil olunan bu görüşmələr 4 aprel 1949-cu ildə Vaşinqton şəhərində Şimali Atlantika müqaviləsinin imzalanması ilə nəticələndi. Bu müqaviləni imzalayanlar arasında Brüssel müqaviləsinə tərəf olan beş dövlət, həmçinin ABŞ, Danimarka, İtaliya, İslandiya, Kanada, Norveç və Portuqaliya var idi. İlk NATO baş katibi Lord İsmay 1949-cu ildə verdiyi açıqlamada bu təşkilatın məqsədinin "rusları çöldə, amerikalıları içəridə və almanları aşağıda saxlamaq" olduğunu bildirdi. Müqavilə bütün ölkələr tərəfindən müsbət şəkildə qarşılanmadı. Bəzi islandiyalılar 1949-cu ilin martında baş tutan NATO əleyhinə etirazlara qatıldı. NATO-nun yaradılmasının ilkin təşkilati nəticəsi olaraq "Atlantikçilik" adı verilən və Şimali Amerika ilə Avropa arasındakı əməkdaşlığın vacibliyinə önəm verən düşüncə tərzinin meydana gəlməsi göstərilir.
NATO-nun təşkil olunması Avropa ölkələrinin ABŞ standartlarını mənimsəməsi ilə müttəfiqlərin hərbi terminologiya, üsul və texnologiyalarına standartlaşdırma gətirdi. Təqribən 1300 standartlaşdırma razılaşması NATO-nun həyata keçirdiyi bir çox üsulu sistemləşdirdi. Bunun nəticəsi olaraq, 7,62×51mm NATO tüfəng kalibri 1950-ci illərdə bir çox NATO ölkəsində standart avtomat kalibri olaraq qəbul edildi. Təyyarə manevr işarələrinin standartlaşdırılması nəticəsində NATO təyyarələri bütün NATO bazalarına enə bilmək potensialına sahib oldu. Digər standartlar arasında yer alan NATO hecalama əlifbası NATO sərhədlərini aşaraq mülki həyatda da istifadə olunmağa başladı.
Soyuq müharibə
1950-ci ilin iyununda Koreya müharibəsinin başlanması nəticəsində bir-biri ilə əlaqəli şəkildə işləyən bütün kommunist ölkələrin müəyyən təhdidini artırması NATO-nu konkret hərbi planlar hazırlamağa məcbur etdi. Avropada yerləşən hərbi qüvvələri daha səmərəli idarə etmək üçün Avropa Müttəfiq Qüvvələri Baş Qərargahının əsası qoyuldu və 1951-ci ilin yanvarında Dvayt Eyzenhaver bu qurumun ilk komandanı təyin olundu. 1950-ci ilin sentyabrında NATO Hərbi Komitəsi Sovet İttifaqı ilə tarazlığa nail olmaq üçün konvensional qüvvələr yaradılması çağırışı etdi və 1952-ci ilin fevralında Lissabon şəhərində təşkil olunan Şimali Atlantika Şurasının iclasında bu istəyi yenidən ifadə etdi. NATO-nun Uzunmüddətli Müdafiə Planı üçün lazım olan qüvvələri təşkil etmək məqsədilə keçirilən Lissabon konfransında diviziya sayının 96-ya çıxarılması təklif olunsa da, növbəti il üçün nüvə silahı istifadə edə biləcək 35 diviziyanın olması barədə razılıq əldə edildi. NATO həmin dövrdə Mərkəzi Avropada 15, İtaliya və Skandinaviyada isə 10 hazır diviziyanı çağıra bilirdi. Lissabondakı konfransda təşkilatın ən yüksək vəzifəsi hesab edilən NATO baş katibi vəzifəsi də yaradıldı və Qastinqs İsmay bu vəzifəyə təyin olundu.
1952-ci ilin sentyabrında Danimarka və Norveçin müdafiə qabiliyyətini təkmilləşdirmək məqsədilə 200 gəmi və 50.000 nəfərdən çox şəxsi heyətin qatıldığı NATO-nun ilk böyük dəniz təlimlərindən biri olan Meynbreys təlimi başladı. Bunun ardınca təşkil olunan digər böyük təlimlər arasında Aralıq dənizində həyata keçirilən "Qrand Slam" və "Lonqstep" təlimləri, Şimali İtaliyada "Italic Weld" adı altında həyata keçirilən hava-dəniz-quru təlimi, Mərkəz Ordu Qrupunun qatıldığı simulyasiya edilmiş "Monte Karlo" adlı hava-quru təlimi, ABŞ, Böyük Britaniya, İtaliya, Türkiyə və Yunanıstan hərbi dəniz qüvvələrinin iştirak etdiyi Aralıq dənizində təşkil olunan "Veldfast" adlı amfibik desant çıxarma təlimi yer aldı.
Sovet İttifaqı 1954-cü ildə Avropada sülhü qorumaq üçün NATO-ya daxil olmasının vacib olduğunu iddia etdi. Sovet İttifaqının əsas məqsədinin ittifaqı zəiflətmək olduğundan çəkinən NATO ölkələri bu təklifi qəbul etmədi.
17 dekabr 1954-cü ildə Şimali Atlantika Şurası NATO-nun nüvə silahından istifadəsi ilə bağlı olan MC 48 adlı sənədi təsdiq etdi. MC 48 Sovet İttifaqı ilə baş verə biləcək müharibənin başlanğıcından etibarən ilk olaraq SSRİ tərəfindən istifadə edilib-edilməməsindən asılı olmayaraq NATO-nun atom silahlarını istifadə etməsinin vacibliyini vurğulayırdı. Beləliklə, Avropa müttəfiq qüvvələri baş komandanına nüvə silahının avtomatik istifadəsi məsələsində ABŞ-dəki Strateji Hava Komandanlığı ilə eyni səlahiyyətlər verilmiş oldu.
9 may 1955-ci ildə Qərbi Almaniyanın təşkilata daxil edilməsi dövrün Norveç Xarici İşlər naziri Halvard Lange tərəfindən "qitəmizin tarixində qərarlı bir dönüş nöqtəsi" sözləri ilə şərh olundu. Almaniyanın ittifaqa daxil olmasının əsas səbəbi alman iş gücü olmadan Sovet işğalına qarşı mübarizə aparmaq üçün yetəri qədər konvensional qüvvə göndərmənin imkansız olması idi. Buna rəsmi cavab 14 may 1955-ci ildə Sovet İttifaqı, Macarıstan, Çexoslovakiya, Polşa, Bolqarıstan, Rumıniya, Albaniya və Şərqi Almaniyanın imzaladığı Varşava Müqaviləsi Təşkilatının qurulması oldu. Beləliklə, Soyuq müharibənin hər iki tərəfi bəlli oldu.
1957-ci ilin payızında şimalda NATO tərəfindən eyni vaxtda üç böyük təlim həyata keçirildi. Norveçdən Türkiyəyə qədər olan ərazidə 250.000 hərbçi, 300 gəmi və 1500 təyyarənin qatıldığı həmin təlimlər ittifaqın indiyə qədərki ən böyük təlimləri hesab edilir.
Əsas iş prinsipi
NATO — hökumətlərarası təşkilatdır, onun bütün üzvləri öz suverenliyi və müstəqilliyini qoruyurlar. İlk növbədə NATO BMT-nin Nizamnaməsinin prinsiplərinə uyğun olaraq siyasi və hərbi yollarla bütün üzvlərinin azadlığını və təhlükəsizlyini müdafiə edir. Alyansın fəaliyyətinin əsas prinsipi üzvlərinin bölünməzliyi əsasında ümumi öhdəliklərin yerinə yetirilməsi və suveren dövlətlər tərəfindən əməkdaşlığın qurulmasıdır.
Təsis edilməsi
Alyansın yaranması Brüssel sazişinin imzalanması (mart 1948) ilə başlanmışdır. Bu sazişdə 5 Qərbi Avropa ölkəsi ümumi müdafiə sistemini yaratmaq və ölkələr arasında qarşılıqlı əlaqələri möhkəmləndirmək istəklərini təsdiq etdilər.
Üzvləri
NATO-nun 32 üzvü var. Onlar: Amerika Birləşmiş Ştatları, Albaniya, Almaniya, Belçika, Böyük Britaniya, Bolqarıstan, Çexiya, Danimarka, Estoniya, Finlandiya, Fransa, İspaniya, İsveç, İtaliya, İslandiya, Kanada, Latviya, Litva, Lüksemburq, Macarıstan, Monteneqro, Niderland, Norveç, Polşa, Portuqaliya, Rumıniya, Slovakiya, Sloveniya, Şimali Makedoniya, Türkiyə, Xorvatiya və Yunanıstandır.
Telekommunikasiya sahəsində NATO ilə əməkdaşlığın məqsədi birgə təlimlər çərçivəsində qarşılıqlı fəaliyyət, böhran vəziyyətində alyansın müvafiq prosedurlarının tətbiqi və müasir informasiya texnologiyalarinin istifadəsidir.
NATO-nun sülhməramlı əməliyyatları və Azərbaycan Respublikası
Azərbaycan Respublikası ilə NATO arasında məzmunlu əməkdaşlığın əsası Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 4 may 1994-cü il tarixində Sülh Naminə Tərəfdaşlıq (SNT) Çərçivə Sənədi imzalaması ilə qoyulmuşdur. Azərbaycan Respublikası NATO ilə tərəfdaşlığı onun Avro-Atlantik strukturlara inteqrasiya məqsədinə xidmət edir. Azərbaycan-NATO tərəfdaşlığında əsas istiqamətlər siyasi dialoq, sülhü dəstəkləmə əməliyyatlarında iştirak və əsas vurğusu müdafiə məsələlərinə yönələn geniş spektrli məsələlər üzrə praktiki əməkdaşlıqdan ibarətdir. Azərbaycan-NATO tərəfdaşlığı fərdi əsaslarla qurulub. Eyni zamanda, Azərbaycan Avro-Atlantik Tərəfdaşlıq Şurasının işində də fəal iştirak edir.Azərbaycanın Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyası bəyan edir ki, "NATO dövlətlərinin qüvvələri ilə qarşılıqlı uzlaşan hərbi əməliyyat qüvvələrinin yaradılması, böhranların aradan qaldırılması məqsədilə müvafiq beynəlxalq təşkilatların mandatı əsasında aparılan sülhməramlı cavab əməliyyatlarında iştirak etmək" Azərbaycan Respublikasının müdafiə siyasətinin əsas istiqamətlərindən biridir. NATO qüvvələri ilə uzlaşmanın yaradılması PAP (Planlaşdırma və Analiz Prosesi) mexanizminə əsaslanır. 1997-ci ildən 2 illik silklər əsasında PAP əməliyyat hazırlığı naminə Azərbaycanı NATO-nun Müdafiə planlamasına cəlb edir. Azərbaycan Silahlı Qüvvələri həyata keçirmək üçün üzərinə daha çox tərəfdaşlıq məqsədləri götürür və bunlar "NATO-nun hərbi, təlim və texniki standartlarını tətbiq etmək vasitəsilə NATO qoşunları ilə hərbi uzlaşmaya nail olunmasına" yönəlir. Azərbaycan xaricdə sülhməramlı məqsədlər üçün açıla bilən xüsusi bölmələr hazırlamışdır. 2008-ci ildə bu bölmələr eyni vaxtda üç sülhməramlı əməliyyata cəlb edilmişdir: KFOR (Kosovo Qüvvələri), ISAF (Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələri) və Çoxmillətli Qüvvələr (İraq).
Müasir beynəlxalq sülhməramlı əməliyyatlar çoxfunksiyalı və mürəkkəbdir. Onların uğuru dövlətlərin əməliyyatların planlaşdırılması və aparılmasının bütün mərhələlərində komanda və nəzarət vasitələrinə cəlb edilməsindən asılıdır. NATO Tərəfdaş dövlətləri öz əməliyyatlarına cəlb etmək üçün inkişaf etmiş mexanizmə malikdir. 1999-cu ildən Siyasi-Hərbi Çərçivə sənədi NATO-nun rəhbərlik etdiyi SNT əməliyyatlarında NATO ilə Tərəfdaş dövlətlər arasında əməkdaşlığı tənzimləyir. Bu sənədin məqsədi "NATO-nun gələcək əməliyyatlarına qoşulan Tərəfdaş dövlətlərə əməliyyatlara siyasi istiqamətin verilməsi və üzərində nəzarət edilməsinə töhfə vermək üçün müvafiq imkanların verilməsinin təmin edilməsi"dir. Tərəfdaşlar ən yüksək siyasi səviyyə də daxil olmaqla əməliyyatlar üzrə siyasi məsləhətləşmə, planlama və onların həyata keçirilməsində iştirak edə bilərlər.
Bu mexanizmin vacib aspektlərindən biri Tərəfdaşlara beynəlxalq qərargahlarda vəzifələr tutmaq imkanının verilməsidir. Bu, "Tərəfdaş dövlətlərin əsl tərəfdaşlıqda töhfəsinin tanınması, müttəfiqlər və tərəfdaşlar arasında etimadın və anlaşmanın yaradılması və onların həmrəyliyinin gücləndirilməsi üçün vacibdir".
Həmçinin bax
İstinadlar
- NATO Meet the Signatories (ing.).
- "What is NATO?". NATO Headquarters, Brussels, Belgium. 26 may 2017. 5 November 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 7 sentyabr 2017.
- Cook, Lorne. "NATO: The World's Largest Military Alliance Explained". www.MilitaryTimes.com. The Associated Press, US. 25 may 2017. 25 May 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 7 sentyabr 2017. (#apostrophe_markup)
- "Invocation of Article 5 confirmed". North Atlantic Treaty Organization. 3 oktyabr 2001. 2010-08-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyun 2018.
- "Counter-piracy operations". North Atlantic Treaty Organization. 2011-05-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyun 2018.
- Croft, Adrian. . Reuters. 3 oktyabr 2012. 2012-10-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyun 2018.
- "Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty". NATO Newsroom. 4 mart 2014. 2014-03-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyun 2018.
- Ford, Dana. "Turkey calls for rare NATO talks after attacks along Syrian border". www.cnn.com. CNN. 26 iyul 2015. 2015-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyun 2018.
- . Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs. 2017-11-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 sentyabr 2017.
- "Azərbaycan-NATO əməkdaşlığı". Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi. 2022-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 7 sentyabr 2017.
- "Beynəlxalq sülhməramlı əməliyyatlarda iştirak". Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi. 2022-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyun 2018.
- Isby, Kamps Jr., 1985. səh. 13
- Pedaliu, 2003. səh. 97
- Behrman, 2007. səh. 157
- "A short history of NATO". NATO. 2017-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyun 2018.
- Reynolds, 1994. səh. 13
- Straus, Ira. (PDF). Streit Council. Annual Meeting of the Society of Historians of American Foreign Relations. 2005. 2013-10-20 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2018.
- "PROOF AND INSPECTION COMMITTEE NATO 7.62 MM AMMUNITION". NATO. 2017-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-03.
- "NATO Declassified – NATO Alphabet". NATO. 2017-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-03.
- Isby, Kamps Jr., 1985. səh. 13–14
- . . NATO. 4 sentyabr 2001. 15 mart 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyun 2018.
- Osgood, 1962. səh. 76
- Park, 1986. səh. 28
- . Time. 24 mart 1952. 2012-01-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyun 2018.
- Baldwin, Hanson. "Navies Meet the Test in Operation Mainbrace". New York Times. 28 1952: E7. 2012-10-22 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyun 2018.
- . . NATO the first five years 1949–1954. NATO. 17 sentyabr 2001. 15 mart 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyun 2018.
- "Fast facts about NATO". CBC News. 6 aprel 2009. 2012-05-04 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyun 2018.
- "West Germany accepted into Nato". BBC News. 9 may 2011. 21 November 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyun 2018.
- Isby, Kamps Jr., 1985. səh. 15
- . Time. 30 sentyabr 1957. 2011-06-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyun 2018.
- "NATO principles". 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-07.
- "Treaty of Brusells states". 2022-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-07.
- "NATO countries". 2021-05-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-07.
Xarici keçidlər
- NATO
- http://old.mincom.gov.az/new/beynelxalq/nato/default.aspx?lg=3[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nato bura istiqametlendirir Eyniadli mugenni ucun Nato mugenni sehifesine baxin Simali Atlantika Muqavilesi Teskilati ing North Atlantic Treaty Organization NATO fr Organisation du traite de l Atlantique nord OTAN sulhun qorunmasini ve azadliqlarin mudafiesini siyasi hemreylik yolu ile temin eden ve uzvlerine qarsi yonelmis istenilen aqressiya formalarinin def edilmesini lazim geldikde ise herbi gucden istifade edilmesini nezerde tutan musteqil dovletlerin herbi ittifaqi 4 aprel 1949 cu ilde qurulmusdur ve hazirda 32 uzvu var Teskilatin uzvleri her hansi xarici gucden gele bilecek hucuma qarsi ortaq mudafie heyata kecirir NATO nun Bas Qerargahi uzv olkelerden biri olan Belcikanin paytaxti Brussel seherinde Muttefiq Quvvelerin Emeliyyat Komandanliginin bas qerargahi ise Belcikanin Mons seheri yaxinliginda yerlesir Butun NATO uzvlerinin umumi herbi xercleri dunya uzre butun olkelerin mudafie xerclerinin 70 den coxdur Uzv olkelerin mudafie xercleri UDM nin en azi 2 ni teskil etmelidir Simali Atlantika Muqavilesi Teskilati NATO OTANing North Atlantic Treaty Organization fr Organisation du traite de l Atlantique nordLoqoNATO uzvleri yasil rengde gosterilmisdirNovu herbi ittifaqYaranma tarixi 4 aprel 1949Resmi dili ingilis fransizMerkezi Brussel BelcikaQurucusu Lester PirsonRobber SumanDirk Stikker d Sedr Yens StoltenberqXerc 1 036 trilyonUzvleri 32 dovlet ABS Albaniya Almaniya Belcika Bolqaristan Boyuk Britaniya Danimarka Cexiya Estoniya Fransa Finlandiya Xorvatiya Islandiya Ispaniya Isvec Italiya Kanada Latviya Litva Luksemburq Macaristan Monteneqro Niderland Norvec Polsa Portuqaliya Ruminiya Slovakiya Sloveniya Simali Makedoniya Turkiye YunanistanNATO int Vikianbarda elaqeli mediafayllar Koreya muharibesi uzv olkeleri herekete kecirene ve yuksek rutbeli iki amerikali komandanin istiqametlendirmesi ile birlesmis herbi ittifaq qurulana qeder NATO sade siyasi ortaqliqdan basqa bir sey deyildi Soyuq muharibe dovru 1955 ci ilde esasi qoyulan Varsava Muqavilesi Teskilatina uzv olkelerle cekismelerin yaranmasina sebeb oldu Avropa olkeleri ile ABS arasindaki elaqelerin gucu uzerinde emele gelen subheler 1966 ci ilde Fransanin NATO nun herbi qanadindan cekilmesi ile neticelendi ve NATO mudafiesinin ehtimal olunan Sovet isgalina qarsi etibarliligina menfi tesir gosterdi 1989 cu ilde Berlin divari yixilandan sonra teskilat Yuqoslaviyanin dagilmasi dovrune qarisdi ve ilk herbi mudaxilelerini 1992 1995 ci illerde Bosniya ve Herseqovinada daha sonra ise 1999 cu ilde Yuqoslaviyada heyata kecirdi Siyasi olaraq kecmis Varsava Muqavilesi Teskilatina uzv olkelerle yaxsi munasibetler qurmaga calisdi ve hemin olkelerin bir qismi 1999 cu ve 2004 cu ilde ittifaqa qosuldu Simali Atlantika Alyansinin teskilata uzv olkelerin silahli hucuma meruz qalan her hansi uzv olkeye komek etmesini teleb eden 5 ci maddesi NATO tarixinde ilk ve hele ki son defe 2001 ci ildeki 11 sentyabr hucumlarindan sonra tetbiq olundu Heyata kecirilen bu terror hucumlarinin ardinca NATO rehberliyindeki qosunlar Efqanistana yerlesdirildi Teskilat hemcinin Iraqa telim heyetinin gonderilmesi deniz quldurlarina qarsi emeliyyatlarin desteklenmesi ve 2011 ci ilde BMT Tehlukesizlik Surasinin 1973 sayli qetnamesine esasen Liviya uzerinde ucusa qadagan olunmus bolgenin tetbiq olunmasi kimi muxtelif rollari icra etmisdir NATO uzvlerini meslehetlesmeler ucun yigincaga cagiran daha az tesirli 4 cu madde 2003 cu ilde Iraq muharibesi erzinde Turkiye terefinden 2012 ci ilde Suriya vetendas muharibesi erzinde Turkiye Herbi Hava Quvvelerine mexsus silahsiz F 4 doyus teyyaresinin dusurulmesi ve Suriya erazisinden Turkiyenin minaatanlardan atese tutulmasinin ardinca Polsa terefinden 2014 cu ilde Rusiyanin Krima mudaxilesinden sonra ve 2015 ci ilde ISID terror qruplasmasinin Turkiyenin erazi butovluyune qarsi tehdidlerine gore olmaqla umumilikde bes defe tetbiq olunmusdur Azerbaycanin xarici siyasetinde de esas vezifelerden biri Avroatlantik mekana inteqrasiyadir Olke 1994 cu ilden NATO nun Sulh namine terefdasliq 2004 cu ilden ise Ferdi terefdasliq proqramlarina qosulub 1999 cu ilde NATO PA ya musahideci 2002 ci ilden ise assosiativ uzv qebul edilib Azerbaycan Silahli Quvvelerinin birlesmeleri muxtelif vaxtlarda Kosovo Iraq ve Efqanistanda sulhmeramli qosunlarin terkibinde istirak edib 2018 ci ilin yanvar ayindan Azerbaycan NATO nun Efqanistanda kecirdiyi Qetiyyetli Destek missiyasi uzre Azerbaycan Ordusunun Sulhmeramli kontingentinin sexsi heyetinin sayi 120 nefere catdirilib Azerbaycan Ordusunun Sulhmeramli kontingenti Kabil Beynelxalq Hava Limaninin muhafizesi tapsirigini icra edib ve muvafiq qerargahlarda temsil olunub Azerbaycan sulhmeramlilari tam heyetde 26 Avqust 2021 ci ilde bu olkeden cixarilib TarixIlk illeri Belcika Birlesmis Kralliq Fransa Hollandiya ve Luksemburq terefinden 17 mart 1948 ci ilde imzalanan ve Soyuq muharibenin baslangicindaki Sovet tehdidine qarsi ortaq mudafie razilasmasi olan Brussel muqavilesi NATO nun qurulusunun ilk addimi hesab olunur Sovet Ittifaqinin heyata kecirdiyi Berlin bohrani 1948 ci ilin sentyabrinda Qerbi Avropa Birliyinin mudafie teskilatinin yaradilmasina sebeb oldu Buna baxmayaraq muttefiq dovletler Sovet Ittifaqinin herbi gucu qarsisinda zeif movqeye sahib idi Hemcinin 1948 ci ilde kommunistler terefinden Cexoslovakiyada heyata kecirilen herbi cevrilis neticesinde olkedeki demokratik hokumetin hakimiyyeti terk etmesinin ardinca Boyuk Britaniyanin Xarici Isler naziri Ernest Bevin oxsar hadiselerin qarsisini almaq ucun en yaxsi yolun Qerb olkeleri arasinda ortaq herbi strategiyanin teskil olunmasi oldugunu qeyd etdi 1948 ci ilde ABS Xarici Isler naziri Corc Marsallin telimati ile Pentaqonda avropali liderlerle amerikali herbi ve siyasi resmiler arasinda gorus teskil olundu Yeni herbi ittifaq ucun teskil olunan bu gorusmeler 4 aprel 1949 cu ilde Vasinqton seherinde Simali Atlantika muqavilesinin imzalanmasi ile neticelendi Bu muqavileni imzalayanlar arasinda Brussel muqavilesine teref olan bes dovlet hemcinin ABS Danimarka Italiya Islandiya Kanada Norvec ve Portuqaliya var idi Ilk NATO bas katibi Lord Ismay 1949 cu ilde verdiyi aciqlamada bu teskilatin meqsedinin ruslari colde amerikalilari iceride ve almanlari asagida saxlamaq oldugunu bildirdi Muqavile butun olkeler terefinden musbet sekilde qarsilanmadi Bezi islandiyalilar 1949 cu ilin martinda bas tutan NATO eleyhine etirazlara qatildi NATO nun yaradilmasinin ilkin teskilati neticesi olaraq Atlantikcilik adi verilen ve Simali Amerika ile Avropa arasindaki emekdasligin vacibliyine onem veren dusunce terzinin meydana gelmesi gosterilir NATO nun teskil olunmasi Avropa olkelerinin ABS standartlarini menimsemesi ile muttefiqlerin herbi terminologiya usul ve texnologiyalarina standartlasdirma getirdi Teqriben 1300 standartlasdirma razilasmasi NATO nun heyata kecirdiyi bir cox usulu sistemlesdirdi Bunun neticesi olaraq 7 62 51mm NATO tufeng kalibri 1950 ci illerde bir cox NATO olkesinde standart avtomat kalibri olaraq qebul edildi Teyyare manevr isarelerinin standartlasdirilmasi neticesinde NATO teyyareleri butun NATO bazalarina ene bilmek potensialina sahib oldu Diger standartlar arasinda yer alan NATO hecalama elifbasi NATO serhedlerini asaraq mulki heyatda da istifade olunmaga basladi Soyuq muharibe Esas meqale Soyuq muharibe 1950 ci ilin iyununda Koreya muharibesinin baslanmasi neticesinde bir biri ile elaqeli sekilde isleyen butun kommunist olkelerin mueyyen tehdidini artirmasi NATO nu konkret herbi planlar hazirlamaga mecbur etdi Avropada yerlesen herbi quvveleri daha semereli idare etmek ucun Avropa Muttefiq Quvveleri Bas Qerargahinin esasi qoyuldu ve 1951 ci ilin yanvarinda Dvayt Eyzenhaver bu qurumun ilk komandani teyin olundu 1950 ci ilin sentyabrinda NATO Herbi Komitesi Sovet Ittifaqi ile tarazliga nail olmaq ucun konvensional quvveler yaradilmasi cagirisi etdi ve 1952 ci ilin fevralinda Lissabon seherinde teskil olunan Simali Atlantika Surasinin iclasinda bu isteyi yeniden ifade etdi NATO nun Uzunmuddetli Mudafie Plani ucun lazim olan quvveleri teskil etmek meqsedile kecirilen Lissabon konfransinda diviziya sayinin 96 ya cixarilmasi teklif olunsa da novbeti il ucun nuve silahi istifade ede bilecek 35 diviziyanin olmasi barede raziliq elde edildi NATO hemin dovrde Merkezi Avropada 15 Italiya ve Skandinaviyada ise 10 hazir diviziyani cagira bilirdi Lissabondaki konfransda teskilatin en yuksek vezifesi hesab edilen NATO bas katibi vezifesi de yaradildi ve Qastinqs Ismay bu vezifeye teyin olundu 1952 ci ilin sentyabrinda Danimarka ve Norvecin mudafie qabiliyyetini tekmillesdirmek meqsedile 200 gemi ve 50 000 neferden cox sexsi heyetin qatildigi NATO nun ilk boyuk deniz telimlerinden biri olan Meynbreys telimi basladi Bunun ardinca teskil olunan diger boyuk telimler arasinda Araliq denizinde heyata kecirilen Qrand Slam ve Lonqstep telimleri Simali Italiyada Italic Weld adi altinda heyata kecirilen hava deniz quru telimi Merkez Ordu Qrupunun qatildigi simulyasiya edilmis Monte Karlo adli hava quru telimi ABS Boyuk Britaniya Italiya Turkiye ve Yunanistan herbi deniz quvvelerinin istirak etdiyi Araliq denizinde teskil olunan Veldfast adli amfibik desant cixarma telimi yer aldi Sovet Ittifaqi 1954 cu ilde Avropada sulhu qorumaq ucun NATO ya daxil olmasinin vacib oldugunu iddia etdi Sovet Ittifaqinin esas meqsedinin ittifaqi zeifletmek oldugundan cekinen NATO olkeleri bu teklifi qebul etmedi 17 dekabr 1954 cu ilde Simali Atlantika Surasi NATO nun nuve silahindan istifadesi ile bagli olan MC 48 adli senedi tesdiq etdi MC 48 Sovet Ittifaqi ile bas vere bilecek muharibenin baslangicindan etibaren ilk olaraq SSRI terefinden istifade edilib edilmemesinden asili olmayaraq NATO nun atom silahlarini istifade etmesinin vacibliyini vurgulayirdi Belelikle Avropa muttefiq quvveleri bas komandanina nuve silahinin avtomatik istifadesi meselesinde ABS deki Strateji Hava Komandanligi ile eyni selahiyyetler verilmis oldu 9 may 1955 ci ilde Qerbi Almaniyanin teskilata daxil edilmesi dovrun Norvec Xarici Isler naziri Halvard Lange terefinden qitemizin tarixinde qerarli bir donus noqtesi sozleri ile serh olundu Almaniyanin ittifaqa daxil olmasinin esas sebebi alman is gucu olmadan Sovet isgalina qarsi mubarize aparmaq ucun yeteri qeder konvensional quvve gondermenin imkansiz olmasi idi Buna resmi cavab 14 may 1955 ci ilde Sovet Ittifaqi Macaristan Cexoslovakiya Polsa Bolqaristan Ruminiya Albaniya ve Serqi Almaniyanin imzaladigi Varsava Muqavilesi Teskilatinin qurulmasi oldu Belelikle Soyuq muharibenin her iki terefi belli oldu 1957 ci ilin payizinda simalda NATO terefinden eyni vaxtda uc boyuk telim heyata kecirildi Norvecden Turkiyeye qeder olan erazide 250 000 herbci 300 gemi ve 1500 teyyarenin qatildigi hemin telimler ittifaqin indiye qederki en boyuk telimleri hesab edilir Esas is prinsipiNATO hokumetlerarasi teskilatdir onun butun uzvleri oz suverenliyi ve musteqilliyini qoruyurlar Ilk novbede NATO BMT nin Nizamnamesinin prinsiplerine uygun olaraq siyasi ve herbi yollarla butun uzvlerinin azadligini ve tehlukesizlyini mudafie edir Alyansin fealiyyetinin esas prinsipi uzvlerinin bolunmezliyi esasinda umumi ohdeliklerin yerine yetirilmesi ve suveren dovletler terefinden emekdasligin qurulmasidir Tesis edilmesiAlyansin yaranmasi Brussel sazisinin imzalanmasi mart 1948 ile baslanmisdir Bu sazisde 5 Qerbi Avropa olkesi umumi mudafie sistemini yaratmaq ve olkeler arasinda qarsiliqli elaqeleri mohkemlendirmek isteklerini tesdiq etdiler UzvleriEsas meqale NATO uzvu olan olkeler NATO nun 32 uzvu var Onlar Amerika Birlesmis Statlari Albaniya Almaniya Belcika Boyuk Britaniya Bolqaristan Cexiya Danimarka Estoniya Finlandiya Fransa Ispaniya Isvec Italiya Islandiya Kanada Latviya Litva Luksemburq Macaristan Monteneqro Niderland Norvec Polsa Portuqaliya Ruminiya Slovakiya Sloveniya Simali Makedoniya Turkiye Xorvatiya ve Yunanistandir Telekommunikasiya sahesinde NATO ile emekdasligin meqsedi birge telimler cercivesinde qarsiliqli fealiyyet bohran veziyyetinde alyansin muvafiq prosedurlarinin tetbiqi ve muasir informasiya texnologiyalarinin istifadesidir NATO nun sulhmeramli emeliyyatlari ve Azerbaycan RespublikasiAzerbaycan Respublikasi ile NATO arasinda mezmunlu emekdasligin esasi Umummilli liderimiz Heyder Eliyevin 4 may 1994 cu il tarixinde Sulh Namine Terefdasliq SNT Cercive Senedi imzalamasi ile qoyulmusdur Azerbaycan Respublikasi NATO ile terefdasligi onun Avro Atlantik strukturlara inteqrasiya meqsedine xidmet edir Azerbaycan NATO terefdasliginda esas istiqametler siyasi dialoq sulhu destekleme emeliyyatlarinda istirak ve esas vurgusu mudafie meselelerine yonelen genis spektrli meseleler uzre praktiki emekdasliqdan ibaretdir Azerbaycan NATO terefdasligi ferdi esaslarla qurulub Eyni zamanda Azerbaycan Avro Atlantik Terefdasliq Surasinin isinde de feal istirak edir Azerbaycanin Milli Tehlukesizlik Konsepsiyasi beyan edir ki NATO dovletlerinin quvveleri ile qarsiliqli uzlasan herbi emeliyyat quvvelerinin yaradilmasi bohranlarin aradan qaldirilmasi meqsedile muvafiq beynelxalq teskilatlarin mandati esasinda aparilan sulhmeramli cavab emeliyyatlarinda istirak etmek Azerbaycan Respublikasinin mudafie siyasetinin esas istiqametlerinden biridir NATO quvveleri ile uzlasmanin yaradilmasi PAP Planlasdirma ve Analiz Prosesi mexanizmine esaslanir 1997 ci ilden 2 illik silkler esasinda PAP emeliyyat hazirligi namine Azerbaycani NATO nun Mudafie planlamasina celb edir Azerbaycan Silahli Quvveleri heyata kecirmek ucun uzerine daha cox terefdasliq meqsedleri goturur ve bunlar NATO nun herbi telim ve texniki standartlarini tetbiq etmek vasitesile NATO qosunlari ile herbi uzlasmaya nail olunmasina yonelir Azerbaycan xaricde sulhmeramli meqsedler ucun acila bilen xususi bolmeler hazirlamisdir 2008 ci ilde bu bolmeler eyni vaxtda uc sulhmeramli emeliyyata celb edilmisdir KFOR Kosovo Quvveleri ISAF Beynelxalq Tehlukesizliye Yardim Quvveleri ve Coxmilletli Quvveler Iraq Muasir beynelxalq sulhmeramli emeliyyatlar coxfunksiyali ve murekkebdir Onlarin uguru dovletlerin emeliyyatlarin planlasdirilmasi ve aparilmasinin butun merhelelerinde komanda ve nezaret vasitelerine celb edilmesinden asilidir NATO Terefdas dovletleri oz emeliyyatlarina celb etmek ucun inkisaf etmis mexanizme malikdir 1999 cu ilden Siyasi Herbi Cercive senedi NATO nun rehberlik etdiyi SNT emeliyyatlarinda NATO ile Terefdas dovletler arasinda emekdasligi tenzimleyir Bu senedin meqsedi NATO nun gelecek emeliyyatlarina qosulan Terefdas dovletlere emeliyyatlara siyasi istiqametin verilmesi ve uzerinde nezaret edilmesine tohfe vermek ucun muvafiq imkanlarin verilmesinin temin edilmesi dir Terefdaslar en yuksek siyasi seviyye de daxil olmaqla emeliyyatlar uzre siyasi meslehetlesme planlama ve onlarin heyata kecirilmesinde istirak ede bilerler Bu mexanizmin vacib aspektlerinden biri Terefdaslara beynelxalq qerargahlarda vezifeler tutmaq imkaninin verilmesidir Bu Terefdas dovletlerin esl terefdasliqda tohfesinin taninmasi muttefiqler ve terefdaslar arasinda etimadin ve anlasmanin yaradilmasi ve onlarin hemreyliyinin guclendirilmesi ucun vacibdir Hemcinin baxVarsava Muqavilesi Teskilati Azerbaycan Silahli Quvveleri Kollektiv mudafie Azerbaycan NATO munasibetleri Gurcustan NATO munasibetleri NATO elifbasiIstinadlarNATO Meet the Signatories ing What is NATO NATO Headquarters Brussels Belgium 26 may 2017 5 November 2014 tarixinde Istifade tarixi 7 sentyabr 2017 Cook Lorne NATO The World s Largest Military Alliance Explained www MilitaryTimes com The Associated Press US 25 may 2017 25 May 2017 tarixinde Istifade tarixi 7 sentyabr 2017 apostrophe markup Invocation of Article 5 confirmed North Atlantic Treaty Organization 3 oktyabr 2001 2010 08 25 tarixinde Istifade tarixi 2 iyun 2018 Counter piracy operations North Atlantic Treaty Organization 2011 05 26 tarixinde Istifade tarixi 2 iyun 2018 Croft Adrian Reuters 3 oktyabr 2012 2012 10 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 iyun 2018 Statement by the North Atlantic Council following meeting under article 4 of the Washington Treaty NATO Newsroom 4 mart 2014 2014 03 10 tarixinde Istifade tarixi 2 iyun 2018 Ford Dana Turkey calls for rare NATO talks after attacks along Syrian border www cnn com CNN 26 iyul 2015 2015 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2 iyun 2018 Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs 2017 11 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 sentyabr 2017 Azerbaycan NATO emekdasligi Azerbaycan Respublikasi Mudafie Nazirliyi 2022 06 16 tarixinde Istifade tarixi 7 sentyabr 2017 Beynelxalq sulhmeramli emeliyyatlarda istirak Azerbaycan Respublikasi Mudafie Nazirliyi 2022 06 16 tarixinde Istifade tarixi 2 iyun 2018 Isby Kamps Jr 1985 seh 13 Pedaliu 2003 seh 97 Behrman 2007 seh 157 A short history of NATO NATO 2017 03 26 tarixinde Istifade tarixi 3 iyun 2018 Reynolds 1994 seh 13 Straus Ira PDF Streit Council Annual Meeting of the Society of Historians of American Foreign Relations 2005 2013 10 20 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 iyun 2018 PROOF AND INSPECTION COMMITTEE NATO 7 62 MM AMMUNITION NATO 2017 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 03 NATO Declassified NATO Alphabet NATO 2017 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 03 Isby Kamps Jr 1985 seh 13 14 NATO 4 sentyabr 2001 15 mart 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyun 2018 Osgood 1962 seh 76 Park 1986 seh 28 Time 24 mart 1952 2012 01 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyun 2018 Baldwin Hanson Navies Meet the Test in Operation Mainbrace New York Times 28 1952 E7 2012 10 22 tarixinde Istifade tarixi 5 iyun 2018 NATO the first five years 1949 1954 NATO 17 sentyabr 2001 15 mart 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyun 2018 Fast facts about NATO CBC News 6 aprel 2009 2012 05 04 tarixinde Istifade tarixi 5 iyun 2018 West Germany accepted into Nato BBC News 9 may 2011 21 November 2019 tarixinde Istifade tarixi 5 iyun 2018 Isby Kamps Jr 1985 seh 15 Time 30 sentyabr 1957 2011 06 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyun 2018 NATO principles 2021 10 26 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 07 Treaty of Brusells states 2022 07 12 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 07 NATO countries 2021 05 20 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 07 Xarici kecidlerVikianbarda NATO ile elaqeli mediafayllar var NATO http old mincom gov az new beynelxalq nato default aspx lg 3 olu kecid