Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çeçenistan üsyanı (1940-1944) — Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasında Sovet hakimiyyətinə qarşı muxtar bir üsyan idi. Həsən İsrailovun rəhbərliyi altında 1941-ci ilin iyun ayında başlayan üsyan 1942-ci ildə Almaniyanın Şimali Qafqazı işğalı zamanı qızğın hala gəldi və 1944-cü ilin əvvəllərində vaynax xalqlarının (Çeçenlər və İnquşlar) öz torpaqlarından Sovet İttifaqının müxtəlif ərazilərinə sürgün edilməsi ilə başa çatdı. Ən az 144 000 insanın ölümü ilə nəticələnən üsyan dağınıq da olsa, uzun illər dağlıq ərazilərdə dəvam etdi.
| Çeçenistan üsyanı (1940-1944) | |||
|---|---|---|---|
| Şərq cəbhəsi və Rus-çeçen münaqişəsi | |||
| Tarix | yanvar 1940 - 15 dekabr 1944 | ||
| Yeri | Çeçen-İnquş MSSR və Dağıstan MSSR, SSRİ | ||
| Nəticəsi | Sovet İttifaqının qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Başlaması
1939-cu ilin sonlarında Sovet İttifaqının Finlandiyaya qarşı Qış müharibəsindəki uğursuzluqlarından ruhlanan Çeçenistanın keçmiş kommunist ziyalısı Həsən İsrailov və qardaşı Hüseyn sovetlərə qarşı silahlı vahid partizan hərəkatı təşkil etmək üçün çalışdıqları Çeçenistanın cənub-şərqindəki dağlarda partizan bazası qurdular. 1940-cı il fevralın əvvəlinə qədər İsrailovun üsyançıları Şatoy rayonunda bir neçə kəndi ələ keçirdilər. Üsyançı hökumət İsrailovun doğma kəndi, quruldu. Az sonra NKVD-nin onlara qarşı göndərdiyi cəza dəstələrini məğlub edərək müasir silahları ələ keçirdilər.
İsrailov nəyə görə bu döyüşün içində olduğunu belə izah edirdi:
"Mən öz xalqımın qurtuluş müharibəsinin lideri olmağa qərar verdim. Mən çox yaxşı başa düşürəm ki, nəinki çeçen-inquş torpaqlarına, Qafqazın bütün xalqlarına qırmızı imperializmin ağır boyunduruğundan azad olmaq çətin olacaq. Ancaq ədalətə olan səmimi inamımız və Qafqazın və bütün dünyanın azadlıq sevən xalqlarının dəstəyinə inamımız sizə mənasız gəlsə də, həyatımdakı yeganə düzgün tarixi addımdır. Cəsarətli finlər indi Böyük Əsarət imperiyasının kiçik, lakin azadlığı sevən bir xalqına qarşı gücsüz olduğunu sübut edir. Qafqazda ikinci Finlandiyanızı tapacaqsınız və bizdən sonra digər məzlum xalqların azadlığını izləyəcəksiniz"
"Artıq iyirmi ildir ki, sovet hakimiyyəti xalqımı qruplar şəklində məhv etmək məqsədi ilə yollar: əvvəlcə qulaqlar, sonra mollalar və 'quldurlar', sonra burjua-millətçilər. İndi əminəm ki, bu müharibənin əsl obyekti bütövlükdə millətimi məhvidir. Buna görə xalqımın azadlıq mübarizəsində liderliyi öz üzərimə götürməyə qərar verdim."
Almaniyanın 1941-ci ilin iyununda SSRİ-yə hücumundan sonra qardaşlar 1941-ci ilin yayında 41 müxtəlif mitinq təşkil edərək "Çeçenistan-İnquşetiyanın Müvəqqəti Xalq İnqilabı Hökuməti" adı altında yerli tərəfdarları üsyana cəlb etdilər və həmin ilin ortalarında orta hesabla Qroznı, Qudermes və Malqobeki əhatə edən beş hərbi rayonda 5.000 partizan və ən azı 25.000 rəğbətpərəsti öz ətrafında toplaya bildilər. Bəzi bölgələrdə kişilərin 80% -ə qədəri üsyana qoşuldu. Sovet İttifaqının üsyançılara qarşı xalça bombası taktikasından istifadə etdiyi və ilk növbədə mülki əhalini öldürdüyü məlumdur. Kütləvi sovet bombardmançı hava hücumları 1942-ci ilin yazında iki dəfə Çeçen-İnguş dağ kəndlərini hədəf aldı, bir neçə kəndi tamamilə dağıdıb və çox sayda qoca və uşaq da daxil olmaqla sakinlərinin əksəriyyətini qətlə yetirdi.
28 yanvar 1942-ci il tarixdə İsrailov bolşevik barbarlığı və rus despoztizmi ilə silahlı mübarizəni genişləndirmək üçün çeçen-inquşlar daxil, Qafqazın 11 əsas etnik qrupunu ətrafında birləşdirən (OKPB) yaratdı. Həsən İsrailov nizam və nizam-intizamı qorumaq üçün partizan döyüşçüləri arasında bir kod hazırladı:
"Düşmənlərdən Qafqazın ən yaxşı övladları olan doğma qardaşlarımızın qanı üçün qisas alın; gizli agentləri və NKVD-nin digər məlumatçılarını amansızlıqla məhv edin; [Partizanlara] gecəni etibarlı mühafizəçilərin təhlükəsizliyi olmadan evlərdə və ya kəndlərdə keçirməyinizi qadağan edin"
1942-ci ilin fevralında başqa bir çeçen keçmiş kommunisti Mairbek Şərifov Şatoyda üsyan təşkil etdi və İtum-Kalini ələ keçirməyə çalışdı. O, alman Vermaxtının gözlənilən gəlişinə güvənərək qüvvələrini İsrailovun ordusu ilə birləşdirdi. Qonşu Dağıstanda üsyançılar Novolak və Dilim kəndlərini də ələ keçirdilər. Qiyam Qızıl Ordunun bir çox çeçen və inquş əsgərini ordudan istefa verməyə məcbur etdi. Bəzi mənbələr Qızıl Orduda döyüşən dağlıların sayı, ordudan istefa verən dağlıların sayından daha az idi. Bu müddətdə 62 750 nəfər Qırmızı Ordudan istefa vermişdi. Əslində bu rəqəm müharibənin bütün dövrü üçün bütün Şimali Qafqaza aiddir.
Alman dəstəyi
25 avqust 1942-ci ildə Abverin Şamil əməliyyatı üçün doqquz alman təlimli təxribatçı bölgəsindəki kəndi yaxınlığında eniş etdi və burada 13 yerli çeçeni öz tərəflərinə çəkə bildi. Daha sonra avqust və sentyabr aylarında daha 40 alman agenti müxtəlif yerlərə paraşütlərlə atıldılar. Bu qrupların hamısı sadəcə 100-ə qədər çeçendən fəal kömək ala bildi. Onların vəzifəsi geri çəkilən Sovetlər tərəfindən məhv edilməməsi üçün Qroznıdakı neft emalı zavodunu ələ keçirib qorumaq və Alman Birinci Panzer Ordusu gələnə qədər oranı əldə saxlamaq idi. Ancaq alman hücumu yalnız etnik ruslardan ibarət olan İnquşetiyanın Malqobek şəhərini ələ keçirdikdən sonra dayandırıldı. Almanlar İsrailovla əlaqəyə keçmək üçün səylərini əsirgəmədilər, lakin inqilabi hərəkatın nəzarətini almanlara verməkdən imtina etməsi və Almaniya tərəfindən Çeçenistanın müstəqilliyini tanınmasında israr etməsi bir çox almanın İsrailovun planlarını etibarsız və qeyri-real hesab etməsinə səbəb oldu. Almanlar Çeçenistanda gizli əməliyyatlar - Qroznıdakı neft yataqlarının təxribatını həyata keçirə bilsələr də - Alman-Çeçen ittifaqı cəhdləri əngəllənmişdi.
Çeçenlərin əslində almanlarla müttəfiq olması şübhə doğurur və ümumiyyətlə yalan hesab olunur. Doğrudur almanlarla əlaqə qurmağa çalışdılar. Ancaq çeçenlər və faşistlər arasında dərin ideoloji fərqlər var idi (imperializmə qarşı öz müqəddəratını təyin etmə). Mairbek Şərifov Reyxin işğalındakı Şərq ərazilərinin nazirliyinə "Qafqazın azad edilməsi yalnız bir kolonizatorun digəri ilə əvəzlənməsi deməkdirsə, qafqazlıların bunu (çeçenlərin və digər qafqazlıların almanlara qarşı nəzəri mübarizəsi) sadəcə milli azadlıq mübarizəsində yeni bir mərhələ hesab edəcəyi" barədə qəti xəbərdarlıq verdi.
Deportasiya
1943-cü ildə Almanlar Şərq Cəbhəsində geri çəkilməyə başlayanda bir çox keçmiş üsyançı amnistiya müqabilində Sovetlərin tərəfinə keçdikçə dağ partizanları talelərinin dəyişdiyini gördü. 6 dekabr 1943-cü ildə Sovet əks-kəşfiyyat agentləri Çeçenistanda qalan Alman əməliyyatçılarına qarşı əks-kəşfiyyat həmlələriylə və onları həbs etməsiylə Almaniyanın Çeçenistan işğalını sonlandırdı. Almaniyanın Qafqazdan geri çəkilməsindən sonra Çeçen-İnquş MSSR-də, eləcə də digər respublikalardan olan təxminən 500.000 çeçen və inquş xalqı Sibir və Orta Asiyaya (əsasən Qazaxıstan SSR-ə) məcburi şəkildə köçürüldü, nəticədə deportasiya olunanlar arasında çoxlu sayda insan həlak oldu. Deportasiya olunmayanların çoxu yerindəcə qətlə yetirildi. Ölkənin dağlıq bölgələrində Xaybax qırğını kimi kütləvi vəhşiliklər baş tutdu.
Növbəti yaza qədər Çeçen-İnquş MSSR ləğv edildi; bir sıra çeçen və inquş yer adları rus adları ilə əvəz edildi; məscidlər və qəbiristanlıqlar dağıdıldı və çox sayda tarixi çeçen mətni yandırıldı. Qafqaz boyunca təxminən 700.000 nəfər (Dalxat Ediyevə görə 724.297: 479.478 çeçen, 96.327 inquş, 104.146 kalmık, 39.407 balkar və 71.869 qaraçaylı) deportasiya edildi. Məcburi köç zaman onların çoxu öldü və insanların sürgün edildiyi digər bölgələrdə olduğu kimi Sibirdəki kəskin hava şəraiti daha çox adamı öldürdü.
SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı NKVD 1944-1948-ci illərdə öldürülmüş 144,704 nəfərin statistikasını verir (sürgün edilən millətlərin 23.5%-i), baxmayaraq ki, bu, Toni Vud,Con Dunlop, Moşe Qammer və digər müəlliflər tərəfindən çox uzaq bir qiymətləndirmə kimi rədd edilir. Təkcə çeçenlərin ölümünə dair məlumatlar (NKVD rəqəmləri istisna olmaqla) təxminən 170.000 ilə 200.000 arasında dəyişir, bu da 4 il ərzində ümumi çeçen əhalisinin üçdə birindən çoxunun öldürüldüyü mənasına gəlir. 2004-cü ildə Avropa Parlamenti deportasiyanı soyqırım aktı kimi tanıdı.
Ancaq bəzi üsyançı qruplar müqaviməti davam etdirərək dağlarda qaldılar. Üsyançı qruplar Qazaxıstanda da yaradıldı. İsrailov 1944-cü ilin dekabrında iki adamı tərəfindən xəyanət edildi və öldürüldü. Ölümündən sonra müqavimətə 1947-ci ildə əsir düşən Şeyx Qureyiş Belhorev rəhbərlik etdi. Partizan hərəkatının qalıqlarını yatırtmaq yalnız 1950-ci illərin ortalarında mərkəz tərəfindən bir neçə təhlükəsizlik dəstəsi göndərildi.
İstinadlar
- "Операция "Чечевица"". 2007-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-17.
- (rus.) Эдуард Абрамян. Кавказцы в Абвере. М. "Яуза", 2006
- http://www.hro.org/editions/karta/nr9/avt1.htm 2008-05-27 at the Wayback Machine Александр УРАЛОВ (А. АВТОРХАНОВ). Убийство чечено-ингушского народа. Народоубийство в СССР
- "Игорь Пыхалов. За что Сталин выселял народы". 2022-02-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-17.
- Dunlop. Russia Confronts Chechnya, pp 62–70
- Burds, Jeffrey. "The Soviet War against "Fifth Columnists": The Case of Chechnya, 1942–4" (PDF). Journal of Contemporary History. 42 (2). 2007: 267–314. doi:10.1177/0022009407075545. 2009-09-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- Avtorkhanov. Chechens and Ingush. p. 181-182
- Wood, Tony. Chechnya: The Case for Independence. Page 34
- Alternative Namen waren Vereinigte Partei Kaukasischer Brüder oder „in den Quellen“ auch Nationalsozialistische Partei Kaukasischer Brüder, vgl. Perović, S. 457-58 (Fußnote 32) 2018-11-08 at the Wayback Machine.
- Николай Бугай. "Итоги сталинского правления в государственной национальной политике. 1920–1950-е годы" (PDF). «Белые пятна» российской и мировой истории (rus) (5–6). 2013: 62. October 18, 2021 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: July 31, 2018.
- Avtorkhanov. Chechens and Ingush. p183
- Wood, Tony. Chechnya: The Case for Independence.p36
- Gammer. Lone Wolf and Bear. p. 161-165
- Avtorkhanov. Chechens and Ingush. p. 183.
- Gammer, The Lone Wolf and the Bear, p182
- Jaimoukha. Chechens. p212
- Ediev, Dalkhat. Demograficheskie poteri deportirovannykh narodov SSSR, Stavropol 2003, Table 109, p302
- Wood, Tony. Chechnya: the Case for Independence. page 37-38
- Nekrich, Punished Peoples
- Gammer. Lone Wolf and the Bear, pp166-171
- "Soviet Transit, Camp, and Deportation Death Rates". 2020-11-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-18.
- . Caucasian Knot. 1 March 2004. 15 October 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 May 2013.
Xarici keçidlər
- Chechenpress article on the uprising 2008-03-13 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cecenistan usyani 1940 1944 Cecen Inqus Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinda Sovet hakimiyyetine qarsi muxtar bir usyan idi Hesen Israilovun rehberliyi altinda 1941 ci ilin iyun ayinda baslayan usyan 1942 ci ilde Almaniyanin Simali Qafqazi isgali zamani qizgin hala geldi ve 1944 cu ilin evvellerinde vaynax xalqlarinin Cecenler ve Inquslar oz torpaqlarindan Sovet Ittifaqinin muxtelif erazilerine surgun edilmesi ile basa catdi En az 144 000 insanin olumu ile neticelenen usyan daginiq da olsa uzun iller dagliq erazilerde devam etdi Cecenistan usyani 1940 1944 Serq cebhesi ve Rus cecen munaqisesiTarix yanvar 1940 15 dekabr 1944Yeri Cecen Inqus MSSR ve Dagistan MSSR SSRINeticesi Sovet Ittifaqinin qelebesi Cecenlerin ve inquslarin deportasiyasiMunaqise terefleriCecenistan Inqusetiya Muveqqeti Xalq Inqilabi Hokumeti Destekledi Almaniya Sovet Ittifaqi 58 ci ordu NKVDKomandan lar Hesen Israilov Mairbek Serifov General leytinant Tereflerin quvvesi5 000 noyabr 1941 6540 18000 fevral 1943 50 alman ve almanlar terefinden telim kecilen texribatci 110 000 Mercimek emeliyyatinda istirak eden NKVD quvveleri Itkiler657 nefer olu muxtelif elmi arasdirmalara gore 4368 nefer olub 3875 nefer tutulub QARF 269 olu 165 doyuscu 104 qeyri doyuscu QARF bezi musteqil texminlere gore 12 000 oluBaslamasi1939 cu ilin sonlarinda Sovet Ittifaqinin Finlandiyaya qarsi Qis muharibesindeki ugursuzluqlarindan ruhlanan Cecenistanin kecmis kommunist ziyalisi Hesen Israilov ve qardasi Huseyn sovetlere qarsi silahli vahid partizan herekati teskil etmek ucun calisdiqlari Cecenistanin cenub serqindeki daglarda partizan bazasi qurdular 1940 ci il fevralin evveline qeder Israilovun usyancilari Satoy rayonunda bir nece kendi ele kecirdiler Usyanci hokumet Israilovun dogma kendi quruldu Az sonra NKVD nin onlara qarsi gonderdiyi ceza destelerini meglub ederek muasir silahlari ele kecirdiler Israilov neye gore bu doyusun icinde oldugunu bele izah edirdi Men oz xalqimin qurtulus muharibesinin lideri olmaga qerar verdim Men cox yaxsi basa dusurem ki neinki cecen inqus torpaqlarina Qafqazin butun xalqlarina qirmizi imperializmin agir boyundurugundan azad olmaq cetin olacaq Ancaq edalete olan semimi inamimiz ve Qafqazin ve butun dunyanin azadliq seven xalqlarinin desteyine inamimiz size menasiz gelse de heyatimdaki yegane duzgun tarixi addimdir Cesaretli finler indi Boyuk Esaret imperiyasinin kicik lakin azadligi seven bir xalqina qarsi gucsuz oldugunu subut edir Qafqazda ikinci Finlandiyanizi tapacaqsiniz ve bizden sonra diger mezlum xalqlarin azadligini izleyeceksiniz Artiq iyirmi ildir ki sovet hakimiyyeti xalqimi qruplar seklinde mehv etmek meqsedi ile yollar evvelce qulaqlar sonra mollalar ve quldurlar sonra burjua milletciler Indi eminem ki bu muharibenin esl obyekti butovlukde milletimi mehvidir Buna gore xalqimin azadliq mubarizesinde liderliyi oz uzerime goturmeye qerar verdim Almaniyanin 1941 ci ilin iyununda SSRI ye hucumundan sonra qardaslar 1941 ci ilin yayinda 41 muxtelif mitinq teskil ederek Cecenistan Inqusetiyanin Muveqqeti Xalq Inqilabi Hokumeti adi altinda yerli terefdarlari usyana celb etdiler ve hemin ilin ortalarinda orta hesabla Qrozni Qudermes ve Malqobeki ehate eden bes herbi rayonda 5 000 partizan ve en azi 25 000 regbetperesti oz etrafinda toplaya bildiler Bezi bolgelerde kisilerin 80 e qederi usyana qosuldu Sovet Ittifaqinin usyancilara qarsi xalca bombasi taktikasindan istifade etdiyi ve ilk novbede mulki ehalini oldurduyu melumdur Kutlevi sovet bombardmanci hava hucumlari 1942 ci ilin yazinda iki defe Cecen Ingus dag kendlerini hedef aldi bir nece kendi tamamile dagidib ve cox sayda qoca ve usaq da daxil olmaqla sakinlerinin ekseriyyetini qetle yetirdi 28 yanvar 1942 ci il tarixde Israilov bolsevik barbarligi ve rus despoztizmi ile silahli mubarizeni genislendirmek ucun cecen inquslar daxil Qafqazin 11 esas etnik qrupunu etrafinda birlesdiren OKPB yaratdi Hesen Israilov nizam ve nizam intizami qorumaq ucun partizan doyusculeri arasinda bir kod hazirladi Dusmenlerden Qafqazin en yaxsi ovladlari olan dogma qardaslarimizin qani ucun qisas alin gizli agentleri ve NKVD nin diger melumatcilarini amansizliqla mehv edin Partizanlara geceni etibarli muhafizecilerin tehlukesizliyi olmadan evlerde ve ya kendlerde kecirmeyinizi qadagan edin 1942 ci ilin fevralinda basqa bir cecen kecmis kommunisti Mairbek Serifov Satoyda usyan teskil etdi ve Itum Kalini ele kecirmeye calisdi O alman Vermaxtinin gozlenilen gelisine guvenerek quvvelerini Israilovun ordusu ile birlesdirdi Qonsu Dagistanda usyancilar Novolak ve Dilim kendlerini de ele kecirdiler Qiyam Qizil Ordunun bir cox cecen ve inqus esgerini ordudan istefa vermeye mecbur etdi Bezi menbeler Qizil Orduda doyusen daglilarin sayi ordudan istefa veren daglilarin sayindan daha az idi Bu muddetde 62 750 nefer Qirmizi Ordudan istefa vermisdi Eslinde bu reqem muharibenin butun dovru ucun butun Simali Qafqaza aiddir Alman desteyi25 avqust 1942 ci ilde Abverin Samil emeliyyati ucun doqquz alman telimli texribatci bolgesindeki kendi yaxinliginda enis etdi ve burada 13 yerli ceceni oz tereflerine ceke bildi Daha sonra avqust ve sentyabr aylarinda daha 40 alman agenti muxtelif yerlere parasutlerle atildilar Bu qruplarin hamisi sadece 100 e qeder cecenden feal komek ala bildi Onlarin vezifesi geri cekilen Sovetler terefinden mehv edilmemesi ucun Qroznidaki neft emali zavodunu ele kecirib qorumaq ve Alman Birinci Panzer Ordusu gelene qeder orani elde saxlamaq idi Ancaq alman hucumu yalniz etnik ruslardan ibaret olan Inqusetiyanin Malqobek seherini ele kecirdikden sonra dayandirildi Almanlar Israilovla elaqeye kecmek ucun seylerini esirgemediler lakin inqilabi herekatin nezaretini almanlara vermekden imtina etmesi ve Almaniya terefinden Cecenistanin musteqilliyini taninmasinda israr etmesi bir cox almanin Israilovun planlarini etibarsiz ve qeyri real hesab etmesine sebeb oldu Almanlar Cecenistanda gizli emeliyyatlar Qroznidaki neft yataqlarinin texribatini heyata kecire bilseler de Alman Cecen ittifaqi cehdleri engellenmisdi Cecenlerin eslinde almanlarla muttefiq olmasi subhe dogurur ve umumiyyetle yalan hesab olunur Dogrudur almanlarla elaqe qurmaga calisdilar Ancaq cecenler ve fasistler arasinda derin ideoloji ferqler var idi imperializme qarsi oz muqedderatini teyin etme Mairbek Serifov Reyxin isgalindaki Serq erazilerinin nazirliyine Qafqazin azad edilmesi yalniz bir kolonizatorun digeri ile evezlenmesi demekdirse qafqazlilarin bunu cecenlerin ve diger qafqazlilarin almanlara qarsi nezeri mubarizesi sadece milli azadliq mubarizesinde yeni bir merhele hesab edeceyi barede qeti xeberdarliq verdi DeportasiyaEsas meqale Cecenlerin ve inquslarin deportasiyasi 1943 cu ilde Almanlar Serq Cebhesinde geri cekilmeye baslayanda bir cox kecmis usyanci amnistiya muqabilinde Sovetlerin terefine kecdikce dag partizanlari talelerinin deyisdiyini gordu 6 dekabr 1943 cu ilde Sovet eks kesfiyyat agentleri Cecenistanda qalan Alman emeliyyatcilarina qarsi eks kesfiyyat hemleleriyle ve onlari hebs etmesiyle Almaniyanin Cecenistan isgalini sonlandirdi Almaniyanin Qafqazdan geri cekilmesinden sonra Cecen Inqus MSSR de elece de diger respublikalardan olan texminen 500 000 cecen ve inqus xalqi Sibir ve Orta Asiyaya esasen Qazaxistan SSR e mecburi sekilde kocuruldu neticede deportasiya olunanlar arasinda coxlu sayda insan helak oldu Deportasiya olunmayanlarin coxu yerindece qetle yetirildi Olkenin dagliq bolgelerinde Xaybax qirgini kimi kutlevi vehsilikler bas tutdu Novbeti yaza qeder Cecen Inqus MSSR legv edildi bir sira cecen ve inqus yer adlari rus adlari ile evez edildi mescidler ve qebiristanliqlar dagidildi ve cox sayda tarixi cecen metni yandirildi Qafqaz boyunca texminen 700 000 nefer Dalxat Ediyeve gore 724 297 479 478 cecen 96 327 inqus 104 146 kalmik 39 407 balkar ve 71 869 qaracayli deportasiya edildi Mecburi koc zaman onlarin coxu oldu ve insanlarin surgun edildiyi diger bolgelerde oldugu kimi Sibirdeki keskin hava seraiti daha cox adami oldurdu SSRI Xalq Daxili Isler Komissarligi NKVD 1944 1948 ci illerde oldurulmus 144 704 neferin statistikasini verir surgun edilen milletlerin 23 5 i baxmayaraq ki bu Toni Vud Con Dunlop Mose Qammer ve diger muellifler terefinden cox uzaq bir qiymetlendirme kimi redd edilir Tekce cecenlerin olumune dair melumatlar NKVD reqemleri istisna olmaqla texminen 170 000 ile 200 000 arasinda deyisir bu da 4 il erzinde umumi cecen ehalisinin ucde birinden coxunun oldurulduyu menasina gelir 2004 cu ilde Avropa Parlamenti deportasiyani soyqirim akti kimi tanidi Ancaq bezi usyanci qruplar muqavimeti davam etdirerek daglarda qaldilar Usyanci qruplar Qazaxistanda da yaradildi Israilov 1944 cu ilin dekabrinda iki adami terefinden xeyanet edildi ve olduruldu Olumunden sonra muqavimete 1947 ci ilde esir dusen Seyx Qureyis Belhorev rehberlik etdi Partizan herekatinin qaliqlarini yatirtmaq yalniz 1950 ci illerin ortalarinda merkez terefinden bir nece tehlukesizlik destesi gonderildi Istinadlar Operaciya Chechevica 2007 12 19 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 17 rus Eduard Abramyan Kavkazcy v Abvere M Yauza 2006 http www hro org editions karta nr9 avt1 htm 2008 05 27 at the Wayback Machine Aleksandr URALOV A AVTORHANOV Ubijstvo checheno ingushskogo naroda Narodoubijstvo v SSSR Igor Pyhalov Za chto Stalin vyselyal narody 2022 02 15 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 17 Dunlop Russia Confronts Chechnya pp 62 70 Burds Jeffrey The Soviet War against Fifth Columnists The Case of Chechnya 1942 4 PDF Journal of Contemporary History 42 2 2007 267 314 doi 10 1177 0022009407075545 2009 09 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Avtorkhanov Chechens and Ingush p 181 182 Wood Tony Chechnya The Case for Independence Page 34 Alternative Namen waren Vereinigte Partei Kaukasischer Bruder oder in den Quellen auch Nationalsozialistische Partei Kaukasischer Bruder vgl Perovic S 457 58 Fussnote 32 2018 11 08 at the Wayback Machine Nikolaj Bugaj Itogi stalinskogo pravleniya v gosudarstvennoj nacionalnoj politike 1920 1950 e gody PDF Belye pyatna rossijskoj i mirovoj istorii rus 5 6 2013 62 October 18 2021 tarixinde PDF Istifade tarixi July 31 2018 Avtorkhanov Chechens and Ingush p183 Wood Tony Chechnya The Case for Independence p36 Gammer Lone Wolf and Bear p 161 165 Avtorkhanov Chechens and Ingush p 183 Gammer The Lone Wolf and the Bear p182 Jaimoukha Chechens p212 Ediev Dalkhat Demograficheskie poteri deportirovannykh narodov SSSR Stavropol 2003 Table 109 p302 Wood Tony Chechnya the Case for Independence page 37 38 Nekrich Punished Peoples Gammer Lone Wolf and the Bear pp166 171 Soviet Transit Camp and Deportation Death Rates 2020 11 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 18 Caucasian Knot 1 March 2004 15 October 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 May 2013 Xarici kecidlerChechenpress article on the uprising 2008 03 13 at the Wayback Machine