Qudermes çeç Гуьмсе Rusiyanın subyekti olan çeçenistan respublikasında yerləşən Qudermeski rayonunun şəhər mərkəzi şəhər

Qudermes (çeç. Гуьмсе) - Rusiyanın subyekti olan Çeçenistan respublikasında yerləşən Qudermeski rayonunun şəhər mərkəzi. Şəhər respublika əhəmiyyətlidir, lakin şəhər dairəsi statusuna malik deyil.

Qudermes
Şəhər
çeç. Гуьмсе



Ölkə	Rusiya
Respublika	Çeçenistan
Rayon
Mer	Saliyev Ramazan Mavletoviç
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	17-ci əsr
Yaşayış məntəqəsi statuslu	1941
Sahəsi	33,89 km²
Mərkəzin hündürlüyü	55 m
İqlimi	mülayim
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi	53 957 nəfər (2019)
Sıxlığı	1592,12 nəf./km²
Rəsmi dili	Çeçen dili, rus dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	+7 87152
Poçt indeksi	366200
Digər
gudermes1.ru (rus.)
Qudermes
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiyası

Şəhər Belka və Calka çaylarının Sunja çayında birləşdiyi yerdə, Qudermeski silsiləsinin ətəyində, Qroznı şəhərindən 30 km şərqdə və Xasavyurtdan 40 km qərbdə yerləşir.

Bura Şimali Qafqazda vacib nəqliyyat mərkəzidir. qovşağı (Həştərxan, Rostov-Donu, Mozdok və Mahaçqala yolları) və federal magistral yolu şəhərdən keçir.

İqlimi

Qudermesin iqlimi mülayim kontinentaldır. Qış qısa və yağıntısız, yay uzun və isti keçir.

Qudermes şəhəri (1981-2010) iqlimi
Göstərici	Yan	Fev	Mar	Apr	May	İyn	İyl	Avq	Sen	Okt	Noy	Dek	İl
Orta temperatur, °C	−0,9	−0,4	4,8	11,5	16,7	21,9	24,9	24,3	19,2	12,1	5,3	0,2	11,6
Yağıntı norması, mm	29	27	29	33	62	61	48	37	47	40	41	32	486
Mənbə: ФГБУ "ВНИИГМИ-МЦД"

Etimologiya

S.Ş.Hacıyevaya görə, qumuqlar Qudermes bölgəsini "Quntimes" - "Quenler döyüş gün-tiymes ..." adlandırırlar. Onun fikrincə, sözü iki yolla tərcümə etmək olar - kölgəli yer və ya çayının vadisi. E. Pospelovun "Dünyanın coğrafi adları: Toponimik lüğət" əsərinə görə, Qudermes adı "odadavamlı" mənasını verən türk sözüdür. Başqa bir versiyaya görə, Qudermes köhnə çeçen sözüdür və "təpədəki günəş" kimi tərcümə olunur..

Tarixi

Rəvayətə görə, Qudermes XVII əsrin əvvəllərində (müasir Gürcüstan) və yüksək dağlarından gələn mühacirlər tərəfindən qurulmuşdur. Çartala və Qordalaılar Qums çayı yaxınlığındakı düzənlik ərazilərə enərək burada Qums kəndi qurdular. İlk Qudermes evləri bugünkü "Aul" məscidinin ərazisindəki tikildi. Böyük Rusiya Ensiklopediyasına görə, 18-ci əsrin ortalarında çeçen Qumse (çeçen dilində Qudermes şəhərinin adı) kəndi yerində qurulmuşdur..

Qums çayı boyunca, müasir şəhərin şimal-qərb hissəsində, 1770-ci ildə qurulan kəndi var idi. 1837-ci ildə burada Umaxan-Yurt hərbi istehkamı təsis edildi. Və 1857-ci ilin dekabrında Qumse və Qertme kəndləri dağıldıqdan sonra General Mişenkonun qüvvələri tərəfindən bu yaşayış məntəqələrinin bəzi sakinləri Koxanovskayaya (Umaxan-Yurt) məcburi şəkildə köçürüldü.

Qudermesin sürətli inkişafı 1893-cü ildə, Qumse kəndi yaxınlığında Vladikavkaz dəmir yolunun Beslan - Petrov filialının (qatar anbarı, dəmir yolu dönüş dairəsi, emalatxanalar, stansiya) istifadəyə verilməsi ilə başladı, bu da kəndin şəhərə çevrilməsində təkan rolunu oynamışdır.

1929-cu il yanvarın 14-də Qudermes kəndi (artıq aul deyil) işçi kəndinə çevrildi, sonralar isə Kalinin kəndi adını aldı.

5 aprel 1941-ci ildə fərmanı ilə Kalinin kəndi, Kunduxova kəndi və Qumse kəndi Qudermes şəhərində birləşdirildi..

1 fevral 1963-cü ildə Fərmanı ilə Qudermes şəhəri respublika tabeliyindəki şəhər kimi təsnif edildi.

Əhalisi

Əhalinin sayı

Əhalinin sayı:
İllər	1931	1939	1959	1967	1970	1979	1989	1992	1996
	3300	10 737	18 553	29 000	32 445	34 012	38 089	39 700	30 800
İllər	2002	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012
	33 756	36 400	39 000	40 100	41 200	42 605	45 631	45 600	47 690
İllər	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019
	49 029	50 009	51 215	52 407	51 776	52 908	53 957

Milli tərkibi

2010-cu ilin statistikasına görə Qudermes şəhərinin milli tərkibi aşağıdakı kimidir:

Millət	Sayı, nəf	Ümumi əhali içərisindəki nisbəti, %
çeçenlər	43 504	95,34 %
ruslar	998	2,19 %
qumuqlar	436	0,96 %
digərlər	610	1,34 %
bilinməyənlər	83	0,18 %
cəmi	45 631	100,00 %

Sosyal əhəmiyyətli yerləri

Təhsil ocaqları

7 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi
12 orta təhsil müəssisəsi
Maliyyə və Hüquq Universitetinin Qudermes fillialı.
Qudermes Müəllimlər Kolleci.
Qudermes Dəmiryol Kolleci.
Çeçen Tibb Kollecinin Qudermes filialı.

Mədəniyyət və əyləncə mərkəzləri

Uşaq yaradıcılıq evi
Çeçenistan Respublikasının birinci prezidenti Ramzan Kadırov adına muzey.
olan park.
Qış akvaparkı

Məşhur şəxslər

Cəbrayıl Yamadayev - Çeçenistan hərbi komandiri
Ruslan Yamadayev - Çeçen komandir, siyasətçi

Həmçinin bax

İstinadlar

Указ Президента Чеченской Республики «Об утверждении реестра административно-территориальных единиц Чеченской Республики» от 11 августа 2010 года N 167 2019-02-10 at the Wayback Machine (с изменениями на: 11.03.2016)
"Закон «Об административно-территориальном устройстве Чеченской Республики»". 2018-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.
"ФГБУ «Северо-Кавказское управление по гидрометеорологии и мониторингу окружающей среды»". 2019-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.
Рассказ кумыка о кумыках. Шихалиев Девлетмурза Магомедович (1811 / 1880) с. 45
Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь. — М.: АСТ, 2001.
"Город Гудермес". Это Кавказ. 2018-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-19.
Борхаджиев Х. Воистину Гудермес — город чудес // Гумс: газета. — 2010. — 5 мая.
Юрий Сергеевич Осипов Большая Российская энциклопедия, 2007
"АТД ЧИАССР". 2013-01-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.
"Россия / Rossija". pop-stat.mashke.org (ingilis). January 11, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 1, 2019.
"Том 1. Численность и размещение населения". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. September 11, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 1, 2019.
"ЧИСЛЕННОСТЬ НАСЕЛЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. January 1, 2012. May 13, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 1, 2019.
"ЧИСЛЕННОСТЬ НАСЕЛЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. January 1, 2013. May 13, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 1, 2019.
. 2015-09-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-07.
"Гудермесский филиал Института финансов и права". 2022-05-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.
"В Гудермесе в память об Ахмате Кадырове откроется музей. Мир. Статьи www.newsinfo.ru". 2021-03-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.
Новости^{[ölü keçid]}
В чеченском Гудермесе открылся зимний аквапарк с мужской и женской зоной. Новости^{[ölü keçid]}

[Реестр-1] Указ Президента Чеченской Республики «Об утверждении реестра административно-территориальных единиц Чеченской Республики» от 11 августа 2010 года N 167 2019-02-10 at the Wayback Machine (с изменениями на: 11.03.2016)

[АТУ-2] "Закон «Об административно-территориальном устройстве Чеченской Республики»". 2018-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.

[3] "ФГБУ «Северо-Кавказское управление по гидрометеорологии и мониторингу окружающей среды»". 2019-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.

[4] Рассказ кумыка о кумыках. Шихалиев Девлетмурза Магомедович (1811 / 1880) с. 45

[5] Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь. — М.: АСТ, 2001.

[Это_Кавказ-6] "Город Гудермес". Это Кавказ. 2018-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-19.

[autogenerated1-7] Борхаджиев Х. Воистину Гудермес — город чудес // Гумс: газета. — 2010. — 5 мая.

[8] Юрий Сергеевич Осипов Большая Российская энциклопедия, 2007

[9] "АТД ЧИАССР". 2013-01-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.

[10] "Россия / Rossija". pop-stat.mashke.org (ingilis). January 11, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 1, 2019.

[11] "Том 1. Численность и размещение населения". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. September 11, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 1, 2019.

[12] "ЧИСЛЕННОСТЬ НАСЕЛЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. January 1, 2012. May 13, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 1, 2019.

[13] "ЧИСЛЕННОСТЬ НАСЕЛЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ". www.gks.ru (rus). Федеральная служба государственной статистики. January 1, 2013. May 13, 2019 tarixində . İstifadə tarixi: October 1, 2019.

[14] . 2015-09-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-07.

[15] "Гудермесский филиал Института финансов и права". 2022-05-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.

[16] "В Гудермесе в память об Ахмате Кадырове откроется музей. Мир. Статьи www.newsinfo.ru". 2021-03-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-07.

[17] Новости^{[ölü keçid]}

[18] В чеченском Гудермесе открылся зимний аквапарк с мужской и женской зоной. Новости^{[ölü keçid]}