Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yaponiyada buddizm — Yaponiyada ən geniş yayılmış, əhalinin əksər hissəsinin sitayiş etdiyi din. Yaponiyada buddizmin meydana gəlməsini ənənəvi olaraq 552-ci illə bağlasalar da, müasir tədqiqatçılar daha erkən tarixi – 538 -ci ili göstərməyə üstünlük verirlər. Buddizmin əleyhdarları nüfuzlu Nakatomi və Mononobe nəsilləri ilə tərəfdarları – sonda qalib gələn Soqa nəsli arasında gedən mübarizə şəraitində bərqərar olmuşdur. Buddizminin yayılmasında şahzadə (574–622) böyük rol oynamışdır; o konfusiçi və buddist təlimləri elementləri ilə şinto milli dinini özündə birləşdirən ilk yapon yazılı abidəsi – “17 maddədə nəsihətlər” əsərinin müəllifidir. Üç buddist sutrasının, o cümlədən Lotos sutrasının Yaponiyada ilk şərhinin müəllifliyini də ona aid edirlər. İmperator Şomu (724–749) zamanında buddizm dövlət dini kimi qəbul edildi.
|
Yapon buddist məktəbləri
Buddizm ilkin olaraq sinto dininin stereotipləri çərçivəsində dövləti müdafiə edən və xəstəliklərdən qoruyan xüsusi magiya forması kimi qavranılırdı. Buddist fəlsəfi fikrinin təşəkkülündə başlanğıc mərhələ olan Nara dövründə (710–794) fəaliyyəti monastır divarları daxilində Buddizmin sxolastik öyrənilməsi ilə məhdudlaşan və yalnız aristokratiya arasında az sayda ardıcılları olan altı məktəb var idi. Yaponiyaya keçən ilk buddist məktəbi Sanron-şu (onun Çin proobrazı – Sanlun-zun) oldu. Hoso-şu məktəbi (yap. 法相宗) Çində Syuanszandan dərs almış rahib Dosyo tərəfindən 657 il -də yaradıldı. Yaponiyaya 660-cı ildə rahib Titsu tərəfindən Çindən gətirilmiş Kuşa-şu (çincə – Cuyşelun-dzun) məktəbi hinayana Buddizminə aid idi və əsas diqqətini Vasubandhunun “Abhidharma-koşa” (“Kuşa-ron”) traktatının öyrənilməsinə yönəldirdi. Cocitsu-şu məktəbi (yap. 浄土真宗) 673-cü ildə Sanronun qolu kimi meydana gəldi. Yaponiyaya 674-cü ildə gəlmiş çinli rahib Cancen tərəfindən yaradılan Rissyu-şu məktəbində (yap. 律宗) (çincə –Lyuy-szun) əsas diqqət rahib intizamı məcəlləsi (Vinaya) ehkamlarına praktiki riayət olunmasına yönəldilirdi. Çinli rahib Daosyuan tərəfindən 736-cı ildə gətirilən Keqon-şu (yap. 華厳宗) (çincə– Xuayan-dzun) məktəbinin təlimi “Avatam saka-sutra”ya (“Keqon-qyo”) əsaslanırdı.
Heyan dövründə (794–1192) heç bir hind analoqu olmayan, VIII–XII əsrlərdə yapon fəlsəfi fikrinin inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirən, Yaponiya üçün yeni olan iki mahayanist məktəb – Ten dayşu (yap. 天台宗) (çincə – Tyantay-dzun) və Şinqon-şu (yap. 真言宗) (çincə – Cenyan-dzun) ən çox nüfuz qazanmışdı. Tenday məktəbinin ilk patriarxı Sayço (767–822) Lotos sutrasına əsaslanırdı. Şinqon məktəbi (banisi Ku -kay) Tendayın qolu olan Taymitsu məktəbi ilə birlikdə “gizli” təlim (yaponca – mikkyo) statusuna malik tantrik Buddizmin (vacrayana) dəyişdirilmiş yapon variantı idi. Nara dövrünün məşhur hind və Çin məktəblərinin çoxundan fərqli olaraq, Şinqon və Tenday istisnasız bütün varlıqların mövcud olduqları cisimlərində (yaponca –sokusin) bu dünyada və bu həyatda Budda vəziyyətinə ani yetişməsinin (yaponca – sokusin cobut -şu) mümkünlüyünü təbliğ edirdilər.
Yaponiyada buddizimin çiçəklənmə dövrü
Yapon buddizimin çiçəklənmə dövrü Kamakura mərhələsi (1192–1333) kontinental analoqları ilə əlaqəsi olmayan ən orijinal təlimlərin yaranması ilə əlamətdar idi. Bu mərhələnin buddist məktəbləri “islahatçı” məktəblər adlanır, çünki dini təcrübənin ənənəvi formalarını daha sadə formalar əvəzlədi. XII əsrin sonlarından buddizim kütləvi dinə və yapon cəmiyyətinin ruhi həyatında müəyyənləşdirici amilə çevrildi. Heyan dövrü Buddizminində mütləq varlığın metafizik konstruksiyalarını yaratmaq səyləri, Kamakura dövrü Buddizminində isə nicat problematikası üstünlük təşkil edirdi. Yeni tipli Buddizmin parlaq nümayəndəsi Xok -ke-şunun (“Dharma çiçəyi məktəbi”) yaradıcısı Nitiren olmuşdur. Tenday məktəbinin ehkamlarına dayaqlanan Nitiren, Sayyonun ardınca dini və siyasi həyatın eyniləşdirilməsi əsasında teokratik buddist dövləti modelini qurmuşdu: insan və dövlət qarşılıqlı əlaqədə olan qurtuluş objekti kimi nəzərdən keçirilirdi.
Amidaizm
Kamakura mərhələsində amidaizm məktəbləri geniş yayılmışdı. Onlar “kənar qüvvə”nin (yaponca – tariki), yəni budda Amida qüvvəsinin köməyi ilə nicat haqqın da təlimi ön plana çəkirdilər; bu zaman Amidanın xilasedici qüvvəsinə və mərhəmətinə inamdan (sindzin) savayı başqa şəxsi səylər tələb olunmurdu.
Dzenin (çincə – Çan) yaranması Çində təhsil almış və Yaponiyaya qayıtdıqdan sonra 1191-ci ildə Rinzay (çincə – Lindzi-dzun) məktəbinin əsasını qoymuş Mean Eysayın (1141–1215) fəaliyyəti ilə bağlıdır. Dzenin digər cərəyanı – Soto (çincə– Saodun) məktəbinin patriarxı orta əsrlər Yaponiyasının ən orijinal buddist mütəfəkkiri sayılan Dogen (XIII əsrin 1-ci yarısı) olmuşdur.
Ədəbiyyat
- Buddizm // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 5-ci cild: Brüssel – Çimli-podzol torpaqlar (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2014. səh. 28–29. ISBN .
- Буддизм в Японии / отв. ред. . — М.: Наука, 1993.
- Буддизм в Японии. Очерк ранней истории. — М.: Наука, 1988.
İstinadlar
- Asia Society Buddhism in Japan 2013-01-10 at the Wayback Machine, accessed July 2012
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yaponiyada buddizm Yaponiyada en genis yayilmis ehalinin ekser hissesinin sitayis etdiyi din Yaponiyada buddizmin meydana gelmesini enenevi olaraq 552 ci ille baglasalar da muasir tedqiqatcilar daha erken tarixi 538 ci ili gostermeye ustunluk verirler Buddizmin eleyhdarlari nufuzlu Nakatomi ve Mononobe nesilleri ile terefdarlari sonda qalib gelen Soqa nesli arasinda geden mubarize seraitinde berqerar olmusdur Buddizminin yayilmasinda sahzade 574 622 boyuk rol oynamisdir o konfusici ve buddist telimleri elementleri ile sinto milli dinini ozunde birlesdiren ilk yapon yazili abidesi 17 maddede nesihetler eserinin muellifidir Uc buddist sutrasinin o cumleden Lotos sutrasinin Yaponiyada ilk serhinin muellifliyini de ona aid edirler Imperator Somu 724 749 zamaninda buddizm dovlet dini kimi qebul edildi DinMonoteizm Dualizm Politeizm Deizm Teizm Panteizm PandeizmTotemizm Animizm Fetiszm SamanizmBuddizm BehailikIbrahimi dinlerIudaizm Xristianliq IslamInduizm Caynizm Siqhizm BuddizmDaoizm Konfutsicilik SintoizmDiger dinlerTenqricilik ZerdustilikTanri Ruh Gunah Iman Olumden sonraki heyat MebedDinlerin siyahisig Yapon buddist mektebleriQizil mebed Yaponiya Buddizm ilkin olaraq sinto dininin stereotipleri cercivesinde dovleti mudafie eden ve xesteliklerden qoruyan xususi magiya formasi kimi qavranilirdi Buddist felsefi fikrinin tesekkulunde baslangic merhele olan Nara dovrunde 710 794 fealiyyeti monastir divarlari daxilinde Buddizmin sxolastik oyrenilmesi ile mehdudlasan ve yalniz aristokratiya arasinda az sayda ardicillari olan alti mekteb var idi Yaponiyaya kecen ilk buddist mektebi Sanron su onun Cin proobrazi Sanlun zun oldu Hoso su mektebi yap 法相宗 Cinde Syuanszandan ders almis rahib Dosyo terefinden 657 il de yaradildi Yaponiyaya 660 ci ilde rahib Titsu terefinden Cinden getirilmis Kusa su cince Cuyselun dzun mektebi hinayana Buddizmine aid idi ve esas diqqetini Vasubandhunun Abhidharma kosa Kusa ron traktatinin oyrenilmesine yoneldirdi Cocitsu su mektebi yap 浄土真宗 673 cu ilde Sanronun qolu kimi meydana geldi Yaponiyaya 674 cu ilde gelmis cinli rahib Cancen terefinden yaradilan Rissyu su mektebinde yap 律宗 cince Lyuy szun esas diqqet rahib intizami mecellesi Vinaya ehkamlarina praktiki riayet olunmasina yoneldilirdi Cinli rahib Daosyuan terefinden 736 ci ilde getirilen Keqon su yap 華厳宗 cince Xuayan dzun mektebinin telimi Avatam saka sutra ya Keqon qyo esaslanirdi Keqon su mektebine mexsus mebed Heyan dovrunde 794 1192 hec bir hind analoqu olmayan VIII XII esrlerde yapon felsefi fikrinin inkisaf istiqametini mueyyenlesdiren Yaponiya ucun yeni olan iki mahayanist mekteb Ten daysu yap 天台宗 cince Tyantay dzun ve Sinqon su yap 真言宗 cince Cenyan dzun en cox nufuz qazanmisdi Tenday mektebinin ilk patriarxi Sayco 767 822 Lotos sutrasina esaslanirdi Sinqon mektebi banisi Ku kay Tendayin qolu olan Taymitsu mektebi ile birlikde gizli telim yaponca mikkyo statusuna malik tantrik Buddizmin vacrayana deyisdirilmis yapon varianti idi Nara dovrunun meshur hind ve Cin mekteblerinin coxundan ferqli olaraq Sinqon ve Tenday istisnasiz butun varliqlarin movcud olduqlari cisimlerinde yaponca sokusin bu dunyada ve bu heyatda Budda veziyyetine ani yetismesinin yaponca sokusin cobut su mumkunluyunu teblig edirdiler Yaponiyada buddizimin ciceklenme dovruYapon buddizimin ciceklenme dovru Kamakura merhelesi 1192 1333 kontinental analoqlari ile elaqesi olmayan en orijinal telimlerin yaranmasi ile elametdar idi Bu merhelenin buddist mektebleri islahatci mektebler adlanir cunki dini tecrubenin enenevi formalarini daha sade formalar evezledi XII esrin sonlarindan buddizim kutlevi dine ve yapon cemiyyetinin ruhi heyatinda mueyyenlesdirici amile cevrildi Heyan dovru Buddizmininde mutleq varligin metafizik konstruksiyalarini yaratmaq seyleri Kamakura dovru Buddizmininde ise nicat problematikasi ustunluk teskil edirdi Yeni tipli Buddizmin parlaq numayendesi Xok ke sunun Dharma ciceyi mektebi yaradicisi Nitiren olmusdur Tenday mektebinin ehkamlarina dayaqlanan Nitiren Sayyonun ardinca dini ve siyasi heyatin eynilesdirilmesi esasinda teokratik buddist dovleti modelini qurmusdu insan ve dovlet qarsiliqli elaqede olan qurtulus objekti kimi nezerden kecirilirdi Amidaizm Kamakura merhelesinde amidaizm mektebleri genis yayilmisdi Onlar kenar quvve nin yaponca tariki yeni budda Amida quvvesinin komeyi ile nicat haqqin da telimi on plana cekirdiler bu zaman Amidanin xilasedici quvvesine ve merhemetine inamdan sindzin savayi basqa sexsi seyler teleb olunmurdu Dzen Dzenin cince Can yaranmasi Cinde tehsil almis ve Yaponiyaya qayitdiqdan sonra 1191 ci ilde Rinzay cince Lindzi dzun mektebinin esasini qoymus Mean Eysayin 1141 1215 fealiyyeti ile baglidir Dzenin diger cereyani Soto cince Saodun mektebinin patriarxi orta esrler Yaponiyasinin en orijinal buddist mutefekkiri sayilan Dogen XIII esrin 1 ci yarisi olmusdur EdebiyyatBuddizm Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 5 ci cild Brussel Cimli podzol torpaqlar 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2014 seh 28 29 ISBN 978 9952 441 10 9 Buddizm v Yaponii otv red M Nauka 1993 Buddizm v Yaponii Ocherk rannej istorii M Nauka 1988 IstinadlarAsia Society Buddhism in Japan 2013 01 10 at the Wayback Machine accessed July 2012