Barbados — Mərkəzi Amerikada Karib hövzəsi və ya Vest-Hinddə yerləşən dövlət. Kiçik antil adaları qurupunda eyni adlı ada da yerləşir. Şimaldan cənuba maksimum uzunluğu 34 km, qərbdən şərqə isə 23 km-dir. Sahəsi 432 kvadrat kilometrdir. Əhalisi 287 min nəfərdir. Paytaxtı və mühüm portu Brictaun şəhəridir. Dövlət dili ingilis dilidir, pul vahidi isə Barbados dollarıdır.
Barbados | |||||
---|---|---|---|---|---|
Barbados | |||||
| |||||
Pride and Industry | |||||
Himn: | |||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt | Brictaun | ||||
İdarəetmə forması | Prezident respublikası | ||||
Prezident | Sandra Meyson | ||||
Baş Nazir | Mia Mottli | ||||
Sahəsi | Dünyada 183-cü | ||||
• Ümumi | 439 km² | ||||
• Su sahəsi (%) | çox az | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 288 min nəfər (181-ci) | ||||
• Siyahıyaalma (2.V.2019) | 287 025 nəf. | ||||
• Sıxlıq | 660 nəf./km² | ||||
ÜDM (AQP) | |||||
• Ümumi | 7 169 million dollar (160-cı) | ||||
• Adambaşına | 25 800 dollar () | ||||
Valyuta | Barbados dolları | ||||
İnternet domeni | .bb | ||||
BB | |||||
BOK kodu | BAR | ||||
Telefon kodu | +1246 | ||||
Saat qurşaqları | |||||
Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Etimologiyası
Ölkəyə bu adı məşhur ispan tədqiqatçısı Pedro Kampos vermişdir. Tədqiqatçı bu torpağa ayaq basarkən burada olan çoxlu əncir ağacları onun diqqətini çəkmiş və o, ağacları formaca "saqqallı adamlar"a bənzətmişdir. Bu torpağı o "los – barbados" adlandırmışdır, bu da ispan dilindən tərcümədə "saqqallılar" deməkdir.
Tarixi
Avropalılar Barbodos adasına gələnə qədər, adada hind tayfalarından olan aravaklar və kariblər yaşayırdı. 1518-ci ildə adada olmuş ispanlar adanı Barbados adlandırmışdılar. Barabdos ispan dilində saqqal mənasını verir. 1605-ci ildə adaya gələn ingilislər 1625-ci ilə qədər adada öz kaloniyalarını yaratmışdılar. 1628-ci ildə isə Barbadosun müasir paytaxtı olan Brictaun şəhərinin əsası qoyulmuşdur. Şəkər qamışı plantasiyalarının salınması sürətlə artırdı. Kənd təsərüffatı işlərində çalışmaq üçün afrikadan xeyli sayda qul adaya gətirilmişdir.
Tarixən Barbadosda müstəmləkə əlehinə üsyanlar olmuşdur. Lakin bu üsyanlar kor təbii təşkil edildiyindən heç biri uğur əldə edə bilməmişdir. 1838-ci ildə Barbadosda quldarlıq ləğv edildi. XX əsrin 30-cu illərində Barbadosda milli azadlıq hərəkatı güclənmişdir. İkinci dünya müharibəsindən sonra Barbodos adasına siyasi müstəqilik verilməsi məsələsi müzakirə edilirdi. Barbadosda müstəqillik uğurunda mübarizə aparan bir neçə təşkilat yaranmışdır. Böyük Britaniya adaya müstəqillik verilməsində maraqlı deyildi. Əvəzində Barbados Ali Müxtariyyəti adlı Böyük Britaniya tabeliyində olan qurumun yaradılmasını təklif edirdi. Bu məqsədlə 1958-ci ildə Barbados Vest Hind Federasiyasına daxil edildi. 1961-ci ildə Barbados özünü idarə hüququ alır, 1966-cı ilin noyabrın 30-u tarixində Barbadosun rəsmən müstəqil olduğu elan edildi. Bir aydan sonra Barbados müstəqil ölkə kimi BMT-yə qəbul edildi. 1967-ci ildən Amerika dövlətləri Təşkilatının (ADT), 1970-ci ildən Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF), 1973-cü ildən Karib birliyi və Karib ümumi bazarın (KARİKOM), 1995-ci ildən isə Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) və Karib Ölkələri Assosiasiyasının üzvüdür.
Tarixi oçerk
Barbadosun hindi aravaklar tərəfindən məskunlaşması eramızın 1-ci minilliyinin əvvəllərinə aid olunur. Sonralar aravakları XVI əsrin əvvəllərində adanın avropalılar tərəfindən kəşfinədək nəsil-tayfa münasibətlərini saxlayan kariblilər sıxışdırmışlar. Barbados torpağına avropalılardan ilk gələn portuqallar (1563) adadan Braziliya sahillərinə üzən gəmilərin tranzit dayanacağı kimi istifadə etməyə çalışırdılar. Adanı iqtisadi cəhətdən 1627 ildə ingilislər mənimsəməyə başladılar. 1639 ildə kolonistlər Barbadosda Qanunverici assambleya təşkil etdilər. 1652 ildə Oliver Kromvel Barbados konstitusiyasının əsasını qoyan Kapitulyasiya maddələrini imzalamağa razılaşdı. Barbadosda tütün yetişdirməyə başlamış ingilislər böyük gəlir əldə edə bilmədikləri üçün XVII əsrin ortalarından onu şəkər qamışı ilə əvəzlədilər. Beləliklə, ada şəkər və rom (ilk dəfə bu içkinin adı 1650 ildə Barbarosdan göndərilən bir məktubda qeyd olunmuşdur) istehsal edən əsas mərkəzlərdən birinə çevrilmişdir. Barbadosdakı plantasiyalarda, əsasən, Afrikadan gətirilən qullar işləyirdi. Nəticədə Barbadosda zənci əhali üstünlük təşkil etməyə başladı. 1816-cı ildə adada baş verən qulların üsyanı (Bussanın üsyanı) hökumət tərəfindən qəddarcasına yatırıldı. 1834-cü ildə quldarlığın ləğvi (4 illik keçid dövrü ilə) plantatorların torpaqların da cüzi əməkhaqqı müqabilində çalışan işçilərin vəziyyətini bir o qədər yaxşılaşdırmadı.
1846-cı ildə Britaniya hökuməti tərəfindən qəndə tətbiq olunan himayəçi rüsumların ləğvi nəticəsində yaranan maliyyə-iqtisadi böhran plantatorların da vəziyyətini çətinləşdirmişdi; onların müflisləşməsi işsizliyin artması və əhalinin yoxsullaşması ilə müşayiət olunurdu. Sosial gərginliyin artması 1876-cı il üsyanına gətirib çıxardı, üsyançıların əsas məqsədlərindən biri Barbadosun qonşu adalarla müstəqil federasiyasının yaradılması idi. 1930-cu illərdən Barbadosun milli istiqlaliyyəti uğrundakı mübarizədə fəhlə və həmkarlar ittifaqları hərəkatı mühüm rol oynayırdı. 1940-cı illərin əvvəllərində fəhlə liderlərindən biri V. Krouford ümumi seçki hüququ və milli azadlıq şüarlarını təbliğ edən Vest-Hind Milli Konqresi siyasi təşkilatını yaratdı. 1938-ci ildə yaradılan Barbados leyborist partiyası (BLP) milli hərəkata başçılıq edirdi, onun rəhbəri Q. H. Adams isə tezliklə adada ən nüfuzlu siyasətçilərdən birinə çevrildi. Leyboristlər və onların müttəfiqləri 1948-ci ildə daxili özünüidarəetmə elementlərinin, 1950-ci ildə isə ümumi seçki hüququnun tətbiqinə nail oldular. 1954-cü ildə B. Britaniya adada nazirlər kabinetinin yaradılmasına razılıq verdi və Barbadosun ilk baş naziri Q. H. Adams oldu. Onun fəaliyyəti Barbadosun siyasi modernləşdirilməsinə şərait yaratdı, lakin sosial-iqtisadi sahə ləng inkişaf edirdi. 1955 ildə BLP parçalandı və E. U. Barrounun rəhbərlik etdiyi siyasətçilər qrupu ondan ayrılaraq yeni partiyanı – Demokratik leyborist partiyasını (DLP) formalaşdırdı.
Barbados 1958-ci ildə B. Britaniya tərəfindən yaradılan və Karib dənizindəki Britaniya mülklərini birləşdirən Vest-Hind federasiyasının tərkibinə daxil oldu. 1966-cı il noyabrın 30-da ölkənin müstəqilliyi elan olundu. Adada ingilis tipli ikipartiyalı sistem formalaşdı: 1961–76-cı illərdə ölkəyə E. U. Barrou (DLP), 1976–85-ci illərdə C. Adams (BLP) rəhbərlik etmiş, 1986–94 illərdə DLP hakimiyyətdə olmuş (1986–87 illərdə baş nazir Barrou, onun ölümündən 1994-cü ilədək L. Erskin Sandiford), 1994 ildə Ouen Artur (BLP) baş nazir seçilmişdi. 14 il ölkəni idarə edən BLP-ni 2008-ci ildə keçirilən seçkilərdə qalib gələn DLP əvəz etdi. Ölkənin baş naziri D. Tompson oldu. 2010-cu ildə onun ölümündən sonra müavini F. C. Stüart Barbadosun baş naziri vəzifəsini tutdu. 1968-ci ildə Barbados Azad Ticarətin Karib Assosiasiyasının (KARİFTA) yaradılmasında iştirak etdi. 1973-cü ildə bu təşkilatın əsasında iştirakçı dövlətlər arasında gömrük maneəsini aradan qaldıran və digər ölkələrdən gətirilən mallara vahid rüsumlar tətbiq edən Karib birliyi və Karib ümumi bazarı (KARİKOM) yarandı. 1995-ci ildə Barbados azad ticarətin iri regional zonasının yaradılması məqsədi daşıyan Karib Ölkələri Assosiasiyasına qoşuldu.
Dövlət quruluşu
Bu məqalədəki və ya bölmədəki məlumatlar köhnədir. |
Barbados Birliyə daxil olan unitar dövlətdir. 1966-cı ilin noyabrın 22-də Konstitusiyası qəbul olunmuşdur. Parlament respublikasıdır; formal olaraq konstitusiyalı monarxiya saxlanılır. Barbadosun dövlət başçısı Böyük Britaniyanın kralıdır, lakin onu general-qubernator təmsil edir. Qanunverici hakimiyyət Məclis palatasından (28 deputat ümumi birbaşa səs vermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir) və Senatdan (21 üzv general-qubernator tərəfindən təyin edilir) ibarət ikipalatalı parlamentə məxsusdur. 12 senator baş nazirin tövsiyəsi, 2 senator müxalifət liderinin məsləhəti, digərləri isə general-qubernatorun öz seçimi ilə təyin olunur. İcraedici hakimiyyəti baş nazir (adətən, Məclis palatasında çoxluq əldə etmiş partiyanın lideri) başda olmaqla hökumət həyata keçirir; baş naziri general-qubernator təyin edir. Baş nazirin formalaşdırdığı hökuməti general-qubernator təsdiqləyir. Barbadosda ikipartiyalı sistem formalaşmışdır: Barbados leyborist partiyası və Demokratik leyborist partiyası.
İnzibati bölgüsü
Demoqrafiya
Regionda sayına görə 10-cu ada dövləti olan Barbadosun 281,968 nəfər əhalisi var. Əhalisinin 87–92%-ini Vest-Hind zənciləri, 3–6%-ini mulatlar (becen adlanan kreol dilində danışırlar), 4%-dən çoxunu B. Britaniyadan gələnlər, 1%-dən çoxunu ABŞ amerikalıları təşkil edir; həmçinin burada hindlilər, pakistanlılar, çinlilər, yəhudilər də var. Doğum səviyyəsi (1000 nəfərə 12,2 nəfər; 2000–05) ölüm səviyyəsini (7,8 nəfər) üstələyir; uşaq ölümü 1000 nəfər diri doğulana 10,9 nəfərdir. Orta ömür səviyyəsi 77,2 ildir (kişilərdə 74,5, qadınlarda 79,5). Adanın qərbindəki külək tutmayan hissə daha sıx məskunlaşmışdır. Şəhər əhalisi 52,9%-dir (2005). Dindarları, əsasən, xristiandır. Ölkədə həmçinin müsəlman, hinduist, buddist və bəhai icmaları da mövcuddur.
Coğrafiyası
Barbados Mərcan mənşəli adadır, bəzi yerlərdə mərcan rifləri ilə əhatə olunmuşdur. Səthi terraslarla sahildən mərkəzə doğru maili surətdə 340 metrədək (Hillabi d. – B.un ən yüksək nöqtəsi) qalxır. Çökmə süxurlardan, əsasən, əhəngdaşılardan ibarətdir. Təqribən bütün sahil boyu enli qumlu plyaj zolağı uzanır, şimal-şərqi sahili okeana doğru sıldırım şəkildə enir. Karst (mağaralar, yeraltı çaylar və göllər) inkişaf etmişdir. İqlimi tropik passatdır. Orta tempratur ən isti ayda (sentyabr) 27 °C, ən soyuq ayda (fevral) 25 °C olur. İllik yağıntı 1400 mm-ədək, iyundan noyabra kimi yağış mövsümüdür. Burada ez-tez fırtınalar olur. Bir neçə qısa çayı var. Barbadosun cənubunda bataqlıqlara rast gəlinir. Qəhvəyi-qırmızı lateritləşmiş torpaqlar yayılmışdır. Mədəni landşaftlar üstünlük təşkil edir. Sahillərində kiçik sahələrdə tropik bitkilər qalmışdır. Qırmızı ağaca, kokos və kral palmasına rast gəlinir. Heyvanlardan manqust (introduksiya edilmişdir), tısbağa, gəmiricilər; quşlardan kolibri, göyərçin, freqat, qutan məskunlaşmışdır; sahil sularında makrel, skumbriya, uçan balıq (adanın simvolu), xərçəngkimilər yaşayır. Burada milli park statusu almış Barbados dəniz rezervatı (mərcan rifləri ekosisteminin mühafizəsi) vardır.
Təsərrüfatı
2004-cü ildən Barbadosun ümumi daxili məhsulu 4,57 milyard ABŞ dolları təşkil edir. 2001-ci ildən ÜDM-in 88,7%-i xidmət sferasında, 7,1%-i sənayedə, 4,2%-i kənd təsərrüfatında yaradılır. 2001-ci ildən iqtisadi fəal əhali 128,5 min nəfərdir, onların təqribən 75%-i xidmət sferasında, 15%-i sənayedə, 10%-i kənd təsərrüfatındadır (20 əsrin sonu). 2003-cü ildən işsizlik səviyyəsi 10,7%-dir. İqtisadiyyatın əsasını xarici turizm(2002 ildə Barbadosa təqribən 0,5 mln. nəfər gəlmişdir, 2001 ildə gəlir 687 mln. dollar təşkil etmişdir) təşkil edir. Kurortların çoxu qərb və cənub sahilində yerləşir. Turizmin əsas növləri: dəniz, su idmanı (dayvinq, su xizəyi və s.), toy turizmi (toy mərasimlərinin, bal ayının ənənəvi keçirilməsi), speleoturizm, etnoqrafik turizm. Ofşor biznesi (cəmi 7,5 mindən artıq ofşor şirkəti qeydiyyatdan keçirilmişdir, onlardan təqribən 450-si sığorta şirkətidir) inkişaf edir. Barbados (Yamayka ilə yanaşı) Qərb yarımkürəsində informasiyanın emalı xidmətlərinin (müxtəlif növ uçotun, o cümlədən mühasibat və maliyyə uçotunun aparılması, verilənlərin və mətnin kompüter formalarına daxil edilməsi, sığorta sənədlərinin işlənməsi, verilən lərin arxivləşdirilməsi, verilənlər bazasının yaradılması və s., əsasən, ABŞ şirkətləri üçün; XXI əsrin əvvəlində proqram təminatının işlənib hazırlanması daha böyük əhəmiyyət kəsb edir) ən mühüm mərkəzlərindəndir. Vergi güzəştləri və xarici gəmilərin qeydiyyatı üzrə xidmətlərin mövcud olması nəticəsində Barbadosun ticarət donanmasına 50-dən artıq gəmi aid edilmişdir. Onlardan 17-si Norveç, 12-si Kanada, 11-i yunan gəmi sahiblərinə məxsusdur. Barbadosda təbii qazın hasilatı (29,2 milyon m³) azdır. 2002-ci ildən 860 mln. kVt·saat elektrik enerjisi istehsal edilir. Elektron (idxal edilmiş detallardan hissə və komponentlərin yığılması), şəkər (2003 ildə 36,3 min ton şəkər istehsal olunmuşdur), əczaçılıq, toxuculuq və tikiş, sement sənayesi müəssisələri, rom, meyvə konservləri, oyuncaq istehsalı üzrə müəssisələr işləyir.
Ərzağın çox hissəsi idxal edilir. Kənd təsərrüfatı üçün yararlı torpaq sahəsi 19 min hektardır, onun 84%-indən çoxu becərilir; əkinlərin çox hissəsi ölkənin cənub-qərbindədir. Əsas kənd təsərrüfatı bitkisi şəkər çuğundurudur (2003 ildə 365 min ton yığılmışdır; istehsal həcmi 20 əsrin sonundan azalır; plantasiyalar qolf meydançalarına çevrilir); həmçinin kokos palması, yams, batat, tərəvəz, tropik və sitrus meyvələri, pambıq becərilir. Qoyun (2003 ildə 27 min baş), donuz (16,5 min baş), qaramal (3,8 min baş) yetişdirilir. Sahilboyu sularda balıqçılıq (balıq ovu 2002 ildə 2,7 min t təşkil etmişdir; balıq emalı zavodları Brictaun və Oystinsdə yerləşir) inkişaf etmişdir. Barbadosda avtomobil yollarının uzunluğu 1,6 min km (demək olar ki, hamısı bərkörtüklüdür) təşkil edir, 2002-ci ildən avtoparkında 80 mindən çox avtomobil vardır. Əsas dəniz portu Brictaundur. Venesuela, həmçinin SentLyusiya, SentVinsent, Trinidad adaları ilə müntəzəm dəniz əlaqəsi var. Beynəlxalq Qrantli-Adams aeroportu (Barbadosun cənub şərq sahilində, Brictaunun 16 km-liyindədir). Barbados üçün xarici ticarət balansının (2002 ildə ixracın dəyəri 206 mln. dollar, idxalın dəyəri 1039 mln. dollar təşkil etmişdir) xroniki kəsiri xarakterikdir. Elektrik aparaturası və elektron hissələr (idxal edilmiş detallardan), şəkər, rom, kimyəvi preparatlar və dərmanlar, paltar ixrac edilir, istehlak malları, ərzaq, neft, avadanlıq, nəqliyyat vasitələri, tikinti materialları, elektron komponentlər idxal olunur. Əsas xarici ticarət partnyorları: ABŞ, Trinidad və Tobaqo, B. Britaniya, Yamayka, Yaponiyadır.
İqtisadiyyat
Becərilən torpağların 50%-ə qədəri şəkər qamışı əkinlərinə ayrılmışdır. Digər bitkilər — pambıq, maniok və meyvə-tərəvəz də becərilir. Turizm sferasında əmək qabiliyyətli əhalinin 1/3-i çalışır. Adada tapılan neft ölkənin energetika tələbatının 1/2-i təmin edir. 2010-cu ildə Barbadosda 1 037 million kWt-saat elektrik enerjisi istehsal edildi.
İdman
Barbadosun Olimpiya Assosiasiyası Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi tərəfindən 1955-ci ildə tanınmışdır. Barbados idmançıları Olimpiya Oyunlarında 1968-ci ildən iştirak edirlər. Velosiped idmanı, yüngül və ağır atletika, üzgüçülük, atıcılıq ən geniş yayılmış idman növləridir. 2000-ci ildə Sidneydə keçirilən 27-ci Olimpiya Oyunlarında sprinter O. Tompson öz ölkəsi üçün ilk Olimpiya mükafatını qazanmışdır (100 m məsafəyə qaçışda bürünc medal).
Səhiyyə
2000-ci ildən Barbadosda əhalinin hər 10 min nəfərinə 13,7 həkim düşür. 2001-ci ildən səhiyyəyə qoyulan xərc ÜDM-in 6,5%-ini (büdcədən maliyyələşdirmə 66,3%, özəl sektordan 33,7%) təşkil etmişdir. Dövlət sektoru, əsasən, ilk və xəstəxana tibbi yardımını, özəl sektor isə ümumi tibbi praktikanı əhatə edir. Yaşlı əhali arasında ölümün əsas səbəbləri ürək-damar xəstəlikləri, xərçəng, infeksiyalar və travmalardır. 2002-ci ildən vərəmlə 3, QİÇS-infeksiyası ilə 76 xəstələnmə hadisəsi olmuşdur.
Elm və mədəniyyət müəssisələri
Brictaunda Vest-Hind Universitetinin fakültəsi (əsası 1963 ildə qoyulmuşdur; nəzdində kitabxana var), 1847-ci ildən kütləvi kitabxana, 1835-ci ildən Ceyms-haus tarix muzeyi, 1996-cı ildən Barbados incəsənət qalereyası, 1963-cü ildən rəsədxana fəaliyyət göstərir. 1933-cü ildənSent-Maykl prixodunda Barbados muzeyi və Tarix cəmiyyəti, Sanberidə (Sent-Filip prixodu) Plantator evi (muzey; 1660), 1981-ci ildən Sent-Ceyms prixodunda Folkston dəniz muzeyi, F. Hatsonun şəkər muzeyi var.
Mədəniyyət
Günümüzdə bu ölkənin adı çəkiləndə mütləq "Grammy" mükafatını qazanmış Rihanna yada düşür.
İncəsənət
Barbadosda qədim hindi incəsənətinin izləri saxlanılmışdır. Sent-Corc r-nunda şəkər sahibkarı T. Ş. Draksın evi (Draks-holl, 17 əsrin son rübü), Sent-Piter prixodunda Müqəddəs Nikolay abbatlığı (1660; hər ikisi B.-un ən qədim tikililəridir), zəngin daxili bəzəyi olan Sem-Lord qəsri (1831, memar S. Holl Lord), Brictaunda erkən ingilis palladioançılıq üslubunda tikilmiş Hökumət evi, Arsenal və Silah palatası, 1751-ci ildə əsası qoyulan, C. Vaşınqtonun evi adlandırılan tikili, 1780-ci illərdən sonra tikilən Sent-Maykl kilsəsi, XIX əsr tikilən Parlament binası Barbadosun memarlıq abidələrindəndir. XIX əsrin əvvəllərində Barbadosda İncəsənət cəmiyyəti yaradılmışdır. Turizmin inkişafı ilə əlaqədar 1950-ci illərdən başlayaraq çox sayda mehmanxana inşa edilmişdir. 50–60-cı illərdən Çoki-Maunt və Terners-Holl ənənəvi keramika istehsalı mərkəzi olmuşdur. 1960-cı illərdən bu sahədə K. Rassel, U. Hardinq, B. Qreys, Ras Akim Ramsi çalışmışlar. Batik ənənəvi sənət növlə rindəndir; parça rəsmlərində amerikan-hindi incəsənətinin motivlərindən istifadə olunur. Yerli mebel sənayesi inkişaf etmişdir. Yerli ustaların (boyakar A. Peyn) "sadəlövh sənət"i yayılmışdır. Barbadosda hər il "Holders-sizon" musiqi-teatr festivalı və caz festivalı keçirilir. (hər ikisi 199-cu ildən).
Dil
Ölkənin rəsmi dili ingilis dilidir və bu dil adanın müxtəlif dövlət idarələrində, ictimai yerlərində istifadə edilir. İstifadə britaniya ingilis lahçəsi kimi deyil.
Ədəbiyyat
Barbados ədəbiyyatının təşəkkülü milli azadlıq hərəkatının təsiri ilə 20 əsrin 40–50-ci illərində başlamışdır; ingilis dilində inkişaf edir. İrqi ayrı-seçkilik, zəncilərin öz hüquqları uğrunda mübarizəsi, patriarxal kəndli həyatının ideallaşdırılması Barbados ədəbiyyatının əsas mövzusu idi. Nəşr imkanlarının olmaması və digər çətinliklər nəticəsində bir çox yazıçı ölkəni tərk etmişdi; odur ki, mühacirət mövzusu da bədii yaradıcılıqda geniş yer tuturdu. Mühacirlərdən C. Lemminq ("Mühacirlər", 1954; "Mənim soyköküm", 1971 və s.) və O. Klarkın ["Görüş yeri" (1967), "Uğura həmlə" (1973), "Daha gur işıq" (1975) trilogiyası] romanları şöhrət qazanmışdır. Poeziyada Vest-Hind motivləri mühüm yer tutur. E. K. Breytueyt, P. Blekmen, H. A. Voan, C. Dreyton, F. E. Kollimor və b. şairlər Barbados ədəbiyyatının tanınmış nümayəndələridir.
Din
Əksər Afrika və Avropa mənşəli barbadoslular xristian (95%) dininə sitayiş edir və onlardan çoxu katolik məzhəbinə qullluq edirlər.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Barbados-Tourism
- https://travel.usnews.com/Barbados/
İstinadlar
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası II hissə 26-cı səhifə.
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 3-cü cild: Babilistan – Bəzirxana (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2011. səh. 195–199. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Barbados Merkezi Amerikada Karib hovzesi ve ya Vest Hindde yerlesen dovlet Kicik antil adalari qurupunda eyni adli ada da yerlesir Simaldan cenuba maksimum uzunlugu 34 km qerbden serqe ise 23 km dir Sahesi 432 kvadrat kilometrdir Ehalisi 287 min neferdir Paytaxti ve muhum portu Brictaun seheridir Dovlet dili ingilis dilidir pul vahidi ise Barbados dollaridir BarbadosBarbadosBayraq Gerb d Pride and IndustryHimn Resmi dilleri ingilis diliPaytaxt BrictaunIdareetme formasi Prezident respublikasiPrezident Sandra MeysonBas Nazir Mia MottliSahesi Dunyada 183 cu Umumi 439 km Su sahesi cox azEhalisi Ehali 288 min nefer 181 ci Siyahiyaalma 2 V 2019 287 025 nef Sixliq 660 nef km UDM AQP Umumi 7 169 million dollar 160 ci Adambasina 25 800 dollar Valyuta Barbados dollariInternet domeni bbBBBOK kodu BARTelefon kodu 1246Saat qursaqlari UTC 04 00Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllarEtimologiyasiOlkeye bu adi meshur ispan tedqiqatcisi Pedro Kampos vermisdir Tedqiqatci bu torpaga ayaq basarken burada olan coxlu encir agaclari onun diqqetini cekmis ve o agaclari formaca saqqalli adamlar a benzetmisdir Bu torpagi o los barbados adlandirmisdir bu da ispan dilinden tercumede saqqallilar demekdir TarixiAvropalilar Barbodos adasina gelene qeder adada hind tayfalarindan olan aravaklar ve karibler yasayirdi 1518 ci ilde adada olmus ispanlar adani Barbados adlandirmisdilar Barabdos ispan dilinde saqqal menasini verir 1605 ci ilde adaya gelen ingilisler 1625 ci ile qeder adada oz kaloniyalarini yaratmisdilar 1628 ci ilde ise Barbadosun muasir paytaxti olan Brictaun seherinin esasi qoyulmusdur Seker qamisi plantasiyalarinin salinmasi suretle artirdi Kend teseruffati islerinde calismaq ucun afrikadan xeyli sayda qul adaya getirilmisdir Tarixen Barbadosda mustemleke elehine usyanlar olmusdur Lakin bu usyanlar kor tebii teskil edildiyinden hec biri ugur elde ede bilmemisdir 1838 ci ilde Barbadosda quldarliq legv edildi XX esrin 30 cu illerinde Barbadosda milli azadliq herekati guclenmisdir Ikinci dunya muharibesinden sonra Barbodos adasina siyasi musteqilik verilmesi meselesi muzakire edilirdi Barbadosda musteqillik ugurunda mubarize aparan bir nece teskilat yaranmisdir Boyuk Britaniya adaya musteqillik verilmesinde maraqli deyildi Evezinde Barbados Ali Muxtariyyeti adli Boyuk Britaniya tabeliyinde olan qurumun yaradilmasini teklif edirdi Bu meqsedle 1958 ci ilde Barbados Vest Hind Federasiyasina daxil edildi 1961 ci ilde Barbados ozunu idare huququ alir 1966 ci ilin noyabrin 30 u tarixinde Barbadosun resmen musteqil oldugu elan edildi Bir aydan sonra Barbados musteqil olke kimi BMT ye qebul edildi 1967 ci ilden Amerika dovletleri Teskilatinin ADT 1970 ci ilden Beynelxalq Valyuta Fondunun BVF 1973 cu ilden Karib birliyi ve Karib umumi bazarin KARIKOM 1995 ci ilden ise Umumdunya Ticaret Teskilati UTT ve Karib Olkeleri Assosiasiyasinin uzvudur Tarixi ocerk Barbadosun hindi aravaklar terefinden meskunlasmasi eramizin 1 ci minilliyinin evvellerine aid olunur Sonralar aravaklari XVI esrin evvellerinde adanin avropalilar terefinden kesfinedek nesil tayfa munasibetlerini saxlayan karibliler sixisdirmislar Barbados torpagina avropalilardan ilk gelen portuqallar 1563 adadan Braziliya sahillerine uzen gemilerin tranzit dayanacagi kimi istifade etmeye calisirdilar Adani iqtisadi cehetden 1627 ilde ingilisler menimsemeye basladilar 1639 ilde kolonistler Barbadosda Qanunverici assambleya teskil etdiler 1652 ilde Oliver Kromvel Barbados konstitusiyasinin esasini qoyan Kapitulyasiya maddelerini imzalamaga razilasdi Barbadosda tutun yetisdirmeye baslamis ingilisler boyuk gelir elde ede bilmedikleri ucun XVII esrin ortalarindan onu seker qamisi ile evezlediler Belelikle ada seker ve rom ilk defe bu ickinin adi 1650 ilde Barbarosdan gonderilen bir mektubda qeyd olunmusdur istehsal eden esas merkezlerden birine cevrilmisdir Barbadosdaki plantasiyalarda esasen Afrikadan getirilen qullar isleyirdi Neticede Barbadosda zenci ehali ustunluk teskil etmeye basladi 1816 ci ilde adada bas veren qullarin usyani Bussanin usyani hokumet terefinden qeddarcasina yatirildi 1834 cu ilde quldarligin legvi 4 illik kecid dovru ile plantatorlarin torpaqlarin da cuzi emekhaqqi muqabilinde calisan iscilerin veziyyetini bir o qeder yaxsilasdirmadi 1846 ci ilde Britaniya hokumeti terefinden qende tetbiq olunan himayeci rusumlarin legvi neticesinde yaranan maliyye iqtisadi bohran plantatorlarin da veziyyetini cetinlesdirmisdi onlarin muflislesmesi issizliyin artmasi ve ehalinin yoxsullasmasi ile musayiet olunurdu Sosial gerginliyin artmasi 1876 ci il usyanina getirib cixardi usyancilarin esas meqsedlerinden biri Barbadosun qonsu adalarla musteqil federasiyasinin yaradilmasi idi 1930 cu illerden Barbadosun milli istiqlaliyyeti ugrundaki mubarizede fehle ve hemkarlar ittifaqlari herekati muhum rol oynayirdi 1940 ci illerin evvellerinde fehle liderlerinden biri V Krouford umumi secki huququ ve milli azadliq suarlarini teblig eden Vest Hind Milli Konqresi siyasi teskilatini yaratdi 1938 ci ilde yaradilan Barbados leyborist partiyasi BLP milli herekata basciliq edirdi onun rehberi Q H Adams ise tezlikle adada en nufuzlu siyasetcilerden birine cevrildi Leyboristler ve onlarin muttefiqleri 1948 ci ilde daxili ozunuidareetme elementlerinin 1950 ci ilde ise umumi secki huququnun tetbiqine nail oldular 1954 cu ilde B Britaniya adada nazirler kabinetinin yaradilmasina raziliq verdi ve Barbadosun ilk bas naziri Q H Adams oldu Onun fealiyyeti Barbadosun siyasi modernlesdirilmesine serait yaratdi lakin sosial iqtisadi sahe leng inkisaf edirdi 1955 ilde BLP parcalandi ve E U Barrounun rehberlik etdiyi siyasetciler qrupu ondan ayrilaraq yeni partiyani Demokratik leyborist partiyasini DLP formalasdirdi Barbados 1958 ci ilde B Britaniya terefinden yaradilan ve Karib denizindeki Britaniya mulklerini birlesdiren Vest Hind federasiyasinin terkibine daxil oldu 1966 ci il noyabrin 30 da olkenin musteqilliyi elan olundu Adada ingilis tipli ikipartiyali sistem formalasdi 1961 76 ci illerde olkeye E U Barrou DLP 1976 85 ci illerde C Adams BLP rehberlik etmis 1986 94 illerde DLP hakimiyyetde olmus 1986 87 illerde bas nazir Barrou onun olumunden 1994 cu iledek L Erskin Sandiford 1994 ilde Ouen Artur BLP bas nazir secilmisdi 14 il olkeni idare eden BLP ni 2008 ci ilde kecirilen seckilerde qalib gelen DLP evez etdi Olkenin bas naziri D Tompson oldu 2010 cu ilde onun olumunden sonra muavini F C Stuart Barbadosun bas naziri vezifesini tutdu 1968 ci ilde Barbados Azad Ticaretin Karib Assosiasiyasinin KARIFTA yaradilmasinda istirak etdi 1973 cu ilde bu teskilatin esasinda istirakci dovletler arasinda gomruk maneesini aradan qaldiran ve diger olkelerden getirilen mallara vahid rusumlar tetbiq eden Karib birliyi ve Karib umumi bazari KARIKOM yarandi 1995 ci ilde Barbados azad ticaretin iri regional zonasinin yaradilmasi meqsedi dasiyan Karib Olkeleri Assosiasiyasina qosuldu Dovlet qurulusuBu meqaledeki ve ya bolmedeki melumatlar kohnedir Sehifeye yenilenmis melumatlar elave etmekle Vikipediyani zenginlesdirmeye komek ede bilersiniz Barbados Birliye daxil olan unitar dovletdir 1966 ci ilin noyabrin 22 de Konstitusiyasi qebul olunmusdur Parlament respublikasidir formal olaraq konstitusiyali monarxiya saxlanilir Barbadosun dovlet bascisi Boyuk Britaniyanin kralidir lakin onu general qubernator temsil edir Qanunverici hakimiyyet Meclis palatasindan 28 deputat umumi birbasa ses verme yolu ile 5 il muddetine secilir ve Senatdan 21 uzv general qubernator terefinden teyin edilir ibaret ikipalatali parlamente mexsusdur 12 senator bas nazirin tovsiyesi 2 senator muxalifet liderinin mesleheti digerleri ise general qubernatorun oz secimi ile teyin olunur Icraedici hakimiyyeti bas nazir adeten Meclis palatasinda coxluq elde etmis partiyanin lideri basda olmaqla hokumet heyata kecirir bas naziri general qubernator teyin edir Bas nazirin formalasdirdigi hokumeti general qubernator tesdiqleyir Barbadosda ikipartiyali sistem formalasmisdir Barbados leyborist partiyasi ve Demokratik leyborist partiyasi Inzibati bolgusuEsas meqale Barbadosun inzibati bolgusuDemoqrafiyaRegionda sayina gore 10 cu ada dovleti olan Barbadosun 281 968 nefer ehalisi var Ehalisinin 87 92 ini Vest Hind zencileri 3 6 ini mulatlar becen adlanan kreol dilinde danisirlar 4 den coxunu B Britaniyadan gelenler 1 den coxunu ABS amerikalilari teskil edir hemcinin burada hindliler pakistanlilar cinliler yehudiler de var Dogum seviyyesi 1000 nefere 12 2 nefer 2000 05 olum seviyyesini 7 8 nefer usteleyir usaq olumu 1000 nefer diri dogulana 10 9 neferdir Orta omur seviyyesi 77 2 ildir kisilerde 74 5 qadinlarda 79 5 Adanin qerbindeki kulek tutmayan hisse daha six meskunlasmisdir Seher ehalisi 52 9 dir 2005 Dindarlari esasen xristiandir Olkede hemcinin muselman hinduist buddist ve behai icmalari da movcuddur CografiyasiBarbados Mercan menseli adadir bezi yerlerde mercan rifleri ile ehate olunmusdur Sethi terraslarla sahilden merkeze dogru maili suretde 340 metredek Hillabi d B un en yuksek noqtesi qalxir Cokme suxurlardan esasen ehengdasilardan ibaretdir Teqriben butun sahil boyu enli qumlu plyaj zolagi uzanir simal serqi sahili okeana dogru sildirim sekilde enir Karst magaralar yeralti caylar ve goller inkisaf etmisdir Iqlimi tropik passatdir Orta tempratur en isti ayda sentyabr 27 C en soyuq ayda fevral 25 C olur Illik yaginti 1400 mm edek iyundan noyabra kimi yagis movsumudur Burada ez tez firtinalar olur Bir nece qisa cayi var Barbadosun cenubunda bataqliqlara rast gelinir Qehveyi qirmizi lateritlesmis torpaqlar yayilmisdir Medeni landsaftlar ustunluk teskil edir Sahillerinde kicik sahelerde tropik bitkiler qalmisdir Qirmizi agaca kokos ve kral palmasina rast gelinir Heyvanlardan manqust introduksiya edilmisdir tisbaga gemiriciler quslardan kolibri goyercin freqat qutan meskunlasmisdir sahil sularinda makrel skumbriya ucan baliq adanin simvolu xercengkimiler yasayir Burada milli park statusu almis Barbados deniz rezervati mercan rifleri ekosisteminin muhafizesi vardir Teserrufati 2004 cu ilden Barbadosun umumi daxili mehsulu 4 57 milyard ABS dollari teskil edir 2001 ci ilden UDM in 88 7 i xidmet sferasinda 7 1 i senayede 4 2 i kend teserrufatinda yaradilir 2001 ci ilden iqtisadi feal ehali 128 5 min neferdir onlarin teqriben 75 i xidmet sferasinda 15 i senayede 10 i kend teserrufatindadir 20 esrin sonu 2003 cu ilden issizlik seviyyesi 10 7 dir Iqtisadiyyatin esasini xarici turizm 2002 ilde Barbadosa teqriben 0 5 mln nefer gelmisdir 2001 ilde gelir 687 mln dollar teskil etmisdir teskil edir Kurortlarin coxu qerb ve cenub sahilinde yerlesir Turizmin esas novleri deniz su idmani dayvinq su xizeyi ve s toy turizmi toy merasimlerinin bal ayinin enenevi kecirilmesi speleoturizm etnoqrafik turizm Ofsor biznesi cemi 7 5 minden artiq ofsor sirketi qeydiyyatdan kecirilmisdir onlardan teqriben 450 si sigorta sirketidir inkisaf edir Barbados Yamayka ile yanasi Qerb yarimkuresinde informasiyanin emali xidmetlerinin muxtelif nov ucotun o cumleden muhasibat ve maliyye ucotunun aparilmasi verilenlerin ve metnin komputer formalarina daxil edilmesi sigorta senedlerinin islenmesi verilen lerin arxivlesdirilmesi verilenler bazasinin yaradilmasi ve s esasen ABS sirketleri ucun XXI esrin evvelinde proqram teminatinin islenib hazirlanmasi daha boyuk ehemiyyet kesb edir en muhum merkezlerindendir Vergi guzestleri ve xarici gemilerin qeydiyyati uzre xidmetlerin movcud olmasi neticesinde Barbadosun ticaret donanmasina 50 den artiq gemi aid edilmisdir Onlardan 17 si Norvec 12 si Kanada 11 i yunan gemi sahiblerine mexsusdur Barbadosda tebii qazin hasilati 29 2 milyon m azdir 2002 ci ilden 860 mln kVt saat elektrik enerjisi istehsal edilir Elektron idxal edilmis detallardan hisse ve komponentlerin yigilmasi seker 2003 ilde 36 3 min ton seker istehsal olunmusdur eczaciliq toxuculuq ve tikis sement senayesi muessiseleri rom meyve konservleri oyuncaq istehsali uzre muessiseler isleyir Erzagin cox hissesi idxal edilir Kend teserrufati ucun yararli torpaq sahesi 19 min hektardir onun 84 inden coxu becerilir ekinlerin cox hissesi olkenin cenub qerbindedir Esas kend teserrufati bitkisi seker cugundurudur 2003 ilde 365 min ton yigilmisdir istehsal hecmi 20 esrin sonundan azalir plantasiyalar qolf meydancalarina cevrilir hemcinin kokos palmasi yams batat terevez tropik ve sitrus meyveleri pambiq becerilir Qoyun 2003 ilde 27 min bas donuz 16 5 min bas qaramal 3 8 min bas yetisdirilir Sahilboyu sularda baliqciliq baliq ovu 2002 ilde 2 7 min t teskil etmisdir baliq emali zavodlari Brictaun ve Oystinsde yerlesir inkisaf etmisdir Barbadosda avtomobil yollarinin uzunlugu 1 6 min km demek olar ki hamisi berkortukludur teskil edir 2002 ci ilden avtoparkinda 80 minden cox avtomobil vardir Esas deniz portu Brictaundur Venesuela hemcinin SentLyusiya SentVinsent Trinidad adalari ile muntezem deniz elaqesi var Beynelxalq Qrantli Adams aeroportu Barbadosun cenub serq sahilinde Brictaunun 16 km liyindedir Barbados ucun xarici ticaret balansinin 2002 ilde ixracin deyeri 206 mln dollar idxalin deyeri 1039 mln dollar teskil etmisdir xroniki kesiri xarakterikdir Elektrik aparaturasi ve elektron hisseler idxal edilmis detallardan seker rom kimyevi preparatlar ve dermanlar paltar ixrac edilir istehlak mallari erzaq neft avadanliq neqliyyat vasiteleri tikinti materiallari elektron komponentler idxal olunur Esas xarici ticaret partnyorlari ABS Trinidad ve Tobaqo B Britaniya Yamayka Yaponiyadir Iqtisadiyyat Becerilen torpaglarin 50 e qederi seker qamisi ekinlerine ayrilmisdir Diger bitkiler pambiq maniok ve meyve terevez de becerilir Turizm sferasinda emek qabiliyyetli ehalinin 1 3 i calisir Adada tapilan neft olkenin energetika telebatinin 1 2 i temin edir 2010 cu ilde Barbadosda 1 037 million kWt saat elektrik enerjisi istehsal edildi BarbadosIdmanBarbadosun Olimpiya Assosiasiyasi Beynelxalq Olimpiya Komitesi terefinden 1955 ci ilde taninmisdir Barbados idmancilari Olimpiya Oyunlarinda 1968 ci ilden istirak edirler Velosiped idmani yungul ve agir atletika uzguculuk aticiliq en genis yayilmis idman novleridir 2000 ci ilde Sidneyde kecirilen 27 ci Olimpiya Oyunlarinda sprinter O Tompson oz olkesi ucun ilk Olimpiya mukafatini qazanmisdir 100 m mesafeye qacisda burunc medal Sehiyye2000 ci ilden Barbadosda ehalinin her 10 min neferine 13 7 hekim dusur 2001 ci ilden sehiyyeye qoyulan xerc UDM in 6 5 ini budceden maliyyelesdirme 66 3 ozel sektordan 33 7 teskil etmisdir Dovlet sektoru esasen ilk ve xestexana tibbi yardimini ozel sektor ise umumi tibbi praktikani ehate edir Yasli ehali arasinda olumun esas sebebleri urek damar xestelikleri xerceng infeksiyalar ve travmalardir 2002 ci ilden veremle 3 QICS infeksiyasi ile 76 xestelenme hadisesi olmusdur Elm ve medeniyyet muessiseleriBrictaunda Vest Hind Universitetinin fakultesi esasi 1963 ilde qoyulmusdur nezdinde kitabxana var 1847 ci ilden kutlevi kitabxana 1835 ci ilden Ceyms haus tarix muzeyi 1996 ci ilden Barbados incesenet qalereyasi 1963 cu ilden resedxana fealiyyet gosterir 1933 cu ildenSent Maykl prixodunda Barbados muzeyi ve Tarix cemiyyeti Sanberide Sent Filip prixodu Plantator evi muzey 1660 1981 ci ilden Sent Ceyms prixodunda Folkston deniz muzeyi F Hatsonun seker muzeyi var Medeniyyet Gunumuzde bu olkenin adi cekilende mutleq Grammy mukafatini qazanmis Rihanna yada dusur Incesenet Barbadosda qedim hindi incesenetinin izleri saxlanilmisdir Sent Corc r nunda seker sahibkari T S Draksin evi Draks holl 17 esrin son rubu Sent Piter prixodunda Muqeddes Nikolay abbatligi 1660 her ikisi B un en qedim tikilileridir zengin daxili bezeyi olan Sem Lord qesri 1831 memar S Holl Lord Brictaunda erken ingilis palladioanciliq uslubunda tikilmis Hokumet evi Arsenal ve Silah palatasi 1751 ci ilde esasi qoyulan C Vasinqtonun evi adlandirilan tikili 1780 ci illerden sonra tikilen Sent Maykl kilsesi XIX esr tikilen Parlament binasi Barbadosun memarliq abidelerindendir XIX esrin evvellerinde Barbadosda Incesenet cemiyyeti yaradilmisdir Turizmin inkisafi ile elaqedar 1950 ci illerden baslayaraq cox sayda mehmanxana insa edilmisdir 50 60 ci illerden Coki Maunt ve Terners Holl enenevi keramika istehsali merkezi olmusdur 1960 ci illerden bu sahede K Rassel U Hardinq B Qreys Ras Akim Ramsi calismislar Batik enenevi senet novle rindendir parca resmlerinde amerikan hindi incesenetinin motivlerinden istifade olunur Yerli mebel senayesi inkisaf etmisdir Yerli ustalarin boyakar A Peyn sadelovh senet i yayilmisdir Barbadosda her il Holders sizon musiqi teatr festivali ve caz festivali kecirilir her ikisi 199 cu ilden DilOlkenin resmi dili ingilis dilidir ve bu dil adanin muxtelif dovlet idarelerinde ictimai yerlerinde istifade edilir Istifade britaniya ingilis lahcesi kimi deyil EdebiyyatBarbados edebiyyatinin tesekkulu milli azadliq herekatinin tesiri ile 20 esrin 40 50 ci illerinde baslamisdir ingilis dilinde inkisaf edir Irqi ayri seckilik zencilerin oz huquqlari ugrunda mubarizesi patriarxal kendli heyatinin ideallasdirilmasi Barbados edebiyyatinin esas movzusu idi Nesr imkanlarinin olmamasi ve diger cetinlikler neticesinde bir cox yazici olkeni terk etmisdi odur ki muhaciret movzusu da bedii yaradiciliqda genis yer tuturdu Muhacirlerden C Lemminq Muhacirler 1954 Menim soykokum 1971 ve s ve O Klarkin Gorus yeri 1967 Ugura hemle 1973 Daha gur isiq 1975 trilogiyasi romanlari sohret qazanmisdir Poeziyada Vest Hind motivleri muhum yer tutur E K Breytueyt P Blekmen H A Voan C Dreyton F E Kollimor ve b sairler Barbados edebiyyatinin taninmis numayendeleridir DinEkser Afrika ve Avropa menseli barbadoslular xristian 95 dinine sitayis edir ve onlardan coxu katolik mezhebine qullluq edirler Hemcinin baxVest Hind Karib denizi Barbados Qirmizi Xac CemiyyetiXarici kecidlerBarbados Tourism https travel usnews com Barbados IstinadlarAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi II hisse 26 ci sehife Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 3 cu cild Babilistan Bezirxana 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2011 seh 195 199 ISBN 978 9952 441 07 9 Barbados ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin