Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dayazlıq — Çayda, göldə, dənizdə dayaz yer, dərinliyi az olan yer.
Çay
Azərbaycanın Kür və Araz çaylarından başqa digər çaylarda dərinlik az olduğu üçün onlara dayaz çaylar demək olar. Azərbaycanın ərazisində 8359 çay qeydə alınıb. Onların yalnız 21-nin uzunluğu 100 kilometrdən çoxdur. Çayların orta illik axın həcmi 30,9 kubkilometrdir. Onun 23 kubkilometri ölkə hüdudlarından kənarda, yalnız 8 kubkilometrə qədəri respublika daxilində formalaşır.
Azərbaycan ərazisində çaylar yağıntının daha çox düşdüyü orta və yüksək dağlıq ərazilərdə yaranır və mənbəyini əsasən Böyük və Kiçik Qafqaz dağ silsilələrindən götürür.
Azərbaycan ərazisindəki çaylar coğrafi mövqeyinə görə dörd qrupa bölünür:
- Böyük Qafqaz sıra dağlarının şimal-şərq yamacındakı çaylar;
- Qobustan-Abşeron çayları;
- Kür-Araz hövzəsi çayları;
- Cənub zonası çayları.
Kür, Araz və Samurçay Azərbaycanın ən böyük çayları sayılır.
Kür çayı başlanğıcını Türkiyə ərazisindəki Qızılgədik dağının şimal-şərq yamacından, 2740 metr yüksəklikdən götürür, Gürcüstan ərazisindən keçərək Azərbaycana daxil olur. Ümumi uzunluğu 1515 kilometrdir. Bunun 906 kilometri Azərbaycan ərazisindədir. Ölkəmizin iqtisadiyyatı üçün Kürün böyük əhəmiyyəti var. Təsadüfi deyil ki, onu Ana Kür adlandırırıq.
Əsasən, yeraltı sular, qar və yağış suları ilə qidalanan Kür çayından suvarma məqsədi ilə geniş istifadə olunur. Kür çayı üzərində üzərində Mingəçevir, Varvara, Şəmkir və Yenikənd su elektrik stansiyaları tikilib. Kür həm də respublikamızda gəmiçilik üçün yararlı olan yeganə çaydır.
Kür çayı kimi, Araz çayının da mənbəyi Türkiyə ərazisindədir. Başlanğıcını Bingöl silsiləsindən, 2990 metr yüksəklikdən götürən Araz çayı Sabirabad rayonunun Suqovuşan kəndində Kürlə birləşir. Araz çayının uzunluğu 1072 kilimetrdir. O, yeraltı sular, qar və yağış suları ilə qidalanır. Üzərində Araz, Mil-Muğan və Bəhramtəpə su qovşaqları inşa edilib.
Samurçay isə mənbəyini Dağıstan ərazisində 3600 metr yüksəklikdən götürür. Uzunluğu 216 kilometrdir. Abşeronun su ilə təchizatında böyük rol oynayan Samur-Abşeron kanalı suyunu bu çaydan götürür.
Azərbaycanın ərazisindən axan digər əsas çaylar bunlardır:
- Böyük Qafqazın şimal-şərqindən axaraq birbaşa Xəzərə tökülən çaylar: Qusarçay, Qudyalçay, Qaraçay, Vəlvələçay, Gilgilçay, Dəvəçiçay, Ataçay.
- Qobustan-Abşeron çayları: Sumqayıtçay, Ceyrankeçməz, Pirsaatçay.
- Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacındakı çaylar: Mazımçay, Balakənçay, Talaçay, Katexçay, Kürmükçay, Şinçay, Kişçay, Daşağılçay, Əyriçay.
- Şirvan zonası çayları: Əlicançay, Türyançay, Göyçay, Girdimançay, Ağsuçay.
- Kiçik Qafqaz dağlarının şimal-şərq yamacındakı çaylar: Ağstafaçay, Həsənsuçay, Tovuzçay, Əsrikçay, Zəyəmçay, Şəmkirçay, Qoşqarçay, Gəncəçay, Kürəkçay.
- Kiçik Qafqaz dağlarının cənub-şərq yamacındakı çaylar: Tərtərçay, Xatınçay, Qarqarçay, Quruçay, Köndələnçay, Həkəri, Bərgüşad, Oxçuçay.
- Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisindən axan çaylar: Arpaçay, Naxçıvançay, Əlincəçay, Gilançay, Ordubadçay.
- Cənub bölgəsinin çayları: Viləşçay, Lənkərançay, Astaraçay, Bolqarçay, Təngərüdçay.
- Azərbaycanın sərhəd çayları: Samurçay, Mazımçay, Qanıxçay, Qabırrıçay, Araz, Bolqarçay, Astaraçay.
Göl
Dərinliyi az olan göllərə dayaz göllər deyilir. Masazır gölü, Bülbülə gölü, Xocahəsən gölü , Kürdəxana gölü, Duzlu göl, Palşıq göl və s.göstərmək olar.
Dəniz
Dənizin dərin olmayan geniş sahəsi dayazlıqdır. Dənizin dayazlıq sahəsinə adaları göstərmək olar.
Xəzərdə, irili-xırdalı, ümumi sahəsi 350 km2 -ə bərabər olan 50-yə qədər ada vardır. Cənubda, Hirkan körfəzi girişində iri Aşur-ada və bir sıra xırda adalar yerləşmişdir. Bu adalar keçən əsrdə Çar Rusiyasının istifadəsində idi və 1921-ci il fevralın 26-da Sovet hökuməti tərəfindən İrana verilmişdir. Səviyyənin dəyişməsindən asılı olaraq Aşur-ada adası dövri olaraq materiklə nazik dillə ya birləşir və ya da aralanır.
Böyük Qafqazın cənub-şərq kənarını tamamlayan Abşeron yarımadası Xəzər dənizinin qərb sahilində ən böyük yarımadadır (uzunluğu 60 km-dən çox, eni 30 km-ə qədərdir). Sahilləri çox yerdə girintili-çıxıntılıdır. Akkumlyativ buxtalar və bərk süxurlardan yaranmış burunlar (Köhnə Bilgəh, Şüvəlan, Gürgan və s.) var.
Burunların sahilləri qumludur və çimərlik baxımından çox yararlıdır. Yarımada ilə Pirallahı adası arasında damba tikilməsi (1941) nətiçəsində keçmiş Abşeron boğazı yerində Şimali və Cənubi Abşeron körfəzləri əmələ gəlmişdir. Dənizə doğru 12 km məsafədə uzanan Şah dili Abşeron yarımadasının cənub-şərq qurtaracağıdır.
İstinadlar
- O. Osmanov, B. Abdullayev Məktəblinin izahlı coğrafiya lüğəti Bakı 1979
- http://www.azerbaijan.az/portal/Nature/Caspian/caspian_03_a.htmlSAHİLLƏRİN[ölü keçid] QURULUŞU VƏ ADALARI
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Dayazliq deqiqlesdirme Dayazliq Cayda golde denizde dayaz yer derinliyi az olan yer Dayaz cayda qayiqCayAzerbaycanin Kur ve Araz caylarindan basqa diger caylarda derinlik az oldugu ucun onlara dayaz caylar demek olar Azerbaycanin erazisinde 8359 cay qeyde alinib Onlarin yalniz 21 nin uzunlugu 100 kilometrden coxdur Caylarin orta illik axin hecmi 30 9 kubkilometrdir Onun 23 kubkilometri olke hududlarindan kenarda yalniz 8 kubkilometre qederi respublika daxilinde formalasir Azerbaycan erazisinde caylar yagintinin daha cox dusduyu orta ve yuksek dagliq erazilerde yaranir ve menbeyini esasen Boyuk ve Kicik Qafqaz dag silsilelerinden goturur Azerbaycan erazisindeki caylar cografi movqeyine gore dord qrupa bolunur Boyuk Qafqaz sira daglarinin simal serq yamacindaki caylar Qobustan Abseron caylari Kur Araz hovzesi caylari Cenub zonasi caylari Kur Araz ve Samurcay Azerbaycanin en boyuk caylari sayilir Kur cayi baslangicini Turkiye erazisindeki Qizilgedik daginin simal serq yamacindan 2740 metr yukseklikden goturur Gurcustan erazisinden kecerek Azerbaycana daxil olur Umumi uzunlugu 1515 kilometrdir Bunun 906 kilometri Azerbaycan erazisindedir Olkemizin iqtisadiyyati ucun Kurun boyuk ehemiyyeti var Tesadufi deyil ki onu Ana Kur adlandiririq Dayaz cay Esasen yeralti sular qar ve yagis sulari ile qidalanan Kur cayindan suvarma meqsedi ile genis istifade olunur Kur cayi uzerinde uzerinde Mingecevir Varvara Semkir ve Yenikend su elektrik stansiyalari tikilib Kur hem de respublikamizda gemicilik ucun yararli olan yegane caydir Kur cayi kimi Araz cayinin da menbeyi Turkiye erazisindedir Baslangicini Bingol silsilesinden 2990 metr yukseklikden goturen Araz cayi Sabirabad rayonunun Suqovusan kendinde Kurle birlesir Araz cayinin uzunlugu 1072 kilimetrdir O yeralti sular qar ve yagis sulari ile qidalanir Uzerinde Araz Mil Mugan ve Behramtepe su qovsaqlari insa edilib Samurcay ise menbeyini Dagistan erazisinde 3600 metr yukseklikden goturur Uzunlugu 216 kilometrdir Abseronun su ile techizatinda boyuk rol oynayan Samur Abseron kanali suyunu bu caydan goturur Azerbaycanin erazisinden axan diger esas caylar bunlardir Boyuk Qafqazin simal serqinden axaraq birbasa Xezere tokulen caylar Qusarcay Qudyalcay Qaracay Velvelecay Gilgilcay Devecicay Atacay Qobustan Abseron caylari Sumqayitcay Ceyrankecmez Pirsaatcay Boyuk Qafqaz daglarinin cenub yamacindaki caylar Mazimcay Balakencay Talacay Katexcay Kurmukcay Sincay Kiscay Dasagilcay Eyricay Sirvan zonasi caylari Elicancay Turyancay Goycay Girdimancay Agsucay Kicik Qafqaz daglarinin simal serq yamacindaki caylar Agstafacay Hesensucay Tovuzcay Esrikcay Zeyemcay Semkircay Qosqarcay Gencecay Kurekcay Kicik Qafqaz daglarinin cenub serq yamacindaki caylar Tertercay Xatincay Qarqarcay Qurucay Kondelencay Hekeri Bergusad Oxcucay Naxcivan Muxtar Respublikasinin erazisinden axan caylar Arpacay Naxcivancay Elincecay Gilancay Ordubadcay Cenub bolgesinin caylari Vilescay Lenkerancay Astaracay Bolqarcay Tengerudcay Azerbaycanin serhed caylari Samurcay Mazimcay Qanixcay Qabirricay Araz Bolqarcay Astaracay CenlibelgoluGolDerinliyi az olan gollere dayaz goller deyilir Masazir golu Bulbule golu Xocahesen golu Kurdexana golu Duzlu gol Palsiq gol ve s gostermek olar DenizDenizin derin olmayan genis sahesi dayazliqdir Denizin dayazliq sahesine adalari gostermek olar Xezer ada Xezerde irili xirdali umumi sahesi 350 km2 e beraber olan 50 ye qeder ada vardir Cenubda Hirkan korfezi girisinde iri Asur ada ve bir sira xirda adalar yerlesmisdir Bu adalar kecen esrde Car Rusiyasinin istifadesinde idi ve 1921 ci il fevralin 26 da Sovet hokumeti terefinden Irana verilmisdir Seviyyenin deyismesinden asili olaraq Asur ada adasi dovri olaraq materikle nazik dille ya birlesir ve ya da aralanir Boyuk Qafqazin cenub serq kenarini tamamlayan Abseron yarimadasi Xezer denizinin qerb sahilinde en boyuk yarimadadir uzunlugu 60 km den cox eni 30 km e qederdir Sahilleri cox yerde girintili cixintilidir Akkumlyativ buxtalar ve berk suxurlardan yaranmis burunlar Kohne Bilgeh Suvelan Gurgan ve s var Burunlarin sahilleri qumludur ve cimerlik baximindan cox yararlidir Yarimada ile Pirallahi adasi arasinda damba tikilmesi 1941 neticesinde kecmis Abseron bogazi yerinde Simali ve Cenubi Abseron korfezleri emele gelmisdir Denize dogru 12 km mesafede uzanan Sah dili Abseron yarimadasinin cenub serq qurtaracagidir IstinadlarO Osmanov B Abdullayev Mekteblinin izahli cografiya lugeti Baki 1979 http www azerbaijan az portal Nature Caspian caspian 03 a htmlSAHILLERIN olu kecid QURULUSU VE ADALARI