Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Çad (ərəb. تساد; fran. Tchad) və ya rəsmi adı ilə Çad Respublikası (ərəb. جمهوریة تشاد; fran. République du Tchad) – Mərkəzi Afrikada dövlət. Çad dənizə çıxışı olmayan ölkələrdən biridir. Şimaldan Liviya, şərqdən Sudan, cənubdan Mərkəzi Afrika Respublikası, qərbdən isə Niger, Nigeriya və Kamerunla həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Ncamena, ümumi sahəsi 1,284,000 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 16 milyon nəfərdən çoxdur.
| Çad | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| République du Tchad جمهورية تشاد | |||||
| |||||
| Unité, Travail, Progrès (fr. Birlik, İş, Tərəqqi) | |||||
| Himn: La Tchadienne | |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Ncamena-1 260 min (2015-ci il) | ||||
| İdarəetmə forması | |||||
| Prezident | Mahamat Debi | ||||
| Baş Nazir | |||||
| Sahəsi | Dünyada 21-ci | ||||
| • Ümumi | 1284000 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 1,9 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 12 milyon nəfər (73-cü) | ||||
| • Siyahıyaalma (20.V.2009) | 11 039 873 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 9,3 nəf./km² | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | 29,5 milyard dollar (126-cı) | ||||
| • Adambaşına | 2 600 dollar () | ||||
| İnternet domeni | .td | ||||
| TD | |||||
| BOK kodu | CHA | ||||
| Telefon kodu | +235 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Coğrafiyası
1.284.000 kvadrat kilometr ərazisi ilə Çad, dünyanın ən böyük 21-ci ölkəsidir. Ərazisinin ölçüsü Perudan böyük, CAR-dan azca kiçikdir. Çad Mərkəzi Afrikada, Liviyanın cənubunda yerləşir. Böyük hissəsi Saxara səhrasından ibarət olan ölkənin 6 həmsərhəddi var: Kamerun 1,094 km, Mərkəzi Afrika Respublikası 1,197 km, Liviya 1,055 km, Niger 1,175 km, Nigeriya 87 km, Sudan 1,360 km-dir. Çadın ən böyük şəhərləri paytaxt Ncamena, Sarh, Mundu və Abeşedir. Ölkə ərazisində cənubda tropik, şimalda səhra iqlimi hakimdir. Mərkəzdə geniş, quru ovalıqlar, şimalda səhra, şimal-qərbdə dağlar, cənubda düzənliklər yerləşir. Ölkənin ən yüksək zirvəsi dəniz səviyyəsindən 3415 m yüksəklikdə yerləşən Tibesti massivinin Emi-Kusi zirvəsidir. Neft, Uran, Natrium, Kaolin, balıq (Çad gölü) başlıca təbii sərvətlərdəndir. Ölkədə şimalda isti, quru və tozlu küləklərin hökm sürməsi; dövri quraqlıqlar; əkin sahələrinin çəyirtkə hücumlarına məruz qalması; susuzluq təbii fəlakətlərdəndir. Dövrümüzdə Çad da daxil olmaqla bir sıra (xüsusilə Liviya, Əlcəzair, Misir, Sudan) Afrika ölkələrində yeni yeraltı su qaynaqlarının tapılmasına maraq artmışdır.
İnzibati bölgü
Çad 22 regiona bölünür.
| № | Regionlar | Regionlar (по франц.) | İnz. mərkəz | İnz. mərkəz (по франц.) | Sahəsi, км² | Əhalisi, (2009) nəfər. | Sıxlıq, nəfər./km² |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Batha | Ati | 88 000 | 527 031 | 5,99 | ||
| 2 | Chari-Baguirmi | Massenya | 46 000 | 621 785 | 13,52 | ||
| 3 | [[Hacer-Lamis|Hadjer-Lamis | Massakory | 29 000 | 562 957 | 19,41 | ||
| 4 | Wadi Fira | Biltine | 51 000 | 494 933 | 9,70 | ||
| 5 | Barh El Gazel | Moussoro | 53 000 | 260 865 | 4,92 | ||
| 6 | Borkou | Faya-Largeau | 241 000 | 97 251 | 0,40 | ||
| 7 | Ennedi | Ennedi | Fada | 211 000 | 173 606 | 0,82 | |
| 8 | Guéra | Mongo | 62 000 | 553 795 | 8,93 | ||
| 9 | Kanem | Mao | 75 000 | 354 603 | 4,73 | ||
| 10 | Lac | Bol | 23 000 | 451 369 | 19,62 | ||
| 11 | Logone Occidental | Mundu | Moundou | 9 000 | 683 293 | 75,92 | |
| 12 | Logone Oriental | Doba | 24 000 | 796 453 | 33,19 | ||
| 13 | Mandoul | Koumra | 17 000 | 637 086 | 37,48 | ||
| 14 | Mayo-Kebbi Est | Bongor | 19 000 | 769 198 | 40,48 | ||
| 15 | Mayo-Kebbi Ouest | Pala | 14 000 | 569 087 | 40,65 | ||
| 16 | Moyen-Chari | Sarh | Sarh | 41 000 | 598 284 | 14,59 | |
| 17 | Ouaddaï | Abeşe | Abéché | 30 000 | 731 679 | 24,39 | |
| 18 | Salamat | Am Timan | 66 000 | 308 605 | 4,68 | ||
| 19 | (Dar-Sila) | Sila | Goz Beïda | 37 000 | 289 776 | 7,83 | |
| 20 | Tandjilé | Laï | 17 000 | 682 817 | 40,17 | ||
| 21 | Tibesti | Bardaï | 130 000 | 21 970 | 0,17 | ||
| 22 | Ncamena | Ville de Ndjamena | Ncamena | Ndjamena | 1 000 | 993 492 | 993,49 |
| Ümumi | 1 284 000 | 11 175 915 | 8,70 |
Tarixi
6 min il bundan əvvəl müasir Çadın ərazisində ovçuluqla məşğul olan neqroidlər yaşayırdılar. Mədəniyyətlərin kəsişmə nöqtəsi olan Çadda ən qədim sivilizasiya Sao dövrü olub, daha sonra Kanem imperatorluğu qurulmuşdur. E.ə. 1000-ci illərədək səhra ticarət yollarını əlində tutan imperatorluğuna müsəlman ərəblər tərəfindən son qoyulmuşdur. XX əsrin əvvələrində Fransanın müstəmləkəsi olan ölkə kətan istehsalına təşfiq edilmişdir. II Dünya Müharibəsi zamanı 15000 çadlı Fransa cəbhəsində döyüşmüşdür. Uzun zaman Fransadan asılı olan Çad 11 avqust 1960-ci ildə müstəqillik əldə etmiş və ölkənin ilk prezidenti PPT-nin lideri François Tombalbaye olmuşdur. Çad müstəqillik qazandıqdan sonra ölkə daxilində xristian və müsəlman əhali arasında qarşıdurmalar yaranmışdır. 1963-ci ildə prezident Tombalbaye ölkədə tək partiyalı idarə sistemi yaratmışdır. Həmin dövrdən sonra ölkədə hakimiyyət uğrunda mübarizə başlamışdır. Və nəhayət 1975-ci ildə Tombalbaye hərbi çevrilişlə hakimiyyətdən devrilmiş və öldürülmüşdür. Yerinə General-mayor Feliks Malloum keçmişdir. 1977-ci ildə Aozovu sərhəddini işğal edən Liviya, iki il sonra Çadın içərilərinə girsə də geri çəkilməyə məcbur olmuşdur. Liviyanın dəstəyini alan Xalq Silahlı Qüvvələri lideri Qoukouni Oueddei öz prezidentliyini elan edir. Ardınca qurulan keçici Milli Birlik Hökuməti 1982-ci ildə Hissen Habre idarəsindəki Şimal Silahlı Qüvvələri tərəfindan devrilir. Hissen Habre 1990-cı ilin dekabr ayına qədər iqtidarda qalır. Həmin tarixdə edilən çevrilişlə dövlətin yeni prezidenti İdris Debi olur. 1991-ci ilin oktyabr ayında İ.Debiyə qarşı H.Habre tərəfdarları tərəfindən uğursuz çevriliş cəhdi edilir. Ölkədə hələ də daxili çaxnaşmalar davam edir.
Əhalisi
Əhalinin etnik yayılması: Müsəlmanlar (Ərəb, Toubou, Hadjerai, Fulbe, Kotoko, Kanembou, Baquirmi, Boulala, Zaqhava və Maba); Müsəlman olmayanlar (Sara, Nqambaye, Mbaye, Qoulaye, Moundanq, Moussei, Massa); yerli olmayanlar 150,000 (1,000 Fransız). Ölkədə ən çox əhali (687000 nəfər) yaşayan şəhər paytaxt Ncamenadır.
Din: Müsəlman 55 %, Xristian 35 %, animizm 7 % digər (yerli) inanclar 3 %.
Dillər: Fransızca (rəsmi), Ərəbcə (rəsmi), Sara ve Sanqo (şimalda), həmçinin, 100-dən çox dil və ləhcə istifadə olunmaqdadır.
İqtisadiyyatı
Çad Afrikada aclığın geniş yayıldığı ölkələrdəndir və dünyanın ən kasıb 5 ölkəsindən biridir. Coğrafi uzaqlığı, quraqlıqlar, infrastruktur sisteminin yoxluğu və siyasi qarışıqlıq quru ilə çevrili olan Çadın iqtisadi inkişafında mənfi faktorlardandır. Ölkədə neft, boksit, uran, qızıl, qalay, tantal, mis və.s təbii sərvətlər var. Əhalinin təxminən 85 %-i əkinçilik və heyvandarlıqla məşğuldur. Ölkədə çoxlu miqdarda darı yetişdirilir. Fıstıq, xurma və düyü mühüm məhsullar arasındadır. Pambıq, ixracatın 80 %-ini, fıstıq isə geri qalan hissəsini təşkil edir.
Hayvandarlıq çöl və steplərdə ən mühüm fəaliyyətdir. Ölkədə təxminən 4 milyon inək, 4 milyon qoyun və keçi, 500 000 eşşək və at, 250 000 dəvə saxlanılır. Göl və çaylardan il ərzində ortalama olaraq 100 000 ton balıq tutulur.
İstehsal sənayesində; dəri, tekstil, şəkər, radio, velosiped və ayaqqabı əsas yer tutur. Çadın ən çox ticarət elədiyi ölkə Fransa və ABŞ-dır. Fransa, Çadın pambığını bazar qiymətindən baha qiymətə alır. Çadın əsas idxal etdiyi mallar motorlu vasitələr, maşınqayırma və neft məhsullarıdır.
Təhsili
Çadda təhsil sistemi oxşar Afrika ölkələri kimi çox zəifdir. Əhalinin müəyyən hissələri uşaqlarını məktəbə göndərsələr də, daha sonra ailənin maddi vəziyyəti, kənd təsərrüfatı işlərində uşaq əməyindən istifadə kimi oxşar səbəblərə görə uşaqlar təhsillərini yarımçıq qoyurlar. Təhsil sistemi Fransanın təhsil sisteminə bənzəyir. Ölkədə kişilərin 43 %-i, qadınların isə 13 %-i oxumağı-yazmağı bacarır.
Mədəniyyət
• Musiqi və rəqs — Xalq musiqisi qədim ənənəyə malikdir. Mahnılar və rəqslər adətən yerli insanların gündəlik həyatı ilə bağlıdır. Musiqi alətləri — alqaita (qaboya bənzər), balafon (ksilofona bənzər), müxtəlif ölçülərdə barabanlar (zərbli alət), klarnet, zənglər, müsəlman əhalinin yaşadığı ərazilərdə ud, zınqırovlar, qamışdan düzəldilmiş tütəyə bənzər üfürməli borular. Ölkədə xüsusilə üç barabandan və iki çalğıçıdan ibarət zərb ansamblları məşhurdur. Çadın ilk milli ansamblı 1970-ci ildə Tombalbayenin dövründə təşkil edilmişdir. Rəqsləri — Bahiya, Bayyan, Ndasson, Ndon mbessi (mərasim rəqsləri), Dara (əyləncəli rəqs), Sai, Basaka (bayram rəqsləri), Klyaq (ritual dəfn mərasimi rəqsi), Mdomlanq (ovçular rəqsi) və s.
• Mətbəxi — Çad mətbəxinin ən məşhur yeməyi xalqın "eş" adlandırdığı yeməkdir. Yeməyin hazırlanmasında buğda unu və ya ölkədə yetişdirilən "qale" unu istifadə edilir. Əvvəlcə un, su ilə qarışdırılaraq bişirilir. bişmiş xəmir qaba qoyulur, yanına bamya, qurudulmuş ya da təzə ət, tomat, soğan, yağ, sarımsaq və qırmızı bibərdən hazırlanan sous tökülür. Daha sonra bişmiş xəmir sousa batırılıb yeyilir. Yerli əhali bu yeməyi qaşıqla yemir.
• Memarlıq — Ölkənin oturaq xalqları ənənəvi olaraq palçıq və bitki mənşəli materiallardan (budaq, qamış, palma yarpaqları və.s) tikilən, yağışa və suya davamlı damı olan daxmalarda yaşayırlar. Konusşəkilli, dairəvi və düz formada olan bu daxmaların içi sərin, divarları möhkəm olur. Ölkənin köçəri xalqları isə sökülüb yenidən quraşdırıla bilən çadırlarda yaşayırlar. Bu çadırlar bir-birinə bərkidilmiş budaq və taxta parçalarından düzəldilən çərçivələrin boşluqlarının dəvə dərisi, xurma yarpaqları və həsirlə örtülməsiylə hazırlanır. Şəhərlərdə isə evlər kərpic və dəmir-beton konstruksiyalardan inşa edilir.
• Təsviri sənət — Çadda təsviri sənət qədim tarixə malikdir. Belə ki, ölkənin daxilində paleolit və neolit dövrünə aid qayalara qazınmış çoxlu rəsmlər tapılmışdır. Həmçinin, Çadın cənubunda VIII–X əsrlərə aid qədim mədəniyyət izləri (keramik qab-qacaqlar, üzərində insan və heyvan təsvirləri olan gil və bürünc heykəlciklər, gildən düzəldilmiş insan başları və.s) tapılmışdır. Çadda bu gündə dulusçuluq və bu kimi sənət növləri ilə geniş məşğul olurlar.
• Teatr — Müasir milli teatr (xalq hekayə deyənləri daxil olmaqla), zəngin ənənəvi incəsənət kökləri üzərində qurulmuşdur. Ölkədə ilk daimi teatr truppası "Canq" 1970-ci ildə yaradılmışdır. "Canq" sözü yerli dildə "balet" mənasını verir.
• Ədəbiyyat — Çad ədəbiyyatı folklor ənənəsinə söykənir və 1960-cı illərə dək ərəb dilində, müstəmləkə dövründə isə fransız dilində inkişaf etmişdir. Ölkədə yerli dillərin (ərəb və latın qrafik simvollarına əsaslanan) ilk əlifbası 1976-cı ildə yaradılmış, məhz bu dövrdən sonra Çad ədəbiyyatı yerli dillərdə inkişafa başlamışdır. Çadda nəşr olunmuş ilk ədəbi əsər Cozef Brahim Seyidin "Çad bir Uşaqdır" (1967) romanı olmuşdur. Çadın digər tanınmış şair və yazıçıları M.Mustafa (ləqəbi Baba Mustafa), Antuan Banqui, Koulsi Lamko, H.Bryuno, K.Qaranq (ləqəbi K.Cimeta) və başqalarıdır.
Mənbə: encyclopaedia.biga.ru
Nəqliyyatı
Çadda nəqliyyat xidmətləri çox məhduddur. Ölkədə avtomobil yollarının yalnız 1 %-i asfaltlanmışdır. Ölkədə dəmiryolu yoxdur. Böyük təyyarələrin enməsinə uyğun Ncamena hava limanından başqa 40-a qədər kiçik hava limanları vardır. Çad üçün hava nəqliyyatı iqtisadi cəhətdən əhəmiyyətli rol oynayır.
İstinadlar
- 9 // Constitution of Chad.
- https://icannwiki.org/Country_code_top-level_domain.
- http://chartsbin.com/view/edr.
Həmçinin bax
 | Çad ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Cad ereb تساد fran Tchad ve ya resmi adi ile Cad Respublikasi ereb جمهوریة تشاد fran Republique du Tchad Merkezi Afrikada dovlet Cad denize cixisi olmayan olkelerden biridir Simaldan Liviya serqden Sudan cenubdan Merkezi Afrika Respublikasi qerbden ise Niger Nigeriya ve Kamerunla hemserheddir Paytaxti ve en boyuk seheri Ncamena umumi sahesi 1 284 000 kvadrat kilometr ehalisinin sayi 16 milyon neferden coxdur CadRepublique du Tchad جمهورية تشادBayraq GerbUnite Travail Progres fr Birlik Is Tereqqi Himn La Tchadienne source source Resmi dilleri fransiz dili ereb diliPaytaxt Ncamena 1 260 min 2015 ci il Idareetme formasiPrezident Mahamat DebiBas NazirSahesi Dunyada 21 ci Umumi 1284000 km Su sahesi 1 9Ehalisi Ehali 12 milyon nefer 73 cu Siyahiyaalma 20 V 2009 11 039 873 nef Sixliq 9 3 nef km UDM AQP Umumi 29 5 milyard dollar 126 ci Adambasina 2 600 dollar Internet domeni tdTDBOK kodu CHATelefon kodu 235Saat qursaqlari UTC 01 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarCadCografiyasiCad 1 284 000 kvadrat kilometr erazisi ile Cad dunyanin en boyuk 21 ci olkesidir Erazisinin olcusu Perudan boyuk CAR dan azca kicikdir Cad Merkezi Afrikada Liviyanin cenubunda yerlesir Boyuk hissesi Saxara sehrasindan ibaret olan olkenin 6 hemserheddi var Kamerun 1 094 km Merkezi Afrika Respublikasi 1 197 km Liviya 1 055 km Niger 1 175 km Nigeriya 87 km Sudan 1 360 km dir Cadin en boyuk seherleri paytaxt Ncamena Sarh Mundu ve Abesedir Olke erazisinde cenubda tropik simalda sehra iqlimi hakimdir Merkezde genis quru ovaliqlar simalda sehra simal qerbde daglar cenubda duzenlikler yerlesir Olkenin en yuksek zirvesi deniz seviyyesinden 3415 m yukseklikde yerlesen Tibesti massivinin Emi Kusi zirvesidir Neft Uran Natrium Kaolin baliq Cad golu baslica tebii servetlerdendir Olkede simalda isti quru ve tozlu kuleklerin hokm surmesi dovri quraqliqlar ekin sahelerinin ceyirtke hucumlarina meruz qalmasi susuzluq tebii felaketlerdendir Dovrumuzde Cad da daxil olmaqla bir sira xususile Liviya Elcezair Misir Sudan Afrika olkelerinde yeni yeralti su qaynaqlarinin tapilmasina maraq artmisdir Inzibati bolguCad 22 regiona bolunur Regionlar Regionlar po franc Inz merkez Inz merkez po franc Sahesi km Ehalisi 2009 nefer Sixliq nefer km 1 Batha Ati 88 000 527 031 5 992 Chari Baguirmi Massenya 46 000 621 785 13 523 Hacer Lamis Hadjer Lamis Massakory 29 000 562 957 19 414 Wadi Fira Biltine 51 000 494 933 9 705 Barh El Gazel Moussoro 53 000 260 865 4 926 Borkou Faya Largeau 241 000 97 251 0 407 Ennedi Ennedi Fada 211 000 173 606 0 828 Guera Mongo 62 000 553 795 8 939 Kanem Mao 75 000 354 603 4 7310 Lac Bol 23 000 451 369 19 6211 Logone Occidental Mundu Moundou 9 000 683 293 75 9212 Logone Oriental Doba 24 000 796 453 33 1913 Mandoul Koumra 17 000 637 086 37 4814 Mayo Kebbi Est Bongor 19 000 769 198 40 4815 Mayo Kebbi Ouest Pala 14 000 569 087 40 6516 Moyen Chari Sarh Sarh 41 000 598 284 14 5917 Ouaddai Abese Abeche 30 000 731 679 24 3918 Salamat Am Timan 66 000 308 605 4 6819 Dar Sila Sila Goz Beida 37 000 289 776 7 8320 Tandjile Lai 17 000 682 817 40 1721 Tibesti Bardai 130 000 21 970 0 1722 Ncamena Ville de Ndjamena Ncamena Ndjamena 1 000 993 492 993 49Umumi 1 284 000 11 175 915 8 70Tarixi6 min il bundan evvel muasir Cadin erazisinde ovculuqla mesgul olan neqroidler yasayirdilar Medeniyyetlerin kesisme noqtesi olan Cadda en qedim sivilizasiya Sao dovru olub daha sonra Kanem imperatorlugu qurulmusdur E e 1000 ci illeredek sehra ticaret yollarini elinde tutan imperatorluguna muselman erebler terefinden son qoyulmusdur XX esrin evvelerinde Fransanin mustemlekesi olan olke ketan istehsalina tesfiq edilmisdir II Dunya Muharibesi zamani 15000 cadli Fransa cebhesinde doyusmusdur Uzun zaman Fransadan asili olan Cad 11 avqust 1960 ci ilde musteqillik elde etmis ve olkenin ilk prezidenti PPT nin lideri Francois Tombalbaye olmusdur Cad musteqillik qazandiqdan sonra olke daxilinde xristian ve muselman ehali arasinda qarsidurmalar yaranmisdir 1963 ci ilde prezident Tombalbaye olkede tek partiyali idare sistemi yaratmisdir Hemin dovrden sonra olkede hakimiyyet ugrunda mubarize baslamisdir Ve nehayet 1975 ci ilde Tombalbaye herbi cevrilisle hakimiyyetden devrilmis ve oldurulmusdur Yerine General mayor Feliks Malloum kecmisdir 1977 ci ilde Aozovu serheddini isgal eden Liviya iki il sonra Cadin icerilerine girse de geri cekilmeye mecbur olmusdur Liviyanin desteyini alan Xalq Silahli Quvveleri lideri Qoukouni Oueddei oz prezidentliyini elan edir Ardinca qurulan kecici Milli Birlik Hokumeti 1982 ci ilde Hissen Habre idaresindeki Simal Silahli Quvveleri terefindan devrilir Hissen Habre 1990 ci ilin dekabr ayina qeder iqtidarda qalir Hemin tarixde edilen cevrilisle dovletin yeni prezidenti Idris Debi olur 1991 ci ilin oktyabr ayinda I Debiye qarsi H Habre terefdarlari terefinden ugursuz cevrilis cehdi edilir Olkede hele de daxili caxnasmalar davam edir EhalisiEhalinin etnik yayilmasi Muselmanlar Ereb Toubou Hadjerai Fulbe Kotoko Kanembou Baquirmi Boulala Zaqhava ve Maba Muselman olmayanlar Sara Nqambaye Mbaye Qoulaye Moundanq Moussei Massa yerli olmayanlar 150 000 1 000 Fransiz Olkede en cox ehali 687000 nefer yasayan seher paytaxt Ncamenadir Din Muselman 55 Xristian 35 animizm 7 diger yerli inanclar 3 Diller Fransizca resmi Erebce resmi Sara ve Sanqo simalda hemcinin 100 den cox dil ve lehce istifade olunmaqdadir IqtisadiyyatiCad Afrikada acligin genis yayildigi olkelerdendir ve dunyanin en kasib 5 olkesinden biridir Cografi uzaqligi quraqliqlar infrastruktur sisteminin yoxlugu ve siyasi qarisiqliq quru ile cevrili olan Cadin iqtisadi inkisafinda menfi faktorlardandir Olkede neft boksit uran qizil qalay tantal mis ve s tebii servetler var Ehalinin texminen 85 i ekincilik ve heyvandarliqla mesguldur Olkede coxlu miqdarda dari yetisdirilir Fistiq xurma ve duyu muhum mehsullar arasindadir Pambiq ixracatin 80 ini fistiq ise geri qalan hissesini teskil edir Hayvandarliq col ve steplerde en muhum fealiyyetdir Olkede texminen 4 milyon inek 4 milyon qoyun ve keci 500 000 essek ve at 250 000 deve saxlanilir Gol ve caylardan il erzinde ortalama olaraq 100 000 ton baliq tutulur Istehsal senayesinde deri tekstil seker radio velosiped ve ayaqqabi esas yer tutur Cadin en cox ticaret elediyi olke Fransa ve ABS dir Fransa Cadin pambigini bazar qiymetinden baha qiymete alir Cadin esas idxal etdiyi mallar motorlu vasiteler masinqayirma ve neft mehsullaridir TehsiliCadda tehsil sistemi oxsar Afrika olkeleri kimi cox zeifdir Ehalinin mueyyen hisseleri usaqlarini mektebe gonderseler de daha sonra ailenin maddi veziyyeti kend teserrufati islerinde usaq emeyinden istifade kimi oxsar sebeblere gore usaqlar tehsillerini yarimciq qoyurlar Tehsil sistemi Fransanin tehsil sistemine benzeyir Olkede kisilerin 43 i qadinlarin ise 13 i oxumagi yazmagi bacarir Medeniyyet Musiqi ve reqs Xalq musiqisi qedim eneneye malikdir Mahnilar ve reqsler adeten yerli insanlarin gundelik heyati ile baglidir Musiqi aletleri alqaita qaboya benzer balafon ksilofona benzer muxtelif olculerde barabanlar zerbli alet klarnet zengler muselman ehalinin yasadigi erazilerde ud zinqirovlar qamisdan duzeldilmis tuteye benzer ufurmeli borular Olkede xususile uc barabandan ve iki calgicidan ibaret zerb ansambllari meshurdur Cadin ilk milli ansambli 1970 ci ilde Tombalbayenin dovrunde teskil edilmisdir Reqsleri Bahiya Bayyan Ndasson Ndon mbessi merasim reqsleri Dara eylenceli reqs Sai Basaka bayram reqsleri Klyaq ritual defn merasimi reqsi Mdomlanq ovcular reqsi ve s Metbexi Cad metbexinin en meshur yemeyi xalqin es adlandirdigi yemekdir Yemeyin hazirlanmasinda bugda unu ve ya olkede yetisdirilen qale unu istifade edilir Evvelce un su ile qarisdirilaraq bisirilir bismis xemir qaba qoyulur yanina bamya qurudulmus ya da teze et tomat sogan yag sarimsaq ve qirmizi biberden hazirlanan sous tokulur Daha sonra bismis xemir sousa batirilib yeyilir Yerli ehali bu yemeyi qasiqla yemir Memarliq Olkenin oturaq xalqlari enenevi olaraq palciq ve bitki menseli materiallardan budaq qamis palma yarpaqlari ve s tikilen yagisa ve suya davamli dami olan daxmalarda yasayirlar Konussekilli dairevi ve duz formada olan bu daxmalarin ici serin divarlari mohkem olur Olkenin koceri xalqlari ise sokulub yeniden qurasdirila bilen cadirlarda yasayirlar Bu cadirlar bir birine berkidilmis budaq ve taxta parcalarindan duzeldilen cercivelerin bosluqlarinin deve derisi xurma yarpaqlari ve hesirle ortulmesiyle hazirlanir Seherlerde ise evler kerpic ve demir beton konstruksiyalardan insa edilir Tesviri senet Cadda tesviri senet qedim tarixe malikdir Bele ki olkenin daxilinde paleolit ve neolit dovrune aid qayalara qazinmis coxlu resmler tapilmisdir Hemcinin Cadin cenubunda VIII X esrlere aid qedim medeniyyet izleri keramik qab qacaqlar uzerinde insan ve heyvan tesvirleri olan gil ve burunc heykelcikler gilden duzeldilmis insan baslari ve s tapilmisdir Cadda bu gunde dulusculuq ve bu kimi senet novleri ile genis mesgul olurlar Teatr Muasir milli teatr xalq hekaye deyenleri daxil olmaqla zengin enenevi incesenet kokleri uzerinde qurulmusdur Olkede ilk daimi teatr truppasi Canq 1970 ci ilde yaradilmisdir Canq sozu yerli dilde balet menasini verir Edebiyyat Cad edebiyyati folklor enenesine soykenir ve 1960 ci illere dek ereb dilinde mustemleke dovrunde ise fransiz dilinde inkisaf etmisdir Olkede yerli dillerin ereb ve latin qrafik simvollarina esaslanan ilk elifbasi 1976 ci ilde yaradilmis mehz bu dovrden sonra Cad edebiyyati yerli dillerde inkisafa baslamisdir Cadda nesr olunmus ilk edebi eser Cozef Brahim Seyidin Cad bir Usaqdir 1967 romani olmusdur Cadin diger taninmis sair ve yazicilari M Mustafa leqebi Baba Mustafa Antuan Banqui Koulsi Lamko H Bryuno K Qaranq leqebi K Cimeta ve basqalaridir Menbe encyclopaedia biga ruNeqliyyatiCadda neqliyyat xidmetleri cox mehduddur Olkede avtomobil yollarinin yalniz 1 i asfaltlanmisdir Olkede demiryolu yoxdur Boyuk teyyarelerin enmesine uygun Ncamena hava limanindan basqa 40 a qeder kicik hava limanlari vardir Cad ucun hava neqliyyati iqtisadi cehetden ehemiyyetli rol oynayir Istinadlar9 Constitution of Chad https icannwiki org Country code top level domain http chartsbin com view edr Hemcinin bax Cad ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin