Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbülfəth Məhəmməd Şəhristani (1086 – 1153[…]) – üləma.
| Şəhristani | |
|---|---|
| ərəb. عبد الكريم بن أبي بكر أحمد الشهرستاني | |
| Doğum tarixi | 1086 |
| Vəfat tarixi | 1153[…] |
| Fəaliyyəti | filosof, üləma, tarixçi, ilahiyyatçı |
Həyatı
Əbülfəth Məhəmməd ibn Əbülqasım Əbdülkərim ibn Əbu Bəkr Əhməd Şəhristani hicri 469-cu (miladi 1076) ildə Xorasanın şimalında yerləşən Şəhristanda anadan olmuşdur. Bəzi mənbələr isə Şəhristaninin hicri 479-cu ildə doğulduğunu qeyd edir. Doğulduğu şəhərə görə Şəhristani adıyla tanınan alimin əl-Əfzəl, Əlamət, Tac əl-Miləl vəd-Din kimi ləqəbləri də vardır.
Şəhristani elmlə məşğul olmağa ilk dəfə atası vasitəsilə Qurani-Kərimi öyrənməklə başladı. Daha sonra Ərəb dili və ədəbiyyatı, riyaziyyat və məntiq fənləri üzrə müxtəlif müəllimlərdən dərs aldı. Bundan sonra təhsilini davam etdirmək üçün Xarəzm şəhərinə yollandı. Burada bir müddət qalaraq dövrün məşhur hədis alimlərindən hədis dərslərində iştirak etdi.
Şəhristaninin bu səfəri haqqında mənbələrdə müxtəlif məlumatlara rast gəlinir. Bir məlumata görə, Şəhristani doğma şəhərini tərk edərək əvvəlcə Nişapura səyahət etmişdir. Digər bir məlumata əsasən Şəhristani Xarəzmə Nişapur səfərindən sonra gedib. Mənbənin qeyd etdiyinə görə, Şəhristani Xarəzm şəhərini tərk edərək Nişapura yollandı. Orada İmam Qəzalinin müasirlərindən olan Şafii məzhəbinə mənsub və fiqh (islam hüququ) dərsləri aldı. Bundan sonra kəlam, (polemika) üsulu və ilahiyyat fəlsəfəsini öyrəndi. Şəhristani Nihayət əl-İqdam adlı əsərində bu müəllimini xatırlamışdır.
Şəhristaninin Nişapurda nə qədər yaşadığı haqda dəqiq məlumat olmasa da onun məhz bu şəhərdə yaşayarkən elminin yüksək pilləsinə ucaldığı məlumdur. Belə ki, Nişapuru tərk etdikdən sonra ona verilən "Əfzəl" ləqəbi bunun sübutudur.
Şəhristani Nişapurdan sonra Xarəzmə qayıtdı və dövrünün bəzi məşhur alimləriylə tanış oldu. (ö.h/527, m/1133), fars tarixçisi görüşərək müxtəlif mövzularda elmi diskussiyalar apardı. Şəhristani bir müddət Xarəzmdə qaldıqdan sonra h.516-cı ildə həcc ibadətini yerinə yetirmək üçün Hicaza yola düşdü. Oradan qayıtdıqdan sonra köhnə dostu Əsəd Müheyninin köməyilə Bağdaddakı Nizamiyyə mədrəsəsində dərs deməyə başladı. Dediyi dərslər və verdiyi moizələr nəticəsində xalqın etibarını qazandı və üç il burada qaldı.
Bağdadda üç il qaldıqdan sonra Xorasana gedərək Səlcuqilərin sultanı Əhməd Səncərin vəziri yanında xidmət göstərdi. Onun "əl-Miləl vən-Nihal" adlı məşhur əsərini də bu vəzirə ithaf etdiyi məlumdur.
Bundan sonra Şəhristaninin şəhərinə getdiyi məlumdur. Orada dövrünün müxtəlif elmlərinə maraq göstərən yanında fəaliyyət göstərərək "əl-Miləl vən-Nihal" adlı əsərinin bir nüsxəsini ona təqdim etdi. Şəhristaninin Əbülqasım əl-Musəvinin yanında nə qədər qaldığı məlum deyildir. Onun "Musaraa" adlı əsərini Tirmiz şəhərində yazdığı ehtimal olunur.
Mənbələr Şəhristaninin doğma şəhəri olan Şəhristanda vəfat etdiyini qeyd edir. Tələbəsi onun h.548/m.1153-cü ildə Şəhristanda vəfat etdiyini bildirmişdir. Şəhristaninin evlənib evlənmədiyinə və övladlarının olub-olmaması haqda mənbələrdə heç bir məlumata rast gəlinmir. Elmi şəxsiyyəti: Müxtəlif təfəkkür formalarının İslam dünyasına girməsindən sonra eyni mədəniyyət və mühitlərin kəlam və fəlsəfi mirası islam mütəfəkkirləri tərəfindən öyrənilməyə başlanmışdır. Bu fəlsəfi mübahisələr və mədəni müxtəlifliklər kəlam elmi vasitəsilə gündəmə daxil olmuşdur.
Əvvəllər daxili məsələlər kimi hesab edilən bu mövzular (böyük günah və s.), sonralar və yunan fəlsəfələri ilə tanışlıqdan sonra yerli kəlami və fəlsəfi istiqamətlər əmələ gəlmişdir. Bu çərçivədə islam fəlsəfəsi və kəlamı öz problemlərini (məsələlərini) meydana gətirərək islam düşüncəsi və mirasına böyük töhfələr verdi.
Fəlsəfi düşüncənin Əhli-Sünnət düşüncəsində ilk təzahürü şəxsində otraya çıxmışdır. O, mötəzilənin dəlillərinin əsassız olmasını isbat etmək üçün fəlsəfəyə müraciət etmişdir. Bu mənada Qəzali də filosofları tənqid edərkən fəlsəfəyə baş vurmuşdur. Kəlamın öndərləri olan Əşari və Qəzalidən sonra bu cərəyanın ən ciddi davamçılarından biri Şəhristani idi.
Şəhristani Qəzalinin kəlam sisteminin ilk ardıcılı da hesab edilə bilər. İslam elm dünyasının öndə gələn simalarından olan Şəhristrani dinlər tarixi, fəlsəfə, kəlam və ədəbiyyata dair əsərlər yazmışdır. Öz əsərlərində dəfələrlə Əhli-Sünnətdən olduğunu vurğulayan Şəhristani özünü "bir Əhli-Sünnət kəlamçısı" olaraq təqdim etmişdir. O, müxtəlif əsərlərində haqqında "ustadımız" ifadəsini işlədərək Əhli-Sünnət çərçivəsində hərəkət etdiyini göstərməyə çalışmışdır.
Əşari sisteminin məfhum və metodlarının inkişaf etdirilməsində Şəhristaninin təsiri açıq-aydın müşahidə edilir. Bütün bunlara baxmayaraq bəzi fikirlərində Şiə və meylli olduğu iddia edilmişdir. Ancaq əsərlərində Şiə və ya İsmaili meyllərə dair hər hansı bir fakta rast gəlinməmişdir.
Şəhristaninin fəlsəfi terminologiyadan istifadə üslubu hər kəs tərəfindən qəbul edilmişdir. Şəhristani fikirlərini ifadə edərkən son dərəcə analitik bir düşüncə sistemi izləməyə səy göstərmiş, tənqid edərkən də qələmini kəskin istifadə etməkdən çəkinməmişdir. Əşari ilə başlayan kəlam mübahisələri Qəzali ilə birlikdə fəlsəfi bir ruha bürünmüşdür. Şəhristani də sələflərinin yolunu davam edərək filosofları ciddi şəkildə tənqid etmiş, Əhli-Sünnət işığında fikirlərini bildirmişdir.
Şəhristaninin İbn Sinanı kifayət qədər anlamadığı da iddia edilmişdir. Burada əhəmiyyətli bir məsələ onun İbn Sinaya yönəlmiş tənqidinin çıxış nöqtəsidir. Burada müşahidə edilir ki, Şəhristani İbn Sinanı tənqid edərkən kəlamçı həssaslığı göstərməkdədir və çıxış nöqtəsi Qəzalinin çıxış nöqtəsi ilə eynidir. Şəhristani müxtəlif sahələrə aid dərin və əhatəli əsərlər yazmış bir alim olaraq islam düşüncəsi tarixində yüksək yer tutmuşdur.
Əsərləri
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, geniş biliyə malik olan Şəhristani bir çox sahələrə aid əsərlər yazmışdır. Təəssüflə qeyd etməliyik ki, Şəhristaninin əsərlərinin böyük bir qismi günümüzədək gəlib çıxmamışdır. Əsərlərinin bir qismi çap edilmiş, digər bir qismi isə əlyazması şəklində günümüzə qədər qorunub saxlanmışdır.
Şəhristaninin diqqəti ən çox cəlb edən əsərləri fəlsəfə və kəlam aid olan əsərlərdir. O, əsərlərində dini və fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən çıxış etməyə çalışmışdır. "Musaraa" adlı əsərini Əbülqasım Əli ibn Cəfər Musəvinin istəyi ilə qələmə aldığını, məqsədinin İbn Sinanı tutduğu yüksək mövqedən endirmək olduğunu bildirərək öz-özünə inad etməmək, müştərək həqiqətləri qəbul etmək barəsində cədəlci və sofistik üslub istifadə etməyəcəyini qeyd etmişdir. Şəhristaninin "Musaraa" adlı əsərindən başqa digər əsərlərini üç qismə ayıra bilərik: əlyazması əsərləri, çap olunmuş əsərləri və günümüzədək gəlib çıxmayan əsərləri.
Əlyazması əsərləri
Şəhristaninin əlyazması əsərlərindən bəzilərinin bütöv adlarına qaynaqlarda rast gəlinmir. Burada risalə olaraq adı çəkilən bəzi əsərlər misal kimi göstərilə bilər. Şəhristaniyə aid olduğu bildirilən risalələr aşagıda göstərilən üç risalədir:
göndərilən və İbn Sinanın sözlərinə Şəhristaninin etirazlarını ehtiva edən risalə. Bu əsərin adı barəsində qaynaqlarda hər hansı bir məlumata rast gəlinmir.
"Elmi İlahi" – Şəhristani bu əsərini məşhur təbib üçün yazmışdır. "Elmi İlahi" adındakı risalədə Məhəmməd İylaqinin metafizikaya dair suallarına cavab axtarılır.
yazılan risalə. Şəhristaninin bu risaləsinin adı qaynaqlarda bildirilməmiş, sadəcə Məhəmməd Səhlaniyə yazdığı bildirilmişdir.
Qissatu Seyyidinə Yusuf, Məfatih əl-Əsrar və Məsabih əl-Əbrar, Mənahic fi ilm əl-Kəlam
Çap olunmuş əsərləri
- "Məclis əl-Xalq və əl-Əmr". İranda tərəfindən farscaya tərcümə edilmişdir.
- "Əl-Miləl vən-Nihal". Şəhristaninin bu əsəri dinlər və məzhəblər tarixinə aiddir. Əsərdə din və fəlsəfənin eyni qaynaqdan meydana gəldiyi ifadə edilməklə yanaşı fəlsəfəyə aid məlumatlar da qeyd edilmişdir.
- "Nihayə əl-İqdam fi ilm əl-kəlam". Şəhristaninin bu əsəri kəlam sahəsinə aiddir. Kəlam sahəsinə dair ən çox mübahisə mövzusu olan və ixtilafa səbəb olan məsələləri araşdırılan əsər tərəfindən Londonda 1934-cü ildə nəşr edilmişdir.
- aid farsca dörd fəsilin tərcüməsi. Şəhristaninin bu əsəri də "Əl-Miləl vən-Nihal" adlı əsərin ilk fəslində 437-ci səhifədən etibarən tərəfindən təhqiq edilib nəşr edilmişdir.
- Cövhəri fərdin isbatı. Alfred Güllam Şəhristaninin "Nihayə əl-qdam" adlı əsərinin sonuna əlavə edərək nəşr etmişdir.
İtmiş kitabları
Şəhristaninin bu əsərləri qaynaqlarda itmiş əsərlər olaqraq göstərilmişdir.
- Əl-İrşad ilə Əqaid əl-İbad
- Əsrar əl-İbadət
- Əl-Əqtar fil Üsul
- Tarix əl-Hükəma
- Təlxis əl-Əqsam li Məzəhib əl-Ənam
- Dəqaiq əl-Əvham
- Risalə fi məbdə və Məad
- Sibhat, Procles, Aristo və İbn Sina
- Əş-Şəcərə əl-İləhiyyə
- Əl-Uyun vəl-Ənhar
- Qayə əl-Məram fi ilmi əl-Kəlam
- Qissə Musa və Xızır
- Məclisi fi Usuli hikmət
- Məclisi fi hasri və Ənva ət-Təqaddumat
- Məclisi fi qıssatu seyyidinə Musa
- Mənazirat məal-İslamiyyət
- Nihayə Əvham əl-Hukəma əl-İlahiyyun.
Mənbə
 | Elm xadimi ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | İslam ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
- Али-заде А. Шахрастани Мухаммад (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebulfeth Mehemmed Sehristani 1086 1153 ulema Sehristaniereb عبد الكريم بن أبي بكر أحمد الشهرستاني Dogum tarixi 1086Vefat tarixi 1153 Fealiyyeti filosof ulema tarixci ilahiyyatciHeyatiEbulfeth Mehemmed ibn Ebulqasim Ebdulkerim ibn Ebu Bekr Ehmed Sehristani hicri 469 cu miladi 1076 ilde Xorasanin simalinda yerlesen Sehristanda anadan olmusdur Bezi menbeler ise Sehristaninin hicri 479 cu ilde doguldugunu qeyd edir Doguldugu sehere gore Sehristani adiyla taninan alimin el Efzel Elamet Tac el Milel ved Din kimi leqebleri de vardir Sehristani elmle mesgul olmaga ilk defe atasi vasitesile Qurani Kerimi oyrenmekle basladi Daha sonra Ereb dili ve edebiyyati riyaziyyat ve mentiq fenleri uzre muxtelif muellimlerden ders aldi Bundan sonra tehsilini davam etdirmek ucun Xarezm seherine yollandi Burada bir muddet qalaraq dovrun meshur hedis alimlerinden hedis derslerinde istirak etdi Sehristaninin bu seferi haqqinda menbelerde muxtelif melumatlara rast gelinir Bir melumata gore Sehristani dogma seherini terk ederek evvelce Nisapura seyahet etmisdir Diger bir melumata esasen Sehristani Xarezme Nisapur seferinden sonra gedib Menbenin qeyd etdiyine gore Sehristani Xarezm seherini terk ederek Nisapura yollandi Orada Imam Qezalinin muasirlerinden olan Safii mezhebine mensub ve fiqh islam huququ dersleri aldi Bundan sonra kelam polemika usulu ve ilahiyyat felsefesini oyrendi Sehristani Nihayet el Iqdam adli eserinde bu muellimini xatirlamisdir Sehristaninin Nisapurda ne qeder yasadigi haqda deqiq melumat olmasa da onun mehz bu seherde yasayarken elminin yuksek pillesine ucaldigi melumdur Bele ki Nisapuru terk etdikden sonra ona verilen Efzel leqebi bunun subutudur Sehristani Nisapurdan sonra Xarezme qayitdi ve dovrunun bezi meshur alimleriyle tanis oldu o h 527 m 1133 fars tarixcisi goruserek muxtelif movzularda elmi diskussiyalar apardi Sehristani bir muddet Xarezmde qaldiqdan sonra h 516 ci ilde hecc ibadetini yerine yetirmek ucun Hicaza yola dusdu Oradan qayitdiqdan sonra kohne dostu Esed Muheyninin komeyile Bagdaddaki Nizamiyye medresesinde ders demeye basladi Dediyi dersler ve verdiyi moizeler neticesinde xalqin etibarini qazandi ve uc il burada qaldi Bagdadda uc il qaldiqdan sonra Xorasana gederek Selcuqilerin sultani Ehmed Sencerin veziri yaninda xidmet gosterdi Onun el Milel ven Nihal adli meshur eserini de bu vezire ithaf etdiyi melumdur Bundan sonra Sehristaninin seherine getdiyi melumdur Orada dovrunun muxtelif elmlerine maraq gosteren yaninda fealiyyet gostererek el Milel ven Nihal adli eserinin bir nusxesini ona teqdim etdi Sehristaninin Ebulqasim el Musevinin yaninda ne qeder qaldigi melum deyildir Onun Musaraa adli eserini Tirmiz seherinde yazdigi ehtimal olunur Menbeler Sehristaninin dogma seheri olan Sehristanda vefat etdiyini qeyd edir Telebesi onun h 548 m 1153 cu ilde Sehristanda vefat etdiyini bildirmisdir Sehristaninin evlenib evlenmediyine ve ovladlarinin olub olmamasi haqda menbelerde hec bir melumata rast gelinmir Elmi sexsiyyeti Muxtelif tefekkur formalarinin Islam dunyasina girmesinden sonra eyni medeniyyet ve muhitlerin kelam ve felsefi mirasi islam mutefekkirleri terefinden oyrenilmeye baslanmisdir Bu felsefi mubahiseler ve medeni muxteliflikler kelam elmi vasitesile gundeme daxil olmusdur Evveller daxili meseleler kimi hesab edilen bu movzular boyuk gunah ve s sonralar ve yunan felsefeleri ile tanisliqdan sonra yerli kelami ve felsefi istiqametler emele gelmisdir Bu cercivede islam felsefesi ve kelami oz problemlerini meselelerini meydana getirerek islam dusuncesi ve mirasina boyuk tohfeler verdi Felsefi dusuncenin Ehli Sunnet dusuncesinde ilk tezahuru sexsinde otraya cixmisdir O motezilenin delillerinin esassiz olmasini isbat etmek ucun felsefeye muraciet etmisdir Bu menada Qezali de filosoflari tenqid ederken felsefeye bas vurmusdur Kelamin onderleri olan Esari ve Qezaliden sonra bu cereyanin en ciddi davamcilarindan biri Sehristani idi Sehristani Qezalinin kelam sisteminin ilk ardicili da hesab edile biler Islam elm dunyasinin onde gelen simalarindan olan Sehristrani dinler tarixi felsefe kelam ve edebiyyata dair eserler yazmisdir Oz eserlerinde defelerle Ehli Sunnetden oldugunu vurgulayan Sehristani ozunu bir Ehli Sunnet kelamcisi olaraq teqdim etmisdir O muxtelif eserlerinde haqqinda ustadimiz ifadesini islederek Ehli Sunnet cercivesinde hereket etdiyini gostermeye calismisdir Esari sisteminin mefhum ve metodlarinin inkisaf etdirilmesinde Sehristaninin tesiri aciq aydin musahide edilir Butun bunlara baxmayaraq bezi fikirlerinde Sie ve meylli oldugu iddia edilmisdir Ancaq eserlerinde Sie ve ya Ismaili meyllere dair her hansi bir fakta rast gelinmemisdir Sehristaninin felsefi terminologiyadan istifade uslubu her kes terefinden qebul edilmisdir Sehristani fikirlerini ifade ederken son derece analitik bir dusunce sistemi izlemeye sey gostermis tenqid ederken de qelemini keskin istifade etmekden cekinmemisdir Esari ile baslayan kelam mubahiseleri Qezali ile birlikde felsefi bir ruha burunmusdur Sehristani de seleflerinin yolunu davam ederek filosoflari ciddi sekilde tenqid etmis Ehli Sunnet isiginda fikirlerini bildirmisdir Sehristaninin Ibn Sinani kifayet qeder anlamadigi da iddia edilmisdir Burada ehemiyyetli bir mesele onun Ibn Sinaya yonelmis tenqidinin cixis noqtesidir Burada musahide edilir ki Sehristani Ibn Sinani tenqid ederken kelamci hessasligi gostermekdedir ve cixis noqtesi Qezalinin cixis noqtesi ile eynidir Sehristani muxtelif sahelere aid derin ve ehateli eserler yazmis bir alim olaraq islam dusuncesi tarixinde yuksek yer tutmusdur EserleriYuxarida qeyd edildiyi kimi genis biliye malik olan Sehristani bir cox sahelere aid eserler yazmisdir Teessufle qeyd etmeliyik ki Sehristaninin eserlerinin boyuk bir qismi gunumuzedek gelib cixmamisdir Eserlerinin bir qismi cap edilmis diger bir qismi ise elyazmasi seklinde gunumuze qeder qorunub saxlanmisdir Sehristaninin diqqeti en cox celb eden eserleri felsefe ve kelam aid olan eserlerdir O eserlerinde dini ve felsefi noqteyi nezerden cixis etmeye calismisdir Musaraa adli eserini Ebulqasim Eli ibn Cefer Musevinin isteyi ile qeleme aldigini meqsedinin Ibn Sinani tutdugu yuksek movqeden endirmek oldugunu bildirerek oz ozune inad etmemek musterek heqiqetleri qebul etmek baresinde cedelci ve sofistik uslub istifade etmeyeceyini qeyd etmisdir Sehristaninin Musaraa adli eserinden basqa diger eserlerini uc qisme ayira bilerik elyazmasi eserleri cap olunmus eserleri ve gunumuzedek gelib cixmayan eserleri Elyazmasi eserleri Sehristaninin elyazmasi eserlerinden bezilerinin butov adlarina qaynaqlarda rast gelinmir Burada risale olaraq adi cekilen bezi eserler misal kimi gosterile biler Sehristaniye aid oldugu bildirilen risaleler asagida gosterilen uc risaledir gonderilen ve Ibn Sinanin sozlerine Sehristaninin etirazlarini ehtiva eden risale Bu eserin adi baresinde qaynaqlarda her hansi bir melumata rast gelinmir Elmi Ilahi Sehristani bu eserini meshur tebib ucun yazmisdir Elmi Ilahi adindaki risalede Mehemmed Iylaqinin metafizikaya dair suallarina cavab axtarilir yazilan risale Sehristaninin bu risalesinin adi qaynaqlarda bildirilmemis sadece Mehemmed Sehlaniye yazdigi bildirilmisdir Qissatu Seyyidine Yusuf Mefatih el Esrar ve Mesabih el Ebrar Menahic fi ilm el Kelam Cap olunmus eserleri Meclis el Xalq ve el Emr Iranda terefinden farscaya tercume edilmisdir El Milel ven Nihal Sehristaninin bu eseri dinler ve mezhebler tarixine aiddir Eserde din ve felsefenin eyni qaynaqdan meydana geldiyi ifade edilmekle yanasi felsefeye aid melumatlar da qeyd edilmisdir Nihaye el Iqdam fi ilm el kelam Sehristaninin bu eseri kelam sahesine aiddir Kelam sahesine dair en cox mubahise movzusu olan ve ixtilafa sebeb olan meseleleri arasdirilan eser terefinden Londonda 1934 cu ilde nesr edilmisdir aid farsca dord fesilin tercumesi Sehristaninin bu eseri de El Milel ven Nihal adli eserin ilk feslinde 437 ci sehifeden etibaren terefinden tehqiq edilib nesr edilmisdir Covheri ferdin isbati Alfred Gullam Sehristaninin Nihaye el qdam adli eserinin sonuna elave ederek nesr etmisdir Itmis kitablari Sehristaninin bu eserleri qaynaqlarda itmis eserler olaqraq gosterilmisdir El Irsad ile Eqaid el Ibad Esrar el Ibadet El Eqtar fil Usul Tarix el Hukema Telxis el Eqsam li Mezehib el Enam Deqaiq el Evham Risale fi mebde ve Mead Sibhat Procles Aristo ve Ibn Sina Es Secere el Ilehiyye El Uyun vel Enhar Qaye el Meram fi ilmi el Kelam Qisse Musa ve Xizir Meclisi fi Usuli hikmet Meclisi fi hasri ve Enva et Teqaddumat Meclisi fi qissatu seyyidine Musa Menazirat meal Islamiyyet Nihaye Evham el Hukema el Ilahiyyun Menbehttp www azerimuslims com news php id 3416 Elm xadimi ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Islam ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Ali zade A Shahrastani Muhammad rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011