Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zəngilər — 1127-ci ildə Levant bölgəsində qurulmuş dövlətdir.
| Tarixi dövlət | |||
| Zəngilər | |||
|---|---|---|---|
| |||
 | |||
| | |||
| Paytaxt | Mosul, Dəməşq, Hələb | ||
| Valyuta | Dinar | ||
| İdarəetmə forması | monarxiya | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
Adları qədim mənbələrdə "sanqi" şəklində qeyd edilmiş zəngilər əsasən Qərbi Azərbaycanda ərazisində yaşamışlar. Zəngibasar bölgə adının ortaya çıxmasına səbəb olan Zəngiçay da vaxtilə öz adını yaxasında məskunlaşmış zəngi boyundan almışdır. Zəngilər təkcə Ağrı vadisində deyil, həm də Zəngi (Zəngəzur) bölgəsində yaşamışlar. Ümumiyətlə, İrəvan mahalının digər qədim tayfaları kimi, zəngi boyları da sonralar geniş ərazilərə yayılmışdır. Belə ki, Quzey Azərbaycanda Zəngilan və Sanqaçal toponimlərində də izini qoymuş zəngilər bir zamanlar Türküstan çöllərinə qədər köç etmişlər. Böyük qazax mütəfəkkiri Çokan Vəlixanov qırğız mifologiyasında ilxını qoruyan haminin Kambar-Ata, qaramal hamisinin isə Zəngi-Ata adlanmasını qeyd edir.
Səlcuqlu əmirlərdən Mosul hakimi İmad əd-din Zəngi ibn Sonkur ilə başlanan (1127) zəngi soyunun hökmranlığı Mahmudun ölümü (1222) ilə bitdi, lakin zəngi soyu təkcə Mosulda deyil, Hələb və Dəməşq bəyliklərində də hakimiyətdə idi. Bu isə onu göstərir ki, Ak-Sonqurun oğlu Zənginin mənsub olduğu zəngi soyu əhali arasında geniş dayağı olan tirələrdən imiş.
Prof. F. Cəlilov qeyd edir ki, Zəncan şəhərinin adı da sanqi//zəngi boyu ilə bağlıdır.Azərbaycan bölgələrindən 1403-cü ildə keçən Klavixo elçi heyətinin Miyanə yolunda dincəldiyi Sanqa şəhəri haqqında yazır: "Bu şəhər tamamilə boş idi, lakin deyirlər ki, bu əvvəllər Azərbaycanın ən iri şəhəri imiş".
İrəvan mahalı birbaşa Assur hücumlarına məruz qalmadığı üçün yalnız bu mahalın güney periferiyaları barədə Asur mənbələrində məlumat vardır. Arazdan aşağı, Urmu gölünün quzey sahilləri Asur qaynaqlarında Sanqibut ölkəsi adlanır. Qədim türk dilində but // bud "tayfa", "boy" anlamında işlənən sözdür və "xalq" anlamlı budun sözü də bu kökdən yaranmışdır. Həmin bölgədə, Maku şəhərinin güneyində axan indiki Zəngi-mar çayının adı məhz qədim sanqi//zəngi boylarının nişanəsidir. Asur qaynaqları Urmu gölündən aşağıda da zəngilərin yaşadığından xəbər verir. Buradakı Zəngi ölkəsinin adına Bit — Sanqi və Bit — Sanqibut şəklində rast gəlirik ki, bu da həmin adın asur dilindəki ev, yurd anlamında işlənən "bit" sözü ilə verilməsi, yəni asurca "sanqi (boyunun) yurdu" anlamında işlənməsidir. Bu bölgədən m.ö. VIII əsrdə asurların Suriyaya deportasiya etdikləri boylar içində sanqilli (zəngili) tayfa adı da e.ə. 738-ci ilə aid Tiqlatpalasar annalında qeyd olunmuşdur.
Paytaxtı Hələb olaraq qurulan Zəngilərin paytaxtı 1154-cü ildən sonra Dəməşq olub. Zəngilər xanədanının banisi Ağsungur, Səlcuqlu ordusunda bir hərbçi və Hələbin Səlcuqlu valisi Tutuşun ata bəyi idi. İraq valiliyinə təyin olunan İmadəddin Zəngi, 1127-ci ildə Mosul, 1128-ci ildə Hələb və sonra da Suriya şəhərlərini ələ keçirib. İmadəddin Zəngi, siyasi bacarığı ilə və Səliblərə qarşı nailiyyətli mübarizəsilə, Mesopotamiyanı və Surıyanın böyük bir hissəsini hakimiyyətinə daxil edib.
İmaməddin Zənginin oğlu Nurəddin Mahmud Zəngi Suriyada fəth işlərini başladaraq 1154-cü ildə Dəməşqi ələ keçirib. Nurəddinin qardaşı Seyfəddin isə 1146–1149-cu illər arasında Mesopotamiyanı fəth edib. Seyfəddin Zəngi xanədanın Mosul bölgəsini təşkil edib və 1146–1262-ci illər arasında hakimiyyətdə olub. Zəngi idarəsini zirvəyə çıxaran şəxs isə Nurəddindir. O, hakimiyət sahəsini idarəsindəki Misirə qədər genişlədib və ailənin bütün tayfalarını hakimiyyətinə daxil edib. Nurəddinin oğlu İsmayil 1174-cü ildə Zəngilərin xidmətində güclənən Səlahəddin Əyyubi yə məğlub olub. Zəngi xanədanının Sincar qolu 1220-ci ildə, Cəzirə qolu 1250-ci ildə və Mosul qolu isə 1262-ci ildə Elxanlılar dövləti tərəfindən aradan qaldırılıb.
Hökmdar şəcərələri
- I İmadəddin Zəngi (1127–1146)
- I Seyfəddin Qazi (1146–1149)
- (1149–1170)
- (1170–1180)
- (1180–1193)
- (1193–1211)
- (1211–1218)
- (1218–1219)
- (1219–1222 ya da 1234)
Hələb atabəyləri
- I İmadəddin Zəngi (1127–1146)
- Nurəddin Mahmud Zəngi (1146–1174) + Şam atabəyi (1154–1174)
- Məlik Saleh İsmayıl Zəngi (1174–1181) + Şam atabəyi (1174)
- (1181–1183)
Sincar atabəyləri
- (1171–1197)
- Qütbəddin Məhəmməd (1197–1219)
- (1219–1220)
- (1219–1220)
- (1219–1220)
Cəzirə atabəyləri
- (1180–1208)
- (1208–1241)
- (1241–1250)
Zəngilərin hökmdar sülaləsi
| Ak Sunqur | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hələb Atabəyliyi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| I Zəngi 1.(1127-1146) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| I Qazi 2.(1146-1149) | 3.(1149-1170) | ii.(1146-1174) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
4.(1170-1180) | 5.(1180-1193) | iv.(1181-1183) | iii.(1174-1181) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
6.(1193-1211) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7.(1211-1218) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
8.(1218-1219) | 9.(1219-1222) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
İstinadlar
- Чокан Валиханов. Избранные произведения. M. 1986, səh 260
- F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri, Bakı, 2006, səh 68
- Путешественники об Азербайджане. I т., Б. 1961, səh 56
- И. M.Дьяконов. История Mидии. M.-Л. 1956, səh 199
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Zengiler 1127 ci ilde Levant bolgesinde qurulmus dovletdir Tarixi dovletZengilerBayraq 1127 1250Paytaxt Mosul Demesq HelebValyuta DinarIdareetme formasi monarxiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiAdlari qedim menbelerde sanqi seklinde qeyd edilmis zengiler esasen Qerbi Azerbaycanda erazisinde yasamislar Zengibasar bolge adinin ortaya cixmasina sebeb olan Zengicay da vaxtile oz adini yaxasinda meskunlasmis zengi boyundan almisdir Zengiler tekce Agri vadisinde deyil hem de Zengi Zengezur bolgesinde yasamislar Umumiyetle Irevan mahalinin diger qedim tayfalari kimi zengi boylari da sonralar genis erazilere yayilmisdir Bele ki Quzey Azerbaycanda Zengilan ve Sanqacal toponimlerinde de izini qoymus zengiler bir zamanlar Turkustan collerine qeder koc etmisler Boyuk qazax mutefekkiri Cokan Velixanov qirgiz mifologiyasinda ilxini qoruyan haminin Kambar Ata qaramal hamisinin ise Zengi Ata adlanmasini qeyd edir Selcuqlu emirlerden Mosul hakimi Imad ed din Zengi ibn Sonkur ile baslanan 1127 zengi soyunun hokmranligi Mahmudun olumu 1222 ile bitdi lakin zengi soyu tekce Mosulda deyil Heleb ve Demesq beyliklerinde de hakimiyetde idi Bu ise onu gosterir ki Ak Sonqurun oglu Zenginin mensub oldugu zengi soyu ehali arasinda genis dayagi olan tirelerden imis Prof F Celilov qeyd edir ki Zencan seherinin adi da sanqi zengi boyu ile baglidir Azerbaycan bolgelerinden 1403 cu ilde kecen Klavixo elci heyetinin Miyane yolunda dinceldiyi Sanqa seheri haqqinda yazir Bu seher tamamile bos idi lakin deyirler ki bu evveller Azerbaycanin en iri seheri imis Irevan mahali birbasa Assur hucumlarina meruz qalmadigi ucun yalniz bu mahalin guney periferiyalari barede Asur menbelerinde melumat vardir Arazdan asagi Urmu golunun quzey sahilleri Asur qaynaqlarinda Sanqibut olkesi adlanir Qedim turk dilinde but bud tayfa boy anlaminda islenen sozdur ve xalq anlamli budun sozu de bu kokden yaranmisdir Hemin bolgede Maku seherinin guneyinde axan indiki Zengi mar cayinin adi mehz qedim sanqi zengi boylarinin nisanesidir Asur qaynaqlari Urmu golunden asagida da zengilerin yasadigindan xeber verir Buradaki Zengi olkesinin adina Bit Sanqi ve Bit Sanqibut seklinde rast gelirik ki bu da hemin adin asur dilindeki ev yurd anlaminda islenen bit sozu ile verilmesi yeni asurca sanqi boyunun yurdu anlaminda islenmesidir Bu bolgeden m o VIII esrde asurlarin Suriyaya deportasiya etdikleri boylar icinde sanqilli zengili tayfa adi da e e 738 ci ile aid Tiqlatpalasar annalinda qeyd olunmusdur Paytaxti Heleb olaraq qurulan Zengilerin paytaxti 1154 cu ilden sonra Demesq olub Zengiler xanedaninin banisi Agsungur Selcuqlu ordusunda bir herbci ve Helebin Selcuqlu valisi Tutusun ata beyi idi Iraq valiliyine teyin olunan Imadeddin Zengi 1127 ci ilde Mosul 1128 ci ilde Heleb ve sonra da Suriya seherlerini ele kecirib Imadeddin Zengi siyasi bacarigi ile ve Seliblere qarsi nailiyyetli mubarizesile Mesopotamiyani ve Suriyanin boyuk bir hissesini hakimiyyetine daxil edib Imameddin Zenginin oglu Nureddin Mahmud Zengi Suriyada feth islerini basladaraq 1154 cu ilde Demesqi ele kecirib Nureddinin qardasi Seyfeddin ise 1146 1149 cu iller arasinda Mesopotamiyani feth edib Seyfeddin Zengi xanedanin Mosul bolgesini teskil edib ve 1146 1262 ci iller arasinda hakimiyyetde olub Zengi idaresini zirveye cixaran sexs ise Nureddindir O hakimiyet sahesini idaresindeki Misire qeder genisledib ve ailenin butun tayfalarini hakimiyyetine daxil edib Nureddinin oglu Ismayil 1174 cu ilde Zengilerin xidmetinde guclenen Selaheddin Eyyubi ye meglub olub Zengi xanedaninin Sincar qolu 1220 ci ilde Cezire qolu 1250 ci ilde ve Mosul qolu ise 1262 ci ilde Elxanlilar dovleti terefinden aradan qaldirilib Hokmdar secereleriMosul Atabeyleri I Imadeddin Zengi 1127 1146 I Seyfeddin Qazi 1146 1149 1149 1170 1170 1180 1180 1193 1193 1211 1211 1218 1218 1219 1219 1222 ya da 1234 Heleb atabeyleri I Imadeddin Zengi 1127 1146 Nureddin Mahmud Zengi 1146 1174 Sam atabeyi 1154 1174 Melik Saleh Ismayil Zengi 1174 1181 Sam atabeyi 1174 1181 1183 Sincar atabeyleri 1171 1197 Qutbeddin Mehemmed 1197 1219 1219 1220 1219 1220 1219 1220 Cezire atabeyleri 1180 1208 1208 1241 1241 1250 Zengilerin hokmdar sulalesi Ak Sunqur Heleb Atabeyliyi I Zengi 1 1127 1146 I Qazi 2 1146 1149 3 1149 1170 ii 1146 1174 4 1170 1180 5 1180 1193 iv 1181 1183 iii 1174 1181 6 1193 1211 7 1211 1218 8 1218 1219 9 1219 1222 IstinadlarChokan Valihanov Izbrannye proizvedeniya M 1986 seh 260 F Celilov Azer xalqi II nesri Baki 2006 seh 68 Puteshestvenniki ob Azerbajdzhane I t B 1961 seh 56 I M Dyakonov Istoriya Midii M L 1956 seh 199