Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Asiya iqlimi — Asiya qitəsindəki iqlim vəziyyətinə verilən ad.
Asiyada rütubətli ekvatorial iqlimdən soyuq qütb səhrası iqliminə qədər, demək olar ki, bütün iqlim qurşaqları mövcuddur. Buna səbəb qitənin böyüklüyü, ərazisinin qərbdən şərqə doğru uzun məsafəsi, daxili rayonlarının relyefi, şimaldan dağ səddinin olmaması kimi amillərdir.
Asiyanın şimal sahillərində, Taymır yarımadasında Severnaya Zemlya, Novosibir, Vrangel adalarında Arktika iqlimi, bir qədər cənubda, şimal-şərqi Sibirə doğru genişlənən sahədə subarktika iqlimi hakimdir. Mülayim qurşaqda kontinental (Qərbi Sibir), sərt kontinental (Şərqi Sibir, Qazaxıstan, Monqolustan, Orta Asiya), musson (Uzaq Şərq, Saxalin adası) və dəniz (Kamçatka yarımadası, Kuril adaları) iqlim sahələri ayrılır. Yağıntının illik miqdarı Sibirdə 500–600 mm, Cənubi Sibir dağlarında, o cümlədən Sayan dağlarında 1500 mm.-dən çox, Orta Asiya səhralarında 150–200 mm.-dir. Subtropik iqlim qurşağı daxilində bir neçə iqlim tipi ayrılır: qərbdə Aralıq dənizi iqlimi, Ön Asiyanın yaylalarında , qitənin şərqində isə musson iqlimi. Yağıntının orta illik miqdarı qərbdən (Aralıq dənizi sahilləri, 700 mm) şərqə (İran yaylası 200 mm) doğru azalır. Tibet yaylası üçün yüksək dağlıq səhra iqlimi səciyyəvidir; qışı soyuq və az qarlı, yayı nisbətən sərindir. Şərqi Çinin, Yapon adalarının və Koreya yarımadasının subtropiklərində musson iqlimi (yağıntının illik miqdarı 1000–1500 mm) üstünlük təşkil edir. Tropik iqlim qurşağı Ərəbistan yarımadası, Mesopotamiyanın cənubunu, İran yaylasının cənub kənarını; tropik musson rejimli subekvatorial iqlim qurşağı Cənubi Çini, Hindistan və Hind-Çin yarımadalarını, Yava adasının şərqini və Kiçik Zond adalarını; ekvatorial iqlim qurşağı isə Malakka yarımadasının cənub hissəsini, Böyük Zond adalarını, Şri-Lankanın cənub-qərb hissəsini və Filippin adalarının cənub hissəsini əhatə edir. Qışda iqlim hava kütlələrinin qərb istiqaməti və geniş antisiklon sahəsinin formalaşması ilə, qitənin cənubunda və cənub-qərbində isə passat sirkulyasiyası ilə müəyyən olunur.
Cənubi Sibir dağları və Monqolustan üzərində 40-60° şimal enliyi arasında oktyabrdan martadək davam edən Asiya (Sibir) antisiklonu yaranır. Aydın və soyuq hava hökm sürür; mütləq minimum temperatur Oymyakonda -71 °C (şimal yarımkürəsinin soyuq qütbü), Verxoyanskda -68 °C və Yakutskdə -64 °C qeydə alınmışdır
Asiya antisiklonunun soyuducu təsirindən 0 °C izotermi Asiyada Avropaya nisbətən xeyli cənubdan (Səmərqənd-Tokio xətti boyu) keçir. Yayda Asiyanın daxili hissələrində yüksək təzyiq sahələri yox olur və bur çox qızır. Tropiklərin qurşaq sahələrində maksimum temperatur (53 °C) Ceykobabad şəhərində (Pakistan) qeydə alınmışdır. Bu, dünya göstəricisindən (Liviya, Tripoli şəhəri) 5 °C dərəvə aşağıdır. Qitənin şərq və cənub hissələri rütubətli dəniz mussonlarının təsiri altında qalır. Himalay dağlarının cənub, Qərbi Qat, Arakan-Yoma və Tanentaunci dağlarının küləktutan yağıntının illik miqdarı 3000 mm və daha çox olur. Hindistanın cənub-şərqində (Çerapuncidə) Yer kürəsinin mütləq maksimum yağıntısı (22900 mm) qeydə alınmışdır (burada orta illik yağıntı 13000 mm-dən çoxdur). Yayda musson yağışları mövsümündə Cənubi və Cənub-Şərqi Asiyada illik yağıntının 75-90 %-i, Şərqi Asiyada isə 60-65%-i düşür. Tropik mussonlar yalnız Cənubi Çin (23-26° şimal enliyi) üşün səciyyəvidir. Mərkəzi və Orta Asiyanın daxili rayonlarında quru tropik iqlim hakimdir. Havanın quru temperaturu 30 °C təşkil edir. 20 °C izotermi kontinental ərazilərdə 55-60 °C şimal enliyinə çatır. Ön Asiya yaylaları üzərində alçaq təzyiq sahələri yaranır və az rütubətli, yüksək temperaturlu tropik kontinental hava formalaşır. Ərəbistan yarımadası üzərində də kontinental quru tropik hava hökm sürür, aydın və çox isti hava yaranır. Malayya arxipelaqının cənub-şərq hissəsi Avstraliya antisiklonunun, qalan hissəsi isə ekvatorial qərb küləklərinin təsiri altında olur. Asiyanın dağlarında qar xətti Avropaya nisbətən yüksəkdədir. Tibet yaylasında isə o, xüsusilə yuxarıdan keçir; dünyada qar xəttinin "yüksəklik qütblərindən" biri (6200 m) buradadır. Müasir buzlaşmanın iri mərkəzləri Asiya qitəsində yerləşən Qaraqorum, Himalay, Hindiquş, Kunlun, Nanşan, Tyanşan, Pamir, Qafqaz, Altay dağlarındadır. Mərkəzi Asiya və Himalay dağlarında buzlaqların sahəsi təqribən 97 min kv. kilometrdir. Arktika adalarında örtük buzlaşması qalmışdır.
İstinadlar
- Global Measured Extremes of Temperature and Precipitation. Arxivləşdirilib 2012-05-25 at Archive.today National Climatic Data Center. Retrieved on 2007-06-21. The climate of asia also depends on the western ghats.
- . ASU World Meteorological Organization. 1942-06-21. 2011-01-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-28.
- National Centre for Medium Range Forecasting. Chapter-II Monsoon-2004: Onset, Advancement and Circulation Features. 2011-07-21 at the Wayback Machine Retrieved on 2008-05-03.
- Australian Broadcasting Corporation. Monsoon. 2014-11-19 at the Wayback Machine Retrieved on 2008-05-03.
- Dr. Alex DeCaria. Lesson 4 – Seasonal-mean Wind Fields. 2009-08-22 at the Wayback Machine Retrieved on 2008-05-03.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Asiya iqlimi Asiya qitesindeki iqlim veziyyetine verilen ad Umumdunya iqlim tesnifati Asiyada rutubetli ekvatorial iqlimden soyuq qutb sehrasi iqlimine qeder demek olar ki butun iqlim qursaqlari movcuddur Buna sebeb qitenin boyukluyu erazisinin qerbden serqe dogru uzun mesafesi daxili rayonlarinin relyefi simaldan dag seddinin olmamasi kimi amillerdir Asiyanin simal sahillerinde Taymir yarimadasinda Severnaya Zemlya Novosibir Vrangel adalarinda Arktika iqlimi bir qeder cenubda simal serqi Sibire dogru genislenen sahede subarktika iqlimi hakimdir Mulayim qursaqda kontinental Qerbi Sibir sert kontinental Serqi Sibir Qazaxistan Monqolustan Orta Asiya musson Uzaq Serq Saxalin adasi ve deniz Kamcatka yarimadasi Kuril adalari iqlim saheleri ayrilir Yagintinin illik miqdari Sibirde 500 600 mm Cenubi Sibir daglarinda o cumleden Sayan daglarinda 1500 mm den cox Orta Asiya sehralarinda 150 200 mm dir Subtropik iqlim qursagi daxilinde bir nece iqlim tipi ayrilir qerbde Araliq denizi iqlimi On Asiyanin yaylalarinda qitenin serqinde ise musson iqlimi Yagintinin orta illik miqdari qerbden Araliq denizi sahilleri 700 mm serqe Iran yaylasi 200 mm dogru azalir Tibet yaylasi ucun yuksek dagliq sehra iqlimi seciyyevidir qisi soyuq ve az qarli yayi nisbeten serindir Serqi Cinin Yapon adalarinin ve Koreya yarimadasinin subtropiklerinde musson iqlimi yagintinin illik miqdari 1000 1500 mm ustunluk teskil edir Tropik iqlim qursagi Erebistan yarimadasi Mesopotamiyanin cenubunu Iran yaylasinin cenub kenarini tropik musson rejimli subekvatorial iqlim qursagi Cenubi Cini Hindistan ve Hind Cin yarimadalarini Yava adasinin serqini ve Kicik Zond adalarini ekvatorial iqlim qursagi ise Malakka yarimadasinin cenub hissesini Boyuk Zond adalarini Sri Lankanin cenub qerb hissesini ve Filippin adalarinin cenub hissesini ehate edir Qisda iqlim hava kutlelerinin qerb istiqameti ve genis antisiklon sahesinin formalasmasi ile qitenin cenubunda ve cenub qerbinde ise passat sirkulyasiyasi ile mueyyen olunur Kelkutte uzerinde musson buludlari Cenubi Sibir daglari ve Monqolustan uzerinde 40 60 simal enliyi arasinda oktyabrdan martadek davam eden Asiya Sibir antisiklonu yaranir Aydin ve soyuq hava hokm surur mutleq minimum temperatur Oymyakonda 71 C simal yarimkuresinin soyuq qutbu Verxoyanskda 68 C ve Yakutskde 64 C qeyde alinmisdir Asiya antisiklonunun soyuducu tesirinden 0 C izotermi Asiyada Avropaya nisbeten xeyli cenubdan Semerqend Tokio xetti boyu kecir Yayda Asiyanin daxili hisselerinde yuksek tezyiq saheleri yox olur ve bur cox qizir Tropiklerin qursaq sahelerinde maksimum temperatur 53 C Ceykobabad seherinde Pakistan qeyde alinmisdir Bu dunya gostericisinden Liviya Tripoli seheri 5 C dereve asagidir Qitenin serq ve cenub hisseleri rutubetli deniz mussonlarinin tesiri altinda qalir Himalay daglarinin cenub Qerbi Qat Arakan Yoma ve Tanentaunci daglarinin kulektutan yagintinin illik miqdari 3000 mm ve daha cox olur Hindistanin cenub serqinde Cerapuncide Yer kuresinin mutleq maksimum yagintisi 22900 mm qeyde alinmisdir burada orta illik yaginti 13000 mm den coxdur Yayda musson yagislari movsumunde Cenubi ve Cenub Serqi Asiyada illik yagintinin 75 90 i Serqi Asiyada ise 60 65 i dusur Tropik mussonlar yalniz Cenubi Cin 23 26 simal enliyi usun seciyyevidir Merkezi ve Orta Asiyanin daxili rayonlarinda quru tropik iqlim hakimdir Havanin quru temperaturu 30 C teskil edir 20 C izotermi kontinental erazilerde 55 60 C simal enliyine catir On Asiya yaylalari uzerinde alcaq tezyiq saheleri yaranir ve az rutubetli yuksek temperaturlu tropik kontinental hava formalasir Erebistan yarimadasi uzerinde de kontinental quru tropik hava hokm surur aydin ve cox isti hava yaranir Malayya arxipelaqinin cenub serq hissesi Avstraliya antisiklonunun qalan hissesi ise ekvatorial qerb kuleklerinin tesiri altinda olur Asiyanin daglarinda qar xetti Avropaya nisbeten yuksekdedir Tibet yaylasinda ise o xususile yuxaridan kecir dunyada qar xettinin yukseklik qutblerinden biri 6200 m buradadir Muasir buzlasmanin iri merkezleri Asiya qitesinde yerlesen Qaraqorum Himalay Hindiqus Kunlun Nansan Tyansan Pamir Qafqaz Altay daglarindadir Merkezi Asiya ve Himalay daglarinda buzlaqlarin sahesi teqriben 97 min kv kilometrdir Arktika adalarinda ortuk buzlasmasi qalmisdir Aylar uzre uzunmuddetli orta yagintinin miqdariIstinadlarGlobal Measured Extremes of Temperature and Precipitation Arxivlesdirilib 2012 05 25 at Archive today National Climatic Data Center Retrieved on 2007 06 21 The climate of asia also depends on the western ghats ASU World Meteorological Organization 1942 06 21 2011 01 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 28 National Centre for Medium Range Forecasting Chapter II Monsoon 2004 Onset Advancement and Circulation Features 2011 07 21 at the Wayback Machine Retrieved on 2008 05 03 Australian Broadcasting Corporation Monsoon 2014 11 19 at the Wayback Machine Retrieved on 2008 05 03 Dr Alex DeCaria Lesson 4 Seasonal mean Wind Fields 2009 08 22 at the Wayback Machine Retrieved on 2008 05 03