Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yeddiillik müharibə (1756–1763) — Böyük Britaniyanın və Fransanın Şimali Amerika və müstəmləkəçilik rəqabəti, və Prussiyanın aqressiv xarici siyasətinin Rusiya və Avstriyanın xarici maraqları ilə toqquşmasından yaranan müharibə.
| Yeddillik müharibə | |||
|---|---|---|---|
 Zorndorf döyüşü | |||
| Tarix | 1756-1763 | ||
| Yeri | Avropa, Afrika, Şimali Amerika, Cənubi Amerika, Hindistan, Karib hövzəsi, Filippin | ||
| Səbəbi | Prusiyanın Avropada güclənməsi, İngiltərə ilə Fransanın müstəmləkə rəqabəti | ||
| Nəticəsi | Prusiyanın yüksəlişi; Fransa üzərində bir sıra qələbə qazanaraq və ondan Kanadanı, Şərqi Luiziananı, Dominika adalarını, Sent-Vinsent və Qrenadin, , Seneqalı və Fransanın Hindistandakı bütün faktoriyalarını alaraq; İspaniyadan Qərbi Luiziananı alaraq, İngiltərə ən güclü müstəmləkə dövlətinə çevrildi. | ||
| Ərazi dəyişikliyi | |||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Yeddillik müharibənin səbəbləri
Böyük Britaniya — Fransanın müstəmləkələrini zəbt etmək və dənizdə mütləq ağalığa nail olmağa, Prusiya — Saksoniyanı özünə qatmaq və Polşanı vassal etməyə, Avstriya — Mərkəzi Avropada onun rəqibi olan Prussiyanı zəiflətmək və 1740-cı ildə işğal olunan Sileziyanı qaytarmağı çalışırdılar. Fransa ingilis kralının Avropadakı irsi mülkü olan Hannoveri tutmaq, Amerika və Ost-Hindistandakı müstəmləkələrini qorumaq və Prussiyanın güclənməsinin qarşısını almaq istəyirdi; İsveç — prus Pomeraniyasını işğal etmək; Rusiya — Prussiyanın təzyiqini azaltmaq və Qərbdə ərazilərini artırmaq istəyirdilər. Maraqların və ziddiyətlərin qəliz düyünü iki qarşıduran koalisiyanın yaranmasına gətirdi: Hannover, Hessen-Kassel, Braunşveyq və bir neçə başqa alman kyazlıqlarının da qoşulduğu ingilis-prus, və İsveçin, Saksoniyanın, və Müqəddəs Roma imperiyasına daxil olan əksər alman knyazlıqlarının qoşulduğu fransız-avstriyalı-rus ittifaqı.
1756–1757-ci illər kampaniyası
Müharibə Prussiyanın Saksoniyaya hucumu ilə başladı. Bu Fransa və İsveçin zamin olduqları Vestfaliya sülhünü pozdu. II Fridrixin 95 minlik prus ordusu 17 avqust 1756-cı ildə qəflətən Saksoniyaya soxulub, 18 minlik Saksoniya ordusunu mühasirəyə salır və oktyabrın 4-də onu təslim olmağa məcbur edir. Fransız- Avstriya-rus koalisiyasının ordularının (300 min adam) hazır olmaması və planlarının koordinasiya olmamasından (Fransa yazda, Rusiya isə yayda döyüş əməliyatlarına başladı) yararlanan II Fridrix, 1757-ci il kampaniyasında öncə Avstriya üzərinə yeridi. 192 minlik prus ordusu dörd istiqamətdən Praqa üzərinə təmərküzlü hucuma başladı. Aprelin 25-də prus ordusu feldmarşal M. Braunun 60 minlik avstriyalı ordusunu məğlub edərək, onu Praqada qapatdı, lakin feldmarşal L. Daunun komandanlığı ilə köməyə yetişən 50 minlik avstriyalı ordusu iyunun 7-də prusları edərək, onları Çexiyadan çəkilməyə məcbur etdi. Apreldə marşal L. Ş.d'Estrenin 70 minlik fransız ordusu Hessen-Kasseli tutdu və Kloster — Sevendə 30 minlik hannoverli ordusunu məğlub edərək Hannoveri aldı. Şahzadə Ş. Sibizin 57 minlik fransız ordusu avqustda Eyzenaha yaxınlaşdı və Prussiyanın özünü zərbə altına aldı. II Fridrix ona qarşı əsas qüvvələri çıxardı və oktyabrın 25-də fransızları məğlub etdi, sonra isə fors — marşla 40 minlik qoşununu Sileziyaya ötürdü. Burada Daunun avstriyalı ordusu Şveydnisi mühasirəyə almışdı və Breslaunu tutmuşdu. Noyabrın 24-də II Fridrix burada, Leyten döyüşündə qalib gəldi. Şərqi Prussiyada əməliyatlara başlayan 70 minlik rus ordusuna qarşı feldmarşal X. Levaldın 30 minlik prus ordusu hərəkat edirdi. İyunun 24-də S. F. Apraksinin komandanlığı ilə rus ordusu qüvvələrin 24 minlik hissəsi və Baltik donanmasının dəstəyi ilə Memel(Klaypeda), , Qumbinnen və aldılar. Avqustun 19-da rus ordusu Levaldın qoşunlarını darmadağın etdilər. Şərqi Prussiyaya yol açıldı, ama, yaxın vaxtlarda IIFridrixin tərəfdarı III Pyotrun(imperatriça Yelizaveta xəstə idi) hakimiyətə gələcəyini düşünən Apraksin geriyə Memelə çəkilmək barədə əmr verdi, və buna görə imperatriça tərəfindən məhkəməyə verildi. Onu bu vəzifədə general V. V. Fermor əvəz etdi. Sentyabrda 23 minlik isveçli ordusu Pomeraniyadakı Ştetinə(Şeçin) qarşı hucum əməliyatına başladı, lakin rus ordusunun geriyə çəkilməsindən sonra, Ştralzunda çəkildi. Beləliklə 1757-ci il kampaniyasında Prussiya qalib gəldi.
1758–1759-cu illər kampaniyaları
1758-ci il kampaniyasında Prussiya — əleyhinə koalisiya, II Fridrixin 145 minlik ordusuna qarşı 316 min adam çıxarmışdı. Lakin yenə də müttəfiqlərin hərəkətlərini uzlaşdırmaması, ikiqat hərbi üstünlüyü mənasız edirdi. 1757-ci ilin dekabrında Şərqi Prussiyada geniş hucuma keçən Rusiya, 1758-ci ilin yanvarında bu əraziləri özünə qatdı. 1758-ci ilin yayında 58 minlik rus ordusu aldı. Rusiyanın uğurlarından əndişələnən Avstriya Sileziyada və Saksoniyada, Fransa isə Hessen — Kassel və Hannoverdə ləng — müdafiə əməliyatları keçirirdilər. II Fridrix, əsas rəqibləri Avstriya və Rusiyanı ardıcıl olaraq darmadağın etmək üçün, səylərini gücləndirdi. Sileziyadan Çexiyaya müdaxilə edərək, Olmüzü mühasirəyə aldı, lakin, mühasirəyə düşdüyünü bilib, qüvvələrin əsas hissəsini ora ötürdü. Ancaq 1758-ci il avqustun 14-də baş verən qanlı Zorndorf döyüşü tərəflərin heç birinə qələbə qazandırmadı. Prus ordusu Küstrinə, rus ordusu isə oradan isə Pomeraniyaya, çəkildilər. Qışın girməsi ilə rus ordusu Vislanın öz tayına keçdi. 1759-cu ildə prus-əleyhinə koalisiyanın qoşunlarının sayı 352 minə çatdı, ingilis-prus koalisiyasının isə 220 min idi. Kampaniyada Rusiyanın planı, sonradan avstriyalılarla birləşmək üçün çıxmaq məqsədilə, rus qoşunlarının Poznana cəmləşdirilməsini nəzərdə tuturdu. Apreldə general P. S. Saltıkovun başçılığı ilə 40 minlik rus ordusu Oderə tərəf yeridi. General K. Q. Vedelin 30 minlik prus korpusu onun qarşısını almağa çalışarkən, 12 iyulda məğlub edildi. Krossen yaxınlığında Saltıkov B. E. Laudenin 18 minlik avstriyalı korpusu ilə birləşdi, və Frankfurtu(Oderdə) tutaraq, Dauna, Berlin üzərinə birgə hərəkət etməyi təklif etdi. Əməliyatları Sileziyaya yönəltməyə çalışan Daun buna qarşı çıxdı. II Fridrix rusların Berlin üzərinə hərəkətinin qarşısını almağa çalışdı. 12 avqustda 48 minlik prus ordusu məğlub oldu. Lakin Prussiyanın paytaxtı Berlinin alınması, avstriyalılara görə mümkün olmadı. Rus ordusu Vislanın o biri tayına qayıtdı. Qərbdə fransızların birləşmiş ordusu Hessen-Kassel uğrunda döyüş əməliyatları aparırdı, və iyulun 21-də mühasirəsində uğursuzluğa düçar oldu. Beləliklə 1759-cu il kampaniyası, rusların güclənməsindən və Prussiyanın tamam darmadağın edilməsindən əndişələnən avstriyalıların siyasətinə görə, ruslar üçün nəticəsiz qaldı. 1759-cu il kampaniyasında prus-əleyhinə koalisiyanın daxilindəki ziddiyətlər bir az da dərinləşdi. Fransa Şərqi Prussiyanın Rusiyanın tərkibinə qatılmasının əleyhinə çıxdı, və İngiltərə ilə separat sülh anlaşması bağlamağa hazırlaşırdı, ama sülh danışıqları uğursuz oldu.
1760–1761–1762-ci illər kampaniyaları
1760-cı ildə II Fridrix çətinliklə ordusunun sayını 100–120 minə çatdırdı. Prus-əleyhinə koalsiyanın 220 minlik qoşunu vardı. Koalisiyanın planına: avstriyalıların ruslarla birlikdə Sileziyada; imperiya qüvvələrinin Saksoniyada; və fransız qoşunlarının — Hannover əleyhinə hərəkətləri daxil idi. II Fridrix öz saxlanclarını və qorumaq üçün müdafiəyə keçdi. Rus və Avstriya orduları, düşmənin komunikasiyalarında əməliyat apararaq, onu tutduğu qala və şəhərlərdən çıxarmağa çalışırdılar. Rus və Avstriya ordusu birgə əməliyatlardan qaçdığına görə, Saltıkov rus ordusunun əsas səylərini Pomeraniyaya keçirdi, qüvvələrin bir hissəsini isə Berlin üzərinə reydə göndərdi. Nəticədə general Z. Q. Çernışovun 23 minlik rus korpusu sentyabrın 28-də Berlini tutdu. Ancaq Berlinə II Fridrixin 70 minlik prus ordusunun yaxınlaşlması səbəbindən, hərbi saxlancları və başqa obyektləri məhv edən rus korpusu rus ordusunun əsas qüvvələri ilə birləşmək üçün Frankfurt rayonuna çəkildi. Beləliklə 1760-cı il kampaniyası ərzində tərəflərin vəziyətində mühüm dəyişikliklər baş vermədi. 1761-ci il kampaniyasında dekabrın 5-də P. A. Rumyantsevin komandanlığı altında rus qoşunlarının (Baltik dənizi donanması ilə birgə) Prussiyanın güclü alınması oldu. Pomeraniyada möhkəmlənərək, feldmarşal A. B. Buturlinin rus ordusu, Berlinə şimaldan birgə zərbə üçün, isveç ordusu ilə əlaqə yaratdı. Bu kampaniyada Prussiya Cənubi Sileziyanı itirdi, onu ərzaqla təmin edən Polşa və Baltik dənizi ilə əlaqəsi kəsildi. Prussiyanın vəziyəti ağırlaşdı. Lakin 1761-ci il dekabrın 25-də rus imperatriçası Yelisaveta öldü, onun yerinə gələn prus tərəfdarı olan III Pyotr Rusiyanı müharibədən çıxardı, rusların tutduğu bütün Prussiya əraziləri boşaltdı, aprelin 24-də isə onunla sülh sazişi bağladı ki, bununla da onu tamamilə məğlub olmaqdan qurtardı. Rusiyadan sonra 1762-ci il mayın 11-də İsveç də müharibədən çıxdı. Prus ordusu (müvəqqəti olaraq prus ordusunun tərkibində olan) Çernışovun rus ordusunun köməyi ilə, avstriyalıları Sileziya və Saksoniyadan sıxışdırdılar və 1762-ci ilin oktyabrında imperiya qüvvələri üzərində qələbə çaldılar. Lakin müharibədən tükənən rəqiblər oktyabrın 23-də Fransa və Prussiya, noyabrın 13-də isə Prussiya ilə Avstriya arasında preliminar (əvvəlcədən) sülh sazişi bağladılar.
Fransa ilə İngiltərənin müstəmləkələr uğrunda müharibəsi
Yeddiliik müharibənin başqa cəbhəsi Böyük Britaniya ilə Fransanın dənizdə və müstəmləkələrdəki müharibəsi idi. Bu müharibənin əvvəlində 1756–1757-ci illərdə Fransa daha uğurlu idi. 20 may 1756-cı ildə Balear adaları yanındakı nda fransız donanması ingilis donanmasını məğlub etdi. Lakin 1758-ci ildən başlayaraq Fransa, Avropada müharibə ilə bağlı olduğundan, dənizdə və müstəmləkələrdə məğlub olmağa başladı. Müharibənin Avropadakı cəbhəsində ancaq Prussiyaya maddi yardımla iştirak edən İngiltərə, müstəmləkələrdə öz gücünü artıraraq, tədricən təşəbbüsü ələ aldı. İngiltərə 1760-cı ildə Kanadanı, Luiziananın bir hissəsini, Floridanı və Fransanın Hindistandakı əksər müstəmləkələrini ondan aldı. 1763-cü ilin əvvəlində Yeddillik müharibə qurtardı. Yanvarın 30-da İngiltərə ilə Fransa arasında Paris sülh müqaviləsi bağlandı, bu müqaviləyə müharibəyə 1761-ci ildə qoşulan(İspaniya Fransanın, Portuqaliya isə İngiltərənin tərəfində) Portuqaliya və İspaniya da qoşuldu. 4 fevral 1763-cü ildə bir tərəfdən Prussiya ilə — o biri tərəfdən Avstriya və Saksoniya arasında, Yeddillik müharibəyə son qoyan Hubertusburq sülh müqaviləsi bağlandı. Bu sülh müqaviləsi Prussiyanın Sileziyaya və Qlatz qraflığına haqqını təsdiq edirdi.
Nəticələr
Yeddillik müharibənin mühüm hərbi-siyasi nəticəsi Avropada qüvvələr nisbətinin dəyişməsi oldu. Fransız və ispan müstəmləkələrinin mühüm hissəsinə yiyələnən Böyük Britaniya ən qüdrətli dəniz dövlətinə çevrildi. Prussiya alman dövlətləri arasında öz mövqeyini o dərəcədə möhkəmlətdi ki, öz eqidası altında Almaniyanın birləşməsi uğrunda mübarizəyə başlamaq imkanı qazandı. Müharibədən xeyli zəifləmiş Fransa, daxili ziddiyətlər içində qalaraq, burjua inqilabına daha da yaxınlaşdı. Müharibədən tükənən Avstriya, Osmanlı imperiyasına qarşı, Rusiya ilə yaxınlaşmağa başladı. Rusiya böyük Avropa qüvvəsi kimi mövqelərini möhkəmlətdi. Yeddillik müharibə hərbi sənətin inkişafına böyük təsir göstərmişdir, və xətt taktikasının böhranını aşkar etmişdir. Rəqibin qüvvələrinin səhra döyüşlərində məğlub edilməsi üstünlükləri aşkar olundu, döyüş əməliyatlarının aparılmasının yeni üsulları və formaları yarandı. Qərbi Avropa ordularından fərqli olaraq, məsələn, rus ordusu muzdlu deyildi, əsasında komplektləşdirilən milli ordu idi. Rus ordusunda ilk dəfə atıcıların səpələnmiş düzülüşü kolon düzülüşü ilə birgə tətbiq olunmağa başlandı. Yeddillik müharibədə artilleriya ilk dəfə taybuynuzlardan istifadə etməyə başladı. Topçular öz sıraları üstündən düşməni top atəşinə tuturdular.
Mənbə
- Советская военная энциклопедия Москва 1980 Военное издательство министерства обороны СССР T. 7 səh.318–320
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yeddiillik muharibe 1756 1763 Boyuk Britaniyanin ve Fransanin Simali Amerika ve mustemlekecilik reqabeti ve Prussiyanin aqressiv xarici siyasetinin Rusiya ve Avstriyanin xarici maraqlari ile toqqusmasindan yaranan muharibe Yeddillik muharibeZorndorf doyusuTarix 1756 1763Yeri Avropa Afrika Simali Amerika Cenubi Amerika Hindistan Karib hovzesi FilippinSebebi Prusiyanin Avropada guclenmesi Ingiltere ile Fransanin mustemleke reqabetiNeticesi Prusiyanin yukselisi Fransa uzerinde bir sira qelebe qazanaraq ve ondan Kanadani Serqi Luizianani Dominika adalarini Sent Vinsent ve Qrenadin Seneqali ve Fransanin Hindistandaki butun faktoriyalarini alaraq Ispaniyadan Qerbi Luizianani alaraq Ingiltere en guclu mustemleke dovletine cevrildi Erazi deyisikliyiMunaqise terefleriPrusiya kralligi Britaniya imperiyasi Portuqaliya kralligi Rusiya imperiyasi Kazak Hetmanligi Muqeddes Roma imperiyasi Fransa kralligi Rusiya imperiyasi 1757 1761 Kazak Hetmanligi 1757 1761 Ispaniya imperiyasi Sardiniya kralligiKomandan lar II Fridrix II Georq III Georq XIV Ludovik Vikianbarda elaqeli mediafayllarYeddillik muharibenin sebebleriBoyuk Britaniya Fransanin mustemlekelerini zebt etmek ve denizde mutleq agaliga nail olmaga Prusiya Saksoniyani ozune qatmaq ve Polsani vassal etmeye Avstriya Merkezi Avropada onun reqibi olan Prussiyani zeifletmek ve 1740 ci ilde isgal olunan Sileziyani qaytarmagi calisirdilar Fransa ingilis kralinin Avropadaki irsi mulku olan Hannoveri tutmaq Amerika ve Ost Hindistandaki mustemlekelerini qorumaq ve Prussiyanin guclenmesinin qarsisini almaq isteyirdi Isvec prus Pomeraniyasini isgal etmek Rusiya Prussiyanin tezyiqini azaltmaq ve Qerbde erazilerini artirmaq isteyirdiler Maraqlarin ve ziddiyetlerin qeliz duyunu iki qarsiduran koalisiyanin yaranmasina getirdi Hannover Hessen Kassel Braunsveyq ve bir nece basqa alman kyazliqlarinin da qosuldugu ingilis prus ve Isvecin Saksoniyanin ve Muqeddes Roma imperiyasina daxil olan ekser alman knyazliqlarinin qosuldugu fransiz avstriyali rus ittifaqi 1756 1757 ci iller kampaniyasiMuharibe Prussiyanin Saksoniyaya hucumu ile basladi Bu Fransa ve Isvecin zamin olduqlari Vestfaliya sulhunu pozdu II Fridrixin 95 minlik prus ordusu 17 avqust 1756 ci ilde qefleten Saksoniyaya soxulub 18 minlik Saksoniya ordusunu muhasireye salir ve oktyabrin 4 de onu teslim olmaga mecbur edir Fransiz Avstriya rus koalisiyasinin ordularinin 300 min adam hazir olmamasi ve planlarinin koordinasiya olmamasindan Fransa yazda Rusiya ise yayda doyus emeliyatlarina basladi yararlanan II Fridrix 1757 ci il kampaniyasinda once Avstriya uzerine yeridi 192 minlik prus ordusu dord istiqametden Praqa uzerine temerkuzlu hucuma basladi Aprelin 25 de prus ordusu feldmarsal M Braunun 60 minlik avstriyali ordusunu meglub ederek onu Praqada qapatdi lakin feldmarsal L Daunun komandanligi ile komeye yetisen 50 minlik avstriyali ordusu iyunun 7 de pruslari ederek onlari Cexiyadan cekilmeye mecbur etdi Aprelde marsal L S d Estrenin 70 minlik fransiz ordusu Hessen Kasseli tutdu ve Kloster Sevende 30 minlik hannoverli ordusunu meglub ederek Hannoveri aldi Sahzade S Sibizin 57 minlik fransiz ordusu avqustda Eyzenaha yaxinlasdi ve Prussiyanin ozunu zerbe altina aldi II Fridrix ona qarsi esas quvveleri cixardi ve oktyabrin 25 de fransizlari meglub etdi sonra ise fors marsla 40 minlik qosununu Sileziyaya oturdu Burada Daunun avstriyali ordusu Sveydnisi muhasireye almisdi ve Breslaunu tutmusdu Noyabrin 24 de II Fridrix burada Leyten doyusunde qalib geldi Serqi Prussiyada emeliyatlara baslayan 70 minlik rus ordusuna qarsi feldmarsal X Levaldin 30 minlik prus ordusu herekat edirdi Iyunun 24 de S F Apraksinin komandanligi ile rus ordusu quvvelerin 24 minlik hissesi ve Baltik donanmasinin desteyi ile Memel Klaypeda Qumbinnen ve aldilar Avqustun 19 da rus ordusu Levaldin qosunlarini darmadagin etdiler Serqi Prussiyaya yol acildi ama yaxin vaxtlarda IIFridrixin terefdari III Pyotrun imperatrica Yelizaveta xeste idi hakimiyete geleceyini dusunen Apraksin geriye Memele cekilmek barede emr verdi ve buna gore imperatrica terefinden mehkemeye verildi Onu bu vezifede general V V Fermor evez etdi Sentyabrda 23 minlik isvecli ordusu Pomeraniyadaki Stetine Secin qarsi hucum emeliyatina basladi lakin rus ordusunun geriye cekilmesinden sonra Stralzunda cekildi Belelikle 1757 ci il kampaniyasinda Prussiya qalib geldi 1758 1759 cu iller kampaniyalariAvropadaki herbi emeliyatlar 1758 ci il kampaniyasinda Prussiya eleyhine koalisiya II Fridrixin 145 minlik ordusuna qarsi 316 min adam cixarmisdi Lakin yene de muttefiqlerin hereketlerini uzlasdirmamasi ikiqat herbi ustunluyu menasiz edirdi 1757 ci ilin dekabrinda Serqi Prussiyada genis hucuma kecen Rusiya 1758 ci ilin yanvarinda bu erazileri ozune qatdi 1758 ci ilin yayinda 58 minlik rus ordusu aldi Rusiyanin ugurlarindan endiselenen Avstriya Sileziyada ve Saksoniyada Fransa ise Hessen Kassel ve Hannoverde leng mudafie emeliyatlari kecirirdiler II Fridrix esas reqibleri Avstriya ve Rusiyani ardicil olaraq darmadagin etmek ucun seylerini guclendirdi Sileziyadan Cexiyaya mudaxile ederek Olmuzu muhasireye aldi lakin muhasireye dusduyunu bilib quvvelerin esas hissesini ora oturdu Ancaq 1758 ci il avqustun 14 de bas veren qanli Zorndorf doyusu tereflerin hec birine qelebe qazandirmadi Prus ordusu Kustrine rus ordusu ise oradan ise Pomeraniyaya cekildiler Qisin girmesi ile rus ordusu Vislanin oz tayina kecdi 1759 cu ilde prus eleyhine koalisiyanin qosunlarinin sayi 352 mine catdi ingilis prus koalisiyasinin ise 220 min idi Kampaniyada Rusiyanin plani sonradan avstriyalilarla birlesmek ucun cixmaq meqsedile rus qosunlarinin Poznana cemlesdirilmesini nezerde tuturdu Aprelde general P S Saltikovun basciligi ile 40 minlik rus ordusu Odere teref yeridi General K Q Vedelin 30 minlik prus korpusu onun qarsisini almaga calisarken 12 iyulda meglub edildi Krossen yaxinliginda Saltikov B E Laudenin 18 minlik avstriyali korpusu ile birlesdi ve Frankfurtu Oderde tutaraq Dauna Berlin uzerine birge hereket etmeyi teklif etdi Emeliyatlari Sileziyaya yoneltmeye calisan Daun buna qarsi cixdi II Fridrix ruslarin Berlin uzerine hereketinin qarsisini almaga calisdi 12 avqustda 48 minlik prus ordusu meglub oldu Lakin Prussiyanin paytaxti Berlinin alinmasi avstriyalilara gore mumkun olmadi Rus ordusu Vislanin o biri tayina qayitdi Qerbde fransizlarin birlesmis ordusu Hessen Kassel ugrunda doyus emeliyatlari aparirdi ve iyulun 21 de muhasiresinde ugursuzluga ducar oldu Belelikle 1759 cu il kampaniyasi ruslarin guclenmesinden ve Prussiyanin tamam darmadagin edilmesinden endiselenen avstriyalilarin siyasetine gore ruslar ucun neticesiz qaldi 1759 cu il kampaniyasinda prus eleyhine koalisiyanin daxilindeki ziddiyetler bir az da derinlesdi Fransa Serqi Prussiyanin Rusiyanin terkibine qatilmasinin eleyhine cixdi ve Ingiltere ile separat sulh anlasmasi baglamaga hazirlasirdi ama sulh danisiqlari ugursuz oldu 1760 1761 1762 ci iller kampaniyalari1760 ci ilde II Fridrix cetinlikle ordusunun sayini 100 120 mine catdirdi Prus eleyhine koalsiyanin 220 minlik qosunu vardi Koalisiyanin planina avstriyalilarin ruslarla birlikde Sileziyada imperiya quvvelerinin Saksoniyada ve fransiz qosunlarinin Hannover eleyhine hereketleri daxil idi II Fridrix oz saxlanclarini ve qorumaq ucun mudafieye kecdi Rus ve Avstriya ordulari dusmenin komunikasiyalarinda emeliyat apararaq onu tutdugu qala ve seherlerden cixarmaga calisirdilar Rus ve Avstriya ordusu birge emeliyatlardan qacdigina gore Saltikov rus ordusunun esas seylerini Pomeraniyaya kecirdi quvvelerin bir hissesini ise Berlin uzerine reyde gonderdi Neticede general Z Q Cernisovun 23 minlik rus korpusu sentyabrin 28 de Berlini tutdu Ancaq Berline II Fridrixin 70 minlik prus ordusunun yaxinlaslmasi sebebinden herbi saxlanclari ve basqa obyektleri mehv eden rus korpusu rus ordusunun esas quvveleri ile birlesmek ucun Frankfurt rayonuna cekildi Belelikle 1760 ci il kampaniyasi erzinde tereflerin veziyetinde muhum deyisiklikler bas vermedi 1761 ci il kampaniyasinda dekabrin 5 de P A Rumyantsevin komandanligi altinda rus qosunlarinin Baltik denizi donanmasi ile birge Prussiyanin guclu alinmasi oldu Pomeraniyada mohkemlenerek feldmarsal A B Buturlinin rus ordusu Berline simaldan birge zerbe ucun isvec ordusu ile elaqe yaratdi Bu kampaniyada Prussiya Cenubi Sileziyani itirdi onu erzaqla temin eden Polsa ve Baltik denizi ile elaqesi kesildi Prussiyanin veziyeti agirlasdi Lakin 1761 ci il dekabrin 25 de rus imperatricasi Yelisaveta oldu onun yerine gelen prus terefdari olan III Pyotr Rusiyani muharibeden cixardi ruslarin tutdugu butun Prussiya erazileri bosaltdi aprelin 24 de ise onunla sulh sazisi bagladi ki bununla da onu tamamile meglub olmaqdan qurtardi Rusiyadan sonra 1762 ci il mayin 11 de Isvec de muharibeden cixdi Prus ordusu muveqqeti olaraq prus ordusunun terkibinde olan Cernisovun rus ordusunun komeyi ile avstriyalilari Sileziya ve Saksoniyadan sixisdirdilar ve 1762 ci ilin oktyabrinda imperiya quvveleri uzerinde qelebe caldilar Lakin muharibeden tukenen reqibler oktyabrin 23 de Fransa ve Prussiya noyabrin 13 de ise Prussiya ile Avstriya arasinda preliminar evvelceden sulh sazisi bagladilar Fransa ile Ingilterenin mustemlekeler ugrunda muharibesiYeddiliik muharibenin basqa cebhesi Boyuk Britaniya ile Fransanin denizde ve mustemlekelerdeki muharibesi idi Bu muharibenin evvelinde 1756 1757 ci illerde Fransa daha ugurlu idi 20 may 1756 ci ilde Balear adalari yanindaki nda fransiz donanmasi ingilis donanmasini meglub etdi Lakin 1758 ci ilden baslayaraq Fransa Avropada muharibe ile bagli oldugundan denizde ve mustemlekelerde meglub olmaga basladi Muharibenin Avropadaki cebhesinde ancaq Prussiyaya maddi yardimla istirak eden Ingiltere mustemlekelerde oz gucunu artiraraq tedricen tesebbusu ele aldi Ingiltere 1760 ci ilde Kanadani Luiziananin bir hissesini Floridani ve Fransanin Hindistandaki ekser mustemlekelerini ondan aldi 1763 cu ilin evvelinde Yeddillik muharibe qurtardi Yanvarin 30 da Ingiltere ile Fransa arasinda Paris sulh muqavilesi baglandi bu muqavileye muharibeye 1761 ci ilde qosulan Ispaniya Fransanin Portuqaliya ise Ingilterenin terefinde Portuqaliya ve Ispaniya da qosuldu 4 fevral 1763 cu ilde bir terefden Prussiya ile o biri terefden Avstriya ve Saksoniya arasinda Yeddillik muharibeye son qoyan Hubertusburq sulh muqavilesi baglandi Bu sulh muqavilesi Prussiyanin Sileziyaya ve Qlatz qrafligina haqqini tesdiq edirdi NeticelerYeddillik muharibenin muhum herbi siyasi neticesi Avropada quvveler nisbetinin deyismesi oldu Fransiz ve ispan mustemlekelerinin muhum hissesine yiyelenen Boyuk Britaniya en qudretli deniz dovletine cevrildi Prussiya alman dovletleri arasinda oz movqeyini o derecede mohkemletdi ki oz eqidasi altinda Almaniyanin birlesmesi ugrunda mubarizeye baslamaq imkani qazandi Muharibeden xeyli zeiflemis Fransa daxili ziddiyetler icinde qalaraq burjua inqilabina daha da yaxinlasdi Muharibeden tukenen Avstriya Osmanli imperiyasina qarsi Rusiya ile yaxinlasmaga basladi Rusiya boyuk Avropa quvvesi kimi movqelerini mohkemletdi Yeddillik muharibe herbi senetin inkisafina boyuk tesir gostermisdir ve xett taktikasinin bohranini askar etmisdir Reqibin quvvelerinin sehra doyuslerinde meglub edilmesi ustunlukleri askar olundu doyus emeliyatlarinin aparilmasinin yeni usullari ve formalari yarandi Qerbi Avropa ordularindan ferqli olaraq meselen rus ordusu muzdlu deyildi esasinda komplektlesdirilen milli ordu idi Rus ordusunda ilk defe aticilarin sepelenmis duzulusu kolon duzulusu ile birge tetbiq olunmaga baslandi Yeddillik muharibede artilleriya ilk defe taybuynuzlardan istifade etmeye basladi Topcular oz siralari ustunden dusmeni top atesine tuturdular MenbeSovetskaya voennaya enciklopediya Moskva 1980 Voennoe izdatelstvo ministerstva oborony SSSR T 7 seh 318 320