Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkiyənin dövlət quruluşu - 1982-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyaya əsasən hüquqi-siyasi, inzibati, iqtisadi və ictimai münasibətlər sisitemi.
| Türkiyə | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| türk. Türkiye Cumhuriyeti | |||||
| |||||
| "Yurtta Barış, Cihanda Barış" "Yurdda Sülh, Cahanda Sülh" | |||||
| Himn: "İstiklal Marşı" İstiqlal Marşı | |||||
| Tarixi | |||||
| • Yaradılması (Anadolu Selcuqluları) | 1077 | ||||
| • Osmanlı Dövləti Aliyyəsi (İmperiya) | 1299 | ||||
| • Respublikanın elan edilməsi | 1923 | ||||
| Paytaxt | Ankara | ||||
| İdarəetmə forması | Prezident respublikası | ||||
| Prezident | Rəcəb Tayyib Ərdoğan | ||||
| Vitse-prezident | Fuad Oqtay | ||||
| Sahəsi | Dünyada 37-ci | ||||
| • Ümumi | 783562.38 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 1.78 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 77 695 904 nəfər | ||||
| • Siyahıyaalma (2000) | 67.804.543 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 93 nəf./km² (102-ci) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | 1.569 trilyon ABŞ dolları dollar | ||||
| • Adambaşına | 20.188 dollar | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2014) | 806 milyard ABŞ dolları dollar | ||||
| • Adambaşına | 10.482 dollar dollar | ||||
| İİİ (2013) | 0.759 (artış; 69-cu) | ||||
Dövlət quruluşu
Türkiyə Prezident formasında idarəetmə üsuluna malik respublikadır. Milli bayram günü olan Cümhuriyyət Günü (1923) 29 oktyabrda qeyd olunur. Ölkə konstitusiyası 1982-ci ildən (1987, 2007, 2010-cu illərdə düzəlişlər edilməklə) qüvvədədir.
İnzibati ərazi bölgüsü
Türkiyə 957 ilçeni (rayon) birləşdirən 81 ildən (vilayət) ibarətdir. Qeyri-rəsmi olaraq 7 bölgəyə (Ege, Qara dəniz, Mərkəzi Anadolu, Şərqi Anadolu, Marmara, Aralıq dənizi və Cənub-Şərqi Anadolu) bölünür.
Dövlət başçısı
Ölkə Konstitusiyasına edilmiş 21 oktyabr 2007-ci il tarixli düzəlişə əsasən Prezident xalq tərəfindən 5 il müddətinə iki dəfədən çox olmamaqla seçilir. Prezidentin fəaliyyət qabiliyyəti olmadıqda və ya vəfat etdikdə onun səlahiyyətlərini Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri icra edir.
Prezident Konstitusiyanın tətbiqinə, dövlət orqanlarının fəaliyyətinin qanuna uyğun olmasına nəzarət edir. Qanunvericilik, icra və məhkəmə fəaliyyətinə aid vəzifə və səlahiyyətlər daşıyır. Qanunvericiliyə aid vəzifələri; lazım gələrsə TBMMni iclasa çağırmaq, qanunları dərc etmək və lazım gələrsə qanunları yenidən müzakirə üçün parlamentə geri göndərmək, Konstitusiyada dəyişiklik etmək üçün referendum təşkil etmək, qanunvericilik aktları tərtib etmək, zərurət olarsa Parlament seçkilərinin yenidən keçirilməsinə qərar vermək və s. Məhkəmə hakimiyyətinə aid vəzifələri isə ali məhkəmələrin üzvlərini təyin etməkdən ibarətdir.
Prezident Baş naziri və onun təklifinə əsasən nazirləri vəzifəyə təyin edir. Xarici ölkələrə Türk Dövlətinin nümayəndələrini (səfir və s.) göndərir, Türkiyə Respublikasına göndərilən xarici ölkə səfirlərinin etimadnamələrini qəbul edir.
Konstitusiyanın Prezidentliyə aid bölməsində iki konstitusion quruma xüsusi yer verilmişdir: Prezident aparatının Baş Katibliyi və Dövlət Nəzarət Komitəsi. Dövlət Nəzarət Komitəsinin vəzifəsi icra fəaliyyətinin qanunauyğunluğuna nəzarət etmək, icra hakimiyyətinin fəaliyyətinin sistemli və səmərəli qurulmasını təmin etməkdir.
Qanunverici hakimiyyət
Qanunvericilik hakimiyyəti birpalatalı Parlament tərəfindən həyata keçirilir. Türkiyə Böyük Millət Məclisi gizli səsvermə yolu ilə 550 deputat tərkibi ilə 4 il müddətinə seçilir. Deputatlar partiya siyahıları üzrə proporsional sistem ilə seçilirlər.
Türkiyənin seçki qanunvericiliyinə əsasən Milli Məclisə 550 millət vəkili seçilir. Əvvəlcə hər rayona bir millət vəkili yeri ayrılır. Sonra ölkənin nüfuz sayı qalan millət vəkilləri sayına, hər rayonun nüfuz sayı da alınan rəqəmə bölünməklə hər bir rayondan parlamentdə təmsil olunacaq millət vəkillərinin sayı müəyyənləşdirilir. Siyasi partiyaların parlamentdə təmsil olunmaq üçün ümumi səslərin ən az 10%-ni toplaması zəruridir.
İcraedici hakimiyyət
İcraedici hakimiyyət Baş nazirin başçılıq etdiyi Nazirlər Kabineti tərəfindən həyata keçirilir. Baş nazir Prezidentin təklifi ilə Parlament tərəfindən 4 turdan ibarət səsvermə yolu ilə seçilir. Nazirlərin siyahısı Baş nazirin təklifi ilə Parlamentdə müzakirə edilir və təsdiq üçün Prezidentə təqdim olunur. İdarəetmə qurumları arasında yer tutan və “konstitusional qurumlar” statusu almış ali təhsil müəssisələri, dövlət qurumu olaraq qəbul edilən peşə müəssisələri, Türkiyə Radio Televiziya Qurumu, Atatürk Kültür Dil və Tarix Ali Qurumu və Diyanət İşləri Başqanlığı adlı dini rəhbərlik kimi qurumlar da mövcuddur.
Nazirlər Kabineti Baş nazir və digər nazirlərdən ibarət kollektiv orqandır. Baş nazir Prezident tərəfindən və millət vəkillərinin içərisindən təyin olunur. Nazirlər millət vəkilləri və ya millət vəkili seçilə bilmə səlahiyyətinə sahib olan şəxslər arasından Baş nazirin təqdimatı əsasında Prezident tərəfindən təyin olunur. Nazirlərin səlahiyyətlərinə Baş nazirin təklifi əsasında Prezident tərəfindən xitam verilə bilər.
Nazirlər Kabineti təşkil edildikdən sonra parlamentin etimadnaməsini almaq üçün müraciət olunur. Etimadnaməni alan hökumət vəzifələrinin icrasına başlayır. Nazirlər Kabineti ümumi siyasətin icrasına məsuliyyət daşıyır. Nazirliklərin təşkili, ləğvi, səlahiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi qanunlarla tənzimlənir. Hər bir nazirliyin səlahiyyətlərini və təşkilatı quruluşunu müəyyən edən qanunlar vardır.
Ölkə konstitusiyasının Nazirlər Kabineti ilə əlaqədar bölməsində milli təhlükəsizlik məsələlərinə də toxunulmuşdur. Bu bölmədə Baş Qərargah İdarəsi, Milli Təhlükəsizlik Şurası və Ali Komandanlığın vəzifə və səlahiyyətləri müəyyənləşdirilmişdir.
Məhkəmə hakimiyyəti
Konstitusiya məhkəməsi (hakimlər Prezident tərəfindən təyin olunur), Apelyasiya Məhkəməsi və Dövlət Hüquq Şurası (Hakimlər və Prokurorlar Ali Şurası tərəfindən 4 il müddətinə seçilir)
Türkiyədə məhkəmə hakimiyyəti müstəqil məhkəmələr və ali məhkəmə orqanları tərəfindən həyata keçirilir. Konstitusiyada məhkəmələrin və hakimlərin statusu hüquqi dövlət prinsiplərinə uyğun müəyyənləşdirilmişdir. Məhkəmə hakimlərinin toxunulmazlığına təminat verilir.
Məhkəmə iclasları (xüsusi hallar üçün qapalı keçirilməsi nəzərdə tutulmayıbsa) açıq keçirilir. Cəza verilməsi zamanı qanunçuluq prinsipi, təqsirsizlik prezumpsiyasının olması və s. kimi hallar nəzərə alınır. Hər kəs hakim qarşısında öz hüququnu müdafiə edə bilər.
Konstitusiyada funksional olaraq üç pilləli məhkəmə sistemi müəyyən olunmuşdur. Bu bölgüyə əsasən məhkəmələr ədalət mühakiməsini həyata keçirən məhkəmələr, inzibati məhkəmələr və xüsusi məhkəmələrə ayrılır. Xüsusi məhkəmələrə hərbi məhkəmələr və Dövlət Təhlükəsizlik Məhkəmələri (DGM) daxildir.
Konstitusiya Məhkəməsi, Ali Məhkəmə, Ali İnzibati Məhkəmə, Ali Hərbi Məhkəmələr Konstitusiyanın Məhkəmələr bölməsində yer verilən ali məhkəmələrə daxildir.
Paytaxt Ankarada yerləşən Konstitusiya Məhkəməsi 1962-ci ildə qurulmuşdur. Bu məhkəmənin əsas vəzifəsi insan hüquq və azadlıqlarının qorunması və inkişafı, qanun, qətnamə və TBMM daxili nizamnaməsinin forma və mahiyyət baxımından Konstitusiyaya uyğunluğuna nəzarət etməklə yanaşı konstitusiyada müəyyən edilmiş digər səlahiyyətlərin icrasıdır. Konstitusiya məhkəməsinin qərarları qətidir, bu qərarlar heç bir vəchlə gecikdirilə və ya ləğv edilə bilməz. Bütün dövlət qurum və quruluşları bu qərarlara tabedir.
Mənbə
- Исазаде А. Р. Государственный строй и правовая система Турции. Баку: 2005.
- Проблемы современной Турции. М.: 1963.
- Новейшая история Турции. М.: Наука. 1968.
- Турция: История и современность. М., 1988.
- Турция. Современные проблемы экономики и политики. / Отв. ред. Е. И. Уразова. М.: Институт востоковедения РАН, 1997.
Xarici keçid
- Türkiyə Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı 2007-08-24 at the Wayback Machine
- Türkiyə Büyük Millet Meclisi 2018-08-18 at the Wayback Machine
- Türkiyə Cumhuriyeti Başbakanlık 2018-07-11 at the Wayback Machine
- Askerlik Yeri Sorgulama 2014-11-22 at the Wayback Machine
- Türkiyə Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2021-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-11-22.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turkiyenin dovlet qurulusu 1982 ci ilde qebul edilmis Konstitusiyaya esasen huquqi siyasi inzibati iqtisadi ve ictimai munasibetler sisitemi Turkiyeturk Turkiye CumhuriyetiBayraq Gerb Yurtta Baris Cihanda Baris Yurdda Sulh Cahanda Sulh Himn Istiklal Marsi Istiqlal MarsiTarixi Yaradilmasi Anadolu Selcuqlulari 1077 Osmanli Dovleti Aliyyesi Imperiya 1299 Respublikanin elan edilmesi 1923Paytaxt AnkaraIdareetme formasi Prezident respublikasiPrezident Receb Tayyib ErdoganVitse prezident Fuad OqtaySahesi Dunyada 37 ci Umumi 783562 38 km Su sahesi 1 78Ehalisi Ehali 77 695 904 nefer Siyahiyaalma 2000 67 804 543 nef Sixliq 93 nef km 102 ci UDM AQP Umumi 1 569 trilyon ABS dollari dollar Adambasina 20 188 dollarUDM nominal Umumi 2014 806 milyard ABS dollari dollar Adambasina 10 482 dollar dollarIII 2013 0 759 artis 69 cu Dovlet qurulusuTurkiye Prezident formasinda idareetme usuluna malik respublikadir Milli bayram gunu olan Cumhuriyyet Gunu 1923 29 oktyabrda qeyd olunur Olke konstitusiyasi 1982 ci ilden 1987 2007 2010 cu illerde duzelisler edilmekle quvvededir Inzibati erazi bolgusuTurkiyenin regional bolgusu Turkiye 957 ilceni rayon birlesdiren 81 ilden vilayet ibaretdir Qeyri resmi olaraq 7 bolgeye Ege Qara deniz Merkezi Anadolu Serqi Anadolu Marmara Araliq denizi ve Cenub Serqi Anadolu bolunur Ankara Kirklareli Edirne Tekirdag Canaqqala Balikesir Bursa Yalova Istanbul Kocaeli Sakarya Duzce Zonquldak Bolu Bilecik Kutahya Manisa Izmir Aydin Mugla Denizli Burdur Usak Afyonkarahisar Isparta Antalya Konya Mersin Karaman Aksaray Kirseher Kirikkale Cankiri Karabuk Bartin Kastamonu Sinop Corum Yozgad Nevseher Nigde Adana Hatay Osmaniyye K Maras Kayseri Sivas Tokat Amasya Samsun Ordu Giresun Erzincan Malatya Qaziantep Kilis Sanliurfa Adiyaman Gumusxane Trabzon Rize Bayburt Erzurum Artvin Erdexan Qars Agri Igdir Tunceli Elazig Diyarbakir Mardin Batman Siirt Sirnak Bitlis Bingol Mus Van HakkariDovlet bascisiOlke Konstitusiyasina edilmis 21 oktyabr 2007 ci il tarixli duzelise esasen Prezident xalq terefinden 5 il muddetine iki defeden cox olmamaqla secilir Prezidentin fealiyyet qabiliyyeti olmadiqda ve ya vefat etdikde onun selahiyyetlerini Turkiye Boyuk Millet Meclisinin sedri icra edir Prezident Konstitusiyanin tetbiqine dovlet orqanlarinin fealiyyetinin qanuna uygun olmasina nezaret edir Qanunvericilik icra ve mehkeme fealiyyetine aid vezife ve selahiyyetler dasiyir Qanunvericiliye aid vezifeleri lazim gelerse TBMMni iclasa cagirmaq qanunlari derc etmek ve lazim gelerse qanunlari yeniden muzakire ucun parlamente geri gondermek Konstitusiyada deyisiklik etmek ucun referendum teskil etmek qanunvericilik aktlari tertib etmek zeruret olarsa Parlament seckilerinin yeniden kecirilmesine qerar vermek ve s Mehkeme hakimiyyetine aid vezifeleri ise ali mehkemelerin uzvlerini teyin etmekden ibaretdir Prezident Bas naziri ve onun teklifine esasen nazirleri vezifeye teyin edir Xarici olkelere Turk Dovletinin numayendelerini sefir ve s gonderir Turkiye Respublikasina gonderilen xarici olke sefirlerinin etimadnamelerini qebul edir Konstitusiyanin Prezidentliye aid bolmesinde iki konstitusion quruma xususi yer verilmisdir Prezident aparatinin Bas Katibliyi ve Dovlet Nezaret Komitesi Dovlet Nezaret Komitesinin vezifesi icra fealiyyetinin qanunauygunluguna nezaret etmek icra hakimiyyetinin fealiyyetinin sistemli ve semereli qurulmasini temin etmekdir Qanunverici hakimiyyetQanunvericilik hakimiyyeti birpalatali Parlament terefinden heyata kecirilir Turkiye Boyuk Millet Meclisi gizli sesverme yolu ile 550 deputat terkibi ile 4 il muddetine secilir Deputatlar partiya siyahilari uzre proporsional sistem ile secilirler Turkiyenin secki qanunvericiliyine esasen Milli Meclise 550 millet vekili secilir Evvelce her rayona bir millet vekili yeri ayrilir Sonra olkenin nufuz sayi qalan millet vekilleri sayina her rayonun nufuz sayi da alinan reqeme bolunmekle her bir rayondan parlamentde temsil olunacaq millet vekillerinin sayi mueyyenlesdirilir Siyasi partiyalarin parlamentde temsil olunmaq ucun umumi seslerin en az 10 ni toplamasi zeruridir Icraedici hakimiyyetIcraedici hakimiyyet Bas nazirin basciliq etdiyi Nazirler Kabineti terefinden heyata kecirilir Bas nazir Prezidentin teklifi ile Parlament terefinden 4 turdan ibaret sesverme yolu ile secilir Nazirlerin siyahisi Bas nazirin teklifi ile Parlamentde muzakire edilir ve tesdiq ucun Prezidente teqdim olunur Idareetme qurumlari arasinda yer tutan ve konstitusional qurumlar statusu almis ali tehsil muessiseleri dovlet qurumu olaraq qebul edilen pese muessiseleri Turkiye Radio Televiziya Qurumu Ataturk Kultur Dil ve Tarix Ali Qurumu ve Diyanet Isleri Basqanligi adli dini rehberlik kimi qurumlar da movcuddur Nazirler Kabineti Bas nazir ve diger nazirlerden ibaret kollektiv orqandir Bas nazir Prezident terefinden ve millet vekillerinin icerisinden teyin olunur Nazirler millet vekilleri ve ya millet vekili secile bilme selahiyyetine sahib olan sexsler arasindan Bas nazirin teqdimati esasinda Prezident terefinden teyin olunur Nazirlerin selahiyyetlerine Bas nazirin teklifi esasinda Prezident terefinden xitam verile biler Nazirler Kabineti teskil edildikden sonra parlamentin etimadnamesini almaq ucun muraciet olunur Etimadnameni alan hokumet vezifelerinin icrasina baslayir Nazirler Kabineti umumi siyasetin icrasina mesuliyyet dasiyir Nazirliklerin teskili legvi selahiyyetlerinin mueyyenlesdirilmesi qanunlarla tenzimlenir Her bir nazirliyin selahiyyetlerini ve teskilati qurulusunu mueyyen eden qanunlar vardir Olke konstitusiyasinin Nazirler Kabineti ile elaqedar bolmesinde milli tehlukesizlik meselelerine de toxunulmusdur Bu bolmede Bas Qerargah Idaresi Milli Tehlukesizlik Surasi ve Ali Komandanligin vezife ve selahiyyetleri mueyyenlesdirilmisdir Mehkeme hakimiyyetiKonstitusiya mehkemesi hakimler Prezident terefinden teyin olunur Apelyasiya Mehkemesi ve Dovlet Huquq Surasi Hakimler ve Prokurorlar Ali Surasi terefinden 4 il muddetine secilir Turkiyede mehkeme hakimiyyeti musteqil mehkemeler ve ali mehkeme orqanlari terefinden heyata kecirilir Konstitusiyada mehkemelerin ve hakimlerin statusu huquqi dovlet prinsiplerine uygun mueyyenlesdirilmisdir Mehkeme hakimlerinin toxunulmazligina teminat verilir Mehkeme iclaslari xususi hallar ucun qapali kecirilmesi nezerde tutulmayibsa aciq kecirilir Ceza verilmesi zamani qanunculuq prinsipi teqsirsizlik prezumpsiyasinin olmasi ve s kimi hallar nezere alinir Her kes hakim qarsisinda oz huququnu mudafie ede biler Konstitusiyada funksional olaraq uc pilleli mehkeme sistemi mueyyen olunmusdur Bu bolguye esasen mehkemeler edalet muhakimesini heyata keciren mehkemeler inzibati mehkemeler ve xususi mehkemelere ayrilir Xususi mehkemelere herbi mehkemeler ve Dovlet Tehlukesizlik Mehkemeleri DGM daxildir Konstitusiya Mehkemesi Ali Mehkeme Ali Inzibati Mehkeme Ali Herbi Mehkemeler Konstitusiyanin Mehkemeler bolmesinde yer verilen ali mehkemelere daxildir Paytaxt Ankarada yerlesen Konstitusiya Mehkemesi 1962 ci ilde qurulmusdur Bu mehkemenin esas vezifesi insan huquq ve azadliqlarinin qorunmasi ve inkisafi qanun qetname ve TBMM daxili nizamnamesinin forma ve mahiyyet baximindan Konstitusiyaya uygunluguna nezaret etmekle yanasi konstitusiyada mueyyen edilmis diger selahiyyetlerin icrasidir Konstitusiya mehkemesinin qerarlari qetidir bu qerarlar hec bir vechle gecikdirile ve ya legv edile bilmez Butun dovlet qurum ve quruluslari bu qerarlara tabedir MenbeIsazade A R Gosudarstvennyj stroj i pravovaya sistema Turcii Baku 2005 Problemy sovremennoj Turcii M 1963 Novejshaya istoriya Turcii M Nauka 1968 Turciya Istoriya i sovremennost M 1988 Turciya Sovremennye problemy ekonomiki i politiki Otv red E I Urazova M Institut vostokovedeniya RAN 1997 Xarici kecidTurkiye Cumhuriyeti Cumhurbaskanligi 2007 08 24 at the Wayback Machine Turkiye Buyuk Millet Meclisi 2018 08 18 at the Wayback Machine Turkiye Cumhuriyeti Basbakanlik 2018 07 11 at the Wayback Machine Askerlik Yeri Sorgulama 2014 11 22 at the Wayback Machine Turkiye Cumhuriyeti Icisleri BakanligiIstinadlar Arxivlenmis suret 2021 06 29 tarixinde Istifade tarixi 2015 11 22